Giá trị Nhật Bản - một góc nhìn

Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GIAÙ TRÒ NHAÄT BAÛN – MOÄT GOÙC NHÌN<br /> Ngoâ Vaên Leä<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi coá gaéng ñi tìm giaù trò Nhaät Baûn, döïa vaøo hai giai ñoaïn ñöôïc<br /> xem laø quan troïng nhaát ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa Nhaät Baûn ôû thôøi caän – hieän ñaïi lòch söû Nhaät<br /> Baûn. ÔÛ giai ñoaïn Minh Trò Duy Taân giaù trò Nhaät Baûn ñöôïc theå hieän ôû choã laø maïnh daïn truùt<br /> boû nhöõng gì khoâng coøn phuø hôïp cho söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc höôùng tôùi moät cuoäc caûi caùch.<br /> Treân con ñöôøng tieán hoùa chung cuûa lòch söû nhaân loaïi, Nhaät Baûn ñaõ tìm cho mình moät con<br /> ñöôøng ñi rieâng döïa vaøo nhöõng tính ñaëc thuø cuûa lòch söû vaø ñieàu kieän töï nhieân, taïo böôùc ñoät<br /> phaù laøm neân moät kì tích, maø khoâng phaûi toäc ngöôøi naøo trong boái caûnh nhö vaäy coù theå laøm<br /> ñöôïc. ÔÛ giai ñoaïn sau naêm 1945, ngoaøi nhöõng giaù trò keá thöøa cuûa giai ñoaïn phaùt trieån tröôùc,<br /> coøn laø nhöõng giaù trò laøm neân baûn saéc vaên hoùa toäc ngöôøi Nhaät trong boái caûnh môùi. Giaù trò<br /> Nhaät Baûn laø taát caû nhöõng gì laøm neân baûn saéc vaên hoùa toäc ngöôøi trong suoát chieàu daøi lòch söû.<br /> Töø khoùa: Minh Trò duy taân, giaù trò, vaên hoùa, xaõ hoäi<br /> *<br /> Nhaät Baûn laø quoác gia quaàn ñaûo ôû ñònh mình. Caùi gì ñaõ laøm neân söùc maïnh<br /> Ñoâng AÙ vôùi khoaûng treân 4000 ñaûo lôùn ñoù? Ñeå traû lôøi cho caâu hoûi naøy khoâng ít<br /> nhoû, trong ñoù coù 4 ñaûo lôùn laø Hokkaido, caùc coâng trình ñaõ ra maét ñoäc giaû [1], [2],<br /> Honshu, Kyushu vaø Shikoku. Nhö nhieàu [3]. Baøi baùo naøy cuõng nhaèm goùp phaàn tìm<br /> quoác gia khaùc treân theá giôùi, söï phaùt trieån lôøi giaûi cho caâu hoûi treân.<br /> cuûa Nhaät Baûn dieãn ra vôùi nhöõng böôùc Lòch söû phaùt trieån cuûa Nhaät Baûn coù theå<br /> thaêng traàm cuûa lòch söû. Vôùi cuoäc Minh Trò coù nhieàu moác quan troïng, moãi moác ñoù ghi<br /> Duy Taân, Nhaät Baûn ñaõ vöôït khaù nhanh nhaän nhöõng ñoåi thay trong ñôøi soáng xaõ hoäi,<br /> so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Nhöng vôùi trong phaùt trieån kinh teá, trong ñôøi soáng vaên<br /> vieäc tham gia phe truïc phaùt xít, keát thuùc hoùa. Nhöng coù hai giai ñoaïn ñöôïc xem laø<br /> cuoäc chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, Nhaät quan troïng nhaát. Ñoù laø thôøi Minh Trò Duy<br /> Baûn laø moät nöôùc baïi traän, thì haäu quaû ñeå Taân ñöôïc baét ñaàu vaøo naêm 1868 vaø thôøi<br /> laïi cuõng raát naëng neà. Moät laàn nöõa ngöôøi Nhaät Baûn sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù<br /> Nhaät laïi vöôn leân trong ñoå naùt ñeå trôû II. Trong baøi vieát cuûa mình, chuùng toâi taäp<br /> thaønh moät trong 7 nöôùc phaùt trieån nhaát trung vaøo hai moác thôøi gian quan troïng ñoù.<br /> theá giôùi. Ngaøy nay, khi noùi ñeán Nhaät Baûn<br /> 1. Nhaät Baûn thôøi Minh Trò duy taân<br /> laø ngöôøi ta nghó ñeán moät quoác gia phaùt<br /> trieån haøng ñaàu theá giôùi. Caùc nöôùc phöông Trong lòch söû phaùt trieån cuûa mình,<br /> Ñoâng ngöôõng moä vaø nhìn nhaän Nhaät Baûn Nhaät Baûn tuy laø moät quoác gia ñaûo, nhöng ôû<br /> nhö laø moät taám göông saùng vöôn leân ñaây ñaõ coù con ngöôøi cö truù töø thôøi ñoà ñaù cuõ<br /> trong ñoå naùt sau chieán tranh ñeå töï khaúng vaø saùng taïo neân nhöõng neàn vaên hoùa coù giaù<br /> <br /> 69<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> trò. Moät trong nhöõng neàn vaên hoùa tieâu bieåu, naêm 50 cuûa theá kæ XIX, do ñôøi soáng cuûa<br /> maø ngaøy nay thöôøng noùi ñeán laø neàn vaên noâng daân ngaøy moät khoán khoå, do xuaát hieän<br /> hoùa Joâ – moân (khoaûng 8000 naêm ñeán 250 nhöõng giai caáp môùi, chính saùch: “beá quan<br /> TCN). Töø theá kæ thöù III TCN vaø nhöõng theá toûa caûng” bò phaù saûn tröôùc nhöõng aùp löïc töø<br /> kæ tieáp theo, do söï môû roäng giao löu, töø beân ngoaøi, laøm cho maâu thuaãn trong loøng<br /> Trieàu Tieân vaên hoùa ñaïi luïc Ñoâng AÙ ñaõ coù xaõ hoäi ngaøy moät gia taêng, ñaõ daãn ñeán<br /> aûnh höôûng ñeán laõnh thoå Nhaät Baûn. Caùc phaùt nhöõng caûi caùch cuûa Minh Trò vaøo naêm<br /> hieän khaûo coå hoïc ñaõ cho bieát vaøo thôøi ñieåm 1868. Khaùc vôùi nhöõng ngöôøi chuû tröông du<br /> naøy ngöôøi Nhaät ñaõ bieát troàng luùa nöôùc, bieát vaên hoùa AÂu - Myõ chæ giôùi haïn trong phaïm<br /> cheá taïo ñoà goám baèng baøn xoay. Hoï cuõng bieát vi chính quyeàn vaø quaân söï, coøn caùc lónh vöïc<br /> laøm thuûy lôïi ñeå phuïc vuï cho vieäc troàng luùa nhö kinh teá, giaùo duïc thì khoâng quan taâm,<br /> nöôùc. Quaù trình phaùt trieån cuûa Nhaät Baûn Minh Trò chuû tröông môû roäng toaøn dieän ñeå<br /> cuõng gioáng nhö söï phaùt trieån cuûa caùc quoác ñaát nöôùc coù ñieàu kieän phaùt trieån. Coù theå<br /> toùm taét nhöõng noäi dung cô baûn cuûa cuoäc caûi<br /> gia trong khu vöïc, cho ñeán giöõa theá kæ XIX<br /> caùch Minh Trò bao goàm:<br /> vaãn laø moät nöôùc noâng nghieäp.<br /> a) Xoùa boû laõnh ñòa caùt cöù trong toaøn<br /> Ngöôøi noâng daân khoâng coù ruoäng bò boùc quoác, thoáng nhaát ñaát nöôùc.<br /> loät toâ thueá vaø lao dòch naëng neà, ruoäng ñaát b) Thuû tieâu cheá ñoä phaân bieät ñaúng caáp<br /> naèm trong tay nhöõng ñòa chuû cho vay naëng voán toàn taïi dai daúng trong xaõ hoäi.<br /> laõi. Vaøo thôøi ñieåm naøy, cuõng ñaõ ghi nhaän<br /> c) Toå chöùc laïi löïc löôïng quaân söï, ñaët<br /> quaù trình phaân raõ cuûa caùc quan heä phong döôùi söï laõnh ñaïo tröïc tieáp cuûa chính phuû,<br /> kieán, söï ñoäc quyeàn cuûa giôùi quaân söï veà thöïc hieän nghóa vuï quaân söï toaøn daân, caùch<br /> ruoäng ñaát ñaõ bò daàn daàn phaù vôõ. toå chöùc, huaán luyeän theo phöông thöùc môùi<br /> Noâng daân tieáp tuïc bò maát ruoäng, nhöng cuûa phöông Taây.<br /> ñaát ñai khoâng coøn naèm trong tay ñòa chuû, d) Vôùi tinh thaàn “phuù quoác, cöôøng daân”<br /> maø ñaõ daàn daàn chuyeån sang taàng lôùp xaõ hoäi nhaø nöôùc caûi caùch ñieàn ñòa phaân phaùt ruoäng<br /> môùi - nhöõng ngöôøi giaøu coù trong taàng lôùp ñaát, giuùp cho ngöôøi daân töï canh taùc thuoäc<br /> thöông nhaân. Cuøng vôùi neàn saûn xuaát noâng sôû höõu cuûa mình ñeå trôû thaønh nhöõng ñieàn<br /> nghieäp, quan heä saûn xuaát môùi cuõng ñaõ baét chuû, taïo ñieàu kieän cho coâng thöông nghieäp<br /> ñaàu xuaát hieän vôùi vieäc xuaát hieän caùc coâng phaùt trieån, thuû tieâu taát caû caùc phaân bieät<br /> tröôøng thuû coâng. Trong nöûa ñaàu theá kæ XIX caùch trôû veà thueá khoaù vaø thueá quan trong<br /> ñaõ coù gaàn 200 coâng tröôøng thuû coâng môùi nöôùc, thoáng nhaát ñôn vò ño löôøng vaø tieàn teä,<br /> xuaát hieän. Vaø cuøng vôùi vieäc ra ñôøi caùc coâng Nhaø nöôùc tuyeân boá vaø baûo ñaûm quyeàn töï do<br /> tröôøng thuû coâng, giai caáp coâng nhaân laøm thöông maïi, töï do di chuyeån haøng hoùa vaø töï<br /> coâng aên löông ra ñôøi (laøm vieäc taïi caùc coâng do ñi laïi cuûa ngöôøi daân treân toaøn quoác.<br /> tröôøng thuû coâng) ôû Nhaät Baûn ñaõ xuaát hieän e) Xoùa boû nhöõng boä luaät cuõ khoâng coøn<br /> giai caáp tö saûn non treû coù nguoàn goác khaùc phuø hôïp, laäp toøa aùn theo moâ hình tö saûn<br /> nhau. Tuy nhieân, söï phaùt trieån cuûa chuû cuûa caùc nöôùc phöông Taây, ban haønh hieán<br /> nghóa tö baûn ôû Nhaät Baûn bò cheá ñoä phong phaùp môùi quy ñònh Nhaät Baûn theo cheá ñoä<br /> kieán kìm haõm vaø caûn trôû. Ñeán giöõa nhöõng quaân chuû laäp hieán.<br /> <br /> 70<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> f) Trong lónh vöïc giaùo duïc coù chính saùch thôøi Minh Trò Duy Taân ñöôïc xem laø “Ñeä<br /> “Taân giaùo duïc”, naâng cao daân trí, phoå caäp nhaát khai quoác, vì taát caû nhöõng vaên minh<br /> giaùo duïc cho moïi taàng lôùp nhaân daân, baét khoa hoïc cuûa Nhaät Baûn laø ñöôïc khai trieån<br /> buoäc laäp theâm caùc tröôøng hoïc ôû caùc laøng xaõ, töø thôøi naøy” [2]. Ngaøy nay, sau gaàn 150<br /> thöïc hieän chính saùch giaùo duïc cöôõng böùc [2]. naêm keå töø khi baét ñaàu cuoäc Minh Trò Duy<br /> Nhöõng caûi caùch cuûa Minh Trò baét ñaàu Taân (1868), ngöôøi ta ñaõ chöùng kieán söï phaùt<br /> vaøo nhöõng naêm cuoái cuûa theá kæ XIX ñaõ taïo ra trieån cuûa Nhaät Baûn vôùi nhöõng thaønh töïu vaø<br /> söùc maïnh môùi cho Nhaät Baûn phaùt trieån, trôû nhöõng giôùi haïn lòch söû cuûa cuoäc Minh Trò<br /> thaønh nöôùc coâng nghieäp haøng ñaàu trong khu Duy Taân, coù ñuû thôøi gian, coâng söùc ñeå xem<br /> vöïc vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kæ XX. Vôùi xeùt, ñaùnh giaù nhöõng giaù trò cuûa cuoäc caûi<br /> moät tinh thaàn caûi caùch xaây döïng kinh teá caùch naøy ñoái vôùi söï phaùt trieån thaàn kì cuûa<br /> treân neàn taûng tö baûn chuû nghóa vaø sau khi chính Nhaät Baûn, nhöõng giaù trò vaät chaát vaø<br /> coâng boá Hieán phaùp môùi quy ñònh Nhaät Baûn tinh thaàn maø cuoäc caûi caùch naøy mang laïi<br /> theo cheá ñoä quaân chuû laäp hieán, Nhaät Baûn cho nhieàu quoác gia - daân toäc trong phaïm vi<br /> moãi ngaøy moãi tieán nhanh treân con ñöôøng khu vöïc vaø quoác teá.<br /> hieän ñaïi, nhaát laø caùc lónh vöïc coâng ngheä, kó 2. Nhaät Baûn sau chieán tranh theá giôùi<br /> thuaät. Xaõ hoäi Nhaät Baûn cuõng coù nhöõng thay laàn thöù II<br /> ñoåi lôùn lao, ngoaøi nhöõng giai taàng ñaõ coù töø<br /> Nhaät Baûn tham gia chieán tranh theá<br /> tröôùc, nay xuaát hieän nhöõng giai taàng môùi vaø<br /> giôùi laàn thöù II vôùi tö caùch laø ñoàng minh cuûa<br /> ngaøy caøng coù aûnh höôûng trong xaõ hoäi. Cuõng<br /> phe truïc phaùt xít. Khi keát thuùc chieán tranh,<br /> trong giai ñoaïn naøy ghi nhaän söï lôùn maïnh laø nöôùc baïi traän Nhaät Baûn bò thieät haïi<br /> cuûa löïc löôïng quaân söï cuûa Nhaät Baûn trong naëng neà caû veà nhaân maïng, cô sôû vaät chaát<br /> vieäc ñoái ñaàu vôùi caùc löïc löôïng quaân söï töø beân vaø tinh thaàn. Trong cuoäc chieán tranh ñaãm<br /> ngoaøi. Ñoù laø chieán thaéng cuûa Nhaät Baûn maùu maø Nhaät Baûn tham gia ñaõ coù gaàn 3<br /> trong cuoäc chieán tranh Trung – Nhaät (1894 - trieäu ngöôøi cheát, maát tích vaø bò thöông.<br /> 1895) vaø cuoäc chieán tranh Nga – Nhaät (1904 Khoaûng 40% soá ñoâ thò bò taøn phaù vôùi<br /> - 1905). Töø moät nöôùc laïc haäu nhö bao quoác khoaûng 2,2 trieäu ngoâi nhaø ñaõ bò phaù huûy<br /> gia khaùc trong khu vöïc, nhôø nhöõng caûi caùch hoaëc thaønh ñoáng tro taøn. Khoái löôïng coâng<br /> thôøi Minh Trò, Nhaät Baûn ñaõ phaùt trieån toaøn nghieäp cuûa naêm 1946 (moät naêm sau chieán<br /> dieän, trôû thaønh moät quoác gia huøng maïnh, coù tranh) chæ baèng khoaûng 30% so vôùi naêm<br /> tieáng noùi quyeát ñònh khoâng chæ trong khu 1936 (10 naêm tröôùc chieán tranh). Noâng<br /> vöïc chaâu AÙ maø vöôn tôùi taàm quoác teá. Baèng nghieäp laø nôi cung caáp löông thöïc cho ngöôøi<br /> chöùng laø vaøo naêm 1919 Nhaät Baûn laø moät daân, laïi maát muøa laøm cho giaù caû tieâu duøng<br /> trong naêm cöôøng quoác tham gia Hoäi nghò taêng cao caøng aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng cuûa<br /> hoøa giaûi taïi Phaùp. ngöôøi daân. Maët khaùc, do thaát baïi trong<br /> Minh Trò Duy Taân môû ra moät thôøi kì chieán tranh neân quaân ñoäi Nhaät Baûn vôùi<br /> môùi, thôøi kì phaùt trieån vöôït baäc cuûa Nhaät hôn 7 trieäu ngöôøi bò giaûi giaùp, löïc löôïng naøy<br /> Baûn trong caùc lónh vöïc kinh teá, vaên hoùa, xaõ boå xung cho ñoäi quaân thaát nghieäp voán ñaõ<br /> hoäi, quaân söï. Vôùi vò trí vaø taàm voùc cuûa mình ñoâng nay laïi ñoâng theâm, laøm saâu saéc theâm<br /> <br /> 71<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi. Trong boái caûnh ñoù, cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát, laøm cho nhöõng<br /> Nhaät Baûn tröôùc chieán tranh coù thuoäc ñòa, coù noâng daân lónh canh ruoäng ñaát thaønh ngöôøi<br /> theå chia seû nhöõng khoù khaên, nhöng sau chuû cuûa nhöõng maûnh ruoäng nhoû nhaèm phaùt<br /> chieán tranh khoâng coøn thuoäc ñòa, neân cuõng trieån neàn kinh teá tieåu noâng trong ñieàu kieän<br /> khoâng coù nguoàn cung caáp, hoã trôï naøo. Nöôùc cuûa chuû nghóa tö baûn. Moät vaán ñeà cuõng caàn<br /> Nhaät Baûn laïi coøn bò quaân Ñoàng minh chieám löu yù laø, tuy danh nghóa laø Nhaät Baûn bò<br /> ñoùng do quyeát ñònh cuûa Hoäi nghò Potsdam quaân Ñoàng minh chieám ñoùng, nhöng treân<br /> (Haø Lan). Maëc duø ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân thöïc teá löïc löôïng chieám ñoùng chuû yeáu laø<br /> Nhaät Baûn ñaõ gaëp nhieàu khoù khaên sau chieán quaân ñoäi Myõ vaø moät boä phaän nhoû quaân<br /> tranh, thieáu thoán ñuû beà, nhöng chính phuû Anh. Söï hieän cuûa quaân ñoäi Myõ cuøng vôùi<br /> Nhaät Baûn phaûi cung caáp nhu löông thöïc vaø nhöõng thay ñoåi trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñaõ coù<br /> thöïc phaåm cho quaân Ñoàng minh vaø phaûi boài aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa Nhaät Baûn<br /> thöôøng chieán tranh. Thaát baïi trong chieán sau chieán tranh. Beân caïnh ñoù do vieäc phaùt<br /> tranh laøm cho ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa Nhaät Baûn sau<br /> Nhaät trôû neân suy suïp, loøng tin vaøo cheá ñoä chieán tranh ñaõ goùp phaàn thuùc ñaåy söï phaùt<br /> Thieân Hoaøng hoaøn toaøn ñoå vôõ. Do vieäc trieån cuûa giaùo duïc. Vaø ngöôïc laïi chính söï<br /> Nhaät Baûn bò ñaët döôùi quyeàn cuûa Lieân Hôïp phaùt trieån vöôït baäc cuûa giaùo duïc ñaõ trôû<br /> Quoác, neân caùc vaán ñeà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi thaønh ñoäng löïc cho söï phaùt trieån kinh teá<br /> ñaõ coù nhöõng thay ñoåi so vôùi tröôùc chieán Nhaät Baûn.<br /> tranh. Moät trong nhöõng thay ñoåi ñoù laø vaøo Sau chieán tranh theá giôùi thöù II, töø ñoáng<br /> ngaøy 3 thaùng 11 naêm 1946 baûn Hieán phaùp tro taøn vaø ñoå naùt, laïi bò quaân Ñoàng Minh<br /> môùi ñaõ ñöôïc thoâng qua thay theá cho Hieán chieám ñoùng, Nhaät Baûn ñaõ göôïng daäy ñeå roài<br /> phaùp naêm 1880. Hieán phaùp môùi ñöôïc soaïn traûi qua moät thôøi gian ngaén, trôû thaønh moät<br /> thaûo coù söï tham gia tröïc tieáp cuûa töôùng M.<br /> nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån haøng ñaàu theá<br /> AÙctô, chæ huy quaân Ñoàng minh taïi Nhaät<br /> giôùi. Ñaâu laø nguoàn löïc ñeå cho Nhaät Baûn vöôn<br /> Baûn. Hieán phaùp môùi thuû tieâu neàn quaân chuû.<br /> leân. Ñaõ coù nhieàu ngöôøi tìm caâu traû lôøi, nhöng<br /> Thieân Hoaøng chæ coøn laø moät bieåu töôïng,<br /> “khoâng theå coù moät caâu traû lôøi chung nhaát vaø<br /> khoâng coøn quyeàn uy nöõa. Quyeàn haønh ñaát<br /> ñaày ñuû giaûi ñaùp veà söï thaàn kì cuûa neàn kinh<br /> nöôùc thuoäc veà Quoác hoäi treân cô sôû phoå<br /> teá Nhaät Baûn, maø chæ töø quan ñieåm toång hôïp,<br /> thoâng ñaàu phieáu cho caû nam laãn nöõ. Chính<br /> ngöôøi ta môùi hy voïng soi saùng ñöôïc vaán ñeà.<br /> phuû chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi. Moïi<br /> Nhöõng baøi hoïc ruùt ra töø ñaây cuõng raát khaùc<br /> coâng daân ñeàu bình ñaúng tröôùc phaùp luaät,<br /> caùc taàng lôùp quí toäc ñaëc quyeàn ñeàu bò thuû nhau ñoái vôùi moãi quoác gia vaø moãi nhaø<br /> tieâu. Hieán phaùp môùi huûy boû cheá ñoä phong nghieân cöùu” [1]. Thôøi kì sau chieán tranh theá<br /> kieán, ñeà cao giaù trò nhaân quyeàn cuûa ngöôøi giôùi laàn thöù II “ñöôïc xem laø “Ñeä nhò khai<br /> daân. Cuøng vôùi vieäc daân chuû hoùa ñôøi soáng xaõ quoác”, vì ñaây laø giai ñoaïn thöù hai treân ñöôøng<br /> hoäi, sau chieán tranh Nhaät Baûn cuõng coù vaên minh tieán boä cuûa Nhaät Baûn” [2]. Vaäy coù<br /> nhöõng caûi caùch trong kinh teá, nhö haïn cheá theå ruùt ñöôïc nhöõng giaù trò naøo?<br /> caùc toå chöùc ñoäc quyeàn vaø quaù trình phi taäp Nhö chuùng ta bieát, trong quaù trình tieán<br /> trung hoùa saûn xuaát, trong noâng nghieäp laø hoùa cuûa nhaân loaïi, cuûa moät khu vöïc, moät<br /> <br /> 72<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> ñaát nöôùc hay moät coäng ñoàng ngöôøi nhaát töøng daân cö. Söï khoâng aên khôùp ñoù laø do taùc<br /> ñònh khoâng chæ tuaân thuû quy luaät tieán hoùa ñoäng ñoàng ñaïi, töùc laø taùc ñoäng qua laïi giöõa<br /> phoå quaùt cuûa loaøi ngöôøi laø chuyeån bieán theo caùc vuøng, caùc coäng ñoàng ngöôøi phaùt trieån vaø<br /> moät con ñöôøng nhaát ñònh, maø coøn bò chi caùc vuøng, caùc coäng ñoàng ngöôøi chaäm tieán.<br /> phoái bôûi quy luaät phaùt trieån khoâng ñoàng Taùc ñoäng naøy ngaøy caøng chieám moät vò trí<br /> ñeàu giöõa caùc khu vöïc, caùc cö daân khaùc nhau. quan troïng coù söùc maïnh buoäc caùc xaõ hoäi<br /> Tieáp caän söï phaùt trieån lòch söû vaên minh khoâng naèm trong nhöõng trung taâm vaên<br /> nhaân loaïi, caùch laâu nay chuùng ta vaãn tieán minh phaûi chaáp nhaän nhöõng böôùc thaêng<br /> haønh. Theo ñoù, thì loaøi ngöôøi traûi qua 5 traàm hoaëc phaûi suy thoaùi hoaëc phaûi ruùt<br /> hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi. Ñaây laø quy luaät ngaén thôøi gian vaän haønh ñi leân baèng con<br /> tieán hoùa phoå quaùt cuûa loaøi ngöôøi. Nhöng ñöôøng khaùc nhau. Trôû laïi con ñöôøng phaùt<br /> trong thöïc teá thì khoâng phaûi khu vöïc naøo, trieån cuûa Nhaät Baûn trong theá kæ XIX , theo<br /> quoác gia daân toäc naøo (Nation - EÙtat), coäng quy luaät tieán hoùa chung vaøo thôøi ñieåm ñoù,<br /> ñoàng cö daân naøo cuõng nhaát nhaát traûi qua ñuû caùc nöôùc trong khu vöïc chaâu AÙ cuõng nhö<br /> naêm hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi. Sôû dó coù Nhaät Baûn, xaõ hoäi phong kieán vôùi nhöõng ñaëc<br /> tình hình ñoù laø vì trong quaù trình phaùt ñieåm phöông Ñoâng ñang laø xu theá chính chi<br /> trieån cuûa mình töøng khu vöïc, töøng quoác gia phoái ñôøi soáng moïi maët. Tröôùc söùc maïnh cuûa<br /> - daân toäc, töøng coäng ñoâng cö daân khoâng chæ chuû nghóa tö baûn nhieàu nöôùc chaâu AÙ ñaõ trôû<br /> bò chi phoái bôûi lòch ñaïi, maø coøn bò chi phoái thaønh thuoäc ñòa. Trong boái caûnh ñoù, neáu<br /> bôûi taùc ñoäng ñoàng ñaïi. Quy luaät tieán hoùa Nhaät Baûn khoâng choïn löïa con ñöôøng caûi<br /> theo moät con ñöôøng nhaát ñònh coù taùc ñoäng caùch môû cöûa toaøn dieän, thì soá phaän cuûa<br /> chi phoái lòch ñaïi, thì quy luaät phaùt trieån Nhaät Baûn cuõng khoâng khaùc soá phaän cuûa caùc<br /> khoâng ñoàng ñeàu laïi coù taùc ñoäng chi phoái quoác gia trong khu vöïc - khoâng bò moät nöôùc<br /> ñoàng ñaïi, moät taùc ñoäng ngoaïi sinh trong phöông Taây xaâm chieám, thì cuõng bò phuï<br /> coäng ñoàng daân cö moät ñaát nöôùc, moät khu thuoäc nhö tröôøng hôïp cuûa Thaùi Lan vaø cuõng<br /> vöïc nhaát ñònh. Neáu taát caû moïi toäc ngöôøi ñeàu seõ khoâng coù ñoùng goùp gì cho lòch söû nhaân<br /> phaùt trieån theo con ñöôøng phoå quaùt cuûa lòch loaïi cuõng nhö söï thöùc tænh chaâu AÙ. Nhaät<br /> söû nhaân loaïi, thì khoâng theå coù böùc tranh ña Baûn khoâng chaáp nhaän soá phaän vaø ñaõ choïn<br /> saéc maøu veà söï phaùt trieån heát khaùc bieät giöõa cho mình moät con ñöôøng ñi rieâng phuø hôïp<br /> caùc toäc ngöôøi trong theá giôùi ñöông ñaïi. Maët vôùi ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa xaõ hoäi Nhaät Baûn<br /> khaùc, loaøi ngöôøi tieán leân khoâng chæ vôùi luùc baáy giôø. Cuoäc Minh Trò Duy Taân ñaõ<br /> nhöõng ñoät bieán do söï phaùt trieån boät phaùt dieãn ra toaøn dieän, taïo ra nhöõng böôùc phaùt<br /> cuûa khoa hoïc coâng ngheä, cuûa söùc saûn xuaát trieån nhaûy voït, khoâng chæ trong lónh vöïc<br /> mang tính löôïng ñoåi thaønh chaát, maø coøn kinh teá, maø coøn caû trong caùc lónh vöïc khaùc<br /> phaùt trieån töông hoã treân moät khoâng gian xaõ cuûa ñôøi soáng. Gía trò Nhaät Baûn ñöôïc theå<br /> hoäi ngaøy caøng roäng môû. ÔÛ ñaây dieãn ra moät hieän ôû choã, trong luùc nhieàu quoác gia – daân<br /> söï khoâng aên khôùp giöõa quy luaät tieán hoùa toäc bò choaùng ngôïp tröôùc söùc maïnh cuûa chuû<br /> phoå quaùt cuûa nhaân loaïi vôùi quy luaät tieán nghóa tö baûn, khoâng tìm cho mình moät<br /> hoùa cuï theå cuûa töøng quoác gia, töøng khu vöïc, höôùng ñi phuø hôïp. Söï phaùt trieån cuûa Nhaät<br /> <br /> <br /> 73<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> Baûn cuõng tuaân thuû söï tieán hoùa phoå quaùt – maït trong nöôùc, söï giuùp ñôõ vaø nguoàn tín<br /> töø phong kieán phaùt trieån leân chuû nghóa tö duïng cuûa Hoa Kyø, vieäc mua theâm caùc baèng<br /> baûn – nhöng laïi coù tính ñaëc thuø bò chi phoái saùng cheá, vieäc gia taêng aûnh höôûng cuûa boä<br /> bôûi ñieàu kieän cuï theå cuûa xaõ hoäi Nhaät Baûn maùy nhaø nöôùc ñoái vôùi neàn kinh teá quoác<br /> luùc baáy giôø. Coù yù kieán cho raèng caûi caùch cuûa daân... Taùc ñoäng lôùn ñeán quaù trình treân coøn<br /> Nhaät Baûn khoâng trieät ñeå. Nhöng trong boái phaûi keå ñeán caû nhöõng ñaëc ñieåm taâm lí daân<br /> caûnh luùc baáy giôø söï löïa choïn nhö vaäy laø hôïp toäc vaø baûn saéc daân toäc cuûa ngöôøi Nhaät<br /> lyù, noù vöøa theå hieän moät söï keá thöøa, vöøa coù Baûn”[3]. Chuùng toâi cho raèng söï phaùt trieån<br /> nhöõng tieáp caän môùi ñeå tieán leân theo chuû “thaàn kyø” cuûa Nhaät Baûn do nhieàu yeáu toá<br /> nghóa tö baûn. Caùch löïa choïn con ñöôøng caûi khaùch quan vaø chuû quan, nhöng yeáu toá chuû<br /> caùch cuûa Nhaät Baûn nhö laø moät minh chöùng ñaïo laø do chính con ngöôøi Nhaät Baûn. Bôûi vì,<br /> veà tính ña daïng vaø ñaëc thuø cuûa con ñöôøng “treân thöïc teá, baát kì moät söï thay ñoåi naøo veà<br /> phaùt trieån cuûa lòch söû nhaân loaïi, khoâng coù kinh teá vaø chính trò cuûa moät nöôùc bao giôø<br /> nôi naøo ñi ñuùng con ñöôøng phoå quaùt. cuõng ñeàu mang tính ñaëc thuø veà taâm lí daân<br /> Sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, toäc”[3]. Moãi toäc ngöôøi trong quaù trình phaùt<br /> Nhaät Baûn cuõng töï tìm cho mình moät höôùng trieån cuûa mình vôùi nhöõng ñieàu kieän töï<br /> ñi thích hôïp, trong boái caûnh chieán tranh ñaõ nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi cuï theå ñaõ hình<br /> ñeå laïi moät haäu quaû naëng neà, khoâng chæ thaønh nhöõng baûn saéc (identiteù) vaên hoùa.<br /> trong neàn kinh teá, maø caû trong ñôøi soáng xaõ “Treân nhöõng hình thaùi sôû höõu khaùc nhau,<br /> hoäi cuõng nhö vò theá cuûa Nhaät Baûn treân nhöõng hoaøn caûnh xaõ hoäi khaùc nhau, voán<br /> tröôøng quoác teá. Sau chieán tranh, Nhaät Baûn ngöï trò caû moät thöôïng taàng kieán truùc nhöõng<br /> khoâng theå duy trì cheá ñoä quaân phieät nhö cuõ, tình caûm vaø theá giôùi quan ñaëc thuø vaø khaùc<br /> maø phaûi thay ñoåi theo höôùng daân chuû hoùa nhau” (K.Marx). Baûn saéc vaên hoùa cuûa moät<br /> ñaát nöôùc. ÔÛ vaøo moät tình theá nhö vaäy Nhaät toäc ngöôøi ñeàu coù aûnh höôûng ñeán sinh hoaït<br /> Baûn cuõng ñaõ choïn cho mình moät höôùng ñi vaät chaát cuûa xaõ hoäi, ñeán caùc chuaån möïc öùng<br /> phuø hôïp vôùi tình hình cuûa Nhaät Baûn sau xöû cuûa töøng caù nhaân trong xaõ hoäi. Baûn saéc<br /> chieán tranh. Ñeå roài, chæ trong vaøi ba thaäp vaên hoùa toäc ngöôøi ñöôïc hình thaønh trong<br /> nieân, Nhaät Baûn ñaõ trôû thaønh cöôøng quoác tieán trình lòch söû, taïo neân moät neàn vaên hoùa<br /> thöù hai trong heä thoáng tö baûn chuû nghóa. cuûa toäc ngöôøi, khaùc vôùi vaên hoùa cuûa caùc toäc<br /> Caùc hoïc giaû Xoâ Vieát ñaõ coù caû moät coâng ngöôøi khaùc. Ñöùc caàn cuø cuûa toäc ngöôøi, tính<br /> nghieân cöùu veà nhöõng gì laøm neân söï thaàn kì kæ luaät, thaùi ñoä toân troïng caùc giaù trò vaät<br /> naøy. Trong phaàn keát luaän cuûa coâng trình chaát, caùc giaù trò tinh thaàn, loøng say meâ lao<br /> naøy caùc taùc giaû vieát: “coù raát nhieàu nguyeân ñoäng vaø saùng taïo traûi qua nhieàu theá heä<br /> nhaân daãn ñeán “böôùc nhaûy” phi thöôøng veà ñöôïc keá thöøa vaø boå xung theâm, ñaõ hình<br /> coâng nghieäp ñoù. Nhö nhieàu taùc phaåm cuûa thaønh neân nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa moät<br /> chuyeân gia Xoâ vieát , chuyeân nghieân cöùu caùc toäc ngöôøi – baûn saéc vaên hoùa toäc<br /> vaán ñeà kinh teá vaø xaõ hoäi - chính trò cuûa ngöôøi(identiteù). Vaên hoùa cuûa moät toäc ngöôøi<br /> Nhaät Baûn, ñaõ chöùng minh moät caùch khaù khoâng phaûi laø baát bieán, maø luoân coù nhöõng<br /> thuyeát phuïc ôû ñaây coù vai troø ñoùng goùp cuûa ñieàu chænh cho phuø hôïp.Trong ñôøi soáng<br /> nhieàu nhaân toá, nhö löïc löôïng lao ñoäng reû haøng ngaøy, nhöõng nhaân toá vaên hoùa naøo<br /> <br /> 74<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> khoâng coøn phuø hôïp seõ daàn daàn bieán maát, ñaùng ñeå ñaïi dieän cho ñaïi gia ñình ñoù. Moãi<br /> ñoàng thôùi cuõng tieáp nhaän hay saùng taïo ra caù nhaân trong thaâm taâm hoï luoân yù thöùc<br /> nhöõng giaù trò vaên hoùa môùi. Trong ñôøi soáng ñöôïc caùi toâi rieâng luoân hoøa hôïp vôùi coäng<br /> cuûa ngöôøi Nhaät nhöõng yeáu toá vaên hoùa ñoàng. Taát caû nhöõng caùi ñoù cuûa ñôøi soáng<br /> truyeàn thoáng vaãn coøn hieän dieän trong ñôøi hieän ñaïi vaø nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn<br /> soáng cuøng vôùi tính naêng ñoäng trong thôøi kì thoáng laøm neân giaù trò Nhaät Baûn trong boái<br /> hieän ñaïi ñaõ laøm neân neùt rieâng. caûnh toaøn caàu hoùa vaø hoäi nhaäp hieän nay.<br /> Moät tinh thaàn xaõ hoäi, caû moät daân toäc laø<br /> moät gia ñình lôùn, neân ai cuõng toû ra xöùng<br /> *<br /> JAPANESE VALUE - A PERSPECTIVE<br /> Ngo Van Le<br /> University of Social Sciences and Humanities<br /> Vietnam National University of Ho Chi Minh city<br /> ABSTRACT<br /> In this article, we try to find the value of Japan based on the two most important<br /> periods of the development of Japan in the near-modern Japanese history. In the Meiji<br /> period, Japanese values are to bravely let go anything that is no longer suitable for the<br /> development of the country’s reform. In the evolutionary path of human history, Japan has<br /> found its own path based on its distinctive historical characteristics and natural conditions,<br /> made a miraculous breakthrough that very few ethnic groups with the same context can<br /> make. In the period after 1945, in addition to the inherited values from the previous<br /> development, there are other values establishing Japanese culture in the new context. The<br /> values of Japanare all that make its ethnic cultural identity throughout history.<br /> Keywords: Meiji-ishin, value, culture, social<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> [1]. Leâ Vaên Quang (1998), Lòch söû Nhaät Baûn, Tuû saùch Tröôøng Ñaïi Hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi<br /> vaø Nhaân vaên – Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM.<br /> [2]. Thích Thieân Aân (1965), Lòch söû tö töôûng Nhaät Baûn, NXB Ñoâng Phöông, Saøi Goøn.<br /> [3]. V. Pronikov – I. Ladanov (2004), Ngöôøi Nhaät, NXB Toång hôïp TP.HCM.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 75<br />