Giáo trình Âm nhạc Tập 1: Lý thuyết Âm nhạc (Phần 2) - Lê Anh Tuấn

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:47

Thêm vào BST

Báo xấu

551
lượt xem 224
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp nối phần 1, phần 2 của cuốn Giáo trình Âm nhạc Tập 1 - Lý thuyết Âm nhạc gồm 3 chương cuối từ chương V đến chương VII có nội dung giúp người học nắm được các kiến thức về cách xác định giọng và dịch giọng, hợp âm, giai điệu và sắc thái âm nhạc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Âm nhạc Tập 1: Lý thuyết Âm nhạc (Phần 2) - Lê Anh Tuấn

Ch−¬ng V X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng Môc tiªu Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc : C¸ch x¸c ®Þnh giäng. Quan hÖ hä hµng gi÷a c¸c giäng. ChuyÓn giäng, dÞch giäng. §1. c¸ch x¸c ®Þnh giäng 1.1. C¸ch x¸c ®Þnh giäng X¸c ®Þnh giäng lμ viÖc rÊt cÇn thiÕt khi t×m hiÓu hoÆc luyÖn tËp mét t¸c phÈm ©m nh¹c. §iÒu nμy gióp ng−êi häc ®Þnh h−íng ®−îc thang ©m, giai ®iÖu vμ hoμ ©m cña t¸c phÈm. Muèn x¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c, ph¶i dùa vμo hai yÕu tè lμ ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc b¶n nh¹c. Mét sè b¶n nh¹c cßn ph¶i dùa vμo nh÷ng yÕu tè kh¸c nh− c¸c dÊu ho¸ bÊt th−êng, nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c. 1.2. X¸c ®Þnh giäng tr−ëng dùa vµo ho¸ biÓu Dùa vμo ho¸ biÓu ®Ó dÔ dμng t×m ®−îc ©m chñ cña c¸c giäng tr−ëng. − Víi ho¸ biÓu cã dÊu th¨ng, tõ dÊu th¨ng cuèi cïng tiÕn lªn mét qu·ng hai thø sÏ lμ ©m chñ cña giäng. VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu 5 dÊu th¨ng, tõ dÊu La th¨ng lªn qu·ng 2 thø ta cã ©m Si. §©y lμ giäng Si tr−ëng. − §èi víi ho¸ biÓu cã dÊu gi¸ng, ©m chñ cña giäng sÏ lμ dÊu gi¸ng ®øng tr−íc dÊu gi¸ng cuèi cïng cña ho¸ biÓu. VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu cã 3 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab), vËy Mi gi¸ng sÏ lμ ©m chñ cña giäng Mi gi¸ng tr−ëng. NÕu ho¸ biÓu cã 5 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab, Rªb, Solb), vËy Rª gi¸ng sÏ lμ ©m chñ cña giäng Rª gi¸ng tr−ëng. 91
1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc Dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc, sÏ x¸c ®Þnh ®−îc giäng cña hÇu hÕt c¸c b¶n nh¹c (trõ b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ). Ho¸ biÓu ¢m kÕt thóc Giäng Kh«ng ho¸ biÓu §« §« tr−ëng Kh«ng ho¸ biÓu La La thø Mét dÊu th¨ng Sol Sol tr−ëng Mét dÊu th¨ng Mi Mi thø Mét dÊu gi¸ng Fa Fa tr−ëng Mét dÊu gi¸ng Rª Rª thø Hai dÊu th¨ng Rª Rª tr−ëng Hai dÊu th¨ng Si Si thø Hai dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng tr−ëng Hai dÊu gi¸ng Sol Sol thø Ba dÊu th¨ng La La tr−ëng Ba dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng thø Ba dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng tr−ëng Ba dÊu gi¸ng §« §« thø Bèn dÊu th¨ng Mi Mi tr−ëng Bèn dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng thø Bèn dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng tr−ëng Bèn dÊu gi¸ng Fa Fa thø N¨m dÊu th¨ng Si Si tr−ëng N¨m dÊu th¨ng Sol (th¨ng) Sol th¨ng thø N¨m dÊu gi¸ng Rª (gi¸ng) Rª gi¸ng tr−ëng N¨m dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng thø S¸u dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng tr−ëng S¸u dÊu th¨ng Rª (th¨ng) Rª th¨ng thø S¸u dÊu gi¸ng Sol (gi¸ng) Sol gi¸ng tr−ëng S¸u dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng thø B¶y dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng tr−ëng B¶y dÊu th¨ng La (th¨ng) La th¨ng thø B¶y dÊu gi¸ng §« (gi¸ng) §« gi¸ng tr−ëng B¶y dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng thø 92
NhiÒu b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ, khi ®ã x¸c ®Þnh giäng ®iÖu ph¶i dùa vμo nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c. VÝ dô : Mïa hoa ph−îng në Nh¹c vμ lêi : Hoµng V©n Nhanh − Vui víi §2. Quan hÖ hä hμng gi÷a c¸c giäng Trong hÖ thèng ®iÖu thøc 7 ©m, c¸c giäng tr−ëng vμ giäng thø cã nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i víi nhau. Mèi quan hÖ hä hμng gÇn hay xa gi÷a c¸c giäng còng 93
nh− sù chuyÓn tiÕp tõ giäng nμy sang giäng kh¸c lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn diÔn c¶m cã ý nghÜa nghÖ thuËt ®èi víi mét t¸c phÈm ©m nh¹c. Nã ®−a vμo ©m nh¹c sù ®a d¹ng vμ phong phó vÒ mμu s¾c ®ång thêi hç trî cho sù ph¸t triÓn cña t¸c phÈm. 2.1. Giäng song song Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ho¸ biÓu, gäi lμ hai giäng song song. Hai giäng song song lμ hai giäng cã thμnh phÇn ©m gièng nhau. VÝ dô giäng §« tr−ëng song song víi giäng La thø : Giäng §« tr−ëng : Giäng La thø : HoÆc giäng Rª tr−ëng song song víi giäng Si thø. Giäng Rª tr−ëng : Giäng Si thø : ¢m chñ cña giäng thø thÊp h¬n ©m chñ cña giäng tr−ëng song song mét qu·ng 3 thø. Hay cã thÓ hiÓu mét c¸ch kh¸c lμ bËc VI cña giäng tr−ëng sÏ lμ ©m chñ cña giäng thø song song. NÕu biÕt tªn giäng tr−ëng ë ho¸ biÓu nμo, sÏ t×m ®−îc tªn giäng thø ë ho¸ biÓu ®ã. 2.2. Giäng cïng tªn Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ©m chñ, gäi lμ hai giäng cïng tªn. VÝ dô : − Giäng §« tr−ëng cïng tªn víi giäng §« thø. − Giäng Rª tr−ëng cïng tªn víi giäng Rª thø. − Giäng Mi tr−ëng cïng tªn víi giäng Mi thø. 94
− Giäng Fa tr−ëng cïng tªn víi giäng Fa thø. − Giäng Sol tr−ëng cïng tªn víi giäng Sol thø... Gi÷a hai giäng cïng tªn, ba ©m ë bËc III, bËc VI vμ bËc VII cã cao ®é kh¸c nhau. VÝ dô so s¸nh gi÷a giäng §« tr−ëng vμ giäng §« thø. Giäng §« tr−ëng : Giäng §« thø : §3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng 3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m ChuyÓn giäng vμ chuyÓn t¹m võa lμ thñ ph¸p s¸ng t¸c, võa lμ ph−¬ng tiÖn ph¸t triÓn ©m nh¹c, t¹o nªn sù phong phó vÒ mμu s¾c trong t¸c phÈm. ChuyÓn giäng vμ chuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu, cã tr−êng hîp thay ®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c. − ChuyÓn giäng lμ b¶n nh¹c cã mét ®o¹n chuyÓn sang giäng míi. §o¹n nh¹c míi ®−îc cñng cè vμ ph¸t triÓn xung quanh chñ ©m. ChuyÓn giäng th−êng thay ®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c. 95
VÝ dô : Quª h−¬ng Nh¹c : Gi¸p V¨n Th¹ch Thong th¶ − Yªu th−¬ng Lêi : Th¬ §ç Trung Qu©n − ChuyÓn t¹m lμ thay ®æi giäng trong mét c©u nh¹c, kh«ng cñng cè chñ ©m míi, th−êng kÕt thóc b¶n nh¹c ë giäng ban ®Çu. ChuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu. 96
VÝ dô : Tico Tico S«i ®éng Nh¹c Braxin Samba Am E7 §o¹n nh¹c trªn viÕt ë giäng La thø, chuyÓn t¹m sang giäng Mi tr−ëng ë nhÞp 9. 3.2. DÞch giäng Khi s¸ng t¸c, nh¹c sÜ th−êng chän giäng ®iÖu thÝch hîp víi néi dung cña t¸c phÈm. Ngoμi nh÷ng b¶n giao h−ëng, concerto, sonate, vë nh¹c kÞch... t¸c phÈm viÕt cho giäng h¸t nμo còng cã thÓ chuyÓn dÞch sang mét giäng kh¸c cao h¬n hoÆc thÊp h¬n giäng gèc. Sù chuyÓn dÞch tõ mét giäng nμy sang mét giäng kh¸c gäi lμ dÞch giäng. ViÖc dÞch giäng th−êng gÆp ë t¸c phÈm thanh nh¹c. Khi biÓu diÔn c¸c ca sÜ th−êng theo tÇm c÷ giäng cña m×nh ®Ó chän giäng t¸c phÈm cho phï hîp. DÞch giäng ®«i khi còng x¶y ra ®èi víi c¸c t¸c phÈm viÕt cho c¸c nh¹c cô. Khi cã mét t¸c phÈm viÕt cho nh¹c cô nμy l¹i ®−îc dïng cho mét nh¹c cô kh¸c cã ©m vùc kh«ng gièng víi nh¹c cô ban ®Çu. VÝ dô t¸c phÈm viÕt cho ®μn violon l¹i ®−îc dïng cho ®μn violoncell biÓu diÔn. Cã ba c¸ch dÞch giäng : − DÞch giäng theo qu·ng. §Ó dÞch giäng theo qu·ng, cÇn tiÕn hμnh c¸c b−íc : + B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc. + B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi. + B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn. + B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi. 97
+ B−íc 5 : DÞch chuyÓn c¸c nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c ®Þnh. VÝ dô : chuyÓn giai ®iÖu bμi ChiÕn sÜ tÝ hon sang giäng §« tr−ëng. B¶n gèc : ChiÕn sÜ tÝ hon Nh¹c : §inh Nhu CÇn thùc hiÖn theo c¸c b−íc nãi trªn : + B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc. B¶n gèc viÕt ë giäng Fa tr−ëng. + B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi. B¶n míi giäng §« tr−ëng. + B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn. Qu·ng cÇn dÞch chuyÓn lμ qu·ng 4 ®óng (Fa xuèng §«). + B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi. Giäng §« tr−ëng kh«ng cã ho¸ biÓu. + B−íc 5 : DÞch chuyÓn c¸c nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c ®Þnh. 98
Trong b−íc 5, chØ cÇn chuyÓn c¸c nèt nh¹c xuèng qu·ng 4, khi ®ã mäi nèt ®Òu thÊp h¬n so víi b¶n gèc qu·ng 4 ®óng. Tuy nhiªn nÕu b¶n gèc cã dÊu ho¸ bÊt th−êng th× cÇn x¸c ®Þnh cao ®é c¸c nèt ë b¶n míi cho chÝnh x¸c. VÝ dô chuyÓn giai ®iÖu sau ®©y sang giäng Fa tr−ëng : Que sera ? (TrÝch) Nh¹c Ph¸p §o¹n nh¹c trªn ®−îc dÞch sang giäng Fa tr−ëng : − DÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi ho¸ biÓu. C¸c nèt nh¹c kh«ng thay ®æi vÞ trÝ trªn khu«ng nh−ng thay ®æi ho¸ biÓu sÏ lμm cao ®é cña b¶n nh¹c cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nöa cung. VÝ dô ®o¹n nh¹c gèc giäng La thø : 99
DÞch sang giäng La gi¸ng thø : HoÆc dÞch sang giäng La th¨ng thø : − DÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi kho¸ nh¹c. VÝ dô giai ®iÖu viÕt cho violon ë giäng Sol tr−ëng : Khi dÞch giai ®iÖu trªn cho violoncell (vÉn ë giäng Sol tr−ëng), cÇn thay ®æi kho¸ nh¹c, ®ång thêi giai ®iÖu ®−îc chuyÓn thÊp xuèng qu·ng 8 ®óng. 100
Ngoμi c¸ch dÞch giäng trªn b¶n nh¹c cßn c¸ch dÞch giäng trªn nh¹c cô. HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c lo¹i ®μn phÝm ®iÖn tö ®Òu cã chøc n¨ng dÞch giäng (Transpose), ng−êi ch¬i ®μn chØ cÇn biÕt c¸ch sö dông chøc n¨ng nμy lμ cã thÓ dÞch giäng c¸c b¶n nh¹c theo ý muèn. C©u hái vμ bμi tËp a) C©u hái 1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo c¸c yÕu tè nμo ? 2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ? 3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ? 4. Tr×nh bμy c¸ch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ? Nªu vÝ dô ? 5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ? 6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ? 7. Tr×nh bμy c¸c lo¹i dÞch giäng ? b) Bμi tËp viÕt 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr−ëng (16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 2 . 4 2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng La thø (8 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng La tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 3 . 4 3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Rª tr−ëng (8 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Rª thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 4 . 4 4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Sol thø (16 3 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Mi tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 8 . 5. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Mi thø xuèng Rª thø). T¹m biÖt bóp bª Nh¹c : Hoµnh Th«ng 101
6. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau lªn qu·ng 3 tr−ëng : (Fa tr−ëng lªn La tr−ëng). Chó bé ®éi ®i xa Nh¹c : Hoµng Long 7. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Sol tr−ëng xuèng Fa tr−ëng). David c) Bμi tËp trªn ®μn 1. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng. 2. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch xuèng qu·ng 2 tr−ëng. 102
H−íng dÉn tù häc H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái C©u 1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo c¸c yÕu tè nμo ? − X¸c ®Þnh giäng ph¶i dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc. − Khi b¶n nh¹c kÕt thóc kh«ng vÒ ©m chñ, cÇn x¸c ®Þnh giäng dùa vμo nh÷ng ©m æn ®Þnh. C©u 2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1. C©u 3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2. C©u 4. Tr×nh bμy c¸ch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ? Nªu vÝ dô ? Tõ ©m chñ cña giäng tr−ëng, ®i xuèng qu·ng 3 thø sÏ x¸c ®Þnh ®−îc ©m chñ cña giäng thø song song. VÝ dô giäng tr−ëng lμ Fa tr−ëng, giäng thø song song sÏ lμ Rª thø ; giäng tr−ëng lμ La tr−ëng, giäng thø song song sÏ lμ Fa th¨ng thø... C©u 5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ? Gi÷a hai giäng cïng tªn cã 3 ©m kh¸c nhau vÒ cao ®é, ®ã lμ ©m bËc III, bËc VI vμ bËc VII. C©u 6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2. C©u 7. Tr×nh bμy c¸c lo¹i dÞch giäng ? Cã 3 lo¹i dÞch giäng lμ dÞch giäng theo qu·ng, dÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi ho¸ biÓu vμ dÞch giäng b»ng c¸ch thay ®æi kho¸ nh¹c. H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr−ëng (16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 2 . 4 − Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ ng−êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp. − §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu, nªn sö dông nhiÒu ©m §«, Mi, Sol. − §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« thø cã ho¸ biÓu 3 dÊu gi¸ng (Si gi¸ng, Mi gi¸ng, La gi¸ng). − KÕt thóc b¶n nh¹c ë ©m §«. Thùc hiÖn mét sè bμi tËp tiÕp theo t−¬ng tù. 103
H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn Bμi tËp 1. Thùc hiÖn giai ®iÖu, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng. − CÇn ®μn giai ®iÖu b¶n gèc cho thuÇn thôc, s¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ, ®μn kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m. − §μn giai ®iÖu b¶n míi chËm, kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m. Thùc hiÖn bμi tËp sè 2 t−¬ng tù. 104
Ch−¬ng VI Hîp ©m Môc tiªu Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc : Kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ c¸c thÓ ®¶o. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vµ giäng thø. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vµ giäng thø. Hîp ©m b¶y ¸t vµ c¸c thÓ ®¶o. Hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c. Ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp c¸c bËc cña hîp ©m. C¸c lo¹i kÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc. §1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba vμ c¸c thÓ ®¶o 1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m Trong ©m nh¹c, c¸c chång ©m ®−îc h×nh thμnh do sù kÕt hîp cïng mét lóc tõ ba ©m thanh trë lªn. NÕu c¸c ©m thanh trong mét chång ©m ®−îc s¾p xÕp theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh gäi lμ hîp ©m. Cã rÊt nhiÒu d¹ng cÊu tróc hîp ©m kh¸c nhau ®−îc h×nh thμnh ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lÞch sö ©m nh¹c, còng nh− ë tõng nÒn ©m nh¹c kh¸c nhau. Trong nÒn ©m nh¹c ph−¬ng T©y, ®−îc dïng phæ biÕn h¬n c¶ lμ c¸c hîp ©m cã c¸c ©m chång theo qu·ng ba. Hîp ©m vμ mèi liªn kÕt gi÷a chóng víi nhau ®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong ©m nh¹c. Nã kh«ng nh÷ng ®−îc dïng lμm phÇn ®Öm cho giai ®iÖu mμ nã cßn t¹o nªn giai ®iÖu b»ng c¸c d¹ng ©m h×nh ho¸... 1.2. C¸c lo¹i hîp ©m ba Hîp ©m ba gåm cã ba ©m xÕp lªn nhau theo qu·ng ba, tªn cña chóng lμ ©m 1, ©m 3 vμ ©m 5. Gäi lμ hîp ©m ba v× hîp ©m nμy cã 3 ©m, tuy nhiªn nã cã thÓ ®−îc gäi lμ hîp ©m n¨m (do ©m 1 vμ ©m 5 t¹o thμnh qu·ng n¨m). 105
− C¸c lo¹i hîp ©m ba : cã nhiÒu d¹ng hîp ©m ba. Sù kh¸c nhau gi÷a c¸c d¹ng hîp ©m ba phô thuéc vμo thø tù s¾p xÕp vμ tÝnh chÊt cña c¸c qu·ng ba t¹o nªn hîp ©m ba ®ã. ¢m nh¹c ph−¬ng T©y th−êng dïng phæ biÕn bèn d¹ng hîp ©m ba ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng qu·ng ba tr−ëng vμ ba thø. §ã lμ c¸c hîp ©m ba tr−ëng, ba thø, ba t¨ng vμ ba gi¶m. + Hîp ©m ba tr−ëng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba tr−ëng ë d−íi vμ qu·ng ba thø ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô: Tªn cña hîp ©m ba tr−ëng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh. VÝ dô : C lμ hîp ©m §« tr−ëng. D lμ hîp ©m Rª tr−ëng. E lμ hîp ©m Mi tr−ëng. + Hîp ©m ba thø lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba thø ë d−íi vμ qu·ng ba tr−ëng ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô: Tªn cña hîp ©m ba thø ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷ m. VÝ dô: Dm lμ hîp ©m Rª thø. Em lμ hîp ©m Mi thø. Fm lμ hîp ©m Fa thø. + Hîp ©m ba t¨ng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba tr−ëng. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m t¨ng. VÝ dô : Tªn cña hîp ©m ba t¨ng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷ aug. VÝ dô : F- aug lμ hîp ©m Fa t¨ng. G- aug lμ hîp ©m Sol t¨ng. A- aug lμ hîp ©m La t¨ng. + Hîp ©m ba gi¶m lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba thø. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m gi¶m. VÝ dô : 106
Tªn cña hîp ©m ba gi¶m ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ c¸i La-tinh kÌm thªm ch÷ dim. VÝ dô : A dim lμ hîp ©m La gi¶m. B dim lμ hîp ©m Si gi¶m. C dim lμ hîp ©m §« gi¶m. C¸c hîp ©m ba tr−ëng vμ ba thø lμ c¸c hîp ©m thuËn bëi chóng ®−îc cÊu t¹o b»ng c¸c qu·ng thuËn (3 tr−ëng, 3 thø vμ 5 ®óng). C¸c hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m lμ c¸c hîp ©m nghÞch bëi trong hîp ©m cã chøa qu·ng nghÞch (5 t¨ng vμ 5 gi¶m). So víi hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m th× c¸c hîp ©m ba tr−ëng, ba thø ®−îc dïng phæ biÕn h¬n. − Tªn gäi cña c¸c ©m trong hîp ©m ba : mçi ©m thanh cña hîp ©m ®Òu cã tªn gäi riªng. C¸c tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng gi÷a ©m ®ã víi ©m thÊp nhÊt cña hîp ©m khi ë thÓ c¬ b¶n : + ¢m thÊp nhÊt gäi lμ ©m gèc hoÆc ©m 1. + ¢m thø hai gäi lμ ©m 3. + ¢m cao nhÊt gäi lμ ©m 5. Tªn cña c¸c ©m kh«ng thay ®æi khi vÞ trÝ cña chóng thay ®æi trong hîp ©m. VÝ dô : 1.3. C¸c thÓ ®¶o cña hîp ©m ba Khi ba ©m thanh cña hîp ©m ®−îc s¾p xÕp theo qu·ng 3 th× c¸ch s¾p xÕp Êy gäi lμ thÓ c¬ b¶n hay thÓ gèc (còng cã thÓ gäi lμ thÓ nguyªn vÞ) cña hîp ©m. Ngoμi thÓ gèc, hîp ©m ba cã hai thÓ ®¶o lμ thÓ ®¶o mét vμ thÓ ®¶o hai. − ThÓ ®¶o mét : §−a ©m gèc (©m mét) cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng t¸m, ©m ba trë thμnh ©m thÊp nhÊt. ThÓ ®¶o mét ®−îc gäi lμ hîp ©m s¸u. Tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng tõ ©m thÊp nhÊt cña hîp ©m víi ©m mét. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o mét lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc. VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o mét cña nã : NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o mét cña nã ®−îc gäi lμ T6. − ThÓ ®¶o hai : §−a c¶ ©m mét vμ ©m ba cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng t¸m, ©m n¨m trë thμnh ©m thÊp nhÊt. 107
ThÓ ®¶o hai ®−îc gäi lμ hîp ©m bèn s¸u. Tªn gäi nh− vËy lμ theo qu·ng gi÷a ©m thÊp nhÊt víi ©m mét vμ qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o hai lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc. 4 VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o hai cña nã : NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o hai cña nã ®−îc gäi lμ T 6 . 4 §2. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vμ giäng thø C¸c bËc cña mét giäng tr−ëng hay mét giäng thø ®Òu cã thÓ x©y dùng c¸c hîp ©m ba b»ng c¸ch chång thªm hai ©m theo qu·ng ba lªn mçi bËc. VÝ dô ë giäng §« tr−ëng : C¸c hîp ©m ®Òu cã tªn gäi riªng, phô thuéc vμo vÞ trÝ cña bËc trong ®iÖu thøc. VÝ dô : − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc I lμ T. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc II lμ SII. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc III lμ DTIII. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc IV lμ S. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc V lμ D. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VI lμ TSVI. − Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VII lμ DVII. 2.1. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng Trong giäng tr−ëng tù nhiªn ba hîp ©m x©y dùng trªn ba bËc chÝnh (bËc I, bËc IV vμ bËc V) ®Òu lμ c¸c hîp ©m ba tr−ëng. C¸c hîp ©m nμy thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt cña giäng tr−ëng, lμ trung t©m cña c¸c chøc n¨ng ®iÖu thøc, ®−îc sö dông réng r·i trong ©m nh¹c. §©y lμ c¸c hîp ©m ba chÝnh v× tÊt c¶ c¸c ©m cña mét giäng ®Òu n»m trong thμnh phÇn cña ba hîp ©m nμy. VÝ dô giäng §« tr−ëng cã c¸c ©m §«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si. 108
Hîp ©m ë bËc I (§« tr−ëng) cã c¸c ©m : §«, Mi, Sol. Hîp ©m ë bËc IV (Fa tr−ëng) cã c¸c ©m : Fa, La, §«. Hîp ©m ë bËc V (Sol tr−ëng) cã c¸c ©m : Sol, Si, Rª. Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña c¸c hîp ©m tr−ëng ®−îc dïng b»ng c¸c ch÷ viÕt hoa. VÝ dô vÒ c¸c hîp ©m chÝnh cña giäng §« tr−ëng : 2.2. C¸c hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø C¸c hîp ©m ba x©y dùng trªn c¸c bËc chÝnh (bËc I, bËc IV vμ bËc V) cña mét giäng thø tù nhiªn lμ c¸c hîp ©m ba thø. Còng nh− trong giäng tr−ëng c¸c hîp ©m nμy tiªu biÓu cho tÝnh chÊt thø vμ lμ trung t©m cña chøc n¨ng ®iÖu thøc. Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña c¸c hîp ©m thø ®−îc dïng b»ng c¸c ch÷ viÕt hoa. VÝ dô vÒ c¸c hîp ©m chÝnh cña giäng La thø : CÇn ph©n biÖt tªn hîp ©m víi c¸ch gäi theo theo bËc cña nã trong ®iÖu thøc. VÝ dô ë giäng La thø, hîp ©m ë bËc I : − Gäi theo chøc n¨ng lμ t. − Gäi theo bËc lμ I. − Gäi theo tªn lμ La thø (Am). 2.3. Sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh Sù kÕt nèi liªn tiÕp c¸c hîp ©m víi nhau trong sù chuyÓn ®éng c¸c bÌ mét c¸ch hîp lÝ ®−îc gäi lμ nèi tiÕp hîp ©m. Sù nèi tiÕp liªn tôc hai hay nhiÒu hîp ©m víi nhau gäi lμ vßng hoμ ©m. C¸c hîp ©m ba chÝnh lμ c¬ së hoμ ©m trong mét ®iÖu thøc do vËy chóng ®−îc dïng rÊt réng r·i trong c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c vμ cã rÊt nhiÒu c¸ch liªn kÕt víi nhau. Tuy nhiªn, ©m nh¹c cæ ®iÓn ch©u ¢u kh«ng cho phÐp sù nèi tiÕp tõ hîp ©m D sang hîp ©m S v× nã m©u thuÉn víi quan hÖ chøc n¨ng tù nhiªn. Sù nèi tiÕp nμy chØ ®−îc sö dông trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt. Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh ë giäng §« tr−ëng : HoÆc : 109
6 T6 S D4 T6 Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt c¸c hîp ©m ba chÝnh ë giäng La thø : HoÆc : 6 6 t4 s6 D t4 §3. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vμ giäng thø C¸c hîp ©m ba x©y dùng trªn c¸c bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII trong mét giäng tr−ëng hay giäng thø gäi lμ c¸c hîp ©m ba phô. So víi c¸c hîp ©m ba chÝnh ë mét møc ®é nμo ®ã nã ®−îc sö dông Ýt h¬n vμ cã ý nghÜa phô trong ®iÖu thøc. Tuy nhiªn c¸c hîp ©m nμy l¹i lμm phong phó vÒ mμu s¾c hoμ ©m cho ®iÖu thøc. 3.1. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng C¸c hîp ©m phô trong giäng tr−ëng tù nhiªn gåm ba hîp ©m thø (hîp ©m ba bËc II, bËc III, vμ bËc VI) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc VII). VÝ dô hîp ©m ba phô cña giäng §« tr−ëng : 3.2. C¸c hîp ©m ba phô cña giäng thø C¸c hîp ©m phô trong giäng thø tù nhiªn gåm ba hîp ©m tr−ëng (hîp ©m bËc III, bËc VI vμ bËc VII) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc II). VÝ dô hîp ©m ba phô cña giäng La thø : 110