Giải pháp giống trong chăn nuôi bò thịt ở Nghệ An

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> Đối với chăn nuôi gia súc, gia cầm trong nền sản xuất hàng hóa, các vấn đề quan<br /> trọng phải quan tâm là năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế. Để chăn nuôi đạt năng<br /> suất cao thì các yếu tố cần tính đến là: giống, dinh dưỡng và thức ăn, chăm sóc nuôi<br /> dưỡng, phòng trừ dịch bệnh (thú y), quản lý và khai thác, trong đó giống là yếu tố số một.<br /> Người chăn nuôi cho dù đầu tư chuồng trại tốt, thức ăn giàu dinh dưỡng, chăm sóc kỹ<br /> lưỡng mà không có được con giống tốt thì cũng khó đem lại năng sất cao. Ngược lại, khi<br /> đã có con giống tốt thì chỉ cần tạo cho con vật các điều kiện khác theo nhu cầu của chúng<br /> cũng sẽ đem lại hiệu quả như mong muốn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ở NGHỆ AN<br /> GIẢI PHÁP GIỐNG TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT<br /> <br /> n Nguyễn Kim Đường<br /> Trung tâm NC và PT KH-CN Nông nghiệp<br /> <br /> 1. Các giống vật nuôi Sơn, bò vàng Thanh Hóa, bò vàng Nghệ An, bò vàng<br /> Các giống vật nuôi thường được chia làm Phú Yên, bò vàng Ninh Thuận…<br /> 3 nhóm: Bò vàng do kích thước nhỏ, khối lượng thấp, khả<br /> 1.1. Giống địa phương năng cho sữa thấp nên nuôi để lấy thịt hay lấy sữa<br /> Đây là các giống đã tồn tại lâu đời tại một đều không đem lại hiệu quả, trước đây được nuôi để<br /> địa phương, một vùng nào đó, ví dụ như: gà để cày kéo là chính. Để tận dụng khả năng thích nghi,<br /> ri, lợn Móng Cái, bò vàng… Các giống này tính mắn đẻ của giống bò này, nước ta đã và đang lấy<br /> có ưu điểm nổi bật là tính thích nghi với điều giống bò vàng làm nền để cho lai với bò Zebu (Zebu<br /> kiện cụ thể tại địa phương, thường chịu hóa) hay với bò Sind (Sind hóa) trong chương trình<br /> kham khổ, chống chịu với các bệnh dịch tốt. cải tạo đàn bò nội Việt Nam nhằm tăng kích thước.<br /> Điểm yếu của chúng là kích thước nhỏ, năng Trên cơ sở các con lai này, tiếp tục cho lai với các<br /> suất thấp. giống chuyên dụng thịt, sữa để tạo nên các giống bò<br /> Giống bò thuộc nhóm này là bò vàng Việt cải tiến.<br /> Nam. Bò vàng là giống bò đã có từ lâu đời và 1.2. Giống cải tiến<br /> được nuôi phổ biến nhất ở Việt Nam, với gần Đây là các giống được tạo ra thông qua việc sử<br /> 4 triệu con trong tổng số hơn 7 triệu con bò<br /> trong cả nước (chiếm >50%). Bò có lông màu<br /> nâu vàng toàn thân, phía bên trong đùi và yếm<br /> có màu hơi vàng nhạt, ngoại hình cân đối. Bò<br /> cái phía trước thấp, phía sau cao hơn; bò đực<br /> thì ngược lại. Bò cái có yếm kéo dài từ hầu<br /> đến vú. Bò vàng có tầm vóc nhỏ, năng suất<br /> thấp, khối lượng bê sơ sinh 14÷15 kg/con,<br /> khối lượng trưởng thành ở bò đực có thể đạt<br /> 250÷300 kg/con, bò cái khoảng 150÷200<br /> kg/con. Tuổi phối giống lần đầu lúc 15÷18<br /> tháng tuổi. Sản lượng sữa 350÷400 kg/lứa đẻ<br /> - vừa đủ cho bê, tỷ lệ thịt xẻ 42÷44%, thớ thịt<br /> mịn, thơm ngon... Ở nước ta, bò vàng có<br /> nhiều nhóm khá nổi tiếng như: bò vàng Lạng<br /> Hội thảo khoa học phát triển chăn nuôi bò thịt<br /> theo hướng sản xuất hàng hóa tại Nghệ An (10/2016)<br /> <br /> <br /> [22]<br /> Tạp chí<br /> SỐ 2/2017<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> dụng các giống địa phương làm nền, chọn một hoặc có nguồn gốc từ Pakistan và Ấn độ. Bò Sind<br /> một số giống tốt hơn cho lai với nhau, tạo ra con lai, được nhập vào Việt Nam khoảng năm 1923.<br /> sau đó chọn lọc hoặc tiếp tục cho lai nhiều lần tạo ra Bò có lông màu nâu đỏ hay cánh dán, trán<br /> giống cải tiến có tính thích nghi với điều kiện ngoại ghồ, tai to rũ xuống, u vai cao, yếm rộng, âm<br /> cảnh, chống chịu với các bệnh dịch khá tốt. hộ có nhiều nếp nhăn, da có thể rung cục bộ.<br /> Giống bò tiêu biểu của nhóm này là bò lai Sind. Đây Khối lượng trưởng thành ở con cái 350÷400<br /> là con lai cấp tiến giữa bò đực Sind đỏ và bò cái vàng kg/con; con đực 450÷500 kg/con. Tuổi đẻ<br /> Việt Nam. Đến nay có thể được gọi là giống, song thực lứa đầu khoảng 48 tháng, năng suất sữa 275<br /> chất đây là một nhóm con lai Sind với nhiều tỷ lệ máu ngày là 1.600kg, tỷ lệ mỡ sữa 5,2%. Bò Sind<br /> khác nhau. Bò lai Sind đang được nuôi ở nhiều địa hiện được nuôi ở một số nơi của miền Bắc<br /> phương trong cả nước và các con cái đang được cho lai (nông trường Việt Mông, Ba Vì - Hà Tây...).<br /> tiếp với các đực giống ngoại để tạo ra bò lai hướng sữa Hiện nay, bò Sind chủ yếu là sử dụng các<br /> hoặc hướng thịt. Bò lai Sind có màu lông da nâu đỏ, đỏ con bò đực để phối trực tiếp hay khai thác<br /> vàng hoặc màu đỏ, tai to rũ xuống, u to, yếm rộng với Một số giống bò tại Nghệ An:<br /> nhiều nếp nhăn. Khi bị ruồi muỗi đốt, vùng da bị cắn<br /> có thể rung lên để xua đuổi ruồi muỗi. Ở tuổi trưởng<br /> thành, con đực cao 1,3m, nặng khoảng 320÷440<br /> kg/con; con cái cao 1,1m, nặng khoảng 250÷300<br /> kg/con. Bò cái có thể sinh lứa đầu vào lúc 30 tháng tuổi.<br /> Đây là giống bò kiêm dụng cày kéo - cho thịt, thớ thịt<br /> dày và mịn.<br /> 1.3. Giống mới hay giống cao sản<br /> Đây là sản phẩm của quá trình lai tạo giống. Để có<br /> các giống mới hay giống cao sản, trước hết người ta<br /> đưa ra mục tiêu của giống, tiếp theo người ta chọn một<br /> số giống (có thể là 1, 2, 3 hay nhiều hơn), trong đó mỗi Giống bò vàng địa phương<br /> <br /> giống có thể có 1-2 tính trạng tương tự như trong mục<br /> tiêu của giống mới. Tiếp tục, lập kế hoạch lai để cho ra<br /> các thế hệ con lai, đến khi nào thấy con lai đã có được<br /> các tính trạng đạt mục tiêu đã đề ra, dừng quá trình lai để<br /> cố định các tính trạng (thông qua quá trình tự phối), chọn<br /> lọc các con đã có sự ổn định của các tính trạng như mục<br /> tiêu đã đề ra. Làm thủ tục công nhận giống mới. Các<br /> giống cao, thậm chí rất cao như giống bò 3B (BBB), ở<br /> tuổi trưởng thành có khối lượng >1.000 kg/con. Tuy<br /> nhiên, các giống mới thường đòi hỏi chế độ dinh dưỡng<br /> cao, chăm sóc, nuôi dưỡng tốt và điều kiện ngoại cảnh Giống bò lai Zebu<br /> tốt. Ở nước ta, qua gần 70 năm kể từ khi miền Bắc được<br /> giải phóng hoàn toàn đến nay, gần như chưa có một giống<br /> cao sản nào được tạo ra. Tất cả các giống vật nuôi cao sản<br /> hiện có ở nước ta đã được nhập từ các nước trên thế giới<br /> (Mỹ, Úc, Cu Ba…). Với các giống bò mới, cao sản, người<br /> ta đã tạo ra các giống chuyên cho sữa như: bò lang trắng<br /> đen, lang trắng đỏ (Holstein Friesian), Jersey, nâu Thụy<br /> Sĩ; các giống bò chuyên thịt như: BBB, Droghmaster,<br /> Hereford, Limousine…<br /> Các giống bò thuộc nhóm này gồm:<br /> - Giống bò Sind: Bò Sind, tên đầy đủ là Red Sindhi, Giống bò lai sind<br /> <br /> SỐ 2/2017<br /> Tạp chí<br /> [23]<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> tinh để phối cho bò nội cho ra bò lai Sind. Chương 1919. Giống bò BBB có cơ bắp phát triển siêu<br /> trình Sind hóa đàn bò là chương trình lai cấp tiến giữa trội (hệ thống cơ đôi), ngoại hình đẹp, rất<br /> bò đực Sind đỏ với bò cái vàng. Kết quả của chương hiền lành, khả năng sử dụng thức ăn tốt, thịt<br /> trình này đã nâng cao tầm vóc của bò. Lúc trưởng thơm ngon, hiệu quả kinh tế cao. Bò BBB có<br /> thành, bò đực lai Sind có khối lượng 320÷440 kg/con khả năng thích nghi với nhiều vùng địa lý<br /> và con cái là 250÷300 kg/con. Bò lai Sind là nguồn khác nhau trên thế giới và đã được nuôi ở<br /> vật liệu ban đầu cho công tác lai tạo bò hướng sữa nhiều nước như: Anh, Pháp, Mỹ, Úc. Hiện<br /> hoặc hướng thịt của nước ta. nay đã có hơn 20 hiệp hội chăn nuôi bò BBB<br /> - Giống bò Brahman: Bò Brahman được nhập từ trên thế giới.<br /> Cu Ba, có 2 nhóm: Brahman trắng và Brahman đỏ, Bò BBB có 3 màu lông cơ bản: trắng,<br /> đều thuộc nhóm bò Zebu. Giống bò này đang được loang xanh và đen do sự phân ly của gen bò<br /> nuôi ở Ninh Bình, Hà Tây, Bình Định và một số nơi Shorthorn. Một số tính trạng và chỉ tiêu sản<br /> khác. Bò Brahman trắng toàn thân có màu trắng bạc xuất chính của bò BBB: Khối lượng sơ sinh<br /> hoặc trắng xám. Bò có đầu hơi dài, trán dô, tai to rũ ra bình quân 44 kg/con, một năm tuổi đạt<br /> phía sau, u to, yếm rộng có nhiều nếp gấp, ngực sâu 480÷500 kg/con, khối lượng trưởng thành của<br /> nhưng hơi lép, chân cao, đuôi dài. Bò Brahman đỏ chỉ bò đực 1.100÷1.250 kg/con, có con đạt 1.400<br /> khác Brahman trắng là có màu lông đỏ và ở tuổi kg/con. Tuổi đẻ lứa đầu trung bình là 32<br /> trưởng thành thì con đực có màu lông sẫm màu hơn tháng, nặng 700÷750 kg/con, bò cái trưởng<br /> con cái. Khối lượng sơ sinh của bê Brahman khoảng thành nặng 850÷900 kg/con. Tỷ lệ đẻ hàng<br /> 24÷25 kg/con, lúc 12 tháng tuổi bò đực có khối lượng năm 80%, khoảng cách lứa đẻ 14 tháng. Hệ<br /> khoảng 210 kg/con và con cái khoảng 180 kg/con. Ở số sử dụng thức ăn cao: 5,5÷7 kg TĂ/kg tăng<br /> tuổi trưởng thành, con đực khoảng 800 kg/con và con trọng. Tỷ lệ thịt tinh/thịt xẻ đạt: 78%. Nhược<br /> cái khoảng 450 kg/con. Bò Brahman cái đẻ lứa đầu điểm của bò cái BBB là sự đàn hồi của cơ<br /> lúc khoảng 40 tháng tuổi (hơi muộn). Khoảng cách xương chậu kém khi đẻ, 90% bò cái BBB khi<br /> giữa hai lứa đẻ khoảng 18 tháng. Bò Brahman là một đẻ phải mổ để lấy thai.<br /> giống bò hướng thịt. Giống bò này đang được sử 2. Giải pháp giống trong chăn nuôi bò<br /> dụng để lai với bò vàng, bò lai Sind để tạo bò lai thịt ở Nghệ An<br /> hướng thịt, trong đó bò Brahman đỏ được người nôi Nghệ An là một trong những tỉnh có đàn<br /> ưa chuộng hơn. bò lớn trong cả nước với 428.000 con (theo<br /> - Giống bò Droughtmaster: Bò được nhập về Việt số liệu 1/10/2015), trong đó 48% là bò lai<br /> Nam từ bang Queensland, Úc. Giống phát triển tốt ở như: lai sind (F1, F2), lai bò vàng x Brahman<br /> vùng Bắc Mỹ, thích hợp với điều kiện nóng bức. Là (F1), lai bò vàng x Zebu (F1, F2)… Đây là<br /> giống lớn con trung bình, thân dài, tròn, lông ngắn, các con lai cải tiến, nhờ đó mà sản lượng bò<br /> thưa, mượt, da mỏng, đàn hồi tốt. Màu lông từ màu hơi xuất chuồng hàng năm vẫn tăng 3-5%<br /> vàng nhạt đến đỏ sậm. Phần lớn bò đều không sừng, u trong khi tổng đàn bò không tăng, thậm chí<br /> lưng nhỏ, chân và móng chắc, khỏe. Bò Droghrmater có phần giảm. Có được điều này là nhờ kích<br /> thích hợp với điều kiện nóng bức, tận dụng đồng cỏ cỡ của nhóm bò lai cao hơn bò vàng tới 25-<br /> nghèo nàn rất tốt, không bị trúng nắng, mò mắt, ung 30%, cao hơn bò lai Sind lâu đời (nhóm bò lai<br /> thư mắt, kháng ve, ký sinh trùng. Khối lượng sơ sinh: Sind đã lai qua lai lại nhiều đời, đã tồn tại<br /> 20÷25 kg/con, 6 tháng tuổi: 150÷170 kg/con, 12 tháng trong đàn bò có khi vài ba chục năm) 15-25%.<br /> tuổi: 240÷270 kg/con, 24-36 tháng tuổi: 450÷600 Trong điều kiện như vậy, với hiện trạng con<br /> kg/con, lúc giết mổ (24-27 tháng tuổi): 500÷550 kg. giống ở Nghệ An hiện nay, để phát triển chăn<br /> Tỷ lệ thịt xẻ (móc hàm): 58÷60%. Bò cái dễ đẻ, lành nuôi bò thịt có hiệu quả kinh tế, có đủ sản<br /> tính, nuôi con tốt, đẻ lần đầu: 12÷16 tháng, khoảng phẩm thịt, chất lượng tương đương thịt bò Úc<br /> cách giữa 2 lần đẻ: 11÷12 tháng. mà ta đang nhập về giết thịt cung cấp cho<br /> - Giống bò BBB: Bò BBB (Blanc Blue Belge) là người tiêu dùng trong siêu thị, nhà hàng<br /> giống bò thịt đặc biệt của thế giới được tạo ra từ nhiều (restaurant), khách sạn thì cần phải làm gì?<br /> giống bò địa phương của Bỉ với bò Shorthorn từ năm Trước hết có thể thấy, với điều kiện kinh tế<br /> <br /> [24]<br /> Tạp chí<br /> SỐ 2/2017<br /> KH-CN Nghệ An<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> và năng lực khoa học như hiện nay, chúng ta không thể lai tạo Trước mắt, sử dụng bò cái vàng làm<br /> để cho ra giống bò chuyên thịt (BBB, Limousine, Herrford… nền cho phối với tinh bò Sind, Zebu,<br /> ) ở Việt Nam nói chung và Nghệ An nói riêng, vì nó đòi hỏi Brahman... tạo ra các con lai F1. Bò<br /> nguồn tiền hàng trăm ngàn tỷ đồng, với thời gian lên tới hàng đực lai F1 nuôi để lấy thịt, khối lượng<br /> chục năm. Và đến lúc đó, chúng ta cũng chỉ có giống bò mới, và năng suất thịt của chúng đã cao hơn<br /> chứ chưa có đàn bò giống mới cao sản hàng trăm ngàn con. bò vàng 25-30%. Bò cái lai F1 sử dụng<br /> Giải pháp tốt nhất, ít tốn kém nhất và ngắn nhất là biện pháp để cho lai tiếp với bò Brahman, Lim-<br /> lai, tạo ra đàn bò lai cải tiến. ousine, Hereford… để tạo ra con lai F2,<br /> khối lượng và năng suất thịt bò lai F2<br /> cao hơn bò lai F1 khoảng 10-15% và<br /> cao hơn bò vàng 30-40%. Trong<br /> khoảng 10 năm khi tỷ lệ bò lai trong<br /> đàn bò lên tới 70% thì trong đó sẽ có<br /> khoảng 50% bò lai F1 và 20% bò lai<br /> F2, lúc đó năng suất cũng như sản<br /> lượng bò xuất chuồng để giết thịt sẽ<br /> tăng không chỉ là 3-5%/năm mà cao<br /> hơn (6-8%/năm).<br /> Cũng cần nói thêm rằng, để tăng<br /> năng suất và hiệu quả chăn nuôi bò thịt,<br /> không thể không giải quyết thỏa đáng<br /> nhu cầu dinh dưỡng, thức ăn cho<br /> chúng. Về chiến lược thì không nên<br /> tăng số lượng đàn bò, vì nó sẽ làm tăng<br /> áp lực về việc tạo nguồn thức ăn thô<br /> xanh để cung cấp cho chúng, đồng thời<br /> làm tăng lượng chất thải (phân, nước<br /> tiểu) là tăng nguy cơ gây ô nhiễm môi<br /> trường. Giải pháp tăng kích cỡ (kích<br /> thước, khối lượng) là giải pháp tốt hơn<br /> và bền vững hơn./.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Nguyễn Kim Đường, 2009, Báo cáo tổng<br /> kết đề tài KH&CN cấp Tỉnh “Nghiên cứu đánh<br /> Công thức lai tạo bò thịt cao sản ở Việt Nam giá hiện trạng và đề xuất giải pháp phát triển<br /> chăn nôi bò hàng hóa bền vững ở Nghệ An”.<br /> Trong đàn bò nói chung ở Nghệ An, bò cái (sinh sản) 2. https://www.youtube.com/watch?<br /> chiếm 58,24%, trong đó ở bò vàng là 58,73%, bò lai là v=9spgjnCd704<br /> 3. http://vinacattle.vn/ban-bo-giong/bo-<br /> 57,03% (Nguồn: Ngyễn Kim Đường, 2009, Nghiên cứu<br /> droughtmaster.html<br /> đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp phát triển chăn nôi 4. http://nong-dan.com/cac-giong-bo-noi-<br /> bò hàng hóa bền vững ở Nghệ An, Báo cáo tổng kết). Với bo-lai-bo-chuyen-thit-va-bo-sua-o-viet-nam/<br /> 429.000 con bò hiện có thì số bò cái sinh sản là khoảng 5. http://khuyennonghanoi.gov.vn/ChiTiet-<br /> 250.000 con, trong đó bò cái vàng 147.000 con. Tỷ lệ sinh TinBai.aspx?ID=2066<br /> 6. http://xn—b-tga.vn/?page=newsDetail<br /> sản của bò cái vàng hàng năm là khoảng 70%, như vậy mỗi<br /> &id=764468&site=34844<br /> năm có khoảng 103.000 con bò vàng sinh bê. Nếu 100% bê 7.http://www.thongtinkhcndaklak.vn/thanht<br /> sinh ra này là bê lai thì mỗi năm tỷ lệ bò lai tăng 2,4%. Để uu/channuoi/2013/2.8.%20Bo%20lai%20chat<br /> nâng tỷ lệ bò lai trong đàn bò (hiện nay là 48%) lên 70%, %20luong%20cao.pdf<br /> chúng ta sẽ mất 10 năm.<br /> SỐ 2/2017<br /> Tạp chí<br /> [25]<br /> KH-CN Nghệ An<br />