Giá trị của nội soi phế quản huỳnh quang trong phát hiện sớm ung thư phổi

TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> GIÁ TRỊ CỦA NỘI SOI PHẾ QUẢN HUỲNH QUANG TRONG<br /> PHÁT HIỆN SỚM UNG THƢ PHỔI<br /> Vũ Khắc Đại*; Nguyễn Lê NhÊt Minh*; Chử Quang Huy*<br /> Dương Danh Bộ*; Nguyễn Chi Lăng*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu mô tả, tiến cứu 105 bệnh nhân (BN) (104 nam, 1 nữ, tuổi trung bình: 59) được nội<br /> soi phế quản huỳnh quang (NSPQHQ) nhằm đánh giá giá trị của phương pháp này trong phát hiện<br /> sớm ung thư phổi và các tai biến. Kết quả cho thấy: về giá trị của NSPQHQ: độ nhạy 71,79%;<br /> độ đặc hiệu: 75,11% so với ánh sáng trắng là 61,54% và 89,39%. Về tai biến của nội soi: không gặp<br /> tai biến nặng, một số trường hợp có tai biến nhẹ như: sốt 10 BN (9,5%), chảy máu nhẹ 3 BN (2,9%).<br /> Kết luận: NSPQHQ tốt hơn so với ánh sáng trắng thông thường trong phát hiện các tổn thương<br /> tiền ung thư và ung thư phổi.<br /> * Từ khóa: Ung thư phổi; Nội soi phế quản huỳnh quang.<br /> <br /> THE VALUE OF AUTOFLUORESCENCE BRONCHOSCOPY<br /> FOR THE EARLY DIAGNOSIS OF LUNG CANCER<br /> SUMMARY<br /> A prospective study was conducted on 105 patients (104 males and 1 female; mean age 59 years)<br /> aiming to assess the yield of autofluorescence (AFB) and the complications. The results showed that<br /> the sensitivity and specificity of AFB and WLB were 71.79%; 75.11% and 61.54%; 89.3%. There were<br /> no major complications, only 10 patients (9.5%) had mild fever and 3 patients (2.9%) had minor bleeding.<br /> Therefore, AFB was superior to conventional WLB in detecting lung cancer and preneoplastic lesions.<br /> * Key words: Lung cancer; Autofluorescence bronchoscopy.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ung thư phế quản là bệnh có tỷ lệ ác<br /> tính cao. Chỉ định, kết quả và tiên lượng<br /> bệnh phụ thuộc vào giai đoạn bệnh. Tỷ lệ<br /> tử vong do ung thư phổi gia tăng chủ yếu<br /> do phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn.<br /> <br /> Tuy nhiên, ung thư biểu mô tại chỗ (carcinoma<br /> in situ), các tổn thương loạn sản khó có thể<br /> xác định bằng nội soi phế quản ánh sáng<br /> trắng đơn thuần, thậm chí cả với nhà nội<br /> soi có kinh nghiệm. Để giải quyết vấn đề<br /> này, NSPQHQ có tác dụng phát hiện sớm<br /> tổn thương này.<br /> <br /> Nội soi phế quản có vai trò quan trọng<br /> trong xác định vị trí các tổn thương phế quản.<br /> <br /> Lam và CS phát hiện sự khác nhau về tự<br /> phát huỳnh quang giữa mô thường và khối u.<br /> <br /> * Bệnh viện Phổi TW<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Khắc Đại (bacsimayman_81@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 21/12/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 16/1/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 21/1/2014<br /> <br /> 86<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> Qua phát triển hệ thống LIFE dựa trên nguyên<br /> lý mô loạn sản và ác tính giảm tín hiệu tự<br /> phát huỳnh quang so với mô bình thường.<br /> Những kinh nghiệm ban đầu cho thấy<br /> NSPQHQ làm tăng khả năng phát hiện tổn<br /> thương loạn sản và ung thư biểu mô tại chỗ<br /> lên đến 50% [1, 2]. Trong một nghiên cứu<br /> được công bố gần đây trên 173 đối tượng<br /> thực hiện ở 7 trung tâm tại Mỹ và Canada<br /> cho thấy khả năng phát hiện tổn thương<br /> loạn sản nặng và ung thư biểu mô tại chỗ<br /> của NSPQHQ cao gấp 6,3 lần so với nội soi<br /> phế quản ánh sáng trắng [3].<br /> Ở Việt Nam, kỹ thuật NSPQHQ lần đầu<br /> tiên được tiến hành tại Bệnh viện Phổi TW.<br /> Đến nay, chưa có nghiên cứu nào đánh giá<br /> giá trị của NSPQHQ trong phát hiện sớm<br /> tổn thương tiền ung thư phế quản. Vì vậy,<br /> chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm: Đánh<br /> giá giá trị của NSPQHQ trong phát hiện<br /> sớm các tổn thương tiền ung thư phế quản<br /> và tai biến của thủ thuật.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 105 BN có đủ tiêu chuẩn nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn chọn BN:<br /> - BN có nguy cơ cao mắc ung thư phế<br /> quản: những người hút thuốc lào, thuốc là<br /> > 20 bao năm, tiếp xúc với khí radon, amiăng,<br /> có tiền sử xạ trị hoặc có tiền sử gia đình bị<br /> ung thư phế quản.<br /> - Có dấu hiệu lâm sàng khiến người bệnh<br /> đi khám.<br /> - X quang ngực bình thường hoặc có bất<br /> thường nghi ung thư.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - BN tăng huyết áp không kiểm soát<br /> được, đau thắt ngực không ổn định, được<br /> chẩn đoán hoặc nghi ngờ viêm phổi, viêm<br /> phế quản cấp trong tháng trước.<br /> <br /> - BN có rối loạn đông máu, dị ứng với<br /> lidocain.<br /> - BN trước đó được điều trị bằng hóa trị<br /> và xạ trị.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> - Nghiên cứu mô tả, tiến cứu.<br /> * Phương pháp tiến hành:<br /> Hỏi tiền sử, bệnh sử, thăm khám lâm<br /> sàng và cận lâm sàng trước, trong và sau<br /> thủ thuật. Tiến hành nội soi phế quản bằng<br /> máy nội soi phế quản huỳnh quang (Hãng<br /> Karl Storz).<br /> BN gây tê tại chỗ, nội soi thăm khám lần<br /> lượt từ thanh quản, khí quản, carina và các<br /> phế quản thùy và phân thùy hai bên.<br /> Tiến hành thủ thuật nội soi qua hai giai<br /> đoạn, giai đoạn đầu tiến hành với ánh sáng<br /> trắng. Trong giai đoạn này, quan sát toàn<br /> bộ bề mặt niêm mạc của cây khí phế quản,<br /> đánh giá và phân loại tổn thương theo bảng<br /> 1. Sau đó, chuyển thiết bị sang chế độ ánh<br /> sáng huỳnh quang và quan sát lại toàn bộ bề<br /> mặt niêm mạc cây khí phế quản. Trong trường<br /> hợp bình thường (âm tính), trên hình ảnh nội<br /> soi huỳnh quang có màu xanh lá cây, trong<br /> trường hợp bất thường (dương tính), hình<br /> ảnh nội soi huỳnh quang cho vùng giảm tín<br /> hiệu có màu đỏ nâu.<br /> Bảng 1: Phân loại tổn thương của nội soi<br /> phế quản ánh sáng trắng.<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> Không thấy hình ảnh<br /> bất thường<br /> <br /> Âm tính<br /> <br /> Bất thường<br /> <br /> Xung huyết, dầy niêm<br /> mạc, chèn ép, u hạt, dị<br /> tật giải phẫu<br /> <br /> Âm tính<br /> <br /> Nghi ngờ ung U sùi, thâm nhiễm<br /> thư<br /> <br /> Dương tính<br /> <br /> 88<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> Dựa vào đó, bác sỹ nội soi thực hiện kỹ<br /> <br /> tính: 2 BN (1,9%); COPD: 4 BN (3,8%); lao<br /> <br /> thuật sinh thiết vào vị trí bất thường để làm<br /> <br /> phổi: 7 BN (6,7%).<br /> <br /> xét nghiệm mô bệnh học. Trong trường hợp<br /> <br /> 3. Đặc điểm tổn thƣơng trên X quang<br /> và CT-scanner ngực.<br /> <br /> nội soi phế quản ánh sáng trắng và ánh<br /> sáng huỳnh quang cho kết quả bình thường,<br /> sinh thiết làm xét nghiệm mô bệnh học.<br /> <br /> Bảng 1: Đặc điểm tổn thương trên X quang<br /> và CT-scanner ngực.<br /> <br /> Những trường hợp kết quả bất thường, cho<br /> sinh thiết làm hai xét nghiệm mô học tương<br /> ứng. Kết quả giải phẫu bệnh được phân<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> loại như sau: âm tính: bình thường, viêm,<br /> <br /> Không có tổn thương<br /> <br /> 10<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> 5,6<br /> <br /> tăng sản, loạn sản nhẹ, khác; dương tính:<br /> <br /> Tổn thương khối<br /> <br /> 54<br /> <br /> 51,4<br /> <br /> 51<br /> <br /> 56,7<br /> <br /> loạn sản trung bình/nặng, ung thư tại chỗ,<br /> <br /> Tổn thương nốt<br /> <br /> 22<br /> <br /> 21<br /> <br /> 26<br /> <br /> 28,9<br /> <br /> ung thư xâm lấn. Sau kết thúc thủ thuật,<br /> <br /> Tràn dịch màng phổi<br /> <br /> 9<br /> <br /> 8,6<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11,1<br /> <br /> theo dõi BN để đánh giá các tai biến của<br /> <br /> Hạch trung thất<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3,8<br /> <br /> 22<br /> <br /> 24,4<br /> <br /> Tổn thương khác<br /> <br /> 23<br /> <br /> 21,9<br /> <br /> 19<br /> <br /> 21,1<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 105<br /> <br /> 100<br /> <br /> 90<br /> <br /> 100<br /> <br /> thủ thuật.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm tuổi và giới.<br /> Tuổi trung bình: 59, cao nhất 84 và thấp<br /> nhất 38 tuổi. Giới: 104 BN nam (99,05%),<br /> 1 BN nữ (0,5%), ®ây là trường hợp tiền sử<br /> gia đình có người mắc ung thư. Kết quả<br /> này tương tự nghiên cứu của D. Divisi và<br /> CS (2010) trên 168 BN được NSPQHQ<br /> (SAFE-3000); 142 BN nam (84,5%), 26 BN<br /> nữ (15,5%) với độ tuổi trung bình 55 ± 3 [6].<br /> 2. Tiền sử gia đình và bản thân.<br /> * Tiền sử gia đình BN:<br /> Không có người mắc ung thư: 101 BN<br /> (96,2%); có người mắc ung thư: 4 BN (3,8%).<br /> * Tiền sử bệnh hô hấp: không mắc bệnh<br /> hô hấp: 92 BN (87,6%); viêm phế quản mạn<br /> <br /> Đa số trên phim X quang và CT-scanner<br /> ngực có tổn thương khối nghi ung thư<br /> (tương ứng 51,4%, 56,7%).<br /> 4. Kết quả giải phẫu bệnh lý.<br /> Bình thường: 34 BN (32,4%); tăng sản:<br /> 6 BN (5,7%); dị sản: 10 BN (9,5%); loạn<br /> sản: 5 BN (4,8%); ung thư: 34 BN (32,4%);<br /> khác: 16 BN (15,2%).<br /> Phân loại ung thư: chủ yếu gặp ung thư<br /> biểu mô tuyến 12/34 BN (35,3%), ung thư<br /> biểu mô tế bào vảy 6/34 BN (17,6%), ung<br /> thư biểu mô tế bào to 2/34 BN (5,9%), ung<br /> thư biểu mô tế bào nhỏ 4/34 BN (11,8%),<br /> u carcinoid 1 BN (2,9%) và ung thư biểu mô<br /> không định týp 9/34 BN (26,5%).<br /> Phân loại giai đoạn ung thư: trong 34<br /> trường hợp ung thư, chủ yếu gặp ở giai<br /> đoạn II (21/34 BN = 61,76%), giai đoạn I:<br /> (9/34 BN = 26,47%) và giai đoạn IIIA<br /> (11,76%).<br /> <br /> 89<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> 5. Giá trị của NSPQHQ.<br /> NSPQHQ có vai trò quan trọng trong phát<br /> hiện các tổn thương tiền ung thư (loạn sản<br /> trung bình và nặng), ung thư biểu mô tại<br /> chỗ, ung thư xâm lấn. Trong nghiên cứu<br /> thử nghiệm lâm sàng đa trung tâm của Lam<br /> và CS (1998) trên 173 BN cho thấy độ nhạy<br /> của nội soi huỳnh quang so với ánh sáng<br /> trắng đơn thuần gấp 6,3 lần so với tổn<br /> thương trên biểu mô phế quản [3]. Trong<br /> <br /> nghiên cứu đa trung tâm của Venman và<br /> CS (1998), kết quả độ nhạy và độ đặc hiệu<br /> của nội soi phế quản ánh sáng huỳnh<br /> quang so với ánh sáng trắng lần lượt là<br /> 98%, 78% và 61% và 88% [4]. Nghiên cứu<br /> gần đây của Lam B và CS (2006) trên 62<br /> BN thấy NSPQHQ có độ nhạy cao hơn ánh<br /> sáng trắng (91 so với 58%), nhưng độ đặc<br /> hiệu kém hơn (26 so với 50%) [5].<br /> <br /> Bảng 3: Mối liên quan giữa hình ảnh NSPQHQ với kết quả mô bệnh học.<br /> <br /> NSPQHQ<br /> <br /> B×nh<br /> th-êng<br /> <br /> T¨ng<br /> s¶n<br /> <br /> DÞ<br /> s¶n<br /> <br /> Lo¹n<br /> s¶n<br /> <br /> Ung<br /> th-<br /> <br /> Kh¸c<br /> <br /> Tæng<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 31<br /> <br /> 5<br /> <br /> 8<br /> <br /> 3<br /> <br /> 8<br /> <br /> 8<br /> <br /> 63<br /> <br /> Giảm tín hiệu<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 26<br /> <br /> 8<br /> <br /> 42<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 34<br /> <br /> 6<br /> <br /> 10<br /> <br /> 5<br /> <br /> 34<br /> <br /> 16<br /> <br /> 105<br /> <br /> Nghiên cứu của chúng tôi cũng thấy<br /> NSPQHQ có vai trò quan trọng trong phát<br /> hiện các tổn thương tiền ung thư và ung thư.<br /> Trong 2 trường hợp loạn sản trên, một trường<br /> hợp loạn sản có hình ảnh X quang phổi<br /> bình thường, kết quả nội soi phế quản ánh<br /> sáng trắng bình thường được phát hiện qua<br /> NSPQHQ. Trường hợp này chúng tôi vẫn<br /> đang tiếp tục theo dõi.<br /> Tuy nhiên, kết quả nội soi phế quản ánh<br /> sáng huỳnh quang của chúng tôi có độ nhạy<br /> thấp hơn các tác giả trên, nhưng độ đặc<br /> hiệu cao hơn. Điều này có thể do chúng tôi<br /> mới thực hiện kỹ thuật nội soi huỳnh quang,<br /> những tổn thương nghi ngờ như giảm tín<br /> hiệu chúng tôi xếp vào nhóm bình thường,<br /> chỉ những tổn thương giảm tín hiệu rõ ràng<br /> mới xếp vào nhóm bất thường.<br /> <br /> NSPQHQ phát hiện tổn thương tiền ung<br /> thư và ung thư: tổn thương loạn sản vừa và<br /> nặng phát hiện ë 2/5 BN, tổn thương ung<br /> thư phát hiện 26/34 trường hợp với độ nhạy<br /> và độ đặc hiệu lần lượt là 71,79% và 75,11%.<br /> Nội soi phế quản ánh sáng trắng phát hiện<br /> tổn thương loạn sản 1/5 BN và ung thư<br /> 23/34 BN với độ nhạy và độ đặc hiệu lần<br /> lượt 61,54% và 89,39%.<br /> 6. Các tai biến của nội soi.<br /> Hầu hết các trường hợp không có tai biến<br /> (92 BN = 87,6%), chỉ gặp một số trường hợp<br /> tai biến nhẹ: sốt nhẹ 10 BN (9,5%), chảy máu<br /> nhẹ 3 BN (2,9%).<br /> <br /> 90<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> - Đặc điểm tuổi và giới: nam 104 BN<br /> (99,05%), 1 BN là nữ. Tuổi trung bình 59,<br /> cao nhất 84 và thấp nhất 38 tuổi.<br /> - Về giá trị của NSPQHQ: độ nhạy 71,79%;<br /> độ đặc hiệu 75,11% so với ánh sáng trắng:<br /> 61,54% và 89,39%.<br /> - Về tai biến của nội soi: không gặp các<br /> tai biến nặng, một số trường hợp tai biến<br /> nhẹ như: sốt (10 BN = 9,5%), chảy máu nhẹ<br /> (3 BN = 2,9%).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Lam S, Mac Aulay C, Hung J, et al.<br /> Detection of dysplasia and carcinoma in situ by<br /> a lung imaging fluorescence endoscope (LIFE)<br /> device. J Thorac Cardiovasc Surg. 1993, 105,<br /> pp.1035-1040.<br /> <br /> 4. Venman BJ, Vander Linder JC et al. Early<br /> detection of preinvasive lesions in high risk<br /> patients. A comparison of conventional fiberoptic<br /> and fluorescence brochoscopy. J Bronchol.<br /> 1998, 5, pp.280-283.<br /> 5. Lam B, Wong MP, Fung SL, Lam DC.<br /> Wong PC, Mok TY, Lam FM, Ip MS, Ooi CG,<br /> Lam WK. The clinical value of autofluorescence<br /> bronchoscopy for the diagnosis of lung cancer.<br /> Eur Respir J. 2006, Nov, 28 (5), pp.915-919.<br /> 6. Duilio Divisi, Sergio Di Tommaso, Andrea<br /> De Vico and Roberto Crisci. Early diagnosis of<br /> lung cancer using a SAFE-3000 autofluorescence<br /> bronchoscopy. Interact Cardio Vasc Thorac Surg.<br /> 2010, 11 (6), pp.740-744.<br /> <br /> 2. Lam S, MacAulay C, Le Riche JC, et al.<br /> Early localisation of bronchogenic carcinoma.<br /> Diagn Ther Endosc. 1994, 1, pp.75-78.<br /> 3. Lam S, Kennedy T, Unger M, et al. Localization<br /> of bronchial intraepithelial neoplastic lesions by<br /> fluorescence bronchoscopy. Chest. 1998, 113,<br /> pp.696-702.<br /> <br /> 91<br /> <br />