| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Gia taêng gaùnh naëng<br />
beänh khoâng truyeàn nhieãm ôû Ñoâng Nam AÙ<br />
THÔØI ÑIEÅM HAØNH ÑOÄNG<br />
Prof Antonio Dans MD a , Nawi Ng PhD b c, Cherian Varghese MD d,<br />
E Shyong Tai MB ChB e, Rebecca Firestone ScD f, Prof Ruth Bonita PhD g<br />
<br />
Ngöôøi dòch: Vuõ Hoaøng Lan<br />
<br />
Ñoâng Nam AÙ ñang phaûi ñoái maët vôùi ñaïi dòch<br />
beänh khoâng truyeàn nhieãm, hieän taïi laø nguyeân nhaân<br />
cuûa 60% soá töû vong trong khu vöïc. Khôûi nguoàn cuûa<br />
vaán ñeà naøy chính laø caùc yeáu toá veà moâi tröôøng nhö<br />
chính saùch khuyeán khích thuoác laù, cheá ñoä aên khoâng<br />
laønh maïnh vaø thieáu cheá ñoä taäp theå duïc ñeàu ñaën.<br />
Quaàn theå coù thu nhaäp thaáp chòu aûnh höôûng naëng neà<br />
nhaát, vôùi tyû leä töû vong tyû leä nghòch vôùi thu nhaäp quoác<br />
gia trung bình. Gia ñình beänh nhaân laø nôi ñaàu tieân<br />
phaûi höùng chòu nhöõng gaùnh naëng taøi chính, tuy<br />
nhieân toaøn boä neàn kinh teá quoác gia cuõng seõ bò taùc<br />
ñoäng. Maëc duø caùc quoác gia ñaõ coù nhieàu noã löïc nhaèm<br />
giaûm söï gia taêng cuûa beänh khoâng truyeàn nhieãm<br />
nhöng chuùng ta vaãn caàn noã löïc hôn nöõa. Heä thoáng y<br />
teá caàn ñöôïc thieát keá laïi ñeå coù theå cung caáp dòch vuï<br />
cho caùc ca beänh ñöôïc phaùt hieän ôû heä thoáng chaêm soùc<br />
söùc khoûe ban ñaàu, nhöng ñöôïc hoã trôï bôûi heä thoáng<br />
chuyeån tuyeán toát. Heä thoáng giaùm saùt caùc yeáu toá<br />
nguy cô coù theå thay ñoåi ñöôïc caàn ñöôïc xaây döïng ñeå<br />
84<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
theo doõi möùc ñoä cuûa vaán ñeà cuõng nhö hieäu quaû cuûa<br />
caùc chöông trình can thieäp. Taát caû caùc cô quan chính<br />
phuû cuõng nhö caùc ban ngaønh xaõ hoäi caàn ñoàng taâm<br />
hieäp löïc xaây döïng moâi tröôøng toát cho söùc khoûe. Toå<br />
chöùc caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ coù vai troø ñaëc bieät<br />
trong vieäc lieân keát caùc quoác gia trong hoaït ñoäng<br />
phoøng choáng beänh khoâng truyeàn nhieãm trong khu<br />
vöïc. Hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû seõ aûnh höôûng ñeán<br />
sinh maïng cuûa haøng trieäu ngöôøi. Ñaây laø baøi baùo thöù<br />
4 trong loaït 6 baøi veà söùc khoûe ôû Ñoâng Nam AÙ.<br />
<br />
Giôùi thieäu<br />
Khoâng gioáng nhö caùc khu vöïc khaùc treân theá<br />
giôùi, Ñoâng Nam AÙ bò chia caét bôûi bieån, taïo ra raát<br />
nhieàu ñaûo, quaàn ñaûo traûi daøi vôùi kích thöôùc ña daïng.<br />
Ñaëc ñieåm ñòa lyù naøy ñaõ taïo neân neùt ña daïng veà lòch<br />
söû, vaên hoùa xaõ hoäi khoâng chæ giöõa caùc quoác gia maø<br />
ngay caû trong moãi quoác gia. Tuy nhieân, trong nhöõng<br />
naêm gaàn ñaây, xu höôùng toaøn caàu hoùa cuøng vôùi caùc<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
kyõ thuaät tieân tieán ñaõ taïo neân ñoäng löïc tieàm aån cho<br />
söï hoäi nhaäp, ñöa caùc quoác gia laïi gaàn nhau hôn veà<br />
thoâng tin, kinh teá, thöông maïi vaø thaäm chí caû vaên<br />
hoùa. Ngaøy nay, Ñoâng Nam AÙ ñaõ trôû thaønh moät khu<br />
vöïc vôùi söï pha troän tinh tuùy giöõa beà daøy lòch söû ña<br />
daïng vaø söï hoäi nhaäp ñöông ñaïi.<br />
Quaù trình hoäi nhaäp naøy ñaõ gaây ra hieän töôïng<br />
chuyeån dòch veà nhaân khaåu vaø dòch teã hoïc trong khu<br />
vöïc, theå hieän qua tyû leä töû vong do beänh truyeàn<br />
nhieãm giaûm, tuoåi thoï taêng vaø söï gia taêng gaùnh naëng<br />
beänh khoâng truyeàn nhieãm nhö beänh tim maïch, ñoät<br />
quò, ung thö vaø beänh phoåi taéc ngheõn (COPD). Caùc<br />
beänh khoâng truyeàn nhieãm naøy ñang ñe doïa coäng<br />
ñoàng khoaûng 600 trieäu ngöôøi trong khu vöïc, phaàn<br />
lôùn döôùi 65 tuoåi vaø ñang trong giai ñoaïn coù khaû<br />
naêng coáng hieán nhaát cho xaõ hoäi. Raát nhieàu ngöôøi<br />
trong soá naøy khoâng coù ñuû thoâng tin vaø nguoàn löïc ñeå<br />
ñoái phoù vôùi beänh maõn tính vaø töû vong sôùm, tình<br />
traïng ñe doïa khoâng chæ gia ñình hoï maø toaøn boä neàn<br />
kinh teá quoác gia. Caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ, ñaïi<br />
<br />
•<br />
•<br />
<br />
•<br />
<br />
•<br />
<br />
•<br />
<br />
•<br />
<br />
Thoâng ñieäp chính<br />
Beänh khoâng truyeàn nhieãm maïn tính laø vaán ñeà söùc<br />
khoûe lôùn ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ.<br />
Beänh khoâng truyeàn nhieãm (vaø caùc yeáu toá nguy<br />
cô) coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi ngheøo ñoùi vaø laø<br />
yeáu toá aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán neàn kinh teá bôûi<br />
gaùnh naëng beänh taät vaø töû vong coù theå phoøng<br />
traùnh ñöôïc.<br />
Caùc yeáu toá nguy cô coù theå thay ñoåi ñöôïc ñang gia<br />
taêng trong quaàn theå coù thu nhaäp thaáp vì caùc hoaït<br />
ñoäng qui hoaïch thieáu keá hoaïch, caùc loaïi thöïc<br />
phaåm khoâng toát cho söùc khoûe xuaát hieän ngaøy<br />
caøng nhieàu vaø thieáu huït caùc chính saùch y teá coâng<br />
coäng hôïp lyù.<br />
Heä thoáng giaùm saùt beänh khoâng truyeàn nhieãm vaø<br />
caùc yeáu toá nguy cô caàn ñöôïc caûi thieän song song<br />
vôùi vieäc ñieàu chænh moâi tröôøng chính saùch nhaèm<br />
ñaûm baûo caùc quoác gia coù theå theo doõi ñöôïc hieäu<br />
quaû cuûa chöông trình can thieäp.<br />
Heä thoáng y teá caàn ñöôïc caûi toå ñeå coù theå ñaùp öùng<br />
ñöôïc nhu caàu veà beänh khoâng truyeàn nhieãm qua<br />
heä thoáng chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu vaø heä thoáng<br />
ñieàu trò ôû tuyeán cao hôn.<br />
Taát caû caùc cô quan chính phuû vaø caùc ban ngaønh<br />
xaõ hoäi caàn ñoàng taâm hieäp löïc ñeå taïo ra moâi<br />
tröôøng thuaän lôïi cho caùc thoùi quen söùc khoûe toát.<br />
<br />
dieän laø hieäp hoäi ASEAN, caàn coù nhöõng haønh ñoäng<br />
khaån caáp vaø maïnh meõ ñeå phoøng choáng beänh maïn<br />
tính, khoâng truyeàn nhieãm.<br />
Döõ lieäu veà söï phaân boá vaø gaùnh gaëng beänh khoâng<br />
truyeàn nhieãm vaø caùc yeáu toá nguy cô coù taàm quan<br />
troïng to lôùn vôùi caùc hoaït ñoäng can thieäp nhöng<br />
nhöõng döõ lieäu naøy coøn töông ñoái hieám vôùi caùc quoác<br />
gia Ñoâng Nam AÙ. Trong khuoân khoå baøi baùo naøy,<br />
chuùng toâi coá gaéng cung caáp nhöõng thoâng tin coù theå<br />
thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa coäng ñoàng vaø nhöõng<br />
noã löïc ñeå giaûi quyeát ñaïi dòch naøy. Muïc tieâu cuûa baøi<br />
baùo laø: Moâ taû vaø so saùnh gaùnh naëng beänh khoâng<br />
truyeàn nhieãm vaø caùc yeáu toá nguy cô ôû Ñoâng Nam AÙ<br />
taäp trung vaøo caùc quaàn theå coù ñieàu kieän kinh teá xaõ<br />
hoäi thaáp; Moâ taû caùc hoaït ñoäng cuûa caùc quoác gia<br />
höôûng öùng caùc hoaït ñoäng cuûa khu vöïc vaø toaøn caàu;<br />
Ñeà xuaát moät soá caùch tieáp caän toaøn dieän vaø khaû thi<br />
cho hoaït ñoäng phoøng choáng beänh khoâng truyeàn<br />
nhieãm trong khu vöïc.<br />
Thuaät ngöõ beänh khoâng truyeàn nhieãm maïn tính<br />
trong baøi baùo naøy ñeà caäp ñeán nhöõng roái loaïn maïn<br />
tính chính nhö beänh tim maïch, ñoät quò, ung thö vaø<br />
beänh phoåi taéc ngheõn (COPD). Caùc beänh naøy coù<br />
moät soá yeáu toá nguy cô chung ñöôïc theå hieän ôû Hình<br />
1. Caùc beänh roái loaïn veà thaàn kinh vaø caùc beänh maïn<br />
tính khaùc coù lieân quan ñeán chu trình laây nhieãm (ví<br />
duï nhö vieâm gan B hoaëc nhieãm u nhuù HPV) khoâng<br />
naèm trong khuoân khoå baøi baùo naøy. Gaùnh naëng töû<br />
vong, beänh taät vaø kinh teá cuûa beänh khoâng truyeàn<br />
nhieãm maïn tính seõ ñöôïc moâ taû vaø so saùnh öôùc tính<br />
tyû leä hieän maéc cuûa moät soá yeáu toá nguy cô sinh hoïc<br />
vaø haønh vi quan troïng. Caùc soá yeáu toá nguy cô moâi<br />
tröôøng nhö xu höôùng toaøn caàu hoùa, ñoâ thò hoùa vaø<br />
ngheøo ñoùi ñaõ ñöôïc thaûo luaän trong baøi baùo soá moät<br />
trong taïp chí Lancet laàn naøy. Trong phaïm vi cho<br />
pheùp, chuùng toâi cuõng seõ tìm hieåu vai troø cuûa caùc<br />
yeáu toá moâi tröôøng trong ñaïi dòch beänh khoâng<br />
truyeàn nhieãm.<br />
Döïa treân thoâng tin veà thu nhaäp trung bình cuûa<br />
Ngaân haøng theá giôùi, trong 10 quoác gia Ñoâng Nam<br />
AÙ, coù 4 quoác gia ñöôïc xeáp haïng coù thu nhaäp thaáp laø<br />
Campuchia, Laøo, Myanmar vaø Vieät Nam, 3 quoác<br />
gia coù thu nhaäp trung bình thaáp laø Indonesia,<br />
Philippines, vaø Thaùi Lan[1] quoác gia coù thu nhaäp<br />
trung bình khaù laø Malaysia vaø 2 quoác gia coù thu<br />
nhaäp cao laø Singapore vaø Brunei.<br />
Caùc quoác gia naøy coù söï khaùc bieät raát lôùn veà maët<br />
kinh teá xaõ hoäi cuõng nhö chính saùch, ví duï nhö<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
85<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Töû vong, taøn taät vaø<br />
gaùnh naëng kinh teá<br />
<br />
Tỷ suất tử vong của bệnh KTN trên 100000 dân<br />
<br />
Tỷ lệ tử vong do bệnh KTN trên tổng số tử vong (%)<br />
<br />
Döïa vaøo caùc tính toaùn<br />
veà gaùnh naëng beänh taät toaøn<br />
Caùc beänh tim maïch<br />
Ñöôøng maùu cao<br />
Huùt thuoác<br />
Toaøn caàu hoùa<br />
Ñoät quî<br />
Cao huyeát aùp<br />
Thoùi quen aên<br />
Ñoâ thò hoùa<br />
caàu, trong naêm 2005 coù<br />
uoáng khoâng<br />
Lipid maùu baát thöôøng Ung thö<br />
Ngheøo ñoùi<br />
khoaûng 2,6 trieäu ngöôøi taïi<br />
laønh maïnh<br />
Caùc beänh phoåi maïn tính<br />
Tyû leä eo hoâng cao<br />
Daân trí thaáp<br />
caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ<br />
Thieáu hoaït ñoäng<br />
Chöùc naêng phoåi<br />
Caêng thaúng<br />
theå löïc<br />
töû vong vì beänh khoâng<br />
baát thöôøng<br />
truyeàn nhieãm. Con soá naøy<br />
töông ñöông cho caû nam vaø<br />
Caùc yeáu toá nguy cô<br />
Caùc beänh khoâng<br />
Caùc yeáu toá nguy Caùc yeáu toá<br />
truyeàn nhieãm<br />
cô moâi tröôøng<br />
nöõ vaø chieám tyû leä 61,5%<br />
sinh hoïc<br />
nguy cô haønh vi<br />
caùc tröôøng hôïp töû vong ôû<br />
caùc quoác gia noùi treân. Vôùi<br />
Hình 1. Moái lieân heä nhaân quaû trong beänh khoâng truyeàn nhieãm (phaùt<br />
söï giaø hoùa cuûa caùc quaàn theå<br />
trieån töø taøi lieäu tham khaûo -TLTK soá 12).<br />
naøy cuõng nhö söï gia taêng<br />
caùc yeáu toá nguy cô, döï<br />
ñoaùn ñeán naêm 2030 seõ coù<br />
A<br />
90<br />
4,2 trieäu ngöôøi töû vong. Khi<br />
Brunei<br />
hieäu chænh cho tuoåi, tyû leä töû<br />
80<br />
Singapore<br />
Vietnam<br />
vong do beänh khoâng truyeàn<br />
Malaysia<br />
70<br />
Philippines<br />
nhieãm (KTN) trong quaàn<br />
Thailand<br />
Myanmar<br />
Indonesia<br />
60<br />
theå töø 15 tuoåi trôû leân cuûa<br />
Laos<br />
Cambodia<br />
Ñoâng Nam AÙ cao nhaát ôû<br />
50<br />
caùc quoác gia coù thu nhaäp<br />
40<br />
trung bình cao nhaát nhö<br />
Brunei, Singapore vaø<br />
0<br />
Malaysia (Hình 2A). Tuy<br />
B<br />
900<br />
Myanmar<br />
nhieân tyû leä töû vong hieäu<br />
Laos<br />
chænh theo tuoåi treân<br />
800<br />
Cambodia<br />
Indonesia<br />
100.000 daân laïi cao nhaát ôû<br />
700<br />
caùc quoác gia coù thu nhaäp<br />
Vietnam<br />
Malaysia<br />
Thailand<br />
600<br />
thaáp<br />
nhö<br />
Myanmar,<br />
Philippines<br />
Campuchia, Laøo vaø Vieät<br />
500<br />
Brunei<br />
Nam (Hình 2B). Beân caïnh<br />
Singapore<br />
400<br />
ñoù, khoaûng 30% caùc tröôøng<br />
hôïp töû vong vì beänh KTN<br />
0<br />
5<br />
10<br />
20<br />
30<br />
40 50 60 70 80<br />
xaûy ra trong ñoä tuoåi töø 15Tổng thu nhập quốc gia, đô la quốc tế x 10 3<br />
59 tuoåi. Ñaây laø caùc tröôøng<br />
Hình 2. Thu nhaäp trung bình quoác gia vaø tyû leä töû vong do beänh KTN<br />
hôïp töû vong sôùm vaø caùc<br />
hieäu chænh theo tuoåi, Bieåu ñoà A laø tyû leä töû vong ñaëc hieäu bôûi<br />
tröôøng hôïp töû vong coù theå<br />
beänh KTN trong toång soá tröôøng hôïp töû vong vaø B laø tyû leä töû<br />
döï phoøng ñöôïc trong nhoùm<br />
vong treân 100000 daân soá .<br />
daân soá ôû ñoä tuoåi vaøng cuûa<br />
Caùc tính toaùn naøy söû duïng soá lieäu trong taøi lieäu tham khaûo 14 vaø soá lieäu<br />
löïc löôïng lao ñoäng Ñoâng<br />
veà töû vong beänh khoâng truyeàn nhieãm trong taøi lieäu tham khaûo soá 2.<br />
Nam AÙ. Trong ñoä tuoåi naøy,<br />
töû vong vì beänh khoâng<br />
truyeàn nhieãm chieám 51%<br />
Myanma coù toång thu nhaäp trung bình chæ coù 1.290<br />
tröôø<br />
n<br />
g<br />
hôï<br />
p<br />
töû<br />
vong<br />
taï<br />
i<br />
10<br />
quoác gia noùi treân[2].<br />
ñoâla Myõ trong khi Brunei coù thu nhaäp trung bình laø<br />
49.900 ñoâla Myõ.<br />
86<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
Veà maët taøn taät, theo soá lieäu naêm 2008, beänh<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
KTN gaây ra khoaûng 61% soá naêm taøn taät hieäu chænh<br />
trong daân soá töø 15-59 tuoåi vaø khoaûng 84% trong ñoä<br />
tuoåi töø 60 trôû leân. Gaùnh naëng naøy ñöôïc öôùc tính seõ<br />
taêng leân khoaûng 74% vaø 89% trong naêm 2030[2]<br />
neáu giaû ñònh phôi nhieãm vôùi caùc yeáu toá nguy cô nhö<br />
thuoác laù, beùo phì seõ giaûm cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa<br />
neàn kinh teá cuõng nhö caùc caûi caùch trong heä thoáng y<br />
teá. Neáu nhö giaû ñònh naøy khoâng ñaït ñöôïc, gaùnh<br />
naëng veà taøn taät do beänh KTN thaäm chí seõ coøn lôùn<br />
hôn nhieàu.<br />
Töû vong vaø taøn taät vì beänh KTN coù aûnh höôûng<br />
naëng neà ñeán kinh teá theo hai höôùng: Giaùn tieáp thoâng<br />
qua löïc löôïng lao ñoäng giaûm suùt vaø tröïc tieáp thoâng<br />
qua caùc khoaûn chi phí chaêm soùc y teá thoâng thöôøng<br />
laø raát lôùn[15] Caùc toån thaát kinh teá naøy khoâng chæ ôû<br />
möùc ñoä hoä gia ñình maø coøn ôû caáp ñoä quoác gia[16].<br />
Caùc öôùc tính söû duïng moâ hình kinh teá ñeå ñaùnh giaù<br />
taùc ñoäng cuûa beänh KTN leân neàn kinh teá ñaõ cho thaáy<br />
chæ tính 5 quoác gia Ñoâng Nam AÙ: Myanmar,<br />
Indonesia, Philipines, Thaùi Lan vaø Vieät Nam, trong<br />
khoaûng thôøi gian töø naêm 2006 ñeán 2015 öôùc tính<br />
beänh KTN coù theå gaây ra toån thaát khoaûng 7 tyû USD.<br />
Nhöõng tính toaùn naøy coøn coù theå öôùc tính döôùi<br />
ngöôõng bôûi chöa bao goàm beänh ung thö, beänh phoåi<br />
taéc ngheõn vaø caùc chi phí giaùn tieáp töø beänh taät[16].<br />
<br />
Baûng 1 theå hieän tyû leä hieän maéc cuûa boán nhoùm<br />
yeáu toá nguy cô treân taïi caùc quoác gia khaùc nhau saép<br />
xeáp theo thöù töï thu nhaäp trung bình quoác gia.<br />
Indonesia (quoác gia coù thu nhaäp trung bình) coù<br />
huyeát aùp taâm tröông trung bình cao nhaát trong khi<br />
ñoù Brunei (quoác gia coù thu nhaäp cao) coù huyeát aùp<br />
trung bình ôû ngöôõng trung bình cuûa khu vöïc. Veà chæ<br />
soá môõ maùu toaøn phaàn, Vieät Nam (quoác gia coù thu<br />
nhaäp thaáp) coù chæ soá cao nhaát cho caû nam vaø nöõ, hai<br />
quoác gia coù chæ soá môõ maùu cao sau Vieät Nam laø<br />
Brunei vaø Singapore. Döôøng nhö chæ coù beänh tieåu<br />
ñöôøng laø coù moái lieân heä roõ nhaát vôùi neàn kinh teá cuûa<br />
caùc quoác gia. Tyû leä tieåu ñöôøng cao nhaát ôû caùc quoác<br />
gia coù thu nhaäp cao nhö Brunei, Malaysia, vaø<br />
Singapore (töø 10,2-12,6%) vaø thaáp nhaát ôû<br />
Myanmar, Campuchia, Laøo, Vieät Nam vaø<br />
Indonesia (3,2-5,6%).<br />
Caùc nghieân cöùu ñaõ chæ ra tyû leä eo so vôùi hoâng laø<br />
moät chæ soá döï baùo nguy cô maïch vaønh toát hôn chæ soá<br />
troïng löôïng cô theå BMI. Tuy nhieân chuùng toâi chöa<br />
tìm thaáy soá lieäu quoác gia veà beùo phì döïa treân tyû leä<br />
voøng eo so vôùi hoâng. Coù moät soá döõ lieäu veà beùo phì<br />
döïa treân BMI, nhöng caùc soá lieäu naøy khoâng theå hieän<br />
moái lieân heä roõ raøng vôùi thu nhaäp trung bình cuûa<br />
quoác gia. Tyû leä beùo phì cao nhaát thuoäc veà quoác gia<br />
<br />
Yeáu toá nguy cô<br />
Moät nhoùm nhoû caùc<br />
yeáu toá nguy cô chòu traùch<br />
nhieäm cho phaàn lôùn caùc<br />
beänh KTN toaøn caàu. Soá<br />
lieäu töø Toå chöùc nghieân<br />
cöùu thuaàn taäp chaâu AÙ Thaùi<br />
Bình Döông cho thaáy aûnh<br />
höôûng caùc yeáu toá nguy cô<br />
naøy ñeán caùc quaàn theå<br />
chaâu AÙ cuõng töông töï nhö<br />
aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán<br />
caùc quaàn theå khaùc. Caùc<br />
yeáu toá nguy cô naøy bao<br />
goàm taêng huyeát aùp, chæ soá<br />
khoái cô theå (BMI) cao<br />
hoaëc chæ soá voøng eo so vôùi<br />
hoâng cao, ñöôøng huyeát<br />
cao vaø môõ maùu cao. Caû 4<br />
tình traïng naøy ñeàu coù xu<br />
höôùng taêng cao ôû Ñoâng<br />
Nam AÙ.<br />
<br />
Baûng 1. Tyû leä hieän maéc vaø möùc ñoä cuûa yeáu toá nguy cô haønh vi trong daân soá<br />
treân 15 tuoåi taïi Ñoâng Nam AÙ, 2010<br />
<br />
BMI=Chæ soá khoái cô theå. * Nhöõng nöôùc ñöôïc xeáp theo GNI giaûm daàn. + Soá lieäu töø baûn doà beänh ñaùi<br />
thaùo ñöôøng lieân bang quoác teá. ± Soá lieäu töø INFOBASE y teá toaøn caàu 10.<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
87<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
coù thu nhaäp cao nhaát, Brunei. Tuy nhieân, hai quoác<br />
gia coù tyû leä beùo phì cao thöù 2 laïi laø hai quoác gia coù<br />
thu nhaäp thaáp, Myanmar vaø Laøo.<br />
Ba yeáu toá haønh vi chính döï baùo nguy cô beänh<br />
KTN laø huùt thuoác laù, cheá ñoä aên khoâng ñaày ñuû rau<br />
quaû vaø cheá ñoä taäp theå duïc khoâng ñaày ñuû. Caùc yeáu<br />
toá nguy cô treân ñeàu coù theå thay ñoåi khi coù caùc can<br />
thieäp vôùi chi phí hieäu quaû. Hình 3 bieåu thò tyû leä caùc<br />
yeáu toá nguy cô naøy chia theo nhoùm thu nhaäp<br />
(quintile) ôû 5 quoác gia Ñoâng Nam AÙ tham gia cuoäc<br />
Ñieàu tra söùc khoûe theá giôùi (World Health Survey).<br />
Huùt thuoác laù laø yeáu toá nguy cô quan troïng nhaát cuûa<br />
töû vong vaø taøn taät do caùc beänh KTN. Tyû leä huùt thuoác<br />
laù ôû nam giôùi tröôûng thaønh dao ñoäng töø 36% taïi<br />
Singapore ñeán 64% ôû Laøo. Tyû leä naøy nhìn chung laø<br />
thaáp ôû nöõ giôùi, dao ñoäng töø 2% taïi Vieät Nam vaø Thaùi<br />
lan ñeán 15% ôû Myanmar vaø Laøo. Trong ñoä tuoåi töø<br />
13-15, tyû leä huùt thuoác laù khaù cao, ñaëc bieät ôû<br />
A<br />
<br />
Tỷ lệ người hút thuốc hàng ngày<br />
<br />
Tỷ lệ hiện mắc (%)<br />
<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
<br />
B<br />
<br />
Tỷ lệ tiêu thụ rau và hoa quả không đủ<br />
<br />
Tỷ lệ hiện mắc (%)<br />
<br />
100<br />
80<br />
<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Tỷ lệ hoạt động thể lực không đủ<br />
<br />
Tỷ lệ hiện mắc (%)<br />
<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Malaysia<br />
<br />
Philippines<br />
<br />
Nghèo nhất<br />
Q2<br />
<br />
Vietnam<br />
Q3<br />
Q4<br />
<br />
Laos<br />
<br />
Myanmar<br />
<br />
Giàu nhất<br />
<br />
Hình 3. Tyû leä hieän maéc cuûa haønh vi nguy cô theo<br />
phaân nhoùm nguõ vò phaân cuûa thu nhaäp<br />
trung bình ôû moät soá quoác gia Ñoâng Nam<br />
AÙ, naêm 2003.<br />
Soá lieäu töø baùo caùo Ñieàu tra söùc khoûe theá giôùi 2003.<br />
<br />
88<br />
<br />
Trong naêm 2007, caùc nöôùc ASEAN ñaõ tieâu thuï<br />
khoaûng 488 tyû ñieáu thuoác, chieám 8% soá löôïng thuoác<br />
tieâu thuï treân toaøn theá giôùi. Myanmar laø quoác gia coù<br />
soá löôïng thuoác laù trung bình ñaàu ngöôøi thaáp nhaát<br />
(209 ñieáu/ngöôøi) vaø Singapore (406 ñieáu/ngöôøi),<br />
tuy nhieân soá löôïng tieâu thuï cao nhaát laø Indonesia<br />
(974 ñieáu) vaø Philippines (1.073 ñieáu). Tyû leä huùt<br />
thuoác laù coù moái lieân heä tyû leä nghich vôùi ñieàu kieän<br />
kinh teá xaõ hoäi trong töøng quoác gia. Tyû leä huùt thuoác<br />
trong nhoùm ngheøo cao gaáp ñoâi so vôùi nhoùm giaøu vaø<br />
xu höôùng naøy ñöôïc ghi nhaän ôû Malaysia,<br />
Philippines, Laøo, Vieät Nam vaø Myanmar. Caùc keát<br />
quaû nghieân cöùu naøy cho thaáy daân soá coù ñieàu kieän<br />
kinh teá-xaõ hoäi (KTXH) thaáp nhaát laïi laø nhoùm coù<br />
tieáp xuùc vôùi nguy cô söû duïng thuoác laù cao nhaát.<br />
Cheá ñoä aên khoâng hôïp lyù nhö cheá ñoä aên nhieàu<br />
naêng löôïng, nhieàu chaát beùo, duøng quaù nhieàu daàu aên<br />
vôùi môõ baõo hoøa cao, nhieàu ñöôøng vaø caùc chaát taïo<br />
ngoït, nhieàu muoái vaø ít rau quaû cuõng laø nguyeân nhaân<br />
gaây beänh KTN. Tuy nhieân soá lieäu dòch teã veà löôïng<br />
muoái tieâu thuï ôû chaâu AÙ raát ít. Cheá ñoä aên truyeàn<br />
thoáng thoâng thöôøng coù löôïng muoái cao vaø xu höôùng<br />
naøy coù phaàn taêng leân do laøn soùng thöùc aên nhanh vaø<br />
thöïc phaåm cheá bieán saün ôû chaâu AÙ. ÔÛ Philippines,<br />
löôïng muoái tieâu thuï trung bình moät ngaøy laø töø 7-15g,<br />
cao hôn gaáp 3 laàn so vôùi löôïng tieâu thuï cho pheùp.<br />
Ngöôïc laïi vôùi caùc quoác gia chaâu AÂu vaø Baéc Myõ,<br />
nôi nguoàn muoái chuû yeáu ñeán töø thöïc phaåm cheá bieán<br />
saün, thöïc phaåm ôû nhaø haøng vaø caêng tin, nguoàn muoái<br />
chuû yeáu ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñöôïc caùc baø<br />
noäi trôï theâm vaøo khi naáu nöôùng (nhö söû duïng nöôùc<br />
töông, nöôùc maém).<br />
<br />
60<br />
<br />
C<br />
<br />
Philippines (28% ôû treû em trai vaø 17% ôû treû em<br />
gaùi)[11].<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
Maëc duø coøn raát nhieàu vuøng chöa bò ñoâ thò hoùa,<br />
tieâu thuï rau vaø hoa quaû ôû Ñoâng Nam AÙ vaãn raát thaáp.<br />
Khoaûng 80% daân soá tieâu thuï ít hôn 5 khaåu phaàn rau<br />
vaø hoa quaû moãi ngaøy. Tröø Philippines, tyû leä cheá ñoä<br />
aên khoâng ñuû rau quaû tyû leä nghòch vôùi ñieàu kieän kinh<br />
teá xaõ hoäi, nhoùm ngheøo coù xu höôùng aên ít rau quaû hôn<br />
so vôùi nhoùm giaøu. Caùc soá lieäu naøy khaù nhaát quaùn vôùi<br />
keát quaû ñieàu tra caáp huyeän trong moãi quoác gia (Heä<br />
thoáng giaùm saùt nhaân khaåu hoïc vaø söùc khoûe - HDSS<br />
trong heä thoáng INDEPTH). Soá lieäu ñieàu tra naøy cho<br />
thaáy coù hôn 74% daân soá noâng thoân Thaùi Lan vaø Vieät<br />
Nam vaø 91% daân soá Indonesia khoâng aên ñuû rau quaû.<br />
Trong khi ñoù, xu höôùng taêng calo trong khaåu phaàn<br />
aên töø caùc nguoàn nhö ñoà uoáng chöùa ñöôøng cuõng ñöôïc<br />
<br />