Giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại Tam giáo đồng nguyên và tư tưởng phật giáo trong Tám triều vua Lý của Hoàng Quốc Hải

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Social Sciences, 2018, Volume 63, Issue 10, pp. 45-54<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2018-0068<br /> <br /> GIÁO HUẤN ĐẠO TRỊ BÌNH BẰNG ĐỐI THOẠI TAM GIÁO ĐỒNG NGUYÊN<br /> VÀ TƯ TƯỞNG PHẬT GIÁO TRONG TÁM TRIỀU VUA LÝ CỦA HOÀNG QUỐC HẢI<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Phượng<br /> Trường Trung học phổ thông Cảm Nhân, Yên Bình, Yên Bái<br /> Tóm tắt. Hoàng Quốc Hải đã kết hợp tài tình giữa cốt lõi có thật của lịch sử với sự tưởng<br /> tượng hư cấu để sáng tạo ra những hình tượng nghệ thuật giáo huấn đạo trị bình bằng thuyết<br /> đối thoại “Tam giáo đồng nguyên” và tư tưởng Phật giáo trong Tám triều vua Lý qua cuộc đối<br /> thoại lớn về tư tưởng, ý thức của các nhân vật thiền sư, vua hiền, tướng giỏi và nhân dân, để<br /> xây dựng một nước Đại Việt độc lập, tự chủ, tự cường và tự tôn dân tộc với một nền Phật giáo<br /> mang đậm bản sắc văn hóa riêng của người Việt Nam. Hình ảnh các nhà sư trong tác phẩm là<br /> những hình tượng thẩm mĩ tiêu biểu cho tầng lớp trí thức, họ đào tạo ra các vị vua hiền từ, các<br /> bậc tướng giỏi, giáo dục tư tưởng nhân đạo và lòng yêu nước, hướng tới xây dựng một đất<br /> nước cường thịnh.Vì thế các vị vua hành đạo, đối thoại với tướng sĩ và dân chúng để giúp họ<br /> nhận thức rõ trách nhiệm với đất nước. Các vị vua mang lại cuộc sống hạnh phúc cho dân, mở<br /> ra trang sử vinh quang, huy hoàng của dân tộc. Các bài học lịch sử giáo huấn về đạo trị bình<br /> qua đối thoại của các nhân vật có ý nghĩa nhân sinh sâu sắc trong sự nghiệp xây dựng và bảo<br /> vệ đất nước trong tương lai.<br /> Từ khóa: Hoàng Quốc Hải, Tám triều vua Lý, Tam giáo đồng nguyên, giáo huấn đạo trị bình.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở mọi thời đại cần được mỗi người nhận thức sâu sắc<br /> và biến thành hành động thiết thực, tiểu thuyết lịch sử có vai trò quan trọng trong việc giáo dục<br /> các thế hệ nhận thức rõ bổn phận, trách nhiệm của mình đối với sự nghiệp ấy qua những hình<br /> tượng nhân vật lịch sử chân thực, sống động và qua thể loại văn học này, nhiều bài học lịch sử<br /> quý báu được rút ra để phục vụ sự nghiệp chính trị cách mạng của quốc gia. Khi nghiên cứu về<br /> tiểu thuyết lịch sử, ta không thể không nhắc đến bộ tiểu thuyết Tám triều vua Lý của Hoàng Quốc<br /> Hải. Đây là bộ tiểu thuyết lớn bàn về sự nghiệp chính trị cách mạng của nhà Lý, cho thấy tài năng<br /> nghệ thuật của tác giả trong việc xây dựng các hình tượng nhân vật, kể chuyện, kết cấu không<br /> gian, thời gian… Các bài viết nghiên cứu về tác phẩm này còn rất ít, chưa sâu. Ta có thể nhắc đến<br /> bài viết của Lê Thị Thu Trang ở Đại học Đồng Tháp bàn sơ lược về vấn đề người kể chuyện trong<br /> Tám triều vua Lý, bài viết của Nguyễn Thị Yến ở Đại học Vinh điểm qua một vài vấn đề thể loại<br /> như điểm nhìn trần thuật, thời gian nghệ thuật trong Tám triều vua Lý. Vì vậy trong bài viết này,<br /> tôi vận dụng lí thuyết đối thoại để phân tích một trong những nội dung quan trọng của tác phẩm<br /> này là giáo huấn đạo trị bình qua một số hình tượng nhân vật như Lý Thái Tổ, các bậc thiền sư…<br /> và đây cũng là một hướng viết mới góp phần nghiên cứu sâu hơn về tác phẩm này nói riêng và sự<br /> phát triển của tiểu thuyết lịch sử nói chung.<br /> Ngày nhận bài: 19/6/2018. Ngày sửa bài: 19/7/2018. Ngày nhận đăng: 2/8/2018.<br /> Tác giả liên hệ: Nguyễn Thị Minh Phượng. Địa chỉ e-mail: ntminhhoa197671@gmail.com<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Phượng<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> 2.1. Giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại “Tam giáo đồng nguyên” và tư tưởng<br /> Phật giáo<br /> Thật vậy, Hoàng Quốc Hải đã kết hợp tài tình giữa cốt lõi có thật của lịch sử với sự tưởng<br /> tượng hư cấu để sáng tạo ra “cốt truyện… phát triển các quan hệ giữa những con người, sáng tạo<br /> bởi con người và để cho con người” qua các nhân vật hành động và tạo những hình tượng nghệ<br /> thuật giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại “Tam giáo đồng nguyên” và tư tưởng Phật giáo trong<br /> Tám triều vua Lý. Trong bài viết này, tôi tập trung nghiên cứu lí thuyết đối thoại và vận dụng nó<br /> vào việc phân tích luận điểm này. Ngay từ đầu thế kỷ XI, các nhân vật lịch sử được nói đến trong<br /> tác phẩm đã mang những “đặc tính chính trị” trong việc “điều hành đúng đắn- điều hành sai lầm”<br /> [4; tr.413, 415], có ý thức xây dựng một nước Đại Việt độc lập, tự chủ, tự cường, tự tôn dân tộc<br /> với một nền Phật giáo mang đậm bản sắc văn hóa riêng của người Việt Nam. Hình ảnh các nhà sư<br /> trong tác phẩm là những hình tượng thẩm mĩ tiêu biểu cho tầng lớp trí thức đại giác dạy bảo, đào<br /> tạo ra các vị vua hiền từ, các bậc tướng giỏi, đã định hướng cho các đấng minh quân, tướng sĩ và<br /> dân chúng đi theo con đường nhân đạo chính nghĩa, từ bi, hỷ xả, trút bỏ tham- sân- si, hướng tới<br /> sự giác ngộ chân lí của Phật pháp, hướng tới xây dựng một đất nước cường thịnh. Đi sâu vào tác<br /> phẩm, ta thấy nhà văn viết về họ bằng diễn ngôn lịch sử, tư tưởng của thời đại nhà Lý khá phù hợp.<br /> Đây là thời kì hệ thống chùa chiền được xây dựng ở khắp nơi, Phật giáo và nhiều tôn giáo khác<br /> được du nhập một cách chọn lọc những tinh hoa, tư tưởng Phật giáo bao trùm, thâm nhập sâu vào<br /> đời sống tinh thần mọi tầng lớp nhân dân, làm đời sống xã hội phát triển rất mạnh, thịnh vượng ở<br /> mọi mặt. Vì thế tư tưởng chủ đề của tác phẩm không nhuốm màu sắc siêu hình hay mê tín dị đoan<br /> khi giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại “tam giáo đồng nguyên” và tư tưởng Phật giáo, những<br /> “lời cầu nguyện” chỉ là yếu tố “trợ thủ, điều kiện của hành động được nhân cách hóa” [4; tr.415].<br /> Ta có thể khẳng định tư tưởng chủ đề của bộ tiểu thuyết lịch sử này mang tính nhân văn, hướng<br /> tới nguyên lí chính nghĩa, gợi cho ta tiếp nhận nhiều bài học lịch sử quý báu cho hôm nay và<br /> muôn đời sau để xây dựng thành công và bảo vệ vững chắc đất nước. Thông qua nguyên lí đối<br /> thoại, tư tưởng giáo huấn đạo trị bình được thể hiện qua việc các nhà sư tham chính, cố vấn cho<br /> vua tôi, giáo huấn các hoàng tử được truyền ngôi thấm nhuần ý thức, tư tưởng của Phật giáo ngay<br /> từ khi mới bắt đầu học chữ, học đạo để rồi sau này vận dụng vào con đường hành đạo, cứu người<br /> giúp đời, đối thoại với dân chúng để giáo hóa họ hướng thiện, đóng góp công sức xây dựng và bảo<br /> vệ Tổ quốc. Họ là những nhà sư yêu nước, là những bậc vua hiền tướng giỏi, có trách nhiệm với<br /> quốc gia dân tộc. Vì thế, cảm hứng chủ đạo trong Tám triều vua Lý là cảm hứng yêu nước, lòng<br /> yêu kính, niềm tự hào, ngưỡng mộ, cảm phục các bậc thiền sư, đấng minh quân, các vị anh hùng<br /> hào kiệt đem cái tâm Phật mở ra một trang sử mới thật vinh quang, huy hoàng cho dân tộc. Nhà<br /> văn hư cấu những suy nghĩ, lời nói và tâm lí của tất cả các nhân vật một cách hợp lí, để nhân vật<br /> hiện lên sống động, đầy cá tính, tạo sức lôi cuốn, hấp dẫn người đọc, khơi gợi nhiều chủ đề đối<br /> thoại của cuộc sống, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc về con người và cuộc đời.<br /> Tám triều vua Lý được kết cấu theo kiểu truyện lồng trong truyện hay ghép mảnh, mở ra một<br /> “kết cấu vẫy gọi” với nhiều “điểm trắng” để người đọc cùng đối thoại với quá khứ và tương lai,<br /> đồng sáng tạo với tác giả trong những lời đối thoại giáo huấn đạo trị bình của các nhân vật. Nhà<br /> văn xây dựng lên hệ thống nhân vật khá phong phú, đa đạng đủ mọi tầng lớp khác nhau trong xã<br /> hội, phân tích khá sâu sắc diễn biến tâm lí, hành động, tính cách của các nhân vật lịch sử có thật,<br /> khắc họa cá tính nhân vật khá sinh động. Đặc biệt là các bậc vua hiền tướng giỏi, các bậc thiền sư<br /> một cách cụ thể, tỉ mỉ và dùng hình thức nghệ thuật “trữ tình ngoại đề” và “lời nửa trực tiếp” qua<br /> đối thoại ý thức, tư tưởng giữa các thiền sư với các vị vua Lý và đối thoại giữa tư tưởng Phật giáo<br /> với đạo trị bình… “Tầm đón” trong “vô thức tập thể” đã “dung hợp tầm nhìn”, thừa nhận tôn giáo,<br /> đặc biệt Phật giáo là một nét đẹp văn hóa tinh thần để hướng con người đến các giá trị Chân Thiện - Mĩ của cuộc đời, nhân đạo hóa con người, kiến tạo nên xã hội văn minh với những con<br /> 46<br /> <br /> Giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại Tam giáo đồng nguyên và tư tưởng Phật giáo trong Tám triều vua Lý…<br /> <br /> người có “lương tri, lương năng”, gạt bỏ quan điểm mê tín dị đoan, tư tưởng siêu hình nhằm mê<br /> hoặc con người vào con đường tà đạo, bác bỏ quan điểm ảo vọng đi tìm loại thuốc trường sinh,<br /> chắt lọc các giá trị thẩm mĩ, tinh hoa của tam giáo Nho- Phật- Lão với ba phần là Tâm linh Phật,<br /> Xã hội Nho và Thiên nhiên Đạo. Nhà Lý chủ trương chọn đạo Phật là nền đạo chính thống để xây<br /> dựng và bảo vệ quốc gia dân tộc. Hoàng Quốc Hải đã khẳng định ý nghĩa, vai trò của đạo Phật đối<br /> với sự ra đời và phát triển mạnh của triều Lí. Đối thoại trong Tám triều vua Lý là “đối thoại lớn…<br /> có tính bản chất giữa đời sống loài người và bản thân tư tưởng của loài người, tức là quan hệ đối<br /> thoại bình đẳng của các tư tưởng loài người trong cuộc sống” để hướng tới những điều tốt đẹp[9,<br /> tr.345]. Đối thoại trong Tám triều vua Lý được thể hiện qua tính đối thoại trong độc thoại và đối<br /> thoại trong tương tác lời của các nhân vật, điều này đã được Bakhtin bàn đến từ lâu “Lời trên cửa<br /> miệng một người, khi chuyển sang miệng người khác, nội dung như cũ, nhưng ngữ điệu và ý vị<br /> thay đổi… Lí thuyết đối thoại của Bakhtin đã đem lại một quan niệm về hệ thống mở, về mối liên<br /> hệ của các ý thức, các văn bản, phù hợp với quan niệm hiện đại về tiếp nhận, sáng tạo và hoạt<br /> động giao tiếp”. Trong Tám triều vua Lý, lí thuyết đối thoại không chỉ hiểu đơn giản là sự hỏi đáp,<br /> tương tác lời của mình và lời của người khác trong hoạt động giao tiếp hay nhân vật tự đối thoại<br /> nội tâm với chính mình bằng hình thức phân thân, mà “bản thân sự tồn tại của con người (cả bên<br /> trong và bên ngoài) là một cuộc giao tiếp sâu sắc nhất. Tồn tại có nghĩa là giao tiếp… Tôi không<br /> thể sống mà không có người khác…, tôi phải tìm thấy mình trong người khác và tìm thấy người<br /> khác trong chính mình” [9, tr. 344- 346]. Bản chất sự tồn tại của con người là “tổng hòa các mối<br /> quan hệ” và nó quy định sự sống của ngôn từ. Con người dùng ngôn ngữ- phương tiện giao tiếp<br /> chung của xã hội để đối thoại với nhau về ý thức, tư tưởng. Trong bài viết này, tôi đi sâu vào phân<br /> tích đối thoại giữa một số nhân vật, thể hiện “thái độ của ý thức, tư tưởng qua sự đồng tình, phản<br /> đối, khẳng định, phủ định, hoài nghi, chế giễu, nhại lại” [9, tr. 344, 345, 346] của các nhân vật và<br /> những bài học giáo huấn về đạo trị bình trong đối thoại ý thức “Tam giáo đồng nguyên” và tư<br /> tưởng Phật giáo của các bậc thiền sư với các vị vua, đối thoại giữa vua với tướng lĩnh, dân chúng<br /> qua một số nhân vật chính có thật trong lịch sử như vua Lý Thái Tổ, các nhà sư như Vạn Hạnh,<br /> Đa Bảo,…<br /> <br /> 2.2. Đối thoại giữa các nhân vật<br /> Thứ nhất là ta thấy nhân vật lịch sử có thật - Lý Công Uẩn là nhân vật chính, đồng thời là<br /> nhân vật trung tâm tham gia vào nhiều sự kiện chính của tác phẩm để mở rộng chủ đề đối thoại và<br /> thể hiện quan điểm nghệ thuật của nhà văn. Lý Công Uẩn thấm nhuần tư tưởng giáo huấn đạo trị<br /> bình bằng “Tam giáo đồng nguyên” của các bậc thiền sư và đối thoại với dân chúng bằng ý thức,<br /> tư tưởng từ bi bác ái của Phật trong đạo trị bình, làm quốc thái dân an.<br /> Lý Công Uẩn được nuôi dưỡng nơi cửa Phật từ nhỏ, ở với sư Vạn Hạnh, được dạy dỗ và dẫn<br /> dắt để cứu nhân độ thế. Thiền sư Vạn Hạnh không nuôi đệ tử của mình để kế vị thiền sư, mà để<br /> cứu nước giúp đời, trị bình thiên hạ. Qua các lời đối thoại giáo huấn của mình, nhà sư trao cho<br /> học trò “cái tâm thiện của nhà Phật” [3, tập 1, 324], tiến cử người học trò ấy giữ chức quan võ<br /> trong triều đình nhà Lê. Vạn Hạnh đào tạo Lý Công Uẩn trở thành chính khách, chứ không phải<br /> trở thành thiền giả, vì sư nhận thấy từ nhỏ Lý Công Uẩn đã có “kỳ tướng…, có tướng đế vương.<br /> Đây đích thị là bậc minh vương thánh đế trời ban cho nước ta”. Công Uẩn được coi là tài sản, báu<br /> vật của quốc gia và là “bậc thiên tử, đứng đầu trăm họ” [3, tập 1, 50- 73, 77]. Tất cả những phẩm<br /> chất, tính cách bền vững của nhân vật lịch sử Lý Công Uẩn phản ánh bản chất của thời đại, ông là<br /> bậc hiền tài để chấn hưng đất nước, chấn hưng Phật Đạo, lo việc quốc gia đại sự, làm cho quốc<br /> thái dân an. Chính điều này góp phần luận giải các nguyên nhân sâu xa mà nhà Lý mang đến sự<br /> phát triển vượt bậc về mọi mặt, nhân dân sống trong cảnh yên vui, giàu thịnh. Ngay từ nhỏ Công<br /> Uẩn đã rất thông minh, có trí nhớ tốt, lại có cái “tâm thiện”, “chí lớn”, đạo cao đức trọng, được<br /> coi là “một đức Bồ tát tại thế”, luôn để tâm đến mọi việc của mọi lĩnh vực cuộc sống” [3; tập 1, 83,<br /> 185]. Lý Công Uẩn lễ phép với sư thầy “bày tỏ lòng biết ơn thầy đã dạy dỗ”, khi được thầy giáo<br /> 47<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Phượng<br /> <br /> huấn về đạo trị bình, vua đã đối thoại bằng các từ ngữ thể hiện thái độ lễ phép “Con xin nghiêm<br /> giữ lời sư phụ” [3; tập 1, 156]. Công Uẩn lúc nào cũng ghi nhớ lời giáo huấn của thầy: “Đạo làm<br /> vua phải lấy nước làm trọng. Nước phải lấy dân làm trọng”, không có dân thì không có nước và<br /> không có vua, dân nộp thuế để nuôi bộ máy chính quyền quốc gia. Việc trước mắt đối với vua là<br /> “phải làm cho dân sinh được no ấm, dân trí được khai mở, dân tâm được yên định, xã hội được<br /> thái bình, cái thiện được ở ngôi” [3; tập 1, 225, 257]. Đối thoại ý thức, tư tưởng của quần chúng<br /> nhân dân với vua Lê Long Đĩnh là đối thoại với cái xấu, cái ác, bạo lực bằng thái độ phản đối và<br /> phủ định. Sau khi tên vua độc ác hoang dâm vô độ này chết, Lý Công Uẩn là người trung nghĩa<br /> “đã ôm xác vua cũ mà khóc”. Ông lên ngôi vua, xây dựng một quốc gia văn minh, tiến bộ theo<br /> định hướng “Tam giáo đồng nguyên”, kế thừa có chọn lọc và phát huy những tinh hoa của tam<br /> giáo, tạo động lực thúc đẩy tiến bộ xã hội về mọi mặt như kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, giáo<br /> dục,… Sau khi lên ngôi, Công Uẩn hết lòng chăm lo cuộc sống của muôn dân, thực hiện hàng loạt<br /> chính sách đổi mới, làm cho “đất nước thanh bình, giàu thịnh như một xứ sở thần tiên” [3; tập 1,<br /> 624] và “từ khi Thái tổ trị vì thì bốn phương an định…, cả nước không còn người nào phải chết<br /> đói nữa, lòng người quy tụ” [3; tập 2, 275]. Khi lên làm vua, ngài vẫn “tự cấy lấy lúa gạo để …<br /> cúng tổ tiên,… không ỷ lại vào dân” [3; tập 1, 545], lo lắng cho dân cho nước, làm được nhiều<br /> việc lớn ích nước lợi dân, đại nhân nghĩa như việc đã phá bỏ mọi rào cản để “nhà nhà có bát ăn,…<br /> để dành,… tha tô thuế ruộng đất cho cả nước trong ba năm liền,… cấp tiền gạo cho dân,… thương<br /> dân như cha mẹ thương con thì mới phục hưng được thế nước” [3; tập 1, 126]. Nhân vật Lý Công<br /> Uẩn như “một công cụ” giúp người đọc phát hiện ra bản chất của đời sống ở thời đại nhà Lý, thấu<br /> hiểu mọi yếu tố chi phối các diễn biến của lịch sử. Công Uẩn nhận thức rõ việc quan trọng nhất để<br /> ổn định một quốc gia là phải ổn định chính trị, kinh tế, giáo dục, ai cũng có việc làm, ai cũng có<br /> cơm ăn áo mặc, phải nuôi dưỡng hiền tài và tận dụng được hết người tài trong nước, cắt đặt đúng<br /> người đúng việc, phát huy sở trường của họ, biết nhún mình mới dùng được hiền tài vì họ trọng<br /> nghĩa khinh lợi. Nhân vật này tạo ra nhiều mối quan hệ trong tác phẩm, liên kết các sự kiện để tạo<br /> nên cốt truyện, làm gia tăng chủ đề đối thoại với mọi tầng lớp trong xã hội. Đối thoại với người<br /> hiền tài, vua chủ trương “Đối với kẻ sĩ thì hết lòng cung kính, tin dùng họ, sắp đặt họ vào nơi then<br /> máy của quốc gia…, những người tài trí đều được trọng dụng… không phân biệt tôn giáo” [3; tập<br /> 2, 275]. Đối thoại với dân chúng vì sự phát triển đi lên của đất nước, vua đã cho dân khai phá đất<br /> hoang, bãi bồi, rồi được làm chủ đất ấy, miễn thuế từ năm đến mười năm tùy theo công sức bỏ ra,<br /> làm cho người cày có ruộng, mọi điều luật ban hành đều xuất phát từ lợi ích của toàn dân. Ông<br /> lắng nghe tiếng nói của dân, “quý cái dân yêu, căm cái dân ghét” [3, tập 1, 478], ban hành chính<br /> sách nhân đạo như miễn thuế cho những người già yếu, trẻ mồ côi, đàn bà góa chồng, kêu gọi<br /> nhân dân giúp đỡ những người già yếu không nơi nương tựa. Vua cho tu bổ, dựng lại, dựng mới<br /> hệ thống chùa chiền dưới sự hỗ trợ một ít kinh phí của triều đình, còn lại huy động dân tùy tâm<br /> đóng góp: “vua còn cho mở cửa kho phát hơn một nghìn lạng vàng, bạc đúc chuông cho các<br /> chùa…, mở đạo tràng cho các tăng đồ thụ giới” và “khuyến dân giúp đỡ các người già không nơi<br /> nương tựa” [3; tập 1, 182, 184, 275]. Vua phá bỏ các hình phạt man rợ, hành xử theo lối lấy đức<br /> báo oán, luôn gần dân, được dân chúng yêu mến, ngưỡng mộ, cảm phục như cha mẹ mình “dòng<br /> người xô lấn nhau để chiêm bái dung nhan ngài, tiếng hô… ầm ầm như sấm rền…, họ muốn tận<br /> mắt bày tỏ tấm lòng ưu trọng đối với bậc vua hiền” [3; tập 1, 84]. Vua đã sớm ổn định trật tự xã<br /> hội và nâng cao vị thế của nước ta. Ngài muốn các bậc đại trí, đại giác trong nước và tất cả mọi<br /> người dân phải “giám sát việc nước rất chặt” [3; tập 1, 127] để làm cho dân giàu nước mạnh. Vua<br /> di dân, cho xây dựng thành Đại La “nguy nga” tráng lệ, viết chiếu để định ngày dời đô, làm lễ cầu<br /> siêu để “đền đáp công ơn” mở mang bờ cõi, bảo tồn cương thổ, tạo lập văn hiến của “những người<br /> đã khuất” trong dịp Vu Lan. Vua Lý Công Uẩn xúc động trước tấm lòng dân, khóc khi được dân<br /> chúng xếp hàng kín hai bên vệ đường để chào tạm biệt vua dời về Đại La, cũng như dân ở thành<br /> Đại La đón rước vua về vui như chảy hội. Lý Thái Tổ rất thân dân, lúc nào cũng “lo… đem một<br /> nền thái bình trường cửu, đời sống ấm no cho mỗi người dân trên đất nước,… chặn đứng âm mưu<br /> 48<br /> <br /> Giáo huấn đạo trị bình bằng đối thoại Tam giáo đồng nguyên và tư tưởng Phật giáo trong Tám triều vua Lý…<br /> <br /> thôn tính của các triều đại phương Bắc” [3; tập 1, 139, 147]. Đối thoại với lịch sử, giải thích khát<br /> vọng lịch sử bằng ý thức, tư tưởng yêu chuộng hòa bình, vì thế ngài đã chấp nhận gả công chúa<br /> Bình Dương cho đầu mục Lạng châu Thân Thiệu Thái, gả quận chúa An Nhân cho Hoàng Ân<br /> Vinh vì “sự tồn vong của đất nước”, tạo phên giậu cho Thăng Long để “quốc gia càng mạnh” [3;<br /> tập 2, 50]. Để hiểu sâu sắc tư tưởng của dân, vua đã đóng giả nhà sư, đi vi hành vào làng để hiểu<br /> được lòng dân, chứng kiến cảnh dân bị nhốt tù, ngài đối thoại với dân và một thiếu phụ tên Đào<br /> Thị Phúc, hiểu ra sự thật nghiệt ngã phũ phàng về thiếu phụ này. Bà Đào bị tên xã trưởng là lão<br /> Thằng tra tấn dã man vì tội “chửa hoang”. Qua sự tương tác lời, đối thoại trực tiếp với vua, bà<br /> Đào khẳng định thực tế chính hắn hằng đêm mò đến, dùng quyền lực bắt chị ta phải làm cái việc<br /> trăng hoa đốn mạt theo ý ngay trước mặt con gái nhỏ của chị, nếu không hắn sẽ bắt con gái chị<br /> làm, thương con nên chị đành phải đem thân xác cho hắn. Cả đoàn vi hành “đều có chung một<br /> cảm giác xót thương cho thân phận người dân” [3; tập 1, 165, 167]. Đối thoại với kẻ tàn nhẫn, độc<br /> ác bằng thái độ phản đối nghiêm khắc, vua đã phạt hắn tội đi đày và bắt gia đình hắn phải nộp<br /> thóc để nuôi thằng Cún đến lúc nó mười lăm tuổi. Đối thoại với những người dân bất hạnh bằng<br /> tình cảm nhân đạo, thái độ cảm thông, chia sẻ, sau này vua đã cho mẹ con bà Đào vào ban nhạc<br /> cung đình. Lý Công Uẩn mở cuộc họp để các quan đối thoại, tham vấn kế sách giúp dân, nhiều<br /> chính sách mới có lợi cho dân được ban hành, làm bộ đất nước sáng sủa, nhân dân khắp nơi góp<br /> của, góp công vào việc xây dựng và tu sửa nhiều ngôi chùa trong cả nước. Trong ý thức, tư tưởng<br /> của vua tỏ thái độ đồng tình với tư tưởng Phật giáo khi đối thoại về đạo trị bình: “Phật chỉ khuyên<br /> tự cày cấy lúa gạo mà ăn, làm dư dật thì phòng năm mất mùa và cứu giúp người cơ nhỡ, gắng làm<br /> điều thiện, tránh xa điều ác,…vua tạo duyên phước cho toàn dân, thế là của cải cứ nở ra, điều<br /> thiện cứ nở ra khiến cho cái đói, cái ác phải lặng lẽ ra đi” [3; tập 1, 189, 190]. Từ đó, dân không<br /> phải chịu đói khổ, nhà nào cũng nhiều thóc, ăn vụ nọ gối vụ kia. Đó là quan điểm tích cực, biện<br /> chứng, bất cứ ai cũng đều có thể trở thành Phật nếu luôn làm việc thiện, hướng tới cuộc sống ấm<br /> no, hạnh phúc, dân giàu nước mạnh, tránh điều ác. Đối thoại với hậu thế để tìm một người hiền tài<br /> lãnh đạo cho mai sau, vua cha chọn Lí Đức Chính (Lí Phật Mã)- con trưởng có “cái tâm thiện…,<br /> siêng năng học hành, có lòng thương kẻ khó, không xa dời dân lao khổ” để sau này nối ngôi. Đối<br /> thoại trong tư tưởng, ý thức của vua với người kế vị sau này, vua “muốn trao cho con mình cái<br /> tâm thiện để chăn dắt muôn dân”, giáo huấn con về đạo trị bình là phải dũng cảm lắng nghe những<br /> “điều nói thật…, người làm vua phải biết gần các bề tôi trung thực, thẳng thắn thì đất nước vững<br /> mạnh. Người trung thực như một loài ngọc quý, tự thân nó đã đẹp…phải bảo vệ trung thần bằng<br /> cách trao cho họ những trọng trách quốc gia…, phải học được sự thành bại của đời trước, để bước<br /> đi của ta thêm vững vàng” [3; tập 1, 191, 579, 582- 587]. Đối thoại với hoàng tử nối ngôi về việc<br /> bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và nền văn hiến lâu đời của Đại Việt, Lý Công Uẩn truyền dạy con về<br /> các chính sách đối ngoại “phải hết sức tỉnh giác chính sách tằm ăn dâu lấn hết đất ta…, họ lùa dân<br /> sang xâm canh…, làm nhà cửa, đưa mồ ông mả cha sang chôn… để giữ đất lấn cướp phi pháp…,<br /> rồi bắt mình phải bỏ văn hóa, phong tục, tập quán,… cách ăn mặc,… bỏ cả tiếng nói của mình để<br /> xong cuộc đồng hóa của họ”. Vua giáo huấn con phải làm cho dân ta không bỏ tập tục, tiếng nói<br /> của mình vì “mất tiếng nói, mất phong tục tập quán… thì sẽ mất đứt dân tộc và mất luôn cả Tổ<br /> quốc” [3; tập 1, 594, 595]. Lý Công Uẩn nghiêm khắc với bản thân mình và những người thân, ai<br /> phạm tội cũng đều trị theo phép nước, ngài muốn “tai mắt triều đình phải có ở khắp nơi” để nghe<br /> tiếng lòng của dân, không cho bọn gian thần vào hùa với bọn tham bẩn mà “che tai bịt mắt hoàng<br /> thượng…, thao túng bộ máy quốc gia…, vơ vét, bóc lột, hành hạ người dân” [3; tập 1, 215]. Vì<br /> thế ngài đã cho các con mình đi khắp nơi mở phủ để sống chung với dân, thực hiện chính sách<br /> thân dân, bình dị gần dân để hiểu mọi nỗi sướng, khổ, vui, buồn của dân. Việc làm này của vua<br /> xuất phát từ lòng yêu thương dân, trọng dân trong cái tâm thiện của nhà Phật, cùng dân nghĩ theo<br /> một hướng. Trước khi trao ngôi báu, vua cha giáo huấn con mọi việc phải làm “trên nền tảng của<br /> cái thiện” và phải biết “thương dân” [3; tập 1, 580]. Đối thoại với giáo dục, vua căn dặn các nhà<br /> sư phải giáo huấn các con của ngài và lớp trẻ “nuôi dưỡng nguồn tâm”, phải biết “cần lao”, “kính<br /> 49<br /> <br />