Giá trị lý luận và thực tiễn của học thuyết lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:36

Thêm vào BST

Báo xấu

128
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mac đã cống hiến cả cuộc đời của mình vào một xã hội tốt đẹp, một xã hội công bằng văn minh đó chính là CNXH. Ông đã để lại cho nhân loại rất nhiều tác phẩm. Hai phát kiến vĩ đại nhất của Mác là học thuyết giá trị thặng dư và chủ nghĩa duy vật lịch sử

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giá trị lý luận và thực tiễn của học thuyết lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

----- ----- Giá tr lý lu n và th c ti n c a h c thuy t l i nhu n trong n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam. 1
M CL C A. tv n 2 B. N i dung 3 I. M t s v n lý lu n vê 3 1. B n ch t và các hình th c c a l i nhu n 4 2. Các quan i m tư s n v l i nhu n 11 II. Vai trò c a l i nhu n trong n n kinh t th trư ng inh hư ng 14 xã h i ch nghĩa Vi t nam 1. Nh ng tác ng tích c c trong n n kinh t 14 2. Giá tr th ng dư siêu ng ch - m t trong nh ng ngu n g c s 19 giàu có c a các qu c gia trong i u ki n hi n i 3.V n l i nhu n trong ho t ng s n xu t kinh doanh Vi t 22 nam III. Giá tr lý lu n và th c ti n c a h c thuy t l i nhu n 28 1. ý nghĩa c a h c thuy t l i nhu n - l ch s và hi n t i 28 1. ý nghĩa c a h c thuy t l i nhu n - l ch s và hi n t i 19 2. ý nghĩa c a l i nhu n trong quá trình i lên CNXH Vi t Nam 30 3. H u qu c a vi c theo u i l i nhu n 33 C. K t lu n 35 2
A: tv n Mac ã c ng hi n c cu c i c a mình vào m t xã h i t t p, m t xã h i công b ng văn minh ó chính là CNXH. Ông ã l i cho nhân lo i r t nhi u tác ph m. Hai phát ki n vĩ i nh t c a Mác là h c thuy t giá tr th ng dư và ch nghĩa duy v t l ch s . Hai phát ki n này ã làm thay i nh n th c c a toàn nhân lo i. V i hai phát ki n này, Mac ã bi n ch nghĩa xã h i không tư ng thành CNXH khoa h c. Cho t i nay g n hai th k ã tr i qua nhưng hai phát ki n vĩ i này v n gi nguyên giá tr c a nó. i v i nư c ta ang trong th i kỳ quá lên CNXH thì v n nh n th c và v n d ng các h c thuy t c a Mac - c bi t là h c thuy t GTTD, làm kim ch nam cho các ho t ng i n ích cu i cùng là m t v n c c kỳ quan tr ng. Xu t phát t nh n th c trên v i n n kinh t nư c ta ang chuy n t n n kinh t t p trung bao c p sang n n kinh t th trư ng thì không ai khác, không qu c gia nào khác mà t tìm ra ư ng l i phát tri n kinh t phù h p v i i u ki n tình hình hi n nay. Yêu c u t ra là chúng ta ph i hi u rõ ngu n g c, b n ch t c a các y u t bên trong c a n n kinh t c bi t là nh ng y u t chính thúc y s phát tri n c a n n kinh t th trư ng. M t trong nh ng y u t chính là l i nhu n. V y th nào là l i nhu n? ngu n g c và b n ch t c a l i nhu n là gì và l i nhu n óng vai trò như th nào trong s phát tri n c a n n kinh t th trư ng... ây cũng chính là nh ng v n c p thi t, t t y u òi h i ph i có l i gi i áp nhanh chóng, chính xác phù h p v i tình hình áp ng ư c yêu c u phát tri n hi n nay. Và ây cũng chính là lý do vì sao em ch n tài này. 3
N i dung chính c a tài bao g m 3 ph n: I: M t s v n lý lu n v l i nhu n. II: Vai trò c a l i nhu n trong n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam III: Giá tr lý lu n và th c ti n c a h c thuy t l i nhu n. ây là m t v n có t m quan tr ng r t l n. Quá trình nghiên c u nó òi h i ph i xu t phát t các quan i m c a các nhà kinh t h c trư c Mác k t h p v i quan i m c a Mác và v i th c ti n. V i nh ng hi u bi t còn nhi u h n ch và th i gian có h n nên trong bài vi t còn nhi u v n chưa chính xác nhi u v n còn thi u tính th i s , em mong ư c s ch b o s a ch a cho th y. Em xin chân thành c m ơn th y Nguy n Ti n Long ã t n tình ch b o, hư ng d n em hoàn thành bài án này. 4
B: N I DUNG I. m t s v n lý lu n v l i nhu n 1. B n ch t và các hình th c c a l i nhu n 1.1. Quan i m c a ch nghĩa Mác - Lênin v l i nhu n C.Mác (1818 - 1883) và F. Ănghen (1820 - 1895) là hai nhà tư tư ng vĩ i ã có công sáng l p ra ch nghĩa Mác, vũ khí tư tư ng s c bén c a giai c p công nhân trên toàn th gi i. Hai ông ã vi t r t nhi u tác ph m phân tích n n kinh t TBCN, ch rõ nh ng c i m, nh ng qui lu t kinh t , nh ng xu hư ng v n ng, nh ng ưu th và h n ch c a nó, mà trong ó n i ti ng nh t là b tư b n "tác ph m kinh t chính tr h c n i ti ng nh t c a th k chúng ta " theo như Lênin ã vi t. Trong b tư b n này Mác ã nêu lên m t trong nh ng phát ki n vĩ i nh t c a ông ó là h c thuy t v giá tr th ng dư và ch ra r ng ngu n g c và b n ch t c a l i nhu n chính là xu t phát t giá tr th ng dư. Do v y, mu n làm rõ ư c ngu n g c, b n ch t và vai trò c a l i nhu n chúng ta ph i i t quá trình s n xu t giá tr th ng dư, quy lu t kinh t cơ b n c a CNTB. 1.1.1. Quá trình s n xu t giá tr th ng dư Trong n n s n xu t hàng hoá d a trên ch tư h u v tư li u s n xu t, giá tr s d ng không ph i là m c ích, b i vì nhà tư b n mu n s n xu t ra m t giá tr s d ng mang giá tr trao i. Hơn n a, nhà tư b n mu n s n xu t ra m t hàng hoá có giá tr l n hơn t ng s giá tr nh ng tư li u s n xu t và giá tr s c lao ng mà nhà tư b n ã mua s n xu t ra hàng hoá ó, nghĩa là mu n s n xu t ra m t giá tr th ng dư. Chúng ta hãy xem xét ví d sau v s n xu t s i. 5
Tư b n ng trư c Giá tr c a s n ph m m i (20kgs i) - Ti n mua bông : 20$ - Giá tr c a bông chuy n vào s i 20$ - Hao mòn máy móc 4$ - Giá tr c a máy móc chuy n vào s i 4$ - Ti n mua s c lao ng c a công - Giá tr do lao ng c a ngư i công nhân nhân trong 1 ngày: 3$ t o ra trong 12 gi :0,5 x 12 = 6$ 27$ 30$ Như v y toàn b chính ph c a nhà tư b n mua tư li u s n xu t và s c lao ng là 27 ôla. Trong 12 h lao ng, công nhân t o ra 1 s n ph m m i (20kg s i) có giá tr b ng 30 ôla, l n hơn giá tr ng trư c là 3 ôla. V y 27 ôla ng trư c ã chuy n hoá thành 30 ôla, ã em l i m t giá tr th ng dư là 3 ôla. Do ó ti n ã bi n thành tư b n. Ph n giá tr m i dôi ra so v i giá tr s c lao ng g i là giá tr th ng dư. V y giá tr th ng dư là ph n giá tr m i dôi ra ngoài giá tr s c lao ng do công nhân t o ra và b nhà tư b n chi m không. 1.1.2. Chi phí s n xu t tư b n ch nghĩa. L i nhu n và t su t l i nhu n. a). Chi phí s n xu t TBCN. Như m i ngư i u bi t, mu n t o ra giá tr hàng hoá thì t t y u ph i chi phí m t s lao ng nh t nh là lao ng quá kh và lao ng hi n i. Lao ng quá kh t c là giá tr tư li u s n xu t C Lao ng hi n t i là lao ng t o ra giá tr m i V + m ng trên quan i m xã h i thì chi phí th c t t o ra giá tr hàng hoá là C + V + m. Trên th c t , nhà tư b n ch ng ra m t s tư b n mua tư li u s n xu t (C) và mua s c lao ng (V). Do ó, nhà tư b n ch xem hao phí bao nhiêu tư b n ch không xem hao phí bao nhiêu lao ng xã h i. C.Mác g i chi phí ó là chi phí s n xu t TBCN, và ký hi u b ng K (K = C + V). 6
Khi ó công th c giá tr hàng hoá (C + V + m) chuy n thành k + m b). L i nhu n. Gi a giá tr hàng hoá và chi phí s n xu t TBCN luôn có m t kho ng chênh l ch, cho nên sau khi bán hàng hoá, nhà tư b n không nh ng bù p ư c lư ng tư b n ã ng ra, mà còn thu ư c s ti n l i ngang v i m. S ti n này ư c g i là l i nhu n. V y, giá tr th ng ư c so v i toàn b tư b n ng trư c, ư c quan ni m là con c a toàn b tư b n ng trư c s mang hình th c chuy n hoá là l i nhu n và ký hi u là P. Khi ó giá tr hàng hoá (k + m) s chuy n d ch thành k + p. V n t ra là P và m có gì khác nhau? V m t lư ng: n u hàng hoá bán úng giá tr thì m = P; m và P gi ng nhau ch chúng u có chung ngu n g c là k t qu lao ng không công c a công nhân làm thuê. V m t ch t: m ph n ánh ngu n g c sinh ra t V, còn P ư c xem như toàn b tư b n ng trư c ra. Do ó P ã che d u quan h bóc l t TBCN, che d u ngu n g c th c s c a nó. c). T su t l i nhu n. T su t l i nhu n là t su t tính theo ph n trăm gi a giá tr th ng dư và toàn b tư b n ng trư c, ký hi u là P' P' = Error! . 100% = Error!. 100%. T su t l i nhu n ch cho nhà tư b n bi t tư b n c a h u tư vào âu thì có l i hơn. P' cao hay th p là tuỳ thu c vào nhi u nhân t khách quan như: t su t giá tr th ng dư, s ti t ki m tư b n b t bi n; c u t o h u cơ c a tư b n; t c chu chuy n tư b n. 1.1.3. S hình thành t su t l i nhu n bình quân. 7
a). C nh tranh trong n i b ngành. C nh tranh trong n i b ngành là s c nh tranh gi a các xí nghi p trong cùng m t ngành, cùng s n xu t ra m t lo i hàng hoá nh m m c ích tiêu th hàng hoá ó có l i hơn thu l i nhu n siêu ng ch. Bi n pháp c nh tranh: Các nhà tư b n thư ng xuyên c i ti n k thu t, nâng cao c u t o h u cơ c a tư b n, nâng cao năng su t lao ng nh m làm cho giá tr cá bi t c a hàng hoá xí nghi p s n xu t ra th p hơn giá tr xã h i thu ư c l i nhu n siêu ng ch. K t qu c a c nh tranh trong n i b ngành là hình thành nên giá tr xã h i c a t ng lo i hàng hoá. b). C nh tranh gi a các ngành. C nh tranh gi a các ngành là c nh tranh gi a các nhà tư b n kinh doanh trong các ngành s n xu t khác nhau, nh m m c ích tìm nơi u tư có l i hơn. Bi n pháp c nh tranh: t do di chuy n tư b n t ngành này sang ngành khác, t c là t phân ph i tư b n (V và C) vào các ngành s n xu t khác nhau. K t qu c a cu c c nh tranh này là hình thành d n t su t l i nhu n bình quân và giá tr hàng hoá chuy n thành giá tr s n xu t. Như chúng ta u bi t, do các xí nghi p trong n i b t ng ngành, cũng như gi a các ngành có c u t o h u cơ c a tư b n không gi ng nhau, cho nên thu ư c nhi u l i nhu n thì các nhà tư b n ph i ch n nh ng ngành nào có t su t l i nhu n cao u tư v n. Xét 3 ngành s n xu t sau: Ngành s n xu t Chi phí s n xu t Giá tr th ng dư P'(%) 8
v i m' = 100% Cơ khí 80C + 20V 20 20 D t 70C + 30V 30 30 Da 60C + 40V 40 40 Như v y, cùng m t lư ng tư b n u tư, nhưng do c u t o h u cơ khác nhau nên t su t l i nhu n khác nhau. Do ó nhà tư b n ngành cơ khí s chuy n tư b n c a mình sang ngành da, làm cho s n ph m ngành da nhi u lên làm cho cung l n hơn c u, do ó giá c c a ngành da s th p hơn giá tr c a nó, và t su t ngành da s h th p xu ng. Ngư c l i, s n ph m c a ngành cơ khí s gi m i, nên giá c s cao hơn giá tr , và do ó t su t l i nhu n ngành cơ khí s tăng lên. S t do di chuy n tư b n t ngành này sang ngành khác làm thay i t su t l i nhu n cá bi t v n có c a các ngành. K t qu hình thành nên t su t l i nhu n bình quân. T su t l i nhu n bình quân là t s tính theo ph n trăm gi a t ng giá tr th ng dư trong xã h i và t ng tư b n xã h i u tư vào t t c các lĩnh v c, các ngành c a n n s n xu t tư b n ch nghĩa, ký hi u là P P = Error! . 100% Quá trình bình quân hoá t su t l i nhu n là s ho t ng c a quy lu t t su t l i nhu n bình quân trong xã h i tư b n. S ho t ng c a quy lu t t su t l i nhu n bình quân là bi u hi n c th c a s ho t ng c a quy lu t giá tr th ng dư trong th i kỳ t do c nh tranh c a CNTB. 1.2. Các hình th c c a l i nhu n. 1.2.1. L i nhu n thương nghi p. 9
i v i tư b n thương nghi p trư c CNTB thì l i nhu n thương nghi p ư c coi là do mua r , bán t mà là k t qu c a vi c ăn c p l a o, mà i b ph n l i nhu n thương nghi p chính là do nh ng vi c ăn c p và l a o mà ra c . i v i thương nghi p TBCN thì l i nhu n thương nghi p là m t ph n giá tr th ng d ư c sáng t o ra trong lĩnh v c s n xu t mà nhà tư b n công nghi p như ng cho nhà tư b n thương nghi p. L i nhu n thương nghi p ư c hình thành do s chênh l ch gi a giá bán và giá mua hàng hoá nhưng i u ó không có nghĩa là nhà tư b n thương nghi p bán hàng hoá cao hơn giá tr c a nó, mà là nhà tư b n thương nghi p mua hàng hoá th p hơn giá tr và khi bán thì anh ta bán úng giá tr c a nó. 1.2.2. L i t c cho vay. L i t c là m t ph n l i nhu n bình quân, mà nhà tư b n i vay tr cho nhà tư b n cho vay căn c vào món ti n mà nhà tư b n cho vay ã ưa cho nhà tư b n i vay s d ng. Ngu n g c c a l i t c là m t ph n giá tr th ng dư do công nhân sáng t o ra trong lĩnh v c s n xu t. 1.2.3. L i nhu n ngân hàng. Ngân hàng TBCN là t ch c kinh doanh tư b n ti n t , làm môi gi i gi a ngư i i vay và ngư i cho vay. Ngân hàng có hai nghi p v : nh n g i và cho vay. Trong nghi p v nh n g i, ngân hàng tr l i t c cho ngư i g i ti n vào, còn trong nghi p v cho vay, ngân hàng thu l i t c c a ngư i i vay. L i t c nh n g i nh hơn l i t c cho vay. 10
Chênh l ch gi a l i t c cho vay và l i t c nh n g i tr i nh ng kho n chi phí c n thi t v nghi p v ngân hàng, c ng v i các kho n thu nh p khác v kinh doanh ti n t hình thành nên l i nhu n ngân hàng. L i nhu n ngân hàng ngang b ng v i l i nhu n bình quân. 1.2.4. a tô. Chúng ta u th y r ng, cũng như các nhà tư b n kinh doanh trong công nghi p, nhà tư b n kinh doanh trong nông nghi p cũng ph i thu ư c l i nhu n bình quân. Nhưng mu n kinh doanh trong nông nghi p thì h ph i thuê ru ng tc a a ch . Vì v y ngoài l i nhu n bình quân ra, nhà tư b n ph i thu thêm ư c m t ph n giá tr th ng dư dôi ra ngoài l i nhu n bình quân ó, t c là l i nhu n siêu ng ch. L i nhu n siêu ng ch này tương i n nh và lâu dài và h ph i tr cho ch ru ng t dư i hình thái a tô TBCN. V y a tô TBCN là m t ph n giá tr th ng dư còn l i sau khi ã kh u tr i ph n l i nhu n bình quân c a nhà tư b n kinh doanh ru ng t. Có hai lo i a tô là a tô chênh l ch và a tô tuy t i. + a tô chênh l ch là ph n l i nhu n th a ra ngoài l i nhu n bình quân, thu ư c trên nh ng ru ng t có i u ki n s n xu t thu n l i hơn. Nó là s chênh l ch gi a giá c s n xu t chung ư c quy nh trên ru ng tx u nh t và giá c s n xu t cá bi t trên ru ng t h ng trung bình và t t. Th c c a a tô chênh l ch là l i nhu n siêu ng ch, ó là m t ph n giá tr th ng do do công nhân nông nghi p t o ra. Có hai lo i a tô chênh l ch. a tô chênh l ch I, là lo i a tô thu ư c trên nh ng ru ng t có m u m t nhiên thu n l i, có v trí g n nơi tiêu th hay g n ư ng giao thông. a tô chênh l ch II, là a tô thu ư c nh thâm canh mà có. 11
+ a tô tuy t i là l i nhu n siêu ng ch dôi ra ngoài l i nhu n bình quân, ư c hình thành do c u t o h u cơ c a tư b n trong nông nghi p th p hơn trong công nghi p, nó là s chênh l ch gi a giá tr nông s n và giá c s n xu t chung. 2. Các quan i m tư s n v l i nhu n. 2.1. Quan i m v l i nhu n c a ch nghĩa tr ng thương Ch nghĩa tr ng thương ra i trong i u ki n l ch s là th i kỳ tan rã c a ch phong ki n và th i kỳ tích lu nguyên th y c a ch nghĩa tư b n (CNTB), khi kinh t hàng hoá và ngo i thương ang trên à phát tri n. M c dù th i kỳ này chưa bi t n các qui lu t kinh t và còn nhi u h n ch v tính quy lu t nhưng h th ng quan i m h c thuy t kinh t tr ng thương ã t o ra nhi u ti n v kinh t xã h i cho các lý lu n kinh t th trư ng sau này phát tri n. Nh ng ngư i theo ch nghĩa tr ng thương r t coi tr ng thương nghi p và cho r ng l i nhu n là do lĩnh v c lưu thông mua bán trao i sinh ra. Nó là k t qu c a vi c mua ít bán nhi u, mua r bán t mà có. Theo h không m t ngư i nào thu ư c l i nhu n mà không làm thi t h i k khác, dân t c này làm giàu trên s hy sinh l i ích c a dân t c khác, trong trao i ph i có m t bên l i m t bên thi t. Nh ng ngư i theo ch nghĩa tr ng thương coi ng ti n là i bi u duy nh t c a c a c i, là tiêu chu n ánh giá m i hình th c c a ngh nghi p. H cho r ng kh i lư ng ti n ch có th tăng b ng con ư ng ngo i thương thông qua chính sách xu t siêu (xu t nhi u, nh p ít) i u này ư c th hi n qua câu nói c a Montchritan: "N i thương là ng d n, ngo i thương là máy bơm, mu n tăng c a c i ph i có ngo i thương nh p d n c a c i qua n i thương". 12
Như v y quan i m v l i nhu n c a ch nghĩa tr ng thương chưa lý gi i ư c ngu n g c c a l i nhu n. Khi phê phán ch nghĩa tr ng thương (trong b tư b n quy n I, t p 1) Mác ã vi t: "Ngư i ta trao i hàng hoá v i hàng hoá, hàng hoá v ti n t có cùng giá tr v i hàng hoá ó, t c là trao i gi a các v t ngang giá, rõ ràng là không ai rút ra ư c t trong lưu thông nhi u giá tr hơn s giá tr ã b vào trong ó. V y giá tr th ng dư tuy t nhiên không th hình thành ra ư c". 2.2. Quan i m v l i nhu n c a ch nghĩa tr ng nông. Cũng như ch nghĩa tr ng thương, ch nghĩa tr ng nông ra i trong th i kỳ quá t ch phong ki n sang ch tư b n ch nghĩa (TBCN) nhưng giai o n kinh t phát tri n hơn. Nh ng ngư i theo ch nghĩa tr ng nông cho r ng l i nhu n thương nghi p có ư c ch ng qua là nh các kho n ti t ki m chi phí thương m i, h cho r ng thương m i ch ơn thu n là trao i ngang giá tr này l y giá tr khác vì v y mà không bên nào có l i. Thương nghi p không sinh ra c a c i, trao i không làm cho tài s n tăng lên vì tài s n ư c t o ra trong quá trình s n xu t còn trong trao i ch ơn thu n là trao i giá tr mà thôi. Vì vâ ch nghĩa tr ng nông cho r ng giá tr th ng dư hay s n ph m thu n tuý là quà t ng v t ch t c a thiên nhiên và nông nghi p là ngành duy nh t t o ra s n ph m thu n tuý. Như v y ch nghĩa tr ng nông ã ch ra ư c là trao i không sinh ra c a c i. 2.3. Kinh t chính tr h c tư s n c i n Anh. Do s phát tri n c a s n xu t và tính chuyên môn hoá ngày càng cao thì quan i m v l i nhu n c a ch nghĩa tr ng thương và ch nghĩa trong nông ngày càng t rõ tính ch t khi n nó không áp ng ư c nh ng yêu c um i t ra. Do ó òi h i ph i có nh ng h c thuy t m i phù h p hơn vì v y kinh t chính tr h c tư s n c i n anh ra i. M ts i bi u c a kinh t chính tr h c tư s n c i n Anh. 13
+ William Petty (1623 - 1687): là nhà kinh t h c ngư i Anh ư c Mác ánh giá là cha c a kinh t h c c i n, Ông ã tìm th y ph m trù a tô mà ch nghĩa tr ng thương ã b qua, ông cho r ng a tô là s chênh l ch gi a giá tr s n ph m và chi phí s n xu t (ti n lương, ti n gi ng...) còn v v n l i t c ông coi nó cũng như ti n thuê ru ng. + Adam Smith (1723 - 1790): Ông là ngư i u tiên tuyên b r ng "Lao ng là ngu n g c sinh ra giá tr th ng dư". Theo ông l i nhu n là "Kho n kh u tr th 2" vào s n ph m lao ng. Theo cách gi i thích này c a ông thì l i nhu n, a tô và l i t c ch là các hình th c khác nhau c a giá tr do công nhân t o ra ngoài ti n lương. Và chính ông cũng ã kh ng nh r ng "giá tr hàng hoá bao g m: ti n công + L i nhu n + a tô". + Davit Ricardo (1772 - 1823): Ông cho r ng "l i nhu n là s còn l i ngoài ti n lương mà nhà tư b n tr cho công nhân". Ông ã th y ư c xu th hư ng gi m sút c a t su t l i nhu n, ông gi i thích nguyên nhân c a s gi m sút này n m trong s v n ng bi n i gi a 3 giai c p: a ch , công nhân, nhà tư b n. Ông cho r ng do qui lu t m u m t ai ngày càng gi m, làm cho ti n lương công nhân và a tô tăng lên còn l i nhu n không tăng. Theo ông thì a ch là ngư i có l i, công nhân thì không có l i cũng không b thi t, ch có nhà tư b n là b h i vì t su t l i nhu n gi m xu ng. H n ch c a ông là chưa phân bi t ư c ph m trù giá tr th ng dư tuy nhiên ông v n kh ng nh r ng: Giá tr do công nhân t o ra l n hơn ti n công mà h nh n ư c và ó cũng chính là ngu n g c sinh ra ti n lương, l i nhu n và a tô. II: VAI TRÒ C A L I NHU N TRONG N N KINH T TH TRƯ NG NH HƯ NG XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM 1. Nh ng tác ng tích c c trong n n kinh t 1.1. L i nhu n thúc y l c lư ng s n xu t phát tri n 14
Như ã bi t, các nhà tư b n, các doanh nghi p u tư ti n hành quá trình s n xu t kinh doanh v i m c tiêu là thu ư c càng nhi u l i nhu n càng t t và cũng chính kho n l i nhu n thu ư c này cũng là nguyên nhân chính quy t nh s t n t i phát tri n hay s phá s n c a doanh nghi p. N u doanh nghi p làm ăn có hi u qu t c là thu ư c l i nhu n thì m t ph n l i nhu n này s ư c s d ng tái u tư tái m r ng s n xu t và doanh nghi p s ngày càng phát tri n. Ngư c l i n u doanh nghi p làm ăn thua l thì nó s b ào th i theo qui lu t c a s phát tri n. Vì v ycác nhà tư b n, các doanh nghi p tìm m i cách t o ra càng nhi u l i nhu n càng t t. t ư c i u ó thì th i kỳ ban u h kéo dài ngày lao ng c a ngư i công nhân nhưng phương pháp này có nhi u h n ch và b s ph n i gay g t c a nghi p oàn và giai c p công nhân do ó thu ư c l i nhu n cao thì ch có cách nâng coa năng su t lao ng b ng áp d ng nh ng k thu t m i, nh ng phát minh m i vào trong s n xu t. Chính m c ích áp d ng nh ng k thu t m i ã làm cho các nhà tư b n u tư ngày càng nhi u vào lĩnh v c nghiên c u khoa h c. Nh ng phát minh khoa h c l n lư t ra i c bi t là th k 19 và 20 ã ưa l c lư ng s n xu t phát tri n m t cách nhanh chóng. Và chính vi c áp d ng nh ng ti n b khoa h c k thu t này vào s n xu t ã giúp cho các nhà tư b n không ch thu ư c l i nhu n ơn thu n mà còn thu ư c l i nhu n siêu ng ch. Ngư i công nhân chính là ngư i tr c ti p s d ng v n hành công ngh m i do ó òi h i h ph i có m t trình nh t nh nào ó thì m i có th s d ng ư c các trang thi t b k thu t m i ó. Chính vì v y mà m i ngư i công nhân ph i t h c h i nâng cao trình , nâng cao tay ngh n u không chính h s b ào th i. Còn v phíâ nhà tư b n thì h cũng hi u r ng t ư c hi u qu cao và t n d ng ư c h t công su t c a các trang thi t b k thu t m i òi h i ph i có m t i ngũ cán b công nhân lành ngh 15
v i trình cao vì v y quá trình u tư cho chi n lư c nâng cao trình tay ngh c a công nhân c a nhà tư b n ã di n ra ngày càng m nh m và tr thành m t yêu c u t t y u. Qua ó trình c a ngư i lao ng ngày càng ư c nâng cao và nó ã thúc y l c lư ng s n xu t phát tri n lên m t t m cao m i. 1.2. L i nhu n thúc y quan h s n xu t phát tri n. Quan h s n xu t xã h i là quan h gi a ngư i v i ngư i trong quá trình s n xu t và tái s n xu t xã h i: S n xu t - phân ph i - trao i - tiêu dùng. Quan h s n xu t bao g m quan h kinh t xã h i và quan h kinh t - t ch c. Quan h s n xu t và l c lư ng s n xu t có m i quan h bi n ch ng v i nhau thông qua quy lu t quan h s n xu t ph i phù h p v i tính ch t và trình phát tri n c a l c lư ng s n xu t. Như ã trình bày ph n trên, m c tiêu hàng u c a các nhà s n xu t là thu ư c l i nhu n t i a. Chính m c tiêu này ã thúc y s phát tri n c a l c lư ng s n xu t và nó kéo theo s phát tri n c a quan h s n xu t cho phù h p v i tính ch t và trình phát tri n c a l c lư ng s n xu t. Bên c nh ó m c tiêu t i a hoá l i nhu n òi h i các nhà kinh t , các t ch c kinh t ph i b o m ư c tính hi u qu trong ho t ng s n xu t, kinh doanh t c là ph i làm th nào v i m t chi phí b ra là ít nh t s thu v ư c s l i nhu n l n nh t. i u ó òi h i ph i có tính chuyên môn hoá cao trong công tác t ch c qu n lý. Các doanh nghi p, các ơn v s n xu t b t u c t gi m biên ch , thu g n b máy qu n lý làm cho b máy qu n lý g n nh hơn nhưng l i ho t ng r t có hi u qu . Cùng v i nó là quá trình phân b l i l c lư ng lao ng m t cách cân i, có k ho ch m b o khai thác m t cách có hi u qu nh t ngu n tài nguyên. t t c các v n trên u xu t phát t m c tiêu l i nhu n và chính nó ã cho thúc 16
y quá trình phân ph i theo lao ng d n ra m t cách h t s c m nh m theo nguyên t c làm nhi u hư ng nhi u, làm ít hư ng ít. S phân chia l i nhu n ã di n ra dư i r t nhi u hình th c khác nhau m t cách ch t ch gi a các bên tham gia vào quá trình phân chia làm cho ch s h u ngày càng ư c c ng c và phát tri n. Quan h s h u t ng bư c ư c phát tri n hơn, rõ ràng hơn gi a các nhà tư b n và ngư i lao ng nói riêng, gi a các cá nhân trong xã h i nói chung. Như v y v i m c tiêu theo u i l i nhu n ã thúc y quan h s n xu t phát tri n b t u t quan h s n xu t t su t t cung và cho n nay thì quan h s n xu t XHCN ã r t phát tri n. 1.3. L i nhu n là ng l c phát tri n c a doanh nghi p Doanh nghi p là m t ơn v s n xu t kinh doanh hàng hoá d ch v theo nhu c u c a th trư ng và xã h i v i m c tiêu là t i a hoá l i nhu n hay là thu ư c hi u qu kinh t cao nh t. Có th nói l i nhu n là ch tiêu t ng h p ph n ánh toàn b k t qu và hi u qu c a quá trình s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p k t lúc b t u tìm ki m nhu c u c a th trư ng cho t i khi t ch c s n xu t ra hàng hoá d ch v và bán nó ra th trư ng. Kinh doanh t t s t o ra ư c nhi u l i nhu n, khi l i nhu n nhi u s t o ra kh năng u tư tái s n xu t m r ng làm cho quy mô c a quá trình s n xu t kinh doanh ngày càng ư c m r ng, l i nhu n s ngày càng nhi u hơn. Ngư c l i n u doanh nghi p làm ăn kém hi u qu t c là quá trình s n xu t kinh doanh không mang l i l i nhu n cho doanh nghi p thì d n n phá s n là m t t t y u. Chính vì v y, l i nhu n là ng l c kinh t thúc y các doanh nghi p không ng ng nâng cao hi u qu x d ng h p lý các ngu n l c, nâng cao năng su t ch t lư ng và hi u qu c a quá trình s n xu t kinh doanh nh m thu ư c l i 17
nhu n cao ng th i vi c thu ư c l i nhu n cao s k t thúc các doanh nghi p ph c v t t hơn nhu c u c a th trư ng. L i nhu n c a doanh nghi p không nh ng là b ph n quan tr ng trong thu nh p thu n tuý c a doanh nghi p mà nó còn là ngu n l c thu quan tr ng c a ngân sách nhà nư c, là cơ s tăng thu nh p qu c dân c a m i nư c. B i vì thu nh p thu n tuý (hay còn g i là tích lu ti n t ) c a doanh nghi p là cơ s tăng thu nh p qu c dân. Thu nh p thu n tuý càng l n thì kh năng tăng thu nh p qu c dân càng cao. Măt khác, nh có l i nhu n thu ư c các doanh nghi p không nh ng th c hi n ư c nghĩa v óng góp quan tr ng trong ngu n thu c a NSNN thông qua các s c thu theo lu t nh mà còn t o i u ki n ti n cho các doanh nghi p th c hi n các ho t ng t thi n, nhân o. Như v y l i nhu n có m t vai trò c c kỳ quan tr ng không nh ng iv i doanh nghi p mà nó còn là ngu n thu quan tr ng i v i NSNN. V i m c tiêu l i nhu n c a mình, các doanh nghi p không ng ng nâng cao trình tay ngh , nâng cao hi u qu c a quá trình s n xu t và kinh doanh góp ph n nâng cao hi u qu s n xu t chung c a toàn xã h i. Ngoài ra, nhà nư c, chính ph ph i t o ra hành lang pháp lý t o i u ki n thu n l i cho quá trình ho t ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. 1.4. L i nhu n thúc y quan h kinh t qu c t . L i nhu n là lý do phát sinh và phát tri n n n kinh t th trư ng. Nó thúc y quá trình m c a c a n n kinh t nh m m r ng vi c trao i hàng hoá, trao i khoa h c k thu t. Các nư c ti n hành m c a n n kinh t nh m thu hút ngu n l c t bên ngoài và phát huy ngu n l c bên trong làm thay i m nh m trình k thu t công ngh trong nư c. ng th i u tư ra 18
nư c ngoài s mang l i m c l i nhu n cao hơn trong nư c. Như v y thu ư c l i nhu n cao hơn òi h i các nư c ph i tăng cư ng liên doanh liên k t, m r ng quan h h p tác v i các nư c trên th gi i trên nguyên t c bình ng cùng có l i. 1.5. L i nhu n thúc y quá trình tái s n xu t xã h i. Mu n m r ng s n xu t càng ngày càng hi n i thì òi h i ph i tích lu nhi u v n. Như ã bi t quá trình tái s n xu t m r ng là s l p l i quá trình s n xu t cũ v i quy mô l n hơn trư c, v i m t lư ng tư b n l n hơn trư c. Mu n như v y thì ph i bi n m t ph n giá tr th ng dư thành tư b n ph thêm. Do ó ti n hành ư c quá trình tái s n xu t xã h i m r ng thì òi h i trong quá trình s n xu t ph i t o ra ư c l i nhu n, l i nhu n t o ra ư c càng nhi u thì quá trình tái s n xu t m r ng càng di n ra nhanh hơn và v i quy mô l n hơn. Ngư c l i, vi c thu ư c l i nhu n cao s kích thích các ch doanh nghi p ti p t c u tư m r ng s n xu t thu ư c l i nhu n cao hơn. 1.6. Vai trò c a l i nhu n i v i các m t khác c a i s ng xã h i. Phân ph i theo lao ng và phân ph i theo tài s n v n là m t i u t t y u khách quan, ó chính là m t ph n thu nh p c a nh ng ngư i óng góp s c lao ng hay v n tài s n c a mình vào quá trình s n xu t. Tuy nhiên, bên c nh nh ng ngư i này còn có nh ng ngư i vì m t lý do nào ó mà không th tham gia vào lao ng ư c, i s ng c a nh ng ngư i này là do gia ình h ho c xã h i m b o. M t khác, i s ng c a CBCNVC nhà nư c và t t c nh ng ngư i ang lao ng t t c các thành ph n kinh t cũng không ph i d a vào ti n công cá nhân mà nó còn d a vào các qu phúc l i công c ng c a nhà nư c, c a các xí nghi p và các t ch c kinh t khác. Nó nh m m c ích m b o cho m i thành viên trong xã h i u có m c s ng bình thư ng t i thi u. Phân ph i thù lao ngoài lao ng còn kích thích lao 19
ng s n xu t, kích thích s phát tri n c a m i thành viên trong xã h i. M t khác m i qu c gia u có m t b máy hành chính nhà nư c, vi c nuôi s ng b máy nhà nư c tiêu t n m t kho n chi phí r t l n. Bên c nh ó, v n an ninh qu c phòng và v n giáo d c luôn òi h i ư c ưu tiên hàng u. T t c các kho n chi tiêu trên u l y t NSNN, l y t ph n v n tích lu c a các doanh nghi p, các ngu n này u ư c hình thành t l i nhu n thu ư c trong quá trình s n xu t kinh doanh c a toàn xã h i. L i nhu n thu ư c càng nhi u thì ph n dành cho các v n trên càng nhi u. Ngoài ra khi l i nhu n cao s có i u ki n u tư phát tri n nhân t con ngư i c v m t lý lu n và th c ti n, u tư phát tri n khoa h c công ngh . T t c nh ng i u trên u góp ph n nâng cao i s ng xã h i và t o i u ki n cho s phát tri n kinh t , phát tri n giáo d c, qu c phòng c a qu c gia. 2. Giá tr th ng dư siêu ng ch - m t trong nh ng ngu n g c s giàu có c a các qu c gia trong i u ki n hi n i. Dư i tác ng c a qui lu t giá tr th ng dư, ch nghĩa tư b n ã v n ng phát tri n qua ba giai o n t ng bư c th c hi n các cu c o l n... có tác d ng y nhanh tăng năng su t lao ng xã h i gi m th i gian lao ng t t y u xu ng m c t i thi u c n thi t tăng t i a th i gia cho vi c s n xu t ra giá tr th ng dư. Bư c u c a quá trình ó di n ra trong bu i "bình minh" c a CNTB (cu i th k XV u th k XVI). Khi ó, các nhà tư b n ch có s v n li ng ít i và công c lao ng th công l c h u, nhưng có khát v ng thu ư c nhi u giá tr th ng dư, ch nghĩa tư b n ã kh c ph c mâu thu n này b ng cu c cách m ng hoá t ch c lao ng bi n lao ng cá th manh mún thành lao ng hi p tác phù h p v i yêu c u t t y u kinh t t o ra s c lao ng "c ng th " m t m t làm cho năng su t lao ng xã h i ư c nâng cao, cho phép 20