ghiên cứu đặc điểm dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng bệnh quai bị có biểu hiện viêm tinh hoàn ở trẻ em tại Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ, LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG<br /> BỆNH QUAI BỊ CÓ BIỂU HIỆN VIÊM TINH HOÀN Ở TRẺ EM<br /> TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TIỀN GIANG.<br /> Tạ Văn Trầm*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu các đặc điểm dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng<br /> của 33 trường hợp bệnh quai bị có biểu hiện viêm tinh hoàn ở trẻ em tại Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang<br /> trong 05 năm 2002 – 2006.<br /> Phương pháp: Hồi cứu cắt ngang mô tả.<br /> Kết quả: Nghiên cứu cho thấy rằng: tuổi 11 - 15 chiếm 91%, biểu hiện sốt 100%, viêm tuyến mang tai<br /> 100%, đau góc hàm 18,2%, viêm tinh hoàn 1 bên 78,8%, 2 bên: 21,2%. Amylase máu tăng là: 78%.<br /> Kết luận: Các trường hợp viêm tinh hoàn được điều trị thích hợp ở các cơ sở y yế, nghỉ ngơi, chườm<br /> mát tinh hoàn, sử dụng thuốc kháng viêm, giảm đau. Các trường hợp này cần được theo dõi để phát hiện<br /> sớm tình trạng viêm teo tinh hoàn, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này. Tốt nhất là phòng ngừa quai<br /> bị bằng vaccin cho mọi lứa tuổi > 1 tuổi.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> EVALUATE THE MANIFESTATIONS OF EPIDEMOLOGY, CLINIC, LABORATORY<br /> OF MUNPS WITH ORCHITIS IN CHILDREN AT TIEN GIANG GENERAL HOSPITAL<br /> IN 5 YEARS (2002 – 2006)<br /> Ta Van Tram * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 11 – Supplement of No 4 - 2007:127 – 131<br /> Objective: The purpose of this study was to evaluate the manifestations of epidemology, clinic, laboratory of 33<br /> cases of munps with orchitis in children at Tien Giang General Hospital in 5 years (2002 – 2006).<br /> Methods: a descriptive retropective.<br /> Results: the patients at age from 11 to 15 occurred: 91%, fever: 100%, sialadenitis: 100%, pain corner of<br /> jaw: 18,2%, one lateral orchitis: 78,8%, both lateral orchitis: 21,2%, elevation of serum amylase: over 78%.<br /> Conclusion: Mumps with orchitis should be treated appropriately at health organs. Treatment<br /> included: bed rest, relieve pain, anti-inflammation. This cases needed to follow to early find out atrophy of<br /> testes which affected the ability of fertility in the future. The best was to prevent by mumps vaccine for<br /> children over one age.<br /> thanh thiếu niên từ dậy thì, hiếm gặp ở những<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ:<br /> trẻ em chưa dậy thì và trên 50 tuổi. Tỷ lệ quai<br /> Bệnh quai bị là một bệnh lý toàn thân, cấp<br /> bị có biểu hiện viêm tinh hoàn có thể từ 20 –<br /> tính do siêu vi gây ra và dễ lây lan. Bệnh đặc<br /> 35%. Viêm tinh hoàn thường xảy ra sau khi<br /> trưng bởi sưng, đau tuyến nước bọt, đôi khi<br /> viêm tuyến mang tai khoảng vài ngày. Khi bị<br /> kèm theo viêm tuyến sinh dục, viêm tụy tạng<br /> viêm, tinh hoàn đau và sưng to, thường kèm<br /> và một số cơ quan khác. Bệnh thường diễn<br /> với sốt. Viêm tinh hoàn chẳng những gây đau<br /> tiến nhẹ và tự khỏi. Ngoài viêm tuyến nước<br /> đớn, kéo dài thời gian điều trị mà còn gây ra<br /> bọt điển hình,viêm tinh hoàn là biểu hiện<br /> những vấn đề sau đây: Thiểu năng sinh dục<br /> thường gặp của quai bị ở nam giới, lứa tuổi<br /> * Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang<br /> <br /> hoặc có thể gây vô sinh ở những bệnh nhân bị<br /> viêm teo cả hai tinh hoàn.<br /> Đã có một vài nghiên cứu khác nhau về<br /> bệnh quai bị song đến nay còn rất ít tài liệu<br /> nói về bệnh quai bị có viêm tinh hoàn ở trẻ em<br /> vị thành niên. Chúng tôi tiến hành đề tài nầy<br /> nhằm rút ra một số nhận xét về bệnh quai bị<br /> có viêm tinh hoàn ở trẻ đã điều trị tại Bệnh<br /> viện Đa khoa Tiền Giang từ năm 2002 – 2006<br /> và đề xuất hướng theo dõi lâu dài đời sống<br /> tình dục của những bệnh nhân bị bệnh quai bị<br /> có viêm tinh hoàn.<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tƣợng nghiên cứu<br /> Bao gồm các bệnh nhân dưới 16 tuổi nhập<br /> viện Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang từ tháng<br /> 01/2002 đến 12/2006 được chẩn đoán là quai bị<br /> có viêm tinh hoàn.<br /> Cỡ mẫu: Toàn bộ các bệnh nhân.<br /> <br /> Biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng<br /> Bảng 3: Thời gian từ khi có triệu chứng đến khi<br /> vào viện:<br /> Ngày<br /> n<br /> %<br /> <br /> Xử lý số liệu: Bằng phương pháp thống kê<br /> y học.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Triệu chứng<br /> Sốt<br /> Rét run<br /> Đau góc hàm<br /> Hạch góc hàm<br /> Chán ăn<br /> Đau đầu<br /> Viêm tuyến mang tai<br /> Viêm tinh hoàn<br /> <br /> n<br /> 33<br /> 6<br /> 6<br /> 3<br /> 5<br /> 5<br /> 33<br /> 33<br /> <br /> %<br /> 100<br /> 18,2<br /> 18,2<br /> 9,1<br /> 15,2<br /> 15,2<br /> 100<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Biểu hiện lâm sàng thường gặp<br /> nhất là sốt 100% và 100% có viêm tuyến mang<br /> tai, viêm tinh hoàn.<br /> Vị trí<br /> Phải<br /> Trái<br /> 2 bên<br /> <br /> n<br /> 12<br /> 14<br /> 7<br /> <br /> %<br /> 36,4<br /> 42,4<br /> 21,2<br /> <br /> Nhận xét: Viêm tinh hoàn một bên chiếm<br /> 78,8%, viêm tinh hoàn 2 bên chiếm 21,2%.<br /> Bảng 6: Xuất hiện triệu chứng viêm tinh hoàn<br /> <br /> Đặc điểm dịch tễ học<br /> Bảng 1: Phân bố theo năm<br /> 2002 2003 2004 2005<br /> 4<br /> 2<br /> 9<br /> 9<br /> 13<br /> 6<br /> 27<br /> 27<br /> <br /> 2006<br /> 9<br /> 27<br /> <br /> Tổng số<br /> 33<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Có 33 trường hợp quai bị có<br /> viêm tinh hoàn từ năm 2002 đến tháng<br /> 12/2006.<br /> Bảng 2: Phân bố theo tuổi:<br /> 11 – 15<br /> 30<br /> 91<br /> <br /> Tổng<br /> 33<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Từ 11 – 15 tuổi có 30 trường hợp<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất (91%), có 3 trường hợp <<br /> 10 tuổi.<br /> <br /> 128<br /> <br /> Tổng<br /> 33<br /> 100%<br /> <br /> Bảng 4: Các biểu hiện lâm sàng:<br /> <br /> Thu thập số liệu qua bệnh án.<br /> <br /> < 10<br /> 3<br /> 9<br /> <br /> 9<br /> 2<br /> 6,2<br /> <br /> Nhận xét: các trường hợp vào viện thường<br /> ngày thứ 4 – 8 chiếm 93,8%.<br /> <br /> Hồi cứu cắt ngang mô tả<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> %<br /> <br /> 8<br /> 3<br /> 9<br /> <br /> Bảng 5: Vị trí viêm tinh hoàn:<br /> <br /> Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> <br /> Năm<br /> n<br /> %<br /> <br /> 10<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> n<br /> <br /> 13<br /> <br /> 12<br /> <br /> 6<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 33<br /> <br /> %<br /> <br /> 39,4<br /> <br /> 36,4<br /> <br /> 18,2<br /> <br /> 6<br /> <br /> 0<br /> <br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Ngày xuất hiện triệu chứng<br /> viêm tinh hoàn thường: ngày 3 – 8 chiếm<br /> 75,8%.<br /> Bảng 7: Triệu chứng sau viêm tinh hoàn:<br /> Triệu chứng<br /> Sốt cao trở lại<br /> Ói<br /> Nhức đầu<br /> Đau bụng<br /> Sưng đau tinh hoàn<br /> Sưng mào tinh hoàn<br /> <br /> n<br /> 22<br /> 2<br /> 3<br /> 3<br /> 31<br /> 2<br /> <br /> %<br /> 66,7<br /> 6<br /> 9<br /> 9<br /> 93,9<br /> 6<br /> <br /> Chuyên đề Nhi Khoa<br /> <br /> Bảng 8: Xét nghiệm bạch cầu máu:<br /> CTM<br /> 10.000/mm<br /> Số lượng bạch cầu<br /> 3<br /> >10.000mm<br />  30%<br /> Tỷ lệ % Lympho<br /> > 30%<br /> <br /> 3<br /> <br /> n<br /> 17<br /> 16<br /> 28<br /> 5<br /> <br /> %<br /> 51,5<br /> 48,5<br /> 84,8<br /> 15,2<br /> <br /> P<br /> > 0,05<br /> < 0,05<br /> <br /> Nhận xét: Số lượng bạch cầu  10.000/mm3<br /> và > 10.000/mm3 không khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (P > 0,05).<br /> Tỷ lệ % lympho  30% chiếm 84,8%, khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê so với nhóm có tỷ lệ<br /> % lympho > 30% chiếm 15,2%.<br /> Bảng 9: Xét nghiệm Amylase máu (u/l)<br /> Amylase máu (u/l) < 200 200 - 2000 > 2000<br /> n<br /> 6<br /> 19<br /> 2<br /> %<br /> 22<br /> 70,4<br /> 7,6<br /> <br /> Tổng<br /> 27<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Trong 27 trường hợp có làm xét<br /> nghiệm Amylase máu có 22% trường hợp<br /> Amylase máu bình thường (< 200u/l) và 78%<br /> có Amylase máu tăng (> 200u/l)<br /> <br /> BÀN LUẬN:<br /> Một số đặc điểm dịch tễ học<br /> Trong những năm gần đây, tình hình bệnh<br /> quai bị, đặc biệt là bệnh quai bị viêm tinh hoàn ở<br /> trẻ vị thành niên có chiều hướng gia tăng.<br /> Tuổi: Nhóm tuổi 11 – 15 tuổi chiếm tỷ lệ<br /> cao nhất là 91%. Bệnh quai bị là một loại bệnh<br /> nhiễm virut cấp tính, dễ lây lan. Trẻ em là đối<br /> tượng dễ mắc bệnh quai bị. Trẻ dậy thì khi bị<br /> quai bị dễ thị viêm tinh hoàn Theo Daniel<br /> Floret, viêm tinh hoàn do quai bị thường gặp ở<br /> lứa tuổi 12 – 30 tuổi và tác giả Cao Văn Viên<br /> nghiên cứu 162 trường hợp viêm tinh hoàn do<br /> quai bị, ghi nhận tuổi từ 12 – 15 tuổi chiếm tỷ<br /> lệ 22%. Tác giả Trịnh Thị Minh Liên và cộng<br /> sự nghiên cứu 97 trường hợp bệnh quai bị có<br /> viêm tinh hoàn, ghi nhận tuổi dưới 16 chiếm<br /> 10,4%. Lứa tuổi dậy thì là lứa tuổi có cơ quan<br /> sinh dục đang phát triển, khi bị bệnh có thể<br /> gây thiểu năng sinh dục hay vô sinh ở những<br /> người viêm teo tinh hoàn 2 bên. Quá trình<br /> viêm teo tinh hoàn có thể diễn tiến từ từ ở<br /> <br /> khoảng 50% những bệnh nhân bệnh quai bị có<br /> viêm tinh hoàn.<br /> Do đó, việc đề ra những biện pháp phòng<br /> ngừa, ngăn chặn bệnh xảy ra bằng việc cách ly,<br /> vắc xin chủng ngừa bệnh quai bị là cần thiết cho<br /> mọi lứa tuổi, nhất là nhóm tuổi dậy thì.<br /> <br /> Biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng<br /> Biểu hiện lâm sàng<br /> Trong 33 trường hợp nghiên cứu của<br /> chúng tôi, các biểu hiện lâm sàng thường gặp:<br /> Sốt 100%, viêm tuyến mang tai 100%, viêm<br /> tinh hoàn 100%, đau góc hàm 18,2%, <<br /> Bệnh quai bị là một bệnh lý toàn thân.<br /> Virut gây bệnh quai bị thụôc nhóm<br /> Paramyxovirus có ái tính với tuyến nước bọt.<br /> Ngoài tuyến nước bọt, một số cơ quan trong<br /> thời kỳ phôi thai có nguồn gốc từ lá thai ngoài<br /> như: Tinh hoàn, buồng trứng, tụy, màng<br /> não, 0,05).<br /> Trong công thức bạch cầu, tỷ lệ bạch cầu<br /> Lympho  30% là 15,2% khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê so với tỷ lệ bạch cầu Lympho < 30%<br /> là 84,8%.<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi phù hợp<br /> với nghiên cứu của các tác giả Trịnh Thị Minh<br /> Liên, Cao văn Viên, Daniel Floret <<br /> Trong 33 trường hợp nghiên cứu của<br /> chúng tôi, có 27 trường hợp có thử<br /> Amylase trong máu. Kết quả ghi nhận có<br /> 22% các trường hợp Amylase máu bình<br /> thường < 200u/l; có 78% Amylase máu tăng<br /> trên 200u/l.<br /> Đa số các trường hợp bệnh của chúng tôi<br /> vào viện ngày thứ 4 – 8 của bệnh (93,8%); phù<br /> hợp với thời điểm nồng độ Amylase trong<br /> máu tăng cao trong tuần đầu bị bệnh.<br /> Chúng tôi không làm các xét nghiệm virut<br /> học và huyết thanh học.<br /> <br /> 130<br /> <br /> Bệnh quai bị và vô sinh nam<br /> Ngoài viêm tuyến mang tai, viêm tinh<br /> hoàn do quai bị là biểu hiện thường gặp nhất<br /> ở nam giới sau dậy thì.<br /> Quá trình viêm teo tinh hoàn có thể diễn<br /> ra từ từ ở khoảng 50% những bệnh nhân viêm<br /> tinh hoàn do quai bị, diễn tiến trong vòng 1 – 6<br /> tháng sau đợt viêm cấp tính. Quá trình sinh<br /> tinh sẽ giảm dần và có thể mất hẳn. Teo mô<br /> tinh hoàn có thể do tác động trực tiếp của<br /> virut hoặc thứ phát do thiếu máu cục bộ trong<br /> quá trình mô bị viêm. Việc suy giảm quá trình<br /> sinh tinh do di chứng viêm tinh hoàn có thể<br /> phát hiện bằng các chỉ số trong tinh dịch đồ<br /> giảm dần. Nếu bị viêm ở 2 bên tinh hoàn<br /> (khoảng 15%) có thể dẫn đến vô sinh hoàn<br /> toàn. Một số trường hợp tinh hoàn teo, giảm<br /> sinh tinh nhưng vẫn còn 1 số ổ sinh tinh sót lại<br /> trong tinh hoàn.<br /> Khảo sát trên 400 cặp vợ chồng đến khám<br /> vô sinh tại bệnh viện Phụ sản Từ Dũ cho thấy:<br /> trong 52 trường hợp kích thước tinh hoàn nhỏ<br /> hơn bình thường đã có hơn phân nửa có bệnh<br /> quai bị sau dậy thì, có 28 trường hợp teo tinh<br /> hoàn 2 bên.<br /> Do đó, nếu nam giới sau tuổi trưởng thành<br /> bị quai bị và có viêm tinh hoàn, để giảm thiểu<br /> tác hại của di chứng trên tinh hoàn, có thể áp<br /> dụng các biện pháp điều trị như: Nghỉ ngơi tại<br /> chỗ, chườm mát tinh hoàn, sử dụng thuốc<br /> kháng viêm, 1 số nghiên cứu sử dụng<br /> interferon trong giai đoạn viêm tinh hoàn có<br /> thể làm giảm tổn thương tinh hoàn và giảm tỷ<br /> lệ teo tinh hoàn.<br /> Các trường hợp viêm tinh hoàn cần đến cơ<br /> sở y tế để có biện pháp điều trị thích hợp và có<br /> kế hoạch theo dõi lâu dài. Trong nghiên cứu<br /> của chúng tôi, cả 33 trường hợp đều được điều<br /> trị tại bệnh viện, nghỉ ngơi tại chỗ, mặc quần<br /> lót nâng dịch tinh hoàn, giảm căng và đỡ đau<br /> nhức, 100% các trường hợp đều được chỉ định<br /> dùng thuốc giảm đau, hạ nhiệt và kháng viêm<br /> Corticoides. Chúng tôi chưa có kế hoạch để<br /> <br /> Chuyên đề Nhi Khoa<br /> <br /> theo dõi lâu dài về đời sống tình dục và sức<br /> khỏe sinh sản của các bệnh nhân bị quai bị có<br /> biến chứng viêm tinh hoàn sau này.<br /> Các trường hợp theo dõi, nếu nhận thấy<br /> viêm tinh hoàn cả 2 bên ở những người chưa<br /> lập gia đình hoặc chưa có con cần có hình thức<br /> khuyến khích lưu trữ tinh trùng dự phòng các<br /> trung tâm điều trị vô sinh khi chất lượng tinh<br /> trùng chưa giảm nhiều, giúp duy trì khả năng<br /> sinh sản, mang lại hạnh phúc gia đình cho<br /> bệnh nhân.<br /> <br /> KẾT LUẬN.<br /> Qua nghiên cứu 33 trường hợp quai bị có<br /> viêm tinh hoàn ở trẻ em, chúng tôi có một số<br /> kết luận như sau:<br /> Đặc điểm dịch tễ:<br /> Tuổi 11 –15: chiếm tỷ lệ 91%, ngày nhập<br /> viện: Từ ngày 4 – 8 của bệnh chiếm tỉ lệ 93,8%.<br /> Lâm sàng và cận lâm sàng:<br /> Sốt 100%, viêm tuyến mang tai 100%, viêm<br /> tinh hoàn 100%, đau góc hàm 18,2%.<br /> Viêm tinh hoàn 1 bên: 78,8%, 2 bên 21,2%.<br /> Ngày xuất hiện triệu chứng viêm tinh hoàn<br /> chủ yếu là 3 - 8 chiếm 75,7%, triệu chứng khi<br /> viêm tinh hoàn: Sốt cao trở lại 66,7%, sưng đau<br /> tinh hoàn 93,9%.<br /> Bạch cầu máu  10000/mm3 là 51,5% và <br /> 10.000/mm3 là 48,5%; công thức bạch cầu với<br /> tỷ lệ lympho < 30% là 84,8%.<br /> Amylase máu tăng > 200u/l là 78%.<br /> <br /> Các trường hợp viêm tinh hoàn do quai bị<br /> cần được điều trị thích hợp ở các cơ sở y tế,<br /> nghỉ ngơi tại chỗ, chườm mát tinh hoàn, sử<br /> dụng thuốc kháng viêm, giảm đau, hạ nhiệt,<br /> cần được theo dõi liên tục sau này để phát<br /> hiện sớm tình trạng viêm teo tinh hoàn ảnh<br /> hưởng đến khả năng sinh sản và hỗ trợ kịp<br /> thời. Trường hợp quai bị có viêm tinh hoàn 2<br /> bên nhưng chưa lập gia đình hoặc chưa có con<br /> cần khuyến cáo bệnh nhân đến các trung tâm<br /> điều trị vô sinh để dự trữ lạnh tinh trùng giúp<br /> duy trì khả năng sinh sản.<br /> <br /> Điều tốt nhất là phòng ngừa bệnh quai<br /> bị bằng vắc xin tạo miễn dịch chủ động ở<br /> mọi lứa tuổi (> 1 tuổi); đặc biệt là lứa tuổi<br /> thanh thiếu niên sau dậy thì chưa mắc<br /> bệnh quai bị hoặc chưa được chủng ngừa<br /> quai bị trước đó.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> Cao Văn Viên (1977), Tổng kết bệnh quai bị về lâm sàng<br /> trong 8 năm (1970 -1977) tại khoa Truyền nhiễm Bệnh<br /> viện Bạch Mai, tiểu luận tốt nghiệp lớp nội trú bệnh viện<br /> khóa II (1975 – 1978), trường Đại học Y Hà Nội.<br /> Hồ Mạnh Tường (2002), Bệnh quai bị và vô sinh nam, Sức<br /> khỏe và Đời sống số 201/2002, trang 21.<br /> Phillips CF. (1987), Mumps, in: Nelson textbook of<br /> pediatrics, pp. 673 – 675.<br /> Trịnh Thị Minh Liên, Nguyễn Đức Hiền, Nguyễn Văn<br /> Dũng (2002). Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm<br /> sàng của bệnh quai bị có viêm tinh hoàn – Tạp chí Y học<br /> thực hành, số 12 (437) – 2002 – trang 57 – 59.<br /> Võ Thị Thiên Hương (1992). Bệnh quai bị, trong: Bệnh<br /> truyền nhiễm, Bộ môn truyền nhiễm – Trường Đại học Y<br /> Dược Tp. HCM, trang 322 – 332.<br /> <br />