Giáo sư Bùi Đình Thanh, học giả uyên bác, một tấm lòng chân thành với đồng nghiệp và một người hết lòng với sự nghiệp phát triển ngành Xã hội học - Nguyễn Đức Truyến

Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 3 (87), 2004 77<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 80 ngµy sinh cña gi¸o s− bïi ®×nh thanh (1924 - 2004)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Gi¸o s− Bïi §×nh Thanh, häc gi¶ uyªn b¸c, mét tÊm lßng<br /> ch©n thµnh víi ®ång nghiÖp vµ mét ng−êi hÕt lßng<br /> víi sù nghiÖp ph¸t triÓn ngµnh x· héi häc<br /> <br /> nguyÔn ®øc truyÕn<br /> <br /> <br /> T«i ®−îc biÕt anh Thanh tõ khi cßn ®ang lµ sinh viªn n¨m cuèi cña khoa Sö<br /> Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, nh÷ng n¨m 1975 - 1976. Anh gi¶ng cho chóng t«i<br /> chuyªn ®Ò C¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ë miÒn Nam, thêi kú 1954-1974. Nghe nhiÒu<br /> ng−êi nãi anh lµ ng−êi cã uy tÝn khoa häc trong ngµnh sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i lóc ®ã,<br /> t«i rÊt mõng v× ®−îc häc mét ng−êi thµy mµ ®ång nghiÖp vµ sinh viªn yªu mÕn cho<br /> dï ch−a ®−îc gÆp. Thêi gian gi¶ng kh«ng l©u v× ®ã chØ lµ mét trong sè c¸c chuyªn ®Ò<br /> mµ chóng t«i ®−îc häc vµo n¨m cuèi khãa. Nh−ng c¶m t−ëng cña t«i vÒ anh lóc ®ã ®·<br /> s©u ®Ëm. Anh lµ ng−êi võa nghiªn cøu võa gi¶ng d¹y nªn bµi gi¶ng cã chiÒu s©u,<br /> ph−¬ng ph¸p t− duy khoa häc, c¸ch tr×nh bµy hÖ thèng nh−ng kh«ng hÒ kh« khan<br /> m¸y mãc. Qua c¸ch gi¶ng bµi cña anh, t«i nghÜ anh lµ ng−êi hÕt lßng víi c«ng viÖc<br /> nghiªn cøu cña m×nh vµ kh«ng cã niÒm say mª nµo kh¸c. Anh lµ mét trong sè nh÷ng<br /> ng−êi thµy mµ thÕ hÖ sinh viªn chóng t«i rÊt yªu mÕn vµ kÝnh träng.<br /> Sau vµi n¨m, thËt may m¾n, t«i ®−îc vÒ Ban X· héi häc lµm viÖc. Khi ®Õn<br /> nhËn viÖc, t«i vµ mét sè anh cïng vÒ ®−îc Gi¸o s− Vò Khiªu, võa lµ Phã Chñ nhiÖm<br /> ñy ban Khoa häc x· héi võa lµ Tr−ëng ban vµ anh Bïi §×nh Thanh, tõ ViÖn Sö vÒ<br /> lµm Phã ban ®ãn tiÕp rÊt ch©n t×nh vµ cëi më. V× x· héi häc lµ ngµnh míi thµnh lËp<br /> nªn kh«ng cã ai cã nghÒ x· héi häc. C¶ ban l·nh ®¹o vµ chóng t«i ®Òu ph¶i tù trang<br /> bÞ kiÕn thøc cho m×nh, ®Ó x©y dùng c¬ quan vµ ngµnh x· h«Þ häc. Kh«ng hiÓu sao lóc<br /> ®ã, chóng t«i kh«ng hoang mang mang lo l¾ng mµ cßn thÝch thó v× ®−îc ®i vµo mét<br /> ngµnh khoa häc x· héi hoµn toµn míi. Cã lÏ v× chóng t«i cßn trÎ, h¬n n÷a chóng t«i<br /> l¹i cã nh÷ng nhµ khoa häc rÊt dµy d¹n trong nghÒ, say mª víi nghiªn cøu ®éng viªn<br /> gióp ®ì nªn c¶m thÊy an t©m tho¶i m¸i. T«i cßn nhí anh TrÇn V¨n Tý, tuæi ®· gÇn<br /> s¸u m−¬i, cßn h¨ng h¸i h¬n c¶ thanh niªn, kh¸m ph¸ tõ ®Çu m«n thèng kª x¸c suÊt<br /> vµ ph−¬ng ph¸p chän mÉu tõ c¸c s¸ch tiÕng Nga, tiÕng Ph¸p ®Ó h−íng dÉn chóng t«i<br /> tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu x· h«Þ häc ®Çu tiªn vÒ nhµ ë.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 78 Gi¸o s− Bïi §×nh Thanh, häc gi¶ uyªn b¸c, mét tÊm lßng ch©n thµnh víi ®ång nghiÖp...<br /> <br /> Lóc ®ã anh Thanh võa lµ Phã ban, võa lµ BÝ th− Chi bé. Anh kh«ng chØ tËn<br /> t©m trong c«ng viÖc qu¶n lý c¬ quan mµ cßn tá ra lµ mét tÊm g−¬ng trong lÜnh vùc<br /> nghiªn cøu, t− duy vµ t×m tßi s¸ng t¹o. Anh kh«ng chØ quan t©m xem chóng t«i cã g×<br /> khã kh¨n v−íng m¾c trong cuéc sèng ®Ó ®éng viªn gióp ®ì v× anh lµ BÝ th− Chi bé mµ<br /> cßn ®Ó ý xem thiªn h−íng vµ kh¶ n¨ng tõng ng−êi ra sao ®Ó ®Þnh h−íng ®µo t¹o vµ<br /> ph¸t triÓn chuyªn m«n cho phï hîp. Anh cã kiÕn thøc s©u réng vµ hÖ thèng vÒ sö häc<br /> nªn kh«ng cã g× xa l¹ víi x· héi häc. H¬n n÷a anh lµ ng−êi ®−îc ®µo t¹o kü cµng vÒ<br /> T©y häc, nªn tinh thÇn c¬ b¶n cña x· héi häc T©y ph−¬ng anh ®Òu c¶m nhËn ®−îc. §ã<br /> chÝnh lµ ®iÒu may m¾n vµ sù ®éng viªn lín víi chóng t«i. Anh chÝnh lµ ng−êi ®· gióp<br /> chóng t«i thÈm ®Þnh phÈm chÊt t− duy x· héi häc trong thêi kú mµ ch−a ai hiÓu nã ra<br /> sao. Chóng t«i lóc ®ã cßn trÎ, rÊt h¨ng h¸i say s−a víi khoa häc, nh−ng ch−a biÕt nghÒ<br /> nªn ®«i khi hay ngé nhËn. Anh dù c¸c sinh ho¹t khoa häc, l¾ng nghe chóng t«i tranh<br /> luËn vµ ®éng viªn chóng t«i. Cã ®iÒu g× ch−a ®óng, anh kh«ng bao giê th¼ng thõng b¸c<br /> bá mµ ®iÒm tÜnh trao ®æi víi chóng t«i nh− víi c¸c ®ång nghiÖp thùc sù: chç nµy nªn<br /> cÈn thËn v× øng dông l« gÝch h×nh thøc trong khoa häc x· héi nhiÒu khi kh«ng æn…<br /> Sau nµy chóng t«i ®−îc ®i häc ë nhiÒu n−íc kh¸c nhau, ®−îc ®µo t¹o c¬ b¶n vµ<br /> hÖ thèng h¬n vÒ chuyªn ngµnh x· héi häc. ChÝnh lµ nhê cã hiÓu biÕt v÷ng vµng h¬n<br /> vÒ chuyªn m«n, chóng t«i cµng thÊy tri thøc x· héi häc cña anh rÊt réng, rÊt s©u vµ<br /> lu«n lu«n ®−îc hoµn thiÖn. Thùc tÕ lµ anh ®· ®äc rÊt nhiÒu, rÊt cã hÖ thèng vÒ c¸c<br /> nhµ x· héi häc cã tªn tuæi trªn thÕ giíi, céng víi tri thøc vµ kinh nghiÖm nghiªn cøu<br /> sö häc nhiÒu n¨m nªn hiÓu biÕt x· héi häc cña anh rÊt chuyªn nghiÖp.<br /> Anh lµ mét häc gi¶ cã kiÕn thøc s©u réng trªn c¶ hai lÜnh vùc sö häc vµ x· héi<br /> häc nªn ®−îc giao rÊt nhiÒu träng tr¸ch trong nghiªn cøu vµ tæ chøc nghiªn cøu. Anh<br /> võa tham gia biªn so¹n bé LÞch sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i do cè Gi¸o s− NguyÔn Kh¸nh<br /> Toµn chñ biªn, vµo nh÷ng n¨m 80, võa tÝch cùc tham gia vµo nhiÒu ch−¬ng tr×nh KX,<br /> cïng Gi¸o s− Ph¹m Xu©n Nam, nh÷ng n¨m 90, chñ yÕu liªn quan ®Õn c¸c nghiªn<br /> cøu x· héi häc vÒ chÝnh s¸ch §æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc. Anh lµ mét trong sè Ýt<br /> nh÷ng ng−êi lu«n ®−îc ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam cö tham gia th−êng xuyªn<br /> vµo c¸c trao ®æi khoa häc x· héi víi c¸c häc gi¶ ph−¬ng T©y trong thêi kú §æi míi.<br /> Víi nh÷ng kh¶ n¨ng vµ träng tr¸ch cña m×nh, anh ®· trë thµnh cÇu nèi gi÷a c¸c nhµ<br /> x· héi häc trong vµ ngoµi n−íc.<br /> Trong nguyªn t¾c qu¶n lý c¬ quan khoa häc, anh gÇn víi mét nhµ kü trÞ h¬n<br /> lµ mét ng−êi qu¶n lý thuÇn tóy. Anh lu«n ®Ó t×nh riªng sang mét bªn mµ kh«ng ®Ó<br /> nã chen vµo trong c«ng viÖc l·nh ®¹o cña m×nh. Ai ®ã cã vÊn ®Ò hay bÞ d− luËn chØ<br /> trÝch, anh th−êng gÆp trùc tiÕp ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò vµ gãp ý th¼ng th¾n mµ kh«ng<br /> bao giê thµnh kiÕn. Nh÷ng vÊn ®Ò sinh ho¹t vµ quan hÖ c¬ quan nh÷ng n¨m sau<br /> chiÕn tranh kh¸ nÆng nÒ vµ ®«i khi cßn bÞ n©ng lªn thµnh quan ®iÓm, anh lµ bÝ th−<br /> chi bé nh−ng tËp trung vµo c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n vµ chÝnh trÞ t− t−ëng cña<br /> §¶ng h¬n lµ chó ý vµo nh÷ng quan hÖ c¸ nh©n cña mçi ng−êi nªn ph¸t huy ®−îc tÝnh<br /> tÝch cùc cña mäi ng−êi vµ tinh thÇn ®oµn kÕt trong c¬ quan. T«i biÕt anh ®· tõng lµ<br /> chÝnh trÞ viªn trong bé ®éi vµ c¸ch sèng bé ®éi gi¶n dÞ cña anh lu«n lµm cho chóng t«i<br /> yªn t©m tho¶i m¸i.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 79<br /> <br /> Tuæi ®êi anh h¬n líp trÎ chóng t«i h¼n mét thÕ hÖ nh−ng cung c¸ch xö sù<br /> cña anh l¹i hÕt søc trÎ trung vµ gÇn gòi. Anh b¶o ë c¬ quan th× x−ng h« anh em<br /> tiÖn quan hÖ c«ng t¸c h¬n lµ x−ng h« b¸c ch¸u hay chó ch¸u. ý anh lµ t×nh c¶m con<br /> ng−êi, sù t«n träng lÉn nhau, tinh thÇn d©n chñ vµ b×nh ®¼ng trong c«ng viÖc quan<br /> träng h¬n lµ thø bËc tuæi t¸c hay quan hÖ quyÒn lùc. Cho dï ®iÒu hµnh c¸c sinh<br /> ho¹t khoa häc hay héi th¶o ë c¬ quan, anh kh«ng thÝch lÊy t− c¸ch l·nh ®¹o mµ chØ<br /> muèn lÊy t− c¸ch mét nhµ khoa häc ®Ó th©u tãm mét vÊn ®Ò khoa häc ®ang ®−îc<br /> th¶o luËn. Anh kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi ai trong c«ng viÖc chung, kh«ng dïng<br /> quyÒn lùc hay quyÒn lîi ®Ó t¹o ra c¸c quan hÖ ®Æc biÖt nh− mét sè ng−êi vÉn lµm.<br /> ChÝnh v× thÕ mµ anh lu«n gi÷ ®−îc c¸c quan hÖ anh em, b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp v«<br /> t−, trong s¸ng. Anh nãi sao, tøc lµ nghÜ vËy vµ kh«ng bao giê thay ®æi. Anh tin ë<br /> quan niÖm sèng cña m×nh, ë lßng tèt cña mäi ng−êi vµ tin r»ng cuéc sèng lu«n<br /> h−íng tíi sù tèt ®Ñp. Nh÷ng khi vui buån t©m sù, anh bao giê còng nghÜ vÒ nh÷ng<br /> ng−êi thµy, nh÷ng ng−êi b¹n tèt, nh÷ng ®iÒu tèt lµnh, nh÷ng tÊm g−¬ng mµ anh<br /> noi theo cho dï hä cßn sèng xa hay ®· mÊt mµ bá qua nh÷ng chuyÖn phï hoa, danh<br /> lîi, hiÒm khÝch c¸ nh©n hay sù h·nh tiÕn cña ng−êi ®êi. Anh hay nãi vÒ nh÷ng<br /> nh©n c¸ch lín nh− §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p, cè Gi¸o s− NguyÔn Kh¸nh Toµn,<br /> Gi¸o s− TrÇn v¨n Giµu, cè Gi¸o s− NguyÔn M¹nh T−êng vµ Gi¸o s− Francois<br /> Houtart… víi tÊt c¶ sù kÝnh träng vµ lßng quý mÕn.<br /> Ngay c¶ víi nh÷ng häc gi¶ hay ®ång nghiÖp n−íc ngoµi anh còng rÊt ch©n<br /> thµnh vµ kÝnh träng, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi ®· ®ãng gãp tµi n¨ng vµ cuéc ®êi cho sù<br /> nghiÖp x· héi häc. Mçi khi cã mét nhµ x· héi häc lín qua ®êi, anh lu«n tù thÊy ph¶i<br /> thay mÆt c¸c ®ång nghiÖp ViÖt Nam, bµy tá t×nh c¶m cao quý cña m×nh vµ cña giíi<br /> khoa häc ViÖt Nam ®èi víi hä. Anh bµy tá lßng m×nh võa nh− mét ®ång nghiÖp, võa<br /> nh− mét tÊm lßng biÕt ¬n vµ sù kÝnh cÈn tr−íc nh÷ng ®ãng gãp vµ lý t−ëng khoa häc<br /> cña hä. Khi nghe tin hai nhµ x· héi häc lín cña thÕ giíi lµ R. Merton (Mü) vµ<br /> P.Bourdieu (Ph¸p) qua ®êi, anh rÊt xóc ®éng, t×m hiÓu th«ng tin, lÊy t©m huyÕt cña<br /> m×nh viÕt lêi vÜnh biÖt råi göi ®¨ng trªn t¹p chÝ X· héi häc.<br /> Trong sù nghiÖp khoa häc cña m×nh, anh lu«n g¾n m×nh víi c¬ quan, víi c«ng<br /> viÖc ®−îc giao vµ víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mét ng−êi trÝ thøc ®¶ng viªn víi §¶ng<br /> vµ víi §Êt n−íc. §¶ng vµ Nhµ n−íc cÇn nghiªn cøu vÊn ®Ò g×, anh say s−a lao vµo<br /> lÜnh vùc ®ã mµ Ýt quan t©m tíi vÊn ®Ò thï lao hay lîi Ých c¸ nh©n. C¸c lÜnh vùc<br /> nghiªn cøu cña anh v× thÕ rÊt réng, tõ lÞch sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i sang x· héi häc, tõ<br /> giai cÊp c«ng nh©n, sang giai cÊp t− s¶n d©n téc råi c¬ cÊu vµ ph©n tÇng x· héi cña<br /> ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi. Ngay c¶ khi ®ang bËn rén nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y<br /> cho sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i häc vÒ lÞch sö x· héi häc, anh vÉn kh«ng quªn c¸c ®Ò tµi<br /> vÒ chÝnh s¸ch x· héi, vÒ Hai tr¨m n¨m c¸ch m¹ng Ph¸p hay N¨m m−¬i n¨m chiÕn<br /> th¾ng §iÖn Biªn Phñ. Mçi khi ®äc mét c«ng tr×nh nghiªn cøu míi, cã Ých cho c«ng t¸c<br /> qu¶n lý ®Êt n−íc hay cho nghiªn cøu khoa häc, anh lu«n bá th× giê ph©n tÝch, l−îc<br /> thuËt råi th«ng tin cho c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o quan t©m hay cho ®«ng ®¶o ®ång<br /> nghiÖp trong vµ ngoµi n−íc.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 80 Gi¸o s− Bïi §×nh Thanh, häc gi¶ uyªn b¸c, mét tÊm lßng ch©n thµnh víi ®ång nghiÖp...<br /> <br /> Anh c«ng t¸c t¹i Ban X· héi häc kh«ng l©u. Khi Ban X· héi häc ph¸t triÓn<br /> thµnh ViÖn X· héi häc (1983), anh ®· sang c«ng t¸c ë mét bé phËn kh¸c. Tuy nhiªn<br /> anh ch−a bao giê tõ bá niÒm say mª ®−îc sù ®ãng gãp søc m×nh cho ngµnh x· héi<br /> häc. Anh lu«n theo s¸t tõng b−íc ®i cña x· héi häc ViÖt Nam cho dï lµ trong gi¶ng<br /> d¹y hay nghiªn cøu. Anh lµ ng−êi ®· rêi khái ViÖn tõ l©u nh−ng anh còng lµ ng−êi<br /> vÉn gi÷ ®−îc nh÷ng t×nh c¶m cña anh em ®ång nghiÖp nh− khi cßn ®ang ë ViÖn. V×<br /> anh vÉn gi÷ ®−îc sîi d©y liªn l¹c trong c«ng t¸c chuyªn m«n vµ nh÷ng t×nh c¶m b¹n<br /> bÌ, ®ång nghiÖp víi c¸c thÕ hÖ nh÷ng ng−êi nghiªn cøu x· héi häc trÎ.<br /> Ngay c¶ khi tuæi ®· ngoµi 70, anh vÉn kh«ng hÒ tá ra l¹c hËu víi c¸c thµnh<br /> tùu khoa häc trong n−íc. C¸c bµi nghiªn cøu cña anh vÉn ®Òu ®Æn ®−îc c«ng bè vµ<br /> chÊt l−îng khoa häc vÉn ngµy cµng hoµn thiÖn. Anh kh«ng viÕt bµi theo c¶m høng c¸<br /> nh©n mµ lu«n ®Æt suy nghÜ cña m×nh trong dßng ch¶y cña t− duy khoa häc vµ cña ®ßi<br /> hái thùc tiÔn x· héi. Anh ®äc nhiÒu, suy nghÜ nhiÒu nh−ng viÕt rÊt chän läc vµ c«<br /> ®äng. Anh kh«ng trÝch dÉn nhµ khoa häc lín nµo mµ kh«ng trùc tiÕp nªu ra nh÷ng<br /> vÊn ®Ò vµ t− t−ëng ®Ých thùc cña hä. Thó vÞ h¬n n÷a lµ mçi khi trß chuyÖn, anh<br /> th−êng cïng lóc gîi ra hai c¶m høng sö häc vµ x· héi häc ë ng−êi nghe. Anh lµ mét<br /> kho b¸u c¸c sö liÖu hiÖn ®¹i mµ chóng t«i lu«n mong muèn ®−îc kh¸m ph¸ qua c¸ch<br /> kÓ chuyÖn cña anh. Anh hay ch¾p nèi c¸c sù kiÖn mµ anh ®−îc quan s¸t, ®−îc nghe<br /> vµ ®−îc ®äc ®Ó chiªm nghiÖm nh÷ng quan niÖm häc thuËt vÒ sö häc hay x· héi häc<br /> cña m×nh. C¸i hÊp dÉn ë anh víi t− c¸ch lµ nhµ khoa häc chÝnh lµ ë quan niÖm vÒ sö<br /> häc cña anh lu«n rÊt gÇn víi x· héi häc: sö häc lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn thùc<br /> nghiÖm chø kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n c¸c sù kiÖn hay tÝnh niªn ®¹i cña chóng. Anh Ýt<br /> cã ®iÒu kiÖn ®i ®iÒn d· x· héi häc, nh−ng tri thøc sö häc chÝnh lµ nguån t− liÖu v«<br /> cïng phong phó ®Ó anh thao t¸c c¸c lý luËn x· héi häc phong phó cña m×nh.<br /> Nh©n dÞp mõng anh th−îng thä B¸t tuÇn, mong anh sÏ gi÷ m·i c¸i phong ®é<br /> trÎ trung yªu ®êi cña ng−êi lµm khoa häc, c¸i t×nh c¶m nång Êm vµ nh©n hËu cña<br /> nh÷ng ng−êi ®ång nghiÖp vµ mét niÒm vui trong kh¸m ph¸ tri thøc khoa häc vµ ®−îc<br /> ®ãng gãp cho x· héi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />