Giải quyết những bất cập<br />
để phát triển bền vững khu công nghiệp<br />
KS. VÕ THANH HÙNG<br />
(Trưởng Ban Quản lý các Khu chế xuất và Công nghiệp Cần Thơ)<br />
<br />
Hiện nay, TP Cần Thơ có 8 khu công nghiệp (KCN) với tổng diện tích khoảng<br />
2.267 ha, diện tích đã cho thuê 567,19ha, giải quyết việc làm cho trên 32.000 lao<br />
động. Năm 2014, tình hình thu hút đầu tư vào các khu chế xuất và công nghiệp<br />
TP Cần Thơ giảm hơn so với cùng kỳ năm 2013… Làm gì để phát triển bền<br />
vững các KCN, phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn, chủ lực là bài toán<br />
khó cho Cần Thơ.<br />
<br />
Thiếu chính sách đòn bẩy<br />
<br />
Qua 20 năm phát triển, các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ thu hút vốn đầu<br />
tư khá tốt, đặc biệt trong giai đoạn 2006-2009, các KCN đã thu hút được 1.400 triệu<br />
USD, chiếm 65% tổng vốn đăng ký trong 20 năm, thành tựu lớn nhất của các khu<br />
chế xuất và công nghiệp Cần Thơ đã lấp đầy KCN Trà Nóc 1 diện tích 135 ha, 92%<br />
diện tích KCN Trà Nóc 2 và lấp đầy giai đoạn 1 và 2 của KCN Thốt Nốt diện tích<br />
50 ha. Các KCN đã tạo nguồn thu cho ngân sách thành phố gần 30%. Tuy nhiên,<br />
những năm gần đây, tình hình thu hút đầu tư sụt giảm nghiêm trọng, dù TP Cần Thơ<br />
có nhiều lợi thế để phát triển công nghiệp hơn một số tỉnh vùng ĐBSCL. Một trong<br />
những nguyên nhân chính là: khủng hoảng kinh tế thế giới tác động đến nền kinh tế<br />
Việt Nam; công nghiệp của ĐBSCL chủ yếu là công nghiệp chế biến như: gạo, cá<br />
da trơn, tôm, mía, dừa, trái cây, gỗ băm… nguồn nguyên liệu để phát triển công<br />
nghiệp không nhiều và không đa dạng chủ yếu là nông thủy hải sản. Tuy nhiên, hệ<br />
thống chế biến nông lâm thủy hải sản xuất khẩu cũng như tiêu thụ nội địa đã vượt<br />
công suất hiện có; hiện ĐBSCL có trên 300 nhà máy đông lạnh lớn, nhỏ. Trong đó,<br />
TP Cần Thơ có trên 24 nhà máy chế biến thủy sản đông lạnh, có 1 nhà máy công<br />
suất chế biến cá da trơn lớn: 700 tấn nguyên liệu/ngày đêm tương đương 210.000<br />
tấn/năm bằng sản lượng cá da trơn của một tỉnh trung bình nuôi được cá da trơn ở<br />
ĐBSCL.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
1<br />
Nguyên nhân nữa là diện tích đất của<br />
ĐBSCL phần lớn đều nằm trên nền<br />
địa chất yếu, trong đó, chi phí xây<br />
dựng cơ bản TP Cần Thơ cao hơn các<br />
vùng khác từ 20%- 30% thậm chí có<br />
vùng đất rất yếu, khiến chi phí phần<br />
móng của công trình cao tầng<br />
(khoảng 5-6 tầng) lên đến 35% trên<br />
toàn bộ giá trị công trình. Mô hình<br />
KCN cũng có nhiều thay đổi, các<br />
chính sách ưu đãi đầu tư đối với các<br />
Hoạt động chế biến thủy sản ở Khu công doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng<br />
nghiệp Trà Nóc. Ảnh: ANH KHOA KCN về thuế thu nhập doanh nghiệp<br />
không còn, các doanh nghiệp đầu tư<br />
vào các KCN khu công nghiệp Cần Thơ không còn được hưởng ưu đãi theo địa bàn<br />
mà chỉ còn ưu đãi ngành nghề và sản phẩm. Công tác quy hoạch phát triển các KCN<br />
Việt Nam và các tỉnh ĐBSCL thì có trên 50% KCN là thành công, số còn lại đang<br />
gặp nhiều khó khăn trên phương diện thu hút đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng, giải<br />
phóng mặt bằng, cơ chế hoạt động, kinh doanh. Tính chất dàn trải, thiếu tập trung<br />
về không gian, ngành nghề, sản phẩm… cơ chế, chính sách thay đổi thường xuyên<br />
nhất là Luật đất đai; thuế; môi trường…, thiếu đồng bộ đã làm suy yếu tính ưu việt<br />
của mô hình quản lý nhà nước về KCN.<br />
<br />
Ngoài thiếu chính sách đòn bẩy thì tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các<br />
địa phương trong từng vùng và khu vực đã làm cho hiệu quả kinh tế - xã hội thấp.<br />
Việc quy hoạch thêm nhiều KCN, khu kinh tế ở một số địa phương đã có KCN chưa<br />
lấp đầy (dưới 50% diện tích) dẫn đến tình trạng đất bỏ hoang, sử dụng đất kém hiệu<br />
quả cũng là nguyên nhân tạo ra sự bất bình trong dư luận. Riêng các KCN Cần Thơ<br />
hiện đang thiếu đất sạch, giá thành một mét vuông đất công nghiệp tương đối cao,<br />
nhất là 3 KCN ở phường Hưng Phú thuộc quận Cái Răng và giá thuê lại đất cao từ<br />
3-5 lần giá thuê lại đất các tỉnh xung quanh như: Hậu Giang, Vĩnh Long, Đồng Tháp,<br />
An Giang…<br />
<br />
Nội lực còn hạn chế<br />
<br />
Mặc dù TP Cần Thơ có lợi thế là nằm ở trung tâm ĐBSCL nhưng qui mô các dự án<br />
ở KCN Cần Thơ phần lớn là vừa và nhỏ, công nghệ thấp, lạc hậu, gây ô nhiễm môi<br />
trường, sử dụng nhiều diện tích đất và nhiều lao động phổ thông, suất tiêu hao nhiên<br />
liệu cao, mức lương thu nhập thấp bình quân từ 2-5 triệu đồng/tháng; các chế độ,<br />
chính sách về bảo hiểm y tế, xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, các tiêu chuẩn và phúc<br />
<br />
2<br />
lợi xã hội khác cho người lao động thấp như: thiếu nhà ở công nhân, khu vui chơi,<br />
giải trí…. nên phần lớn họ không thiết tha và gắn bó với nhà máy. Việc biến động<br />
lao động phổ thông cũng như lao động lành nghề dịch chuyển sang các địa phương<br />
có thu nhập cao hơn như ở các khu công nghệ cao TP HCM, tỉnh Bình Dương, Bà<br />
Rịa – Vũng Tàu và các địa phương khác.<br />
<br />
Ngoài ra, xét về sản phẩm công nghiệp của các doanh nghiệp Cần Thơ chi phối hoặc<br />
tiêu thụ khu vực ĐBSCL thì đếm trên đầu ngón tay. Các doanh nghiệp trong các khu<br />
chế xuất và công nghiệp Cần Thơ chưa có doanh nghiệp công nghệ cao ngoại trừ<br />
DNTN Cơ khí Sông Hậu, Cơ khí Thế Dân, Công ty cổ phần Dược Hậu Giang, DNTN<br />
Trí Tuệ,… Công nghiệp chế biến Cần Thơ và ĐBSCL chủ yếu là công nghiệp chế<br />
biến ở dạng sơ chế, trừ một số nhà máy giá trị gia tăng mà ta thường gọi là tinh chế<br />
như: tôm, cua, mực, chả cá, cá linh đóng hộp, cá mòi, đường, dừa, khóm. Nhiều<br />
doanh nghiệp công nghệ cao nước ngoài sử dụng chất xám của Việt Nam như một<br />
động lực để phát triển và mở rộng doanh nghiệp. Trong khi Việt Nam có rất nhiều<br />
nhà khoa học giỏi, có tầm nhìn và lao động có trình độ khoa học kỹ thuật cao nhưng<br />
môi trường làm việc trong nước có chế độ lương thấp, điều kiện làm việc chưa đáp<br />
ứng, thiếu đồng bộ… nên không giữ chân được lực lượng này. Các nhà đầu tư nước<br />
ngoài khai thác tính nôn nóng, thông thoáng, cởi mở và muốn phát triển nhanh của<br />
các địa phương, nên họ đưa ra những yêu cầu, yêu sách về ưu đãi đầu tư như: giảm<br />
giá thuê lại đất, giảm thuế xuất nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu<br />
nhập cá nhân và hàng loạt các ưu đãi khác về hạ tầng kinh tế, kỹ thuật, xã hội, dịch<br />
vụ…. đến tận chân hàng rào KCN! Và hiện nay, điện và nước vẫn còn phải trợ giá<br />
một phần; chờ đến khi nền kinh tế chuyển hẳn sang nền kinh tế thị trường thì nhà<br />
đầu tư nước ngoài đã thu hồi hết vốn, vòng đời dự án cũng kết thúc. Thực tế cho<br />
thấy, không có sản phẩm nào trên thế giới mà không có mặt trên thị trường Việt Nam<br />
từ bia, thuốc lá, rượu, nước hoa, xà bông… đến xe mô tô 2 bánh, xe ô tô các loại,<br />
máy giặt, máy lạnh, tivi, đồng hồ… Vô hình trung những chính sách ưu đãi hết sức<br />
thông thoáng, bình đẳng, dễ dãi nhưng thiếu chọn lọc và không có hàng rào kỹ thuật<br />
bảo vệ các doanh nghiệp trong nước một cách hữu hiệu đang đè nặng lên vai doanh<br />
nghiệp nội vốn yếu thế hơn.<br />
<br />
Linh hoạt để phát triển bền vững<br />
<br />
Kết quả thu hút đầu tư và giá trị sản lượng công nghiệp trong các khu chế xuất và<br />
công nghiệp Cần Thơ trong những năm vừa qua cho thấy giá trị sản lượng công<br />
nghiệp TP Cần Thơ giai đoạn 2016-2020 sẽ tiếp tục giảm so với giai đoạn 2010-<br />
2015 nếu không có những cơ chế, chính sách và giải pháp đột phá. Cần phải thay<br />
đổi cho phù hợp với tình hình thực tế; công tác xúc tiến đầu tư nên theo hướng xã<br />
hội hóa và phải có đối tác cụ thể, am hiểu về đối tác, lĩnh vực và ngành nghề thu hút<br />
<br />
3<br />
đầu tư, luật pháp, phong tục tập quán nước sở tại; đặc biệt luật chuyển giao công<br />
nghệ ra nước ngoài của các nước tiên tiến như: Mỹ, Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn<br />
Quốc… Điển hình như Nhật Bản chỉ cho phép các doanh nghiệp chuyển giao các<br />
sản phẩm sản xuất ra nước ngoài như: xe ô tô các loại, máy giặt, máy lạnh, máy<br />
tính… không quá 58% chi tiết/tổng số chi tiết (sản phẩm phụ trợ) để lắp hoàn chỉnh<br />
một sản phẩm. Do vậy, các nhà đầu tư Việt Nam cần tranh thủ quan hệ, hợp tác, liên<br />
kết, liên doanh để được hỗ trợ, chuyển giao vốn, công nghệ, đào tạo nhân lực… sản<br />
xuất ra những sản phẩm phụ trợ cho các tập đoàn lớn của các nước tiên tiến.<br />
<br />
TP Cần Thơ đang xây dựng Vườn ươm công Năm 2014, các khu chế xuất và công<br />
nghệ công nghiệp Việt Nam- Hàn Quốc trong nghiệp TP Cần Thơ đã thu hút được<br />
KCN Trà Nóc 2 do Chính phủ Hàn Quốc viện 5 dự án mới với tổng vốn đăng ký<br />
trợ 17,7 triệu USD. Đây cũng là điều kiện và khoảng 48 triệu USD và điều chỉnh<br />
tiền đề tốt thu hút đầu tư, nhưng kết quả sẽ 14 giấy chứng nhận đầu tư với 1,8<br />
không như mong muốn nếu chúng ta không triệu USD. Tính đến nay, các khu chế<br />
xây dựng cơ chế riêng, đặc thù cho vườn ươm. xuất và công nghiệp Cần Thơ có 214<br />
Công nghệ là mua bán, không chính phủ nào dự án còn hiệu lực (trong đó có 191<br />
trên thế giới lại chuyển giao, chuyển nhượng dự án đang hoạt động, 18 dự án đang<br />
công nghệ mà không có điều kiện. Do đó, cần xây dựng, 5 dự án chưa triển khai).<br />
nghiên cứu cẩn thận để xây dựng chính sách Dự án FDI có 22 dự án đang hoạt<br />
phát triển, ưu đãi phù hợp. Bởi ở Cần động, 1 dự án đang xây dựng với<br />
Thơ cũng có nhiều thất bại từ chuyển giao tổng vốn đầu tư đăng ký là 203,536<br />
công nghệ như: Công ty TNHH VLXD triệu USD, vốn đầu tư thực hiện là<br />
Motilen nay đã chuyển sang Công ty Cổ phần 171,315 triệu USD, chiếm 84,15%<br />
có mua thiết bị và công nghệ kính màu phản vốn đăng ký.<br />
quang của Trung Quốc, sau một thời ngắn<br />
chưa đầy 5 năm phải trùm mền hoặc Xí nghiệp in Cần Thơ mua thiết bị và công nghệ<br />
của Hàn Quốc in tráng kẽm nhưng sau đó cũng không hiệu quả.<br />
<br />
TP Cần Thơ nên phát triển công nghiệp theo thế mạnh của mình và chấp nhận<br />
nhường sân chơi cho thành phố Hồ Chí Minh và các địa phương khác trong lãnh vực<br />
công nghiệp nặng, công nghiệp nguồn và một phần công nghệ cao. Ngoài những<br />
hướng phát triển công nghiệp như đã nêu trên, công nghiệp nhẹ, gia công, lắp ráp,<br />
pha chế, kho vận, năng lượng và dược phẩm phải đặc biệt đầu tư; đẩy mạnh đầu tư<br />
các ngành nuôi trồng, chế biến, khai khoáng sang thị trường Campuchia và các nước<br />
Đông Nam Á. Khu công nghiệp Thốt Nốt phải kêu gọi cho được các nhà đầu tư trong<br />
nước cũng như nước ngoài, đầu tư trong lĩnh vực thực phẩm, hàng tiêu dùng cao cấp<br />
phục vụ cho đảo Phú Quốc, Singapore, Campuchia và các nước khác trong khu<br />
vực… Muốn làm được điều này thì công tác quy hoạch tổng thể, quy hoạch ngành<br />
phải chuyên sâu và sát thực tế; đồng thời có bộ luật riêng cho KCN. Mô hình quản<br />
<br />
4<br />
lý nhà nước và giải pháp phát triển công nghiệp cần thay đổi lại theo hướng tổ chức<br />
các doanh nghiệp theo sản phẩm và nhóm sản phẩm. Chẳng hạn, ngành cơ khí có<br />
thể giao cho Hiệp hội đúc và luyện kim Cần Thơ thực hiện, chọn lựa những hạt giống<br />
tốt mà gieo trồng, Nhà nước chỉ quản lý còn chăm bón, tưới nước thì doanh nghiệp<br />
hoàn toàn chịu trách nhiệm. Nhà nước nên đầu tư khoa học cho các viện, trường và<br />
cơ sở nghiên cứu của Nhà nước hoặc tư nhân. Mạnh dạng, ưu tiên đầu tư cho doanh<br />
nghiệp tư nhân và một số doanh nghiệp nhà nước mà doanh nghiệp tư nhân không<br />
làm được. Công nghệ sẽ không phát triển đến đỉnh cao nếu không dựa trên khoa học<br />
cơ bản vững chắc.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
5<br />