Giải quyết xích mích trong nội bộ nhân dân, phác thảo từ những kết quả nghiên cứu định tính - Bùi Quang Dũng

X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (79), 2002 37<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n-<br /> ph¸c th¶o tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh<br /> <br /> Bïi Quang Dòng<br /> <br /> XÝch mÝch vµ gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong bèi c¶nh ViÖt Nam lµ mét chñ ®Ò<br /> quan träng. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn ch−a cã mét nghiªn cøu khoa häc x· héi<br /> nµo cã tÝnh hÖ thèng vÒ chñ ®Ò nµy, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c thÓ chÕ vµ biÖn ph¸p gi¶i<br /> quyÕt xÝch mÝch.<br /> ViÖt Nam ®ang tr¶i qua mét giai ®o¹n biÕn ®æi x· héi s©u s¾c, nh÷ng kinh<br /> nghiÖm cña ViÖt Nam hiÖn nay còng nh− c¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt vÒ mÆt cÊu tróc x·<br /> héi vµ truyÒn thèng v¨n hãa cho phÐp hy väng vÒ mét cuéc nghiªn cøu ®éc ®¸o. Vµ<br /> nÕu nh− ta vÉn cßn cã c¨n cø ®Ó ®ång ý víi P. Mus r»ng ®êi sèng ViÖt Nam phÇn nµo<br /> vÉn cßn n»m ë tr×nh ®é “Lµng”, th× chñ ®Ò nghiªn cøu vÒ xÝch mÝch vµ c¸c thÓ chÕ<br /> gi¶i quyÕt xÝch mÝch t¹i c¬ së lµ hai chiÒu c¹nh ®Æc s¾c, cho phÐp nh×n vµo cÊu tróc<br /> cña x· héi ViÖt Nam hiÖn nay. Bµi nµy lµ tãm l−îc mét phÇn nh÷ng kÕt qu¶ cña mét<br /> nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vÒ chñ ®Ò nµy. Nghiªn cøu thùc ®Þa tiÕn hµnh tõ ®Çu th¸ng 10<br /> ®Õn cuèi th¸ng 11 n¨m 2001 t¹i ba tØnh Sãc Tr¨ng, Qu¶ng Ng·i, H¶i D−¬ng.<br /> Kü thuËt ®Þnh tÝnh chñ yÕu dïng trong nghiªn cøu nµy lµ pháng vÊn s©u.<br /> Kahn vµ Cannell (1957) ®· m« t¶ pháng vÊn nh− lµ "viÖc trß chuyÖn cã chñ ®Ých", ®ã<br /> cã thÓ lµ mét chiÕn l−îc chung hay lµ mét vµi kü thuËt dïng trong nghiªn cøu. VÒ c¬<br /> b¶n, pháng vÊn s©u t−¬ng tù viÖc trß chuyÖn t−¬ng ®èi tho¶i m¸i gi÷a ng−êi nghiªn<br /> cøu vµ ng−êi ®−îc pháng vÊn. Ng−êi nghiªn cøu thiÕt kÕ mét vµi chñ ®Ò chung gióp<br /> ph¸t hiÖn quan ®iÓm cña ng−êi tham dù cuéc pháng vÊn, mÆt kh¸c t«n träng tr¹ng<br /> th¸i cña ng−êi ®−îc pháng vÊn vµ cÊu tróc cña c¸c c©u tr¶ lêi. Trong thùc tÕ, ®ã lµ c¸i<br /> gi¶ ®Þnh c¨n b¶n cña kü thuËt ®Þnh tÝnh: quan ®iÓm cña ng−êi tham gia cuéc pháng<br /> vÊn vÒ sù kiÖn nµo ®ã béc lé c¸i nh×n cña ng−êi tham dù (ng−êi ®−îc pháng vÊn) chø<br /> kh«ng ph¶i lµ c¸i nh×n cña ng−êi nghiªn cøu.<br /> Tiªu chuÈn chän mÉu cña cuéc kh¶o s¸t lµ nh»m cung cÊp c¸c nhãm ®¹i diÖn<br /> cho nh÷ng kinh nghiÖm sèng liªn quan tíi vÊn ®Ò xÝch mÝch vµ gi¶i quyÕt xÝch mÝch.<br /> T¹i mçi mét tØnh thuéc ba khu vùc lín cña ViÖt Nam (Sãc Tr¨ng, Qu¶ng Ng·i, H¶i<br /> D−¬ng), nhãm lµm viÖc trªn thùc ®Þa ®· chän ra hai ®iÓm (x· vµ ph−êng) ®Ó tiÕn<br /> hµnh c¸c cuéc pháng vÊn. MÉu chó träng nhiÒu h¬n ®Õn khu vùc n«ng th«n do nhãm<br /> nghiªn cøu l−u t©m ®Æc biÖt tíi ®Þa bµn cã tíi h¬n 70% d©n sè ViÖt Nam hiÖn ®ang<br /> sinh sèng. C¸c tr−êng hîp pháng vÊn ®−îc rót ngÉu nhiªn tõ danh s¸ch hé khÈu<br /> (ph−êng) vµ danh s¸ch hé gia ®×nh do c¸n bé th«n (Êp) cung cÊp.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 38 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> B¶ng 1: C¬ cÊu mÉu nghiªn cøu theo ®Þa bµn vµ theo vïng<br /> <br /> Sãc Tr¨ng Qu¶ng Ng·i H¶i D−¬ng Chung<br /> N«ng th«n §« thÞ N«ng th«n §« thÞ N«ng th«n §« thÞ<br /> Sè l−îng 21 17 18 9 18 13 96<br /> PhÇn tr¨m (%) 21,87 17,70 18,75 9,37 18,75 13,54 100,00<br /> <br /> TÊt c¶ c¸c cuéc th¶o luËn còng nh− pháng vÊn s©u tiÕn hµnh theo nh÷ng<br /> h−íng dÉn nhÊt ®Þnh, liªn quan tíi c¸c gi¶ thuyÕt vÒ nh÷ng tr¶i nghiÖm cña c¸ nh©n<br /> vµ nhãm tr−íc vÊn ®Ò xÝch mÝch vµ gi¶i quyÕt xÝch mÝch.<br /> 1. XÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n<br /> K.Polanyi nhËn xÐt r»ng ®−a ®Êt ®ai, lao ®éng vµo thÞ tr−êng cã nghÜa lµ buéc<br /> x· héi ph¶i lÖ thuéc vµo c¸c quan hÖ thÞ tr−êng. §iÒu nµy b¾t ®Çu diÔn ra ë ViÖt<br /> Nam, mÆc dï nhµ n−íc tuyªn bè quyÒn së h÷u ®èi víi toµn bé ®Êt ®ai, nh−ng trong<br /> thùc tÕ ng−êi ta vÉn mua b¸n ®Êt ngÇm víi nhau. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, thÞ tr−êng<br /> ®Êt ®ai kh¸ s«i ®éng, ®Êt ®ai trë thµnh c¸i cã thÓ mua b¸n ®−îc, nghÜa lµ sinh lîi.<br /> VÊn ®Ò lµ ë chç nh÷ng quan hÖ thÞ tr−êng kiÓu nµy, dï kh«ng hîp ph¸p, nh−ng ®·<br /> b¾t ®Çu t¹o nªn mét t©m lý ®Çu c¬ ®èi víi ®Êt ®ai, trong nhiÒu tr−êng hîp lµ nguån<br /> gèc cña nh÷ng vô tranh chÊp gay g¾t.<br /> Tr−êng hîp sau ®©y lµ kh¸ phæ biÕn t¹i ®iÓm ®iÒu tra ë hai tØnh cña miÒn B¾c vµ<br /> miÒn Trung. Hai nhµ vèn chung lèi ®i, thêi kú hîp t¸c x· kh«ng sao, ®Õn giê th× n¶y sinh<br /> xÝch mÝch. NhiÒu khi chØ lµ tranh nhau vµi chôc ph©n cña c¸i lèi ®i hay cña c¸i hµng rµo<br /> vèn tr−íc kia lµ chung cña hai gia ®×nh. Nhµ nµy yªu cÇu nhµ kia ph¶i tr¶ tiÒn cho lèi ®i<br /> mµ tr−íc kia hä cho ®i nhê. ThËm chÝ hä buéc gia ®×nh kia ph¶i bá tiÒn mua lèi ®i. X·/<br /> ph−êng xuèng gi¶i quyÕt kh«ng ®−îc, buéc ph¶i ®−a lªn cÊp cao h¬n gi¶i quyÕt.<br /> Tranh chÊp ®Êt do t×nh tr¹ng x¸o trén chñ cò, chñ míi kh¸ nhiÒu t¹i c¸c x·<br /> ®−îc ®iÒu tra ë vïng n«ng th«n phÝa Nam. Trong thêi kú kh¸ng chiÕn, ®Êt ®ai “kh«ng<br /> chñ”, kÓ c¶ ®Êt cña mét sè c¸n bé tho¸t ly, ®−îc lÊy lµm ®Êt c«ng vµ ®em chia cho<br /> n«ng d©n trong lµng. Nh÷ng ng−êi cã ®Êt cò, trong thêi gian kh¸ng chiÕn tho¸t ly, vµ<br /> khi hÕt chiÕn tranh hä vÒ thµnh phè ë, nh−ng vÉn muèn ®ßi l¹i m¶nh ®Êt "ch«n nhau<br /> c¾t rèn" cña hä trªn ®ã cã nhµ thê «ng bµ, cha mÑ. Chñ ®Êt míi, theo nguyªn t¾c hiÖn<br /> nay cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, ph¶i thanh to¸n hoa lîi cho chñ ®Êt cò mét lÇn,<br /> phÇn nµy tÝnh trªn møc hoa lîi cña m¶nh ®Êt hoÆc do hai bªn tháa thuËn. Trong<br /> thùc tÕ, viÖc thanh to¸n gi÷a hai bªn diÔn ra kh¸ phøc t¹p. Chñ ®Êt cò hoÆc kh«ng<br /> ®ång ý víi møc thanh to¸n hoÆc vÉn muèn lÊy l¹i ®Êt cò.<br /> Nh÷ng tr−êng hîp tranh chÊp nh− vËy nhiÒu khi kÐo dµi n¨m nµy qua n¨m<br /> kh¸c, kh«ng ai chÞu ai c¶. Ng−êi n«ng d©n, mét mÆt anh ta lµ mét ng−êi hµng xãm<br /> tèt vµ cÇn thiÕt, tíi møc mµ khÈu ng÷ ®óc kÕt l¹i r»ng "b¸n anh em xa mua l¸ng<br /> giÒng gÇn", vµ mÆt kh¸c, anh ta, v× mét chuyÖn hÕt søc nhá nhÆt l¹i cã thÓ ®i ®Õn chç<br /> kh«ng nh×n mÆt ng−êi hµng xãm cña m×nh n÷a. T−¬ng tù, anh ta lµ ng−êi v« cïng<br /> xëi lëi khi mêi ng−êi hµng xãm cña m×nh ¨n uèng nhËu nhÑt trong c¸c dÞp hiÕu hû,<br /> giç tÕt nh−ng l¹i v« cïng so ®o, cß kÌ tõng tý khi chia phÇn!<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 39<br /> <br /> Hai gia ®×nh hµng xãm xÝch mÝch nhau ch¼ng h¹n, ng−êi ta kh«ng nãi ra, cã<br /> thÓ v× nÓ nang (hay sî) hoÆc còng cã thÓ do hä nghÜ r»ng cã nãi ra còng ch¼ng ®−îc<br /> c¸i g×. Trong tr−êng hîp cùc ®oan h¬n, nh÷ng xÝch mÝch kÐo dµi kh«ng gi¶i quyÕt<br /> gi÷a hµng xãm dÉn tíi chç hä kh«ng chµo hái nhau n÷a. Ng−êi ta ®i ®Õn chç tuyÖt<br /> giao víi nhau: t×nh tr¹ng dai d¼ng cña xÝch mÝch sÏ thñ tiªu chÝnh c¸i nguyªn t¾c<br /> c¨n b¶n cña giao tiÕp x· héi truyÒn thèng (lêi chµo cao h¬n m©m cç).<br /> <br /> Lêi mét c¸n bé x·<br /> Ngµy x−a ®Êt ®ai ch−a cã gi¸ trÞ, thêi kú bao cÊp nhiÒu hé n«ng d©n cßn kh«ng muèn<br /> lµm, bá ®Êt. Nh−ng b©y giê chia ®Êt cho hé gia ®×nh, ng−êi ta tù chñ lµm ¨n cã hiÖu qu¶ nªn<br /> thÊy ®Êt ®ai cã gi¸ trÞ. ThÕ nªn b¾t ®Çu cã tranh chÊp…§©y lµ ruéng cña t«i ngµy x−a, cña lµng<br /> t«i ngµy x−a, thÕ lµ b¾t ®Çu tranh chÊp nhau. (TH. 49)<br /> <br /> Mét trong nh÷ng gi¶ thuyÕt ®−îc ®−a vµo cuéc ®iÒu tra lµ nh− sau: cã mét sù<br /> kh¸c biÖt vïng trong quan hÖ gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo. Nhãm nghiªn cøu ph¸t<br /> hiÖn t¹i ®iÓm nghiªn cøu ë Nam bé h×nh thµnh mét thø quan hÖ “giao kÌo” trong nÒn<br /> kinh tÕ ruéng ®Êt gi÷a tÇng líp n«ng d©n kh¸ gi¶ vµ ng−êi nghÌo. Giíi n«ng d©n kh¸ gi¶<br /> cung cÊp viÖc lµm, con gièng, gièng lóa, ph©n bãn vµ nh÷ng nguån lùc kh¸c cho canh<br /> t¸c, cßn sè n«ng d©n nghÌo lµ nguån lao ®éng. Cho nªn “Ng−êi nghÌo c·i víi ng−êi giµu<br /> th× ai m−ín anh. Kh«ng cã c¸i chuyÖn ®ã!" (TH. 4). Ng−êi n«ng d©n nghÌo ë Nam bé<br /> nh×n sù giµu cã cña nhãm trung l−u d−íi gãc ®é cña tÝnh hîp lý kinh tÕ, theo ®ã th× “c¬<br /> héi thÞ tr−êng” vµ sù thµnh c«ng vÒ kinh tÕ lµ c¸i ®¹t ®−îc b»ng nç lùc c¸ nh©n. ChØ khi<br /> nµo nhãm nµy víi t− c¸ch lµ tÇng líp kh¸ gi¶, kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm mµ<br /> c¸i “giao kÌo” nµy quy ®Þnh, khi ®ã sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng bÊt b×nh cña n«ng d©n.<br /> VÒ ph−¬ng diÖn lèi sèng, ng−êi n«ng d©n nghÌo Nam Bé, trong khi thõa nhËn<br /> nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a hä vµ tÇng líp trªn nµy, l¹i kh«ng coi ®Êy lµ c¸i cã thÓ ph−¬ng<br /> h¹i tíi sù ®oµn kÕt.<br /> T¹i miÒn B¾c, sù du nhËp b−íc ®Çu c¸c quan hÖ cña nÒn “kinh tÕ hµng hãa” dÉn<br /> tíi t×nh h×nh lµ sù giµu cã hiÖn nay ®· b¾t ®Çu ®−îc nh×n mét c¸ch kh¸c. §Êy kh«ng cßn<br /> cã c¸i ý nghÜa “tiªu cùc” nh− vµi ba thËp niªn tr−íc ®©y, vèn lµ c¸i tõng khiÕn ng−êi ta<br /> ph¶i giÊu diÕm. Tuy nhiªn, nã còng ch−a hoµn toµn lµ ®iÒu t¹o nªn sù kÝnh träng cña<br /> tÊt c¶ c¸c tÇng líp. Ng−êi ta thõa nhËn anh lµ mét c¸i g× ®ã nh− mäi ng−êi, víi ®iÒu kiÖn<br /> lµ cung c¸ch xö sù cña anh (ng−êi giµu) ph¶i tá ra khiªm tèn vµ kÝnh träng ng−êi kh¸c.<br /> Sù ph©n hãa trong n«ng th«n (ë miÒn B¾c) tõ c¸i nh×n cña nhãm n«ng d©n<br /> nghÌo vµ bé phËn c¸c c¸n bé h−u trÝ, bÞ coi lµ tiªu cùc do chç n㠮Πra nh÷ng sù ph©n<br /> biÖt. Trong mét sè tr−êng hîp, “t×nh lµng, nghÜa xãm” bÞ mÊt m¸t, vµ ®èi víi hai nhãm<br /> nµy ®ã lµ hÖ qu¶ tiªu cùc cña sù ph©n thµnh c¸c tÇng líp trong n«ng th«n. Trong bèi<br /> c¶nh nÒn kinh tÕ qu¸ ®é, nh÷ng chªnh lÖch vÒ tµi s¶n vµ thu nhËp vÉn cßn cã thÓ lµ<br /> ®èi t−îng cña nh÷ng lêi dÞ nghÞ. BiÓu hiÖn râ nÐt nhÊt cña th¸i ®é nµy lµ sù hoµi nghi<br /> tõ phÝa ng−êi nghÌo vÒ tÝnh hîp ph¸p cña sù tÝch lòy tµi s¶n cña nh÷ng hé giµu.<br /> "ThØnh tho¶ng hä còng cã chót ®è kÞ ganh tÞ víi ng−êi giµu h¬n m×nh" (TH. 33).<br /> Tr−êng hîp khi cã mét chuyÖn g× ®ã kh«ng võa ý víi ng−êi hµng xãm kh¸ gi¶ cña<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 40 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> m×nh, ng−êi ta ®Ó bông vµ kh«ng nãi ra miÖng. Nh− tÊt c¶ mäi tr−êng hîp, cung c¸ch xö<br /> sù quen thuéc cña ng−êi n«ng d©n trong tr−êng hîp nµy lµ th¸i ®é xa l¸nh, kh«ng ®i l¹i,<br /> kh«ng mêi mäc vµo nh÷ng dÞp hiÕu hû, lÔ tÕt cña m×nh hoÆc cña gia ®×nh nä. Nh÷ng<br /> ho¹t ®éng t−¬ng trî, “®æi c«ng” vèn lµ c¸i diÔn ra hµng ngµy trong x· héi n«ng th«n,<br /> còng sÏ mÊt ®i trong nh÷ng dÞp nh− vËy. Tõ chèi nh÷ng ho¹t ®éng ¸i h÷u hay hiÕu hû<br /> ®èi víi mét ng−êi nµo ®ã, trong x· héi n«ng d©n, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi mét sù “tÈy<br /> chay”! Ng−êi ta sÏ gi¶i thÝch r»ng chØ cã anh giµu nh−ng anh cËy anh thÕ nµy thÕ nä th×<br /> ng−êi ta xa l¸nh anh, thËm chÝ anh cã viÖc nä viÖc kia ng−êi ta còng lê ®i kh«ng ®Õn.<br /> Ng−êi n«ng d©n miÒn B¾c cã thÓ lµ mét "con nî tåi" cña ng−êi hµng xãm cña<br /> m×nh, nh−ng anh ta l¹i thùc hiÖn rÊt tèt c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ n−íc (thuÕ n«ng<br /> nghiÖp, lao ®éng c«ng Ých, thñy lîi phÝ, v.v.). Trong khi ®ã d÷ liÖu cña cuéc nghiªn<br /> cøu l¹i cho thÊy mét nhãm nhá trong n«ng th«n th−êng xuyªn tá th¸i ®é ch©y ú,<br /> ngang b−íng, hä lµm ruéng trªn ®Êt c«ng (nhµ n−íc) nh−ng l¹i kh«ng ®ãng thuÕ<br /> n«ng nghiÖp, kh«ng ®ãng thñy lîi phÝ, vËn ®éng thÕ nµo còng kh«ng chÞu ®ãng! Mét<br /> cung c¸ch xö sù nh− vËy cho thÊy trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, bªn c¹nh c¸i tÝnh cè kÕt<br /> chÆt chÏ cña lµng, c¹nh mét tËp thÓ ng−êi coi viÖc chÊp hµnh c¸c ®−êng lèi cña nhµ<br /> n−íc lµ nghÜa vô c«ng d©n, l¹i tån t¹i mét lo¹i nh©n vËt sèng theo kiÓu "bªn lÒ". Anh<br /> ta sèng ngoµi lÒ mäi nguyªn t¾c chung, th¸ch thøc víi tÊt c¶ mäi ng−êi.<br /> <br /> Ch©n dung nhãm sèng bªn lÒ<br /> §Êy lµ nh÷ng ng−êi ch©y ú, vÝ dô nh− lµ anh lµm ruéng cña tËp thÓ th× anh ph¶i<br /> nép s¶n phÈm, nh−ng mµ anh l¹i kh«ng tr¶ thuÕ nhµ n−íc. Thñy lîi phÝ ng−êi ta b¬m n−íc<br /> cho anh, anh kh«ng tr¶, ng−êi ta b¶o vÖ ®ång ruéng cho anh, anh còng kh«ng nép. Anh lµm<br /> ®−îc bao nhiªu anh ¨n tÊt, ®Êy lµ anh ch©y ú, ®Êy. ThÕ th× khi chÝnh quyÒn ®Õn ®ßi th×<br /> ng−êi ta b¶o kh«ng nî.<br /> ... Hä cø ®Ó xem c¸n bé th«n lµm g× ®−îc hä, ®Êy lµ mét. Hai n÷a lµ xem x· xö lý hä<br /> nh− thÕ nµo, nÕu m×nh lµm c¨ng th× cã thÓ lµ hä nép ®Êy. Cßn nÕu nh− m×nh kh«ng lµm c¨ng<br /> th× hä cø ú ra. Nã cø ngang thÕ. Ph¸p luËt hä hiÓu nh−ng cø coi lµ kh«ng biÕt ®Êy. Cø ngang<br /> nh− thÕ ®Ó xem thö søc mÊy «ng c¸n bé th«n. (TH. 59)<br /> <br /> Trong nh÷ng hoµn c¶nh nh− thÕ, kh«ng ph¶i chØ lµ th¸i ®é th¸ch thøc víi bé<br /> m¸y c¸n bé t¹i c¬ së, mµ cßn lµ quay mÆt l¹i víi c¶ céng ®ång. Ngay c¶ khi ®−a ra c¸c<br /> cuéc häp d©n ®Ó phª b×nh, gãp ý, hä còng bÊt cÇn; th«ng b¸o trªn loa, ®µi cña x· hä<br /> còng kh«ng lÊy thÕ lµm ®iÒu xÊu hæ.<br /> Trõ sè trung l−u míi vµ c¸c c¸n bé h−u trÝ, cùu chiÕn binh, th× n«ng d©n, trªn<br /> thùc tÕ ®Òu cã kh¶ n¨ng “l©m t×nh huèng” t−¬ng tù!<br /> 2. C¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi gi¶i quyÕt xÝch mÝch<br /> Ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ x· héi n«ng th«n bao gåm mét lo¹t nh÷ng quan hÖ<br /> trî gióp vµ lÖ thuéc: ®æi c«ng, t−¬ng trî, quan hÖ hä hµng (hä néi vµ hä ngo¹i), quan<br /> hÖ th«ng gia, hµng xãm l¸ng giÒng. Kh¸c biÖt kh¸ râ víi c¸i kh«ng gian thµnh thÞ:<br /> "Nhµ nä c¸ch nhµ kia mét bøc t−êng, ë c¹nh nhau mµ còng kh«ng ai biÕt nhµ bªn<br /> c¹nh m×nh lµm c¸i g× vµ ra ®−êng th× ng−êi ta kh«ng chµo hái nhau" (TH.32), lµng,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 41<br /> <br /> xãm (th«n, Êp) chÝnh lµ n¬i mµ c¸ch sèng nghiªng vÒ mÆt t×nh c¶m cña ng−êi n«ng<br /> d©n ®−îc nu«i d−ìng vµ cã ®iÒu kiÖn thÓ hiÖn nhiÒu nhÊt.<br /> Trong lÜnh vùc gi¶i quyÕt c¸c xÝch mÝch, sù lùa chän gi÷a hai lo¹i thÓ chÕ x·<br /> héi (c«ng/ t−) cña ng−êi d©n, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n, kh¸ døt kho¸t. Dï sao, c¸i quan<br /> hÖ thÓ chÕ t¹i miÒn B¾c, miÒn Trung vµ ngay c¶ trong Nam bé vÉn lµ c¸i quan hÖ<br /> phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. ThÕ cho nªn, trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c xÝch mÝch th× ng−êi<br /> d©n vÉn t×m ®Õn c¸c thÓ chÕ x· héi chÝnh thøc: chÝnh quyÒn (th«n, Êp, x·), c¸c ®oµn<br /> thÓ chÝnh trÞ x· héi vµ ®oµn thÓ quÇn chóng. NÕu nh− t− nh©n - nh÷ng M¹nh<br /> Th−êng Qu©n (phæ biÕn t¹i Nam Bé) vµ nh÷ng ng−êi cã uy tÝn t¹i ®Þa ph−¬ng- tham<br /> gia kh¸ tÝch cùc vµo c«ng t¸c tõ thiÖn, th× vai trß cña nhãm nµy l¹i kh«ng râ rÖt trong<br /> lÜnh vùc gi¶i quyÕt c¸c xÝch mÝch t¹i c¬ së.1<br /> <br /> NhiÖm vô vµ biÖn ph¸p cña c¸c ®oµn thÓ gi¶i quyÕt xÝch mÝch<br /> <br /> C¸c Héi ph¶i lµm ®óng nhiÖm vô vµ chøc n¨ng cña m×nh lµ b¶o vÖ vµ ch¨m lo ®êi<br /> sèng x· héi cho n«ng d©n vµ nh©n d©n, cho nªn khi gi¶i quyÕt khiÕu kiÖn cho n«ng d©n<br /> chóng t«i chñ yÕu sö dông biÖn ph¸p tuyªn truyÒn lµm sao cho ng−êi d©n ngµy cµng hiÓu<br /> ®Çy ®ñ ph¸p luËt, mét khi hä ®· hiÓu ®−îc chñ tr−¬ng vµ chÝnh s¸ch tèt cña §¶ng vµ Nhµ<br /> n−íc th× hä th«i kh«ng khiÕu kiÖn, hä nhËn thøc vÊn ®Ò kh¸c ®i. Tuyªn truyÒn, vËn ®éng<br /> vµ phæ biÕn lµm cho nhËn thøc cao lªn, xÝch mÝch ®ã b¶n th©n tù nã mÊt ®i. H−íng thø hai<br /> lµ tham gia vµo hßa gi¶i xÝch mÝch trong néi bé n«ng th«n, m×nh còng kh«ng nªn ®Æt vÊn<br /> ®Ò quan träng lµm g×, kh«ng nªn ®ao to bóa lín lµm g×, b»ng con ®−êng gÆp gì trùc tiÕp,<br /> ph©n tÝch cã ®Çu cã ®u«i mét c¸ch hîp lý ®Ó cho nh÷ng ng−êi trong cuéc tù hä nhËn thøc<br /> ®−îc c¸i ®óng c¸i sai ®Ó tù hä dµn xÕp. C¸i nµy lµ h−íng chñ ®¹o, chóng t«i cho r»ng h−íng<br /> nµy sÏ ®i ®Õn ®oµn kÕt néi bé n«ng th«n thËt tèt. (TH. 50)<br /> <br /> Trong sè c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng t¹i ®Þa ph−¬ng th× Héi ng−êi cao tuæi cïng<br /> víi Héi phô n÷ thùc hiÖn tèt nhÊt c«ng t¸c hßa gi¶i. Nhãm c¸n bé h−u trÝ thùc hiÖn<br /> tèt c«ng t¸c hßa gi¶i kh«ng ph¶i dùa trªn mét thø uy tÝn cã nguån gèc tõ mét thø<br /> "l·o quyÒn" thuÇn tóy. ThËt vËy, tÝnh tÝch cùc x· héi vµ sù −u tréi cña chiÒu c¹nh<br /> chÝnh trÞ trong nh©n sinh quan cña nhãm c¸n bé h−u trÝ vµ cùu chiÕn binh, khiÕn c¸c<br /> cô trë thµnh lùc l−îng nßng cèt trong c«ng t¸c hßa gi¶i, kÓ c¶ khi víi t− c¸ch thµnh<br /> viªn tæ hßa gi¶i hay t− c¸ch thµnh viªn cña nhãm ®oµn thÓ c¸c cô cao tuæi.<br /> T¹i miÒn B¾c, hiÖn nay hîp t¸c x· vÉn tiÕp tôc lµm chøc n¨ng dÞch vô: cµy,<br /> cung cÊp con gièng, ph©n bãn…, vµ dï r»ng c«ng viÖc dÞch vô nµy dùa trªn sù<br /> tháa thuËn gi÷a hîp t¸c x· vµ n«ng d©n ch¨ng n÷a, th× xÐt vÒ mÆt nguyªn t¾c, nã<br /> còng vÉn cã tÝnh chÊt mét thÓ chÕ c«ng. PhÇn nµo gièng nh− anh n«ng d©n miÒn<br /> B¾c vÉn tr«ng vµo hîp t¸c x· ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu canh t¸c cña m×nh (®èi víi<br /> n«ng d©n miÒn Nam th× ®ã lµ c¸c héi quÇn chóng), ng−êi n«ng d©n Nam Bé cßn<br /> t×m ®Õn ng−êi giµu khi mµ vÊn ®Ò c¸ nh©n cña anh ta, trong mét sè tr−êng hîp<br /> nµo ®ã, kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc trong khu«n khæ cña c¸c thÓ chÕ x· héi. V« sè nhu<br /> <br /> 1<br /> Tµi liÖu cña mét cuéc kh¶o s¸t vÒ ng−êi cao tuæi cho biÕt sè l−îng c¸c nhµ h¶o t©m lµm tõ thiÖn trong<br /> Nam Bé ®«ng h¬n t¹i miÒn B¾c nhiÒu lÇn (xem: BÕ Quúnh Nga, 2001).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 42 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> cÇu cã tÝnh c¸ nh©n nh− vËy: vay mét kho¶n tÝn dông, ®Ò nghÞ øng tr−íc mét sè<br /> ®Çu t−, ph©n bãn. Vµ trong khung c¶nh Nam Bé, n¬i mµ c¸c “quan hÖ hµng hãa<br /> tiÒn tÖ” ph¸t triÓn h¬n so víi miÒn B¾c kh¸ nhiÒu th× quan hÖ ng−êi giµu vµ ng−êi<br /> nghÌo trong Nam bé cã tÝnh chÊt cña mét quan hÖ lÖ thuéc ®iÓn h×nh: “®¸m anh<br /> Hai trong Êp b¶o g× th−êng lµ hä nghe ngay!" (TH.11).<br /> Dï sao c¸i quan hÖ "®µn anh" vµ "®µn em", ngay c¶ t¹i Nam Bé còng ch−a<br /> ph¶i lµ c¸i quan hÖ x· héi chñ ®¹o. C¸c quan hÖ nµy vèn cã truyÒn thèng trong<br /> Nam Bé nh−ng còng chØ ph¸t triÓn ë mét tr×nh ®é cao h¬n miÒn B¾c mµ th«i, nã<br /> còng ch−a cã "hiÖu lùc x· héi" bao nhiªu. Bªn c¹nh c¸i quan hÖ lÖ thuéc c¸ nh©n<br /> míi xuÊt hiÖn nµy th× quan hÖ gi÷a bé m¸y c¸n bé vµ nh©n d©n víi t− c¸ch lµ<br /> thµnh viªn cña c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng míi lµ c¸i chñ ®¹o t¹i c¬ së. Vµ ng−êi<br /> d©n (®Æc biÖt lµ n«ng d©n cña chóng ta) tån t¹i gi÷a m¹ng l−íi cña c¸c quan hÖ<br /> ®ã, vµ viÖc hä h−íng tíi c¸i g× trong c¸c thÓ chÕ x· héi (c«ng hay t−) ®Ó gi¶i quyÕt<br /> nh÷ng vÊn ®Ò cña m×nh, th× ®iÒu ®ã hoµn toµn tïy thuéc vµo nhu cÇu cña hä còng<br /> nh− b¶n th©n hä lµ thÕ nµo!<br /> Nh÷ng quan hÖ thÓ chÕ Êy trén lÉn víi ký øc cña ng−êi n«ng d©n nghÌo vÒ<br /> qu¸ khø cña hä cã lÏ lµ nguån gèc cña nh÷ng øng xö vµ th¸i ®é hiÖn nay liªn<br /> quan tíi sù tham gia cña nhãm ng−êi nµy vµo c¸c sinh ho¹t ®oµn thÓ chÝnh trÞ x·<br /> héi t¹i c¬ së. Ta biÕt r»ng tr−íc nh÷ng n¨m 50, n«ng d©n Nam Bé hÇu hÕt lµ t¸<br /> ®iÒn. C¸c cuéc c¶i c¸ch ®iÒn ®Þa cña chÝnh quyÒn cò cã biÕn mét sè t¸ ®iÒn (n«ng<br /> d©n kh«ng ®Êt) thµnh nh÷ng ng−êi "tiÓu së h÷u", vµ sù du nhËp nÒn s¶n xuÊt<br /> hµng hãa nhá vµo n«ng th«n cïng víi viÖn trî Mü tõ nh÷ng n¨m 60, cßn lµm xuÊt<br /> hiÖn thªm, bªn c¹nh nh÷ng nh©n vËt cò cña x· héi ruéng ®Êt truyÒn thèng (®Þa<br /> chñ, t¸ ®iÒn) mét vµi kiÓu ng−êi míi: t− s¶n n«ng th«n vµ lao ®éng lµm thuª trong<br /> n«ng nghiÖp (R. Sansom, 1970). §o¹n sau ®©y dÉn l¹i tõ cuéc häp nhãm tËp trung<br /> t¹i ®iÓm nghiªn cøu trong Nam bé, trong ®ã ng−êi n«ng d©n nghÌo håi t−ëng l¹i<br /> sù c¸ch biÖt gi÷a hä víi c¸c giai cÊp giµu cã tr−íc n¨m 1975.<br /> <br /> Håi øc cña ng−êi n«ng d©n nghÌo<br /> Ng−êi giµu víi ng−êi nghÌo håi x−a kh¸c biÖt d÷ l¾m, ng−êi ta khi dÔ ng−êi nghÌo.<br /> Ngµy x−a anh muèn chÕt hay lµm g× mÆc anh. Ng−êi nghÌo qu¸ c¸ch xa víi ng−êi giµu. T«i<br /> nghÜ l¹i mµ thÊy tñi v« cïng, thÊy ng−êi giµu hä ¨n uèng mµ m×nh thÌm, m×nh th× thiÕu ¨n..<br /> B©y giê bµ con hµng xãm th¨m hái nhau lóc èm ®au, chø ngµy tr−íc m×nh ®i bªn<br /> c¹nh ng−êi ta còng kh«ng ®−îc. §−êng ®i cña nhµ giµu còng riªng, anh nhµ nghÌo lén qua<br /> lµ nã ®¸nh anh chÕt … (Th¶o luËn nhãm tËp trung)<br /> <br /> Mét sù so s¸nh víi qu¸ khø trong ®ã ng−êi n«ng d©n bÞ khinh rÎ, víi t×nh<br /> huèng hiÖn nay, khi mµ anh ta, mÆc dï vÉn lµ ng−êi nghÌo nh−ng l¹i lµ thµnh viªn<br /> cña mét héi, ®oµn thÓ quÇn chóng lµ ®iÒu mÊu chèt trong suy nghÜ cña ng−êi n«ng<br /> d©n nghÌo. VÉn lµ lêi cña ng−êi n«ng d©n nµy: "B©y giê t«i thÊy ®Þa ph−¬ng m×nh ®ì<br /> l¾m. Cã héi ch÷ thËp ®á nµy, cã héi ng−êi cao tuæi, héi phô n÷ cßn lo, cßn ch¨m sãc<br /> cho mäi ng−êi chí ngµy x−a ®©u cã c¸i ®ã. Giê th× ai còng b×nh ®¼ng hÕt. DÔ g× mµ cã<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 43<br /> <br /> c¸i ®ã" (Th¶o luËn nhãm tËp trung).<br /> Ph¸t ng«n nµy ®¹i diÖn cho ng«n ng÷ phæ biÕn cña ng−êi n«ng d©n trong Nam<br /> Bé: ë trong Héi th× c¸i th©n phËn ng−êi nghÌo cña anh ta míi ®−îc c¶i thiÖn. §iÒu<br /> nµy kh«ng ph¶i chØ tån t¹i ë b×nh diÖn cña nh÷ng ý niÖm vµ suy t−ëng, mµ nã cã c¬<br /> së h¼n hoi. HiÖn nay ®oµn thÓ lµ n¬i cung cÊp c¸c kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n vµ<br /> nh÷ng kiÕn thøc vÒ canh t¸c cho n«ng d©n, bªn c¹nh c¸c nguån chÝnh thøc kh¸c cña<br /> nhµ n−íc vµ t− nh©n. Tãm l¹i, t− c¸ch thµnh viªn cña mét ®oµn thÓ quÇn chóng nã lµ<br /> c¸i lµm anh ta- ng−êi n«ng d©n nghÌo- cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét "con ng−êi b×nh<br /> ®¼ng" nh− mäi ng−êi kh¸c. Vµ ®iÒu ®ã t¹o thµnh c¸i ®éng c¬ chñ yÕu khiÕn ng−êi<br /> n«ng d©n tham gia c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng nhiÖt t×nh nhÊt.<br /> Còng vÉn nh×n tõ gãc ®é nµy, ta hiÓu ®−îc t¹i sao ng−êi phô n÷ Nam Bé, nhÊt<br /> lµ phô n÷ nghÌo t¹i c¬ së, h¨ng h¸i trong c¸c sinh ho¹t ®oµn thÓ. Víi c¸i håi øc cßn<br /> nãng hæi cña hä vÒ cuéc sèng cò, th× viÖc tham gia héi hiÖn nay thùc chÊt lµ sù thay<br /> ®æi th©n phËn. §©y lµ mét lý do c¨n b¶n gi¶i thÝch t¹i sao ng−êi phô n÷ cïng víi<br /> ®oµn thÓ cña hä l¹i cã thÓ lµm ®−îc nhiÒu c«ng viÖc ®Õn thÕ trong kh¸ nhiÒu lÜnh<br /> vùc: xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¶i quyÕt xÝch mÝch.<br /> Trõ mét sè thuéc vÒ nhãm trung l−u t¹i Nam Bé "bËn bÞu lµm ¨n", kh«ng<br /> thÝch tham gia c¸c ®oµn thÓ, trªn thùc tÕ "kh«ng ai ë ngoµi ®oµn thÓ c¶", vµ khi<br /> thµnh viªn cña mét ®oµn thÓ nµo ®ã vi ph¹m hay cã xÝch mÝch th× viÖc ®Çu tiªn lµ<br /> ng−êi ta th«ng b¸o cho c¸i ®oµn thÓ ®ã gi¶i quyÕt. ChÝnh quyÒn (th«n hay x·) vÒ<br /> nguyªn t¾c còng ñng hé c¸ch lµm nµy. Mét c¸n bé cña c¸i ®oµn thÓ trong ®ã cã ng−êi<br /> ph¹m lçi sÏ ®Õn gÆp ®−¬ng sù ®Ó t×m hiÓu "vÊn ®Ò". Sau ®ã, nÕu vô viÖc kh«ng lín th×<br /> ®oµn thÓ nµy t¹i c¬ së sÏ th«ng b¸o cho chÝnh quyÒn biÕt r»ng hä sÏ gi÷ sù viÖc l¹i ®Ó<br /> gi¶i quyÕt (chñ yÕu lµ gi¸o dôc) trong néi bé!<br /> 3. Tæ hßa gi¶i<br /> XÝch mÝch trong "néi bé nh©n d©n" (hµng xãm l¸ng giÒng, bµ con hä hµng…)<br /> ngay c¶ khi c¸i lý do mµ ng−êi ta nªu ra lµ "kinh tÕ" th× l¾m lóc thùc chÊt l¹i chØ b¾t<br /> nguån tõ th¸i ®é víi nhau mµ th«i. Hai nhµ vÉn ®i chung con ®−êng, nh©n v× mét c¸i<br /> chuyÖn g× ®Êy, thÕ lµ kh«ng cho nhµ kia ®i n÷a, lÊy cí lµ ®−êng nµy cña m×nh th× m×nh<br /> rµo l¹i, kh«ng cho ®i, buéc ng−êi kia ph¶i cÇu c¹nh. Mét ®øa ch¸u con cña ng−êi chÞ c¶,<br /> b¸n r−îu cho d×, nã ®ong r−îu cã h¬i v¬i mét tÝ. Bµ d× nãi ch¸u, ch¸u còng nãi l¹i. D×<br /> chÊp vÆt, l¹i nãng n÷a, m¾ng ch¸u ®¹i ý r»ng mµy lµ con lµ ch¸u mµ mµy nãi l¸o, tao<br /> cã quyÒn ®¸nh. D× tãm tãc ch¸u, t¸t nã mét c¸i. §øa ch¸u vÒ m¸ch mÑ (bµ chÞ c¶). Bµ<br /> chÞ sang m¾ng em, em míi c·i l¹i. Tõ chç ®ã, bµ chÞ c¶ l¹i l«i kÐo bµ chÞ hai vµo hïa<br /> cïng víi m×nh ®ßi chia thõa kÕ m¶nh ®Êt trªn ®ã ng−êi em ®ang ë. V« sè vÝ dô t−¬ng<br /> tù cã thÓ minh häa cho tÝnh chÊt "phi kinh tÕ" cña c¸c xÝch mÝch trong n«ng th«n (hay<br /> thµnh thÞ) miÒn B¾c. Tùu trung, ë ®©y chØ lµ vÊn ®Ò cung c¸ch mµ th«i.<br /> Nh÷ng xÝch mÝch kiÓu nh− vËy lµ phæ biÕn vµ thùc chÊt cña nã l¹i kh«ng<br /> n»m ë c¸i lý do ph¸p lý (thõa kÕ) mµ ng−êi ta nªu ra. Cho nªn, nÕu kh«ng t×m<br /> hiÓu kü l−ìng vµ gi¶i quyÕt b»ng nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp (hßa gi¶i b»ng t×nh<br /> c¶m) th× dÔ bÕ t¾c. NÕu cã ®−a lªn x·, x· kh«ng biÕt ®−êng nµo mµ gi¶i quyÕt.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 44 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> Theo ph¸p luËt th× bÝ. Ph¶i ®−a lªn huyÖn. ThËm chÝ huyÖn gi¶i quyÕt ®Õn c¶<br /> n¨m, vµi n¨m còng kh«ng xong. C¸i ®ã chØ cã “t×nh lµng nghÜa xãm” cïng víi tæ<br /> hßa gi¶i míi gi¶i quyÕt ®−îc.<br /> Gi¶i quyÕt xÝch mÝch b»ng c¸c biÖn ph¸p t×nh c¶m (thuyÕt phôc, vËn<br /> ®éng) cã ®−îc tÝnh chuyªn m«n cao nhÊt víi ho¹t ®éng cña tæ hßa gi¶i. Trong<br /> ho¹t ®éng cña tæ (hoÆc ban Hßa gi¶i), sù gi¶i quyÕt xÝch mÝch bao giê còng ph¶i<br /> dùa vµo c«ng t¸c thuyÕt phôc, vËn ®éng, gi¶i thÝch, nghÜa lµ nãi vÒ c¸i t×nh chø<br /> kh«ng ph¶i lµ nªu ra c¸i lý. NhiÒu tr−êng hîp, viÖc gië lý lÏ ra víi nhau chØ tæ<br /> lµm cho viÖc gi¶i quyÕt ®i ®Õn chç bÕ t¾c. Kiªn tr× c«ng t¸c hßa gi¶i cã thÓ nãi lµ<br /> xu h−íng cña viÖc gi¶i quyÕt xÝch mÝch hiÖn nay, ®Æc biÖt ë miÒn B¾c vµ miÒn<br /> Trung. ThËm chÝ t¹i ®iÓm nghiªn cøu ë Sãc Tr¨ng, khi cã chuyÖn xÝch mÝch hay<br /> xÝch mÝch, ng−êi ta vÉn mêi ra hßa gi¶i 3 lÇn, cø 7 ngµy l¹i mêi mét lÇn, trong<br /> vßng 21 ngµy ®Ó ®−¬ng sù suy nghÜ vµ nÕu hä nhÊt trÝ víi c¸ch hßa gi¶i cña c¬ së<br /> th× sÏ kh«ng ph¶i chuyÓn vô viÖc ®i ®©u hÕt.<br /> Ngay khi viÖc ®−a ra chÝnh quyÒn råi (x·, huyÖn) th× tr−íc hÕt còng ph¶i<br /> lµ hßa gi¶i ®·. Ch¼ng h¹n, tr−êng hîp vî chång xin ly h«n th× lªn tíi tßa ¸n<br /> (huyÖn, tØnh) còng ph¶i thùc hiÖn c«ng t¸c hßa gi¶i tr−íc hÕt theo ®óng ph¸p<br /> luËt vÒ hßa gi¶i ®· ban hµnh (LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh, ®iÒu 86). Còng luËt<br /> nµy, ®iÒu 88 quy ®Þnh r»ng sau khi ®· thô lý ®¬n ly h«n cña hai bªn, tßa ¸n tiÕn<br /> hµnh hßa gi¶i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tè tông d©n sù. T¹i c¬ së, viÖc hßa<br /> gi¶i th−êng ®−îc tiÕn hµnh lµm 3 lÇn vµ lÇn nµy c¸ch lÇn kia kh«ng d−íi 15<br /> ngµy, môc ®Ých lµ ®Ó cho ®−¬ng sù cã thêi gian suy nghÜ cÈn thËn tr−íc khi tßa<br /> quyÕt ®Þnh døt kho¸t cho ly h«n.<br /> <br /> NhËn xÐt cña mét c¸n bé vÒ tÇm quan träng cña hßa gi¶i<br /> Kh«ng cã ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt trong ho¹t ®éng cña tæ hßa gi¶i nµy, nh−ng nã cã<br /> t¸c ®éng rÊt lín. NhiÒu c¸i tranh chÊp rÊt nhá, kh«ng gi¶i quyÕt tõ c¬ së th× nã sÏ lµ mÇm<br /> mèng cña nh÷ng khiÕu kiÖn kÐo dµi lªn. Lªn huyÖn kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc, thËm chÝ lªn tíi<br /> tØnh kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc, nh−ng nÕu tr−íc ®ã hßa gi¶i tèt th× nã kh«ng x¶y ra. ChØ cÇn tranh<br /> chÊp mét c¸i ®−êng ®i th«i. VÒ nguyªn t¾c nhµ th× ph¶i cã ngâ. Ngâ ®ã tõ håi tr−íc tíi giê ph¶i<br /> ®i nhê th«ng qua nhµ kh¸c. V−ên «ng ®©y, v−ên t«i ®©y th× t«i ph¶i ®i nhê qua v−ên «ng. C¸i<br /> ®−êng ®i nhê nµy nã h×nh thµnh tõ mÊy n¨m nay råi. Nh−ng mµ khi ®¨ng ký quyÒn sö dông<br /> ®Êt th× «ng cho ®i nhê l¹i ®¨ng ký lu«n c¸i ngâ. Nhµ n−íc th× kh«ng biÕt chuyÖn Êy. Ai mµ kiÓm<br /> tra ®Õn tõng c¸i ®−êng ®ã. Khi cã ®¨ng ký quyÒn sö dông ®Êt th× «ng chñ ®Êt bÞt lu«n ngâ, thÕ<br /> lµ anh nµy kh«ng cã lèi ®i. §øng ra vÒ mÆt ph¸p luËt th× gi¶i quyÕt nhiÒu khi còng kh«ng ®−îc<br /> ®©u. Gi¶i quyÕt cho «ng nµy th× «ng kia kh«ng cã ®−êng ®i. ¤ng nµy th× «ng Êy l¹i ®óng lµ ®· cã<br /> ®¨ng ký b×a ®á råi. B©y giê muèn gi¶i quyÕt cho «ng nµy th× ph¶i ®iÒu chØnh c¸i b×a ®á (giÊy<br /> chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt)... (TH.22)<br /> <br /> 4. ChÝnh quyÒn c¬ së<br /> Ng−êi n«ng d©n nghÌo dÔ næi nãng vµ còng dÔ bá qua. Sù "bét ph¸t", dÔ ®i ®Õn<br /> x« s¸t lµ mét ®Æc tr−ng râ nÐt cho c¸ch xö sù cña n«ng d©n khi cã m©u thuÉn, xÝch<br /> mÝch, nh−ng còng chØ lµ mét mÆt trong c¸i cung c¸ch xö sù ®ã mµ th«i. ThËt thÕ,<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 45<br /> <br /> còng vÉn con ng−êi dÔ "nãng m¾t" Êy, l¹i chãng lµm lµnh, thËm chÝ trong nh÷ng vô<br /> va ch¹m to t¸t, cã ®¸nh nhau g©y th−¬ng tÝch. Lêi mét c¸n bé t¹i ®iÓm nghiªn cøu<br /> "Ng−êi miÒn B¾c th× t«i thÊy hä hiÒn lµnh l¾m, cùc ch¼ng ®· hä míi nãi th«i. (...) Cã<br /> c¸i g× ng−êi ta bùc lªn ng−êi ta còng nãi gay g¾t ®Êy. ThÕ nh−ng mµ nÕu m×nh gi¶i<br /> quyÕt nã cã t×nh cã lý ng−êi ta còng nghe" (TH.49).<br /> ViÖc gi¶i quyÕt xÝch mÝch mét c¸ch "cã t×nh cã lý" nh− thÕ, trong rÊt nhiÒu<br /> tr−êng hîp do nh©n vËt tr−ëng th«n, ®¹i diÖn cña chÝnh quyÒn cÊp x· t¹i th«n tiÕn<br /> hµnh. Tranh chÊp ®Êt ®ai ch¼ng h¹n th× «ng tr−ëng th«n ®øng ë gi÷a hßa gi¶i hai<br /> bªn. NÕu ng−êi ta kh«ng th«ng c¶m víi nhau th× lËp biªn b¶n göi lªn x·, sÏ cã c¸n bé<br /> chuyªn tr¸ch gi¶i quyÕt, vÝ nh− tranh chÊp ®Êt ®ai th× c¸n bé ®Þa chÝnh phô tr¸ch sÏ<br /> xem xÐt vÊn ®Ò…<br /> Nh©n vËt tr−ëng th«n do d©n bÇu ra, anh ta th−êng lµ ng−êi trong mét gia<br /> ®×nh nÒn nÕp, g−¬ng mÉu, ®−îc c¶ th«n biÕt tíi vµ kÝnh träng, vµ v× mäi ng−êi ®Òu<br /> biÕt vµ t«n träng nªn anh ta lµm c«ng viÖc hßa gi¶i. Ng−êi d©n muèn gi¶i quyÕt<br /> nhanh c¸c xÝch mÝch, hä th−êng ®Õn gÆp tr−ëng th«n h¬n lµ ®−a sù viÖc lªn x·.<br /> D©n hä thÝch gi¶i quyÕt b»ng "t×nh lµng nghÜa xãm" h¬n lµ gi¶i quyÕt theo ph¸p<br /> luËt, mét phÇn v× "gi¶i quyÕt theo theo ph¸p luËt t¹i x· kÐo rª, kÐo dµi. Trong khi<br /> ng−êi d©n yªu cÇu gi¶i quyÕt ngay" (TH.22). Th¸i ®é nµy cã nguån gèc tõ sù ®oµn<br /> kÕt cña lµng l¹i võa do tÝnh chÊt h¹n chÕ cña c¸i khung nhËn diÖn x· héi cña<br /> n«ng d©n. Ng−êi d©n (nhÊt lµ n«ng d©n) coi chÝnh quyÒn lµ c¸i g× ®ã xa c¸ch víi<br /> hiÖn thùc hµng ngµy cña hä 2.<br /> T¹i miÒn B¾c, dï ng−êi ta nãi nhiÒu ®Õn vai trß vµ ¶nh h−ëng cña tr−ëng<br /> th«n, nh−ng trªn thùc tÕ, ho¹t ®éng cña nh©n vËt nµy hÇu nh− ®Òu g¾n liÒn víi<br /> c¸c vai trß kh¸c trong th«n. Anh ta kh«ng tiÕn hµnh mét c«ng viÖc g× mµ l¹i<br /> kh«ng tham kh¶o ý kiÕn cña ®¹i diÖn c¸c ban ngµnh kh¸c nh− Héi N«ng d©n, Héi<br /> Phô n÷, §oµn thanh niªn, Héi Cùu chiÕn binh. Thu thuÕ n«ng nghiÖp ch¼ng h¹n.<br /> VÒ nguyªn t¾c, khi cã th«ng t− thuÕ tõ trªn ñy ban nh©n d©n x· göi vÒ, anh ta cã<br /> thÓ th«ng b¸o cho tõng hé gia ®×nh danh s¸ch vµ møc thuÕ, råi c¨n cø trªn c¸i<br /> danh s¸ch ®ã ®i huy ®éng thuÕ vµ nép cho bé phËn thuÕ cña huyÖn vÒ tiÕn hµnh<br /> c«ng viÖc nµy ë tõng x·. Tuy nhiªn, tr−ëng th«n bao giê còng b¾t ®Çu c«ng viÖc<br /> nµy b»ng c¸ch th«ng b¸o vÊn ®Ò trong Héi nghÞ qu©n d©n chÝnh, t×m biÖn ph¸p ®Ó<br /> tranh thñ søc m¹nh tËp thÓ gi¶i quyÕt c«ng viÖc.<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> §©y còng lµ øng xö quen thuéc cña x· héi truyÒn thèng tr−íc n¨m 1954. Condominas trong mét kh¶o luËn<br /> cã gi¸ trÞ vÒ lµng ViÖt truyÒn thèng viÕt r»ng “quyÒn tù trÞ cña céng ®ång n«ng th«n ®èi víi chÝnh quyÒn<br /> trung −¬ng thÓ hiÖn mét c¸ch chñ yÕu lµ tiªu cùc, ng−êi d©n lµng chØ lo lµm sao gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò, kÓ c¶<br /> xung ®ét, mµ Ýt ph¶i lªn ®Õn cöa quan ®¹i diÖn cho chÝnh quyÒn trung −¬ng (mµ kh«ng bao giê ph¶i lªn cöa<br /> quan th× cµng tèt.” ( G. Condominas, 1997 ) .<br /> Ng−îc lªn n÷a, ë thÕ kû XVIII, ng−êi ta cã thÓ ®äc thÊy trong c¸c b¶n H−¬ng −íc (lÖ lµng)<br /> nguyªn t¾c gi¶i quyÕt néi bé c¸c xÝch mÝch “Trong lµng cèt lÊy sù kh«ng kiÖn nhau lµ quý, phµm ai cã sù g×<br /> uÊt øc ph¶i tr×nh lµng ®Ó lµng xÐt xö, kh«ng ®−îc ®−a nhau ®i kiÖn ë quan. NÕu lµng xÐt xö kh«ng ®−îc râ<br /> rµng c«ng b»ng th× míi ®−a nhau ®Õn quan xö, quan xö y nh− lµng xö th× lµng ph¹t lîn 1 con gi¸ lµ 3 quan.<br /> NÕu kh«ng tr×nh lµng ®i kiÖn ë quan, lµng còng ph¹t nh− vËy.” ( H−¬ng −íc cña lµng Quúnh §«i ).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 46 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> <br /> Tr−ëng th«n lµm c«ng t¸c hßa gi¶i<br /> ¤ng nµy lµ ®−îc d©n bÇu ra, ®−îc uy tÝn cña d©n, ®¹i diÖn cho d©n ë ®ã tham gia bé<br /> m¸y cña x·. Ng−êi ta biÕt æng nªn æng lµm chøc n¨ng hßa gi¶i. NÕu anh cã tranh chÊp th×<br /> tr−íc hÕt lµ «ng tr−ëng th«n ®Õn hßa gi¶i c¸i ®·. T¹i v× hßa gi¶i kh«ng ph¶i lµ sù gi¶i quyÕt<br /> c«ng viÖc theo luËt nhµ n−íc mµ lµ sù tù nguyÖn. Anh lµm c¸i g× mµ d©n hä tù nguyÖn chÊp<br /> hµnh th× ®−îc. Tøc lµ t«i víi anh tranh chÊp m¶nh v−ên th× anh th«n tr−ëng tíi nãi cã t×nh cã<br /> lý, nãi quy ®Þnh cña nhµ n−íc lµ thÕ nµy, quy ®Þnh cña ®Þa ph−¬ng lµ thÕ nµy, råi nguån gèc<br /> bªn anh, bªn t«i lµ nh− thÕ nµy. Th«i th× b©y giê anh lµm vËy lµ sai ph¸p luËt råi, bµ nµy lµm<br /> vËy lµ ®óng nµy. Th«i b©y giê tr−íc hÕt th«n hßa gi¶i, hai hé gia ®×nh thèng nhÊt víi nhau<br /> mét biªn b¶n. T«i thèng nhÊt ranh giíi cña anh A lµ nh− thÕ nµy, cña anh B lµ nh− thÕ nµy,<br /> t«i kh«ng cã khiÕu kiÖn g× c¶. Tøc lµ viÖc nã thay ®æi trong néi bé nh©n d©n chø kh«ng ®−îc<br /> ®iÒu chØnh b»ng mét quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt c¸i tranh chÊp ®ã. Víi sù hßa gi¶i<br /> cña th«n th× chØ ®i tíi v¨n b¶n tháa thuËn gi÷a hai bªn do «ng th«n lµ ng−êi lµm chøng ký vµo<br /> th«i, nã kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý. (Lêi mét c¸n bé huyÖn- TH.22)<br /> <br /> ViÖc tr−ëng th«n chia sÎ quyÕt ®Þnh víi c¸c nh©n vËt kh¸c trong th«n ®−îc<br /> nh×n nhËn nh− mét ph−¬ng ph¸p lµm viÖc tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶. Trong lÜnh vùc gi¶i<br /> quyÕt xÝch mÝch, t×nh h×nh l¹i cµng nh− vËy. ThËt thÕ, «ng tr−ëng th«n quan träng,<br /> nh−ng «ng ta l¹i ph¶i biÕt kÕt hîp víi bªn chi bé §¶ng vµ MÆt trËn tæ quèc th× c«ng<br /> viÖc míi "xu«i chÌo m¸t m¸i" ®−îc! (lêi mét c¸n bé). Tãm l¹i, c¸c nh©n vËt l·nh ®¹o nµy<br /> ph¶i t¹o thµnh mét "bé ba": tr−ëng th«n, bÝ th− vµ ®¹i diÖn cho mÆt trËn Tæ quèc t¹i<br /> th«n. Bao giê gi¶i quyÕt vô viÖc th× «ng bÝ th− chi bé ®¶ng th«n, «ng tr−ëng th«n, «ng<br /> mÆt trËn th«n kÕt hîp l¹i, héi ý xong th× míi mêi ®Õn ®¹i diÖn bªn phô n÷, cùu chiÕn<br /> binh, n«ng d©n vµ c¸c ®oµn thÓ kh¸c. VÒ mÆt "lý luËn", ng−êi ta t«n träng «ng bÝ th−<br /> chi bé h¬n hÕt, nh−ng ng−êi tæ chøc trùc tiÕp c¸c c«ng viÖc l¹i lµ «ng tr−ëng th«n.<br /> C¸c quyÕt ®Þnh vÒ mÆt hµnh chÝnh kh«ng ph¶i bao giê còng cã hiÖu lùc. NhiÒu<br /> quyÕt ®Þnh ®èi víi mét sù viÖc kiÖn c¸o hay xÝch mÝch nµo ®ã t¹i cÊp x·, cÊp huyÖn,<br /> thËm chÝ cÊp tØnh trªn thùc tÕ kh«ng ®−îc ®−¬ng sù thi hµnh. Ng−êi ta hiÓu t¹i sao<br /> trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, chÝnh quyÒn l¹i quay vÒ vËn dông tíi søc Ðp cña<br /> "d− luËn" lµng xãm. C¸c cuéc häp chung (häp th«n) lµ biÖn ph¸p cã ý nghÜa nh− vËy.<br /> Khi mµ viÖc gi¶i quyÕt néi bé mét xÝch mÝch víi nhau hay c¸c tr−êng hîp vi<br /> ph¹m trËt tù trÞ an kh«ng cã kÕt qu¶, th× buéc chÝnh quyÒn ph¶i sö dông tíi biÖn<br /> ph¸p nµy. T¹i miÒn Nam, c¸c cuéc häp chung còng ®−îc sö dông nh− lµ c¸i ¸p lùc<br /> cuèi cïng t¹i c¬ së ®èi víi ®−¬ng sù khi mµ viÖc gi¶i quyÕt xÝch mÝch t¹i nhãm gia<br /> ®×nh vµ tæ hßa gi¶i kh«ng cã t¸c dông.<br /> C«ng viÖc nµy bao giê còng do chÝnh quyÒn thùc hiÖn. Tr−íc tiªn, tr−ëng th«n<br /> th«ng b¸o cho gia ®×nh nµy biÕt lµ ngµy Êy, giê Êy sÏ häp d©n l¹i ®Ó mäi ng−êi gãp ý<br /> cho viÖc cña «ng bµ xem ®óng sai thÕ nµo. Th−êng lµ ®−¬ng sù rót lui, nghÜa lµ xin<br /> ®õng cã ®−a anh ta vµ vô viÖc Êy ra phª ph¸n t¹i cuéc häp d©n n÷a, anh ta sÏ cè<br /> g¾ng thu xÕp (c¸c kho¶n nî) hoÆc lµ høa hÑn söa ch÷a nÕu ®ã lµ chuyÖn liªn quan<br /> ®Õn viÖc g©y rèi trËt tù trÞ an. NÕu ®−¬ng sù cè t×nh chÇy böa, ngang ng−îc th× buéc<br /> ph¶i ®−a ra d©n häp thËt ®Ó mäi ng−êi gãp ý cho gia ®×nh nµy.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 47<br /> <br /> Trong c¸c cuéc häp th«n, xãm, bao giê ng−êi d©n còng s½n sµng ph©n tÝch,<br /> tham gia ®ãng gãp nh÷ng c¸i ®óng, c¸i sai. Tuy vËy, tèt nhÊt lµ kh«ng nªn ®Ó x¶y ra<br /> nh÷ng viÖc xÝch mÝch, m©u thuÉn, bëi v× "®óng hay sai th× còng lµ mÊt ®oµn kÕt, mÊt<br /> t×nh c¶m, vµ c¸i t×nh l¹i lµ mét c¸i quý nhÊt cña ®êi sèng ViÖt Nam" (TH.39). XuÊt<br /> ph¸t tõ ®ã (c¸i T×nh) th× viÖc ®−a ra Ph¸p luËt ®Ó gi¶i quyÕt xÝch mÝch lµ kh«ng hay.<br /> Lý lÏ dÔ lµm cho ng−êi ta xa nhau!<br /> <br /> §−a ra d©n häp<br /> C¸i ®ã ph¶i ®−a ra, nÕu mµ kh«ng ®−a ra th× ng−êi ta cø × ra th«i. Cho nªn nh÷ng<br /> nhµ mµ ng−êi ta sai ng−êi ta kh«ng nhËn th× chØ cã c¸ch ®−a ra häp d©n th«i ®Ó d©n gãp ý ...<br /> Tuy nhiªn, c¸i lßng tù träng ng−êi ta lín, th× ng−êi ta kh«ng muèn ®−a ra ®Ó héi nghÞ d©n<br /> ph©n tÝch nh÷ng c¸i ®óng c¸i sai cho ng−êi ta ®©u. Tù hä xin, vÝ dô c¸n bé th«n ®i b¸o ngµy<br /> mai hoÆc ngµy kia tæ chøc héi nghÞ häp d©n lµ mêi «ng bµ ra dù ®Ó nh©n d©n trong cuéc häp<br /> nãi vÒ nh÷ng c¸i viÖc ®óng viÖc sai cña gia ®×nh. Th× ng−êi ta b¶o th«i, tù gia ®×nh chóng t«i<br /> gi¶i quyÕt, ®Ó tù chóng t«i gi¶i quyÕt chø ®−a ra d©n sau nµy mang tiÕng. Kh«ng nh÷ng<br /> mang tiÕng cho chóng t«i, mang tiÕng cho con ch¸u chóng t«i mai sau n÷a. Ng−êi ta còng rÊt<br /> sî, v©ng, sî v× xÊu hæ. Hai n÷a c¸i nî nÇn d©y d−a s¶n phÈm nép thuÕ cho nhµ n−íc còng vËy<br /> th«i. Chóng t«i cø däa lµ ®−a lªn b¸o ®µi th«ng b¸o nhµ «ng A nhµ bµ B nî bao nhiªu c©n<br /> thãc thuÕ víi nhµ n−íc Êy, ®ãng gãp víi tËp thÓ nµy, v× ng−êi ta × l¾m th× ng−êi ta b¶o th«i<br /> ®õng cã ®−a, khã kh¨n ngµy mét ngµy hai chóng t«i vay m−în chóng t«i nép ®ñ. ThÕ ng−êi<br /> ta ®· høa nh− thÕ råi th× m×nh kh«ng cè t×nh. Chñ yÕu võa ®éng viªn võa dïng biÖn ph¸p<br /> kÝch ®éng ®Ó cho ng−êi ta thùc hiÖn.(TH.67)<br /> <br /> Lµng ë miÒn B¾c vÉn tiÕp tôc lµ c¸i khung nhËn diÖn x· héi c¬ b¶n cña n«ng<br /> d©n vµ do thÕ, vÒ c¬ b¶n, ng−êi n«ng d©n mong muèn gi¶i quyÕt ªm thÊm c¸c xÝch<br /> mÝch trong néi bé lµng xãm: "Ra ®éi kh¸c nhau lµ ra lµng kh¸c, lµ ra x· héi kh¸c. Ra<br /> x· lµ x· héi råi, theo t«i lµ nh− thÕ" (TH.26). Kh¸i niÖm "chÝnh quyÒn x·" trong ý<br /> thøc n«ng d©n b¾t ®Çu cho mét kh«ng gian x· héi kh¸c, n¬i ng−êi ta kh«ng mÊy quen<br /> thuéc vµ rÊt sî bÞ mÊt thÓ diÖn. Cã xÝch mÝch c·i nhau, nÕu «ng tr−ëng th«n däa mét<br /> c©u lµ “«ng bµ cßn to tiÕng xin mêi lªn gÆp ñy ban” lµ mäi ng−êi ®Òu im. "§−a nhau<br /> ra chÝnh quyÒn" cã nghÜa lµ ra khái c¸i khu«n khæ quen thuéc cña "t×nh lµng, nghÜa<br /> xãm", n¬i mµ ng−êi ta cã thÓ "chÝn bá lµm m−êi" cho nhau.<br /> Khi xÝch mÝch buéc ph¶i chuyÓn lªn x· th× sÏ bÞ th«ng b¸o cho c¶ x· ®Òu biÕt.<br /> C¸i loa phãng thanh vµ viÖc loan tin cô thÓ (tªn, ®Þa chØ cña ®−¬ng sù, n¬i ë) cïng víi<br /> néi dung vô viÖc sÏ gãp thªm ¸p lùc vµo nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh "c−ìng chÕ" mµ<br /> chÝnh quyÒn sÏ buéc ph¶i thùc hiÖn ®èi víi ng−êi vi ph¹m.<br /> 5. Mét vµi nhËn xÐt ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu<br /> Lèi sèng nghiªng vÒ mÆt t×nh c¶m lµ c¸i chi phèi cuéc sèng ViÖt Nam, nhÊt lµ<br /> t¹i n«ng th«n. Cã lÏ ®©y lµ mét trong nh÷ng nguån gèc cña viÖc ®a sè nh©n d©n<br /> th−êng coi xÝch mÝch, m©u thuÉn lµ c¸i g× ®ã "tiªu cùc". Sö dông tíi “søc m¹nh” tËp<br /> thÓ còng nh− dùa vµo c«ng t¸c thuyÕt phôc, vËn ®éng, gi¶i thÝch, lµ nguyªn t¾c qu¸n<br /> triÖt trong viÖc gi¶i quyÕt xÝch mÝch ë hÇu hÕt c¸c thÓ chÕ x· héi tham gia hßa gi¶i:<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 48 Gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n ...<br /> <br /> c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, chÝnh quyÒn vµ tæ hßa gi¶i. Gi¶i quyÕt xÝch mÝch b»ng c¸c<br /> biÖn ph¸p t×nh c¶m cã ®−îc tÝnh chuyªn m«n cao nhÊt víi ho¹t ®éng cña tæ hßa gi¶i.<br /> C¸ch hiÓu c¸c xÝch mÝch còng nh− c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt xÝch mÝch nh− thÕ cho<br /> thÊy c¸i nh×n rÊt ®Æc tr−ng vÒ ®êi sèng nhãm: nã coi b¶n chÊt cña ®êi sèng nµy lµ<br /> thèng nhÊt vµ hµi hßa, vµ mäi nguy c¬ xãi mßn tÝnh ®ång nhÊt x· héi ®Òu lµ tiªu cùc.<br /> §iÓm quy chiÕu x· héi c¨n b¶n cña n«ng d©n cho tíi nay vÉn chñ yÕu lµ céng<br /> ®ång lµng. NÕu nh− c¸ch nh×n cña ng−êi n«ng d©n ®èi víi xÝch mÝch thÓ hiÖn lèi sèng<br /> nghiªng vÒ mÆt t×nh c¶m, th× mÆt kh¸c, nã g¾n liÒn víi mét kh«ng gian x· héi nhÊt<br /> ®Þnh lµ lµng. Mét b»ng chøng phæ biÕn trong lÜnh vùc nµy n»m ë c¸ch xö sù cña ®a sè<br /> nh©n d©n, nhÊt lµ trong n«ng th«n, lu«n cè g¾ng gi¶i quyÕt xÝch mÝch trong néi bé<br /> (lµng, xãm). Vµ nÕu nh− c¸c thÓ chÕ c«ng (tËp thÓ) chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c¸ nh©n<br /> (nh− ta ®· b¾t ®Çu thÊy trong lÜnh vùc lµm c«ng t¸c tõ thiÖn), vÉn ®ãng vai trß chñ<br /> yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c xÝch mÝch trong céng ®ång hiÖn nay, th× ho¹t ®éng cña<br /> c¸c thÓ chÕ nµy tá ra cã hiÖu lùc nhÊt vÉn lµ t¹i cÊp ®é Lµng.<br /> Tõ nh÷ng kÕt luËn ban ®Çu ë trªn, vÊn ®Ò ®Æt ra tõ cuéc nghiªn cøu nµy, theo<br /> t«i, chÝnh lµ vÊn ®Ò ý thøc ph¸p lý cña ng−êi d©n. D÷ liÖu cña nghiªn cøu gîi ra r»ng<br /> ý thøc ph¸p lý cña ng−êi d©n, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n, vÉn giíi h¹n chñ yÕu trong<br /> khung c¶nh cña nh÷ng thÓ chÕ x· héi truyÒn thèng: lµng vµ gia ®×nh. Sù kiÖn nµy,<br /> theo t«i h×nh nh− vÉn ch−a ®−îc nh×n nhËn ®óng møc tÇm quan träng cña nã trong<br /> c«ng t¸c c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ cuéc vËn ®éng thùc hiÖn “d©n chñ c¬ së” hiÖn nay.<br /> <br /> Tµi liÖu dÉn:<br /> <br /> 1. BÕ Quúnh Nga, Ng−êi cao tuæi ë miÒn Trung vµ Nam Bé ViÖt Nam n¨m 2000 - ph¸c th¶o<br /> tõ mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh, T¹p chÝ X· héi häc, Sè 3/2001.<br /> 2. Catherine Marshall and Gretchen B. Rossman, Designing Qualitative Research,<br /> SAGE Publications, Inc., 1999.<br /> 3. Georges Condominas, Kh«ng gian x· héi vïng §«ng Nam ¸, Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa, 1997.<br /> 4. McAlister and Paul Mus, The Vietnamese and Their Revolution, New York; Harper<br /> and Row, 1970.<br /> 5. Polanyi, Karl, The Great Transformation, New York: Rineholt, 1957.<br /> 6. Sansom R.L., The Economics of Insurgency in the Mekong Delta of Vietnam. Cambridge,<br /> Massachusetts, London-1971.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />