Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 1

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

126
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự phát triển các nghiên cứu về bảo vệ tài nguyên nước 1.1. Những luận điểm chung Sử dụng hợp lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên - nhiệm vụ quan trọng nhất của thời đại. Những vấn đề sử dụng n-ớc, đặc biệt ở các quốc gia với tài nguyên n-ớc hạn chế, đang là nỗi lo đặc biệt. Hiểm họa không chỉ do sự cạn kiệt về l-ợng, mà cả do suy giảm chất l-ợng ở qui mô lớn, không cho phép sử dụng tài nguyên hiện có, đang trở nên hiện thực. Vì vậy, vấn đề sử...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 1

атмосфере. Л., Гидрометеоиздат, 1972. 366 с. 2. B¶o vÖ n−íc lôc ®Þa 16. Кароль И. Л., Розанов В. В., Тимофеев Ю. М. Газовые примеси в атмосфере. Л., Гидрометеоиздат, 1983. 192 с. 17. Климат Ленинграда. Л., Гидрометеоиздат, 1982. 252 с. 18. Климат Москвы. Л., Гидрометеоиздат, 1974. 320 с. 19. Климат Москвы за последние 30 лет. М., 1989. 92 с. 20. Климатические и биологические последствия ядерной войны. М., Ch−¬ng 1 Наука, 1987. 287 с. sù ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu 21. Ландсберг Г. Е. Климат города. Л., Гидрометеоиздат, 1983. 248 с. vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc 22. Марчук Г. И. Математическое моделирование в проблеме окру- жающей среды. М., Наука, 1982. 310 с. 23. Матвеев Л. Т. Курс общей метеорологии. Физика атмосферы. Л., 1.1. Nh÷ng luËn ®iÓm chung Гидрометеопздат, 1984. 750 с. 24. Методические указания по прогнозированию загрязнения воз-духа в Sö dông hîp lý vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn - nhiÖm городах с учетом метеорологических условий: РД 52.04. 78−85. vô quan träng nhÊt cña thêi ®¹i. Nh÷ng vÊn ®Ò sö dông n−íc, Введено впервые. М., 1986. 59 с. ®Æc biÖt ë c¸c quèc gia víi tμi nguyªn n−íc h¹n chÕ, ®ang lμ nçi 25. Общесоюзный нормативный документ. Методика расчета кон- lo ®Æc biÖt. HiÓm häa kh«ng chØ do sù c¹n kiÖt vÒ l−îng, mμ c¶ центраций в атмосферном воздухе вредных веществ, содержа-щихся в выбросах предприятий. ОНД 86. Л., Гидрометеоиздат, 1987. 93 с. do suy gi¶m chÊt l−îng ë qui m« lín, kh«ng cho phÐp sö dông 26. Пененко В. В., Алоян А. Е. Модели и методы в задачах охраны tμi nguyªn hiÖn cã, ®ang trë nªn hiÖn thùc. окружающей среды. Новосибирск: Наука, 1985. 256 с. V× vËy, vÊn ®Ò sö dông hîp lý tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ 27. Семенченко Б. А., Белов П. И. Метеорологические аспекты охраны b¶o vÖ m«i tr−êng ®ang ®−îc rÊt chó ý ë cÊp quèc gia vμ ph¸p природной среды. М., 1984. 95 с. lý. ThËt vËy, ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu tiªn tån t¹i nhμ n−íc X« 28. Смит К. Основы прикладной метеорологии. Л., Гидрометеоиздат, viÕt, së h÷u quèc gia vÒ n−íc ®· ®−îc ®Ò ra, më ra nh÷ng kh¶ 1978. 423 c. n¨ng réng lín ®Ó sö dông tæng hîp vμ cã kÕ ho¹ch tμi nguyªn 29. Стыро Б. И., Луянас В. Ю., Шопаускас К. К. Радиоактивность n−íc nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n, ®ång thêi b¶o vÖ n−íc атмосферы и метеорология. Вильнюс, Минтис, 1975. 268 с. khái « nhiÔm vμ c¹n kiÖt. N¨m 1919, ë n−íc Nga ®· thμnh lËp Uû ban Trung −¬ng vÒ B¶o vÖ n−íc, víi nhiÖm vô nghiªn cøu c¸c thñy vùc tiÕp nhËn n−íc th¶i tõ c¸c xÝ nghiÖp, t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p ®Êu tranh chèng « nhiÔm mäi nguån n−íc, kiÓm tra vμ t− vÊn vÒ mäi vÊn 235 236
C¸c c¬ quan thanh tra vÖ sinh cña Bé Y tÕ Liªn X« vμ c¸c ®Ò liªn quan tíi lμm s¹ch n−íc th¶i. N¨m 1947, Héi ®ång Bé tr−ëng Liªn X« ®· th«ng qua nghÞ ®Þnh “VÒ nh÷ng biÖn ph¸p n−íc céng hßa (c¸c tr¹m vÖ sinh - dÞch tÔ) thùc hiÖn g×n gi÷ vÖ lo¹i trõ « nhiÔm vμ b¶o tån vÖ sinh c¸c nguån n−íc”. N¨m 1959, sinh c¸c thñy vùc dïng trong cung cÊp n−íc ¨n, trong c¸c môc Héi ®ång Bé tr−ëng Liªn X« ®· th«ng qua nghÞ ®Þnh “VÒ t¨ng ®Ých ch÷a bÖnh vμ nghØ d−ìng còng nh− c¸c môc ®Ých kh¸c. c−êng kiÓm so¸t nhμ n−íc ®èi víi sö dông n−íc ngÇm vμ c¸c Bé Ng− nghiÖp, th«ng qua c¸c c¬ quan b¶o ng−, ph¶i thùc biÖn ph¸p b¶o vÖ nã”, cßn n¨m 1960, nghÞ ®Þnh “VÒ nh÷ng biÖn hiÖn c«ng t¸c thanh s¸t ®èi víi c¸c thñy vùc cã gi¸ trÞ kinh tÕ ph¸p lËp l¹i trËt tù sö dông vμ t¨ng c−êng b¶o tån tμi nguyªn nghÒ c¸. n−íc ë Liªn X«“. T−¬ng øng víi nh÷ng nghÞ ®Þnh nμy, ®· thμnh Bé §Þa chÊt cã chøc n¨ng kiÓm so¸t viÖc sö dông n−íc lËp nh÷ng c¬ quan vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc vμ x©y dùng ngÇm vμ b¶o vÖ chóng khái c¹n kiÖt vμ « nhiÔm. nh÷ng gi¶i ph¸p gi÷ trong s¹ch c¸c thñy vùc. ë tÊt c¶ c¸c n−íc céng hoμ thuéc Liªn bang cã c¸c ®¹o luËt Trong nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan thuéc Thanh tra Nhμ n−íc vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn, trong ®ã vÊn ®Ò vÒ b¶o vÖ n−íc chiÕm vÞ bao gåm viÖc thùc hiÖn kiÓm tra vÒ sö dông hîp lý tμi nguyªn trÝ quan träng. Trong luËt h×nh sù cña c¸c n−íc céng hoμ, viÖc n−íc cña c¸c xÝ nghiÖp, tiÕn hμnh c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ thñy vùc lμm « nhiÔm c¸c thñy vùc ®−îc quy vμo tr¸ch nhiÖm h×nh sù. khái « nhiÔm, bÈn vμ c¹n kiÖt; thèng kª tμi nguyªn n−íc mÆt vμ N¨m 1970, ®· th«ng qua “C¬ së ph¸p chÕ vÒ n−íc cña Liªn ®¶m b¶o sö dông mét c¸ch cã kÕ ho¹ch; x©y dùng c©n b»ng thñy X« vμ c¸c n−íc céng hoμ liªn bang”. B»ng v¨n b¶n ph¸p chÕ nμy lîi vμ nh÷ng ph−¬ng ¸n sö dông vμ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc ®· kh¼ng ®Þnh r»ng n−íc tù nhiªn lμ tμi s¶n toμn d©n, sö dông t−¬ng lai; nh÷ng kÕ ho¹ch vμ nguyªn t¾c sö dông tæng hîp tμi hîp lý vμ b¶o vÖ chóng khái « nhiÔm lμ sù nghiÖp quan träng nguyªn n−íc v.v... quèc gia. Nh÷ng xÝ nghiÖp vμ tæ chøc nμo cã ho¹t ®éng lμm ¶nh Theo nghÞ ®Þnh trªn, viÖc x©y dùng vμ ®−a vμo khai th¸c h−ëng ®Õn tr¹ng th¸i n−íc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tiÕn hμnh c¸c nh÷ng c¬ së c«ng nghiÖp chØ ®−îc cho phÐp nÕu tu©n thñ toμn biÖn ph¸p c«ng nghÖ, c¶i t¹o ®Êt - rõng, kÜ thuËt n«ng nghiÖp, bé c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ n−íc ®¶m b¶o sù trong s¹ch cña nguån thñy c«ng, vÖ sinh vμ c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®¶m b¶o gi÷ n−íc khái n−íc mÆt. « nhiÔm, bÈn vμ c¹n kiÖt, còng nh− c¶i thiÖn t×nh h×nh vμ chÕ Tõ n¨m 1978, Tæng côc KhÝ t−îng Thñy v¨n Liªn X« ®é n−íc. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ n−íc ®−îc bao hμm trong kÕ chuyÓn ®æi thμnh Uû ban Nhμ n−íc vÒ KhÝ t−îng Thñy v¨n vμ ho¹ch nhμ n−íc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n. KiÓm so¸t M«i tr−êng Thiªn nhiªn Liªn X« - ñy ban Nhμ n−íc Chóng ta ®ang x©y dùng vμ hoμn thiÖn nh÷ng quy t¾c b¶o vÒ KhÝ t−îng Thñy v¨n Liªn X« - ®−îc giao tr¸ch nhiÖm nghiªn vÖ n−íc trong khi sö dông. “Nh÷ng quy chÕ b¶o vÖ n−íc mÆt cøu c¸c chØ tiªu ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng cña n−íc mÆt vμ biÕn khái « nhiÔm bëi n−íc th¶i” hiÖn hμnh còng ®ang ®−îc th−êng ®æi cña chóng do ¶nh h−ëng ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi. xuyªn ®iÒu chØnh vμ hoμn thiÖn. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m b¶y m−¬i, Tiªu chuÈn Nhμ n−íc Liªn Khai th¸c tμi nguyªn n−íc, ngμy cμng cã nhiÒu xÝ nghiÖp X« ®· ®Ò xuÊt hÖ thèng tiªu chuÈn trong lÜnh vùc b¶o vÖ chÊt trë nªn liªn quan lÉn nhau khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ l−îng n−íc. 237 238
n−íc. V× vËy, trong khi ®¸nh gi¸ sö dông n−íc mÆt vμ n−íc phËn cÊu thμnh trong c¸c kÕ ho¹ch nhμ n−íc. Tuy nhiªn, nÕu ngÇm hiÖn nay vμ trong t−¬ng lai, trong khi t×m hiÓu c¸c vïng nh− ë cÊp ®é lËp ph¸p quèc gia, th¸i ®é ®èi víi c¸c vÊn ®Ò b¶o vÖ thiÕu tμi nguyªn n−íc t¹m thêi vμ th−êng xuyªn, th× viÖc ®iÒu tμi nguyªn n−íc ®· ®−îc ®Ò cao thÝch ®¸ng, th× c¸c c¬ quan thùc chØnh l¹i c¸c c¸n c©n nhu cÇu n−íc ë c¸c vïng l·nh thæ cã ý thi kh«ng hiÕm khi cßn ch−a cã nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt vÒ nghÜa to lín. b¶o vÖ n−íc khái « nhiÔm vμ c¹n kiÖt, ®Ó cho n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò næi cém nh− vÒ c¸c biÓn Aral, Azov vμ Kaspi, c¸c hå Bai C¸n c©n n−íc lμ c¬ së cña c¸c s¬ ®å tæng thÓ, vïng vμ l−u can vμ Ladoga, l−u vùc s«ng Vonga vμ nhiÒu ®èi t−îng n−íc ®Þa vùc vÒ viÖc sö dông tæng hîp vμ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc cho mäi ph−¬ng kh¸c. thêi kú. Trong nh÷ng n¨m 70, chóng ta ®· th«ng qua hμng lo¹t nh÷ng quyÕt s¸ch nh»m t¨ng c−êng b¶o vÖ thiªn nhiªn vμ mét 1.2. Tμi nguyªn n−íc cña Liªn X« sè ®èi t−îng n−íc lín. Trong “ChiÕn l−îc toμn cÇu b¶o vÖ thiªn nhiªn” th«ng qua Kh¸i niÖm “tμi nguyªn n−íc” bao gåm mäi lo¹i n−íc ë tr¹ng t¹i §¹i héi ®ång Liªn minh Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Tù nhiªn vμ Tμi th¸i tù do (kh«ng liªn kÕt hãa häc) cña hμnh tinh chóng ta: nguyªn Thiªn nhiªn, khãa 14, n¨m 1979 ®· nªu: “Mçi d©n téc n−íc mÆt vμ n−íc ngÇm, Èm l−îng trong ®Êt, n−íc b¨ng hμ, hå, vμ mçi vïng trªn thÕ giíi cÇn tuyªn bè c«ng khai ë cÊp cao nhÊt thñy vùc nh©n t¹o ®−îc nh©n lo¹i sö dông hay cã thÓ sö dông chÊp nhËn nh÷ng nghÜa vô vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn. Nh÷ng nghÜa víi møc ®é ph¸t triÓn hiÖn cã cña lùc l−îng s¶n xuÊt. vô ®ã cÇn ph¶i bao gåm viÖc ®¶m b¶o ph¸t triÓn chiÕn l−îc quèc HiÖn nay, tμi nguyªn n−íc chÝnh ë n−íc ta lμ n−íc ngät mÆt gia hoÆc khu vùc vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn vμ ch−¬ng tr×nh thùc vμ ngÇm, cã thÓ khai th¸c ®−îc. hiÖn nã. Mét c¸ch lý t−ëng, nh÷ng nghÜa vô vÒ b¶o vÖ thiªn VÒ tμi nguyªn n−íc, n−íc ta chiÕm vÞ trÝ thø nhÊt trªn thÕ nhiªn cÇn ®−îc ®−a vμo hiÕn ph¸p quèc gia cña ®Êt n−íc”. §iÒu giíi. T¹i Liªn X«, tæng tr÷ l−îng n−íc ngät (kh«ng tÝnh n−íc nμy ®· ph¶n ¸nh t¹i ®iÒu 18, HiÕn ph¸p Liªn X«, trong ®ã viÕt: ngÇm) ®−îc ®¸nh gi¸ cì 45.000 km3, ngoμi ra, hμng n¨m l¹i t¸i “V× quyÒn lîi cña c¸c thÕ hÖ h«m nay vμ t−¬ng lai, ë Liªn X« t¹o (tæng dßng ch¶y s«ng) kho¶ng 4.720 km3, trong ®ã 333 km3 chÊp nhËn nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ vμ sö dông hîp x©m nhËp tõ c¸c n−íc l¸ng giÒng. TÝnh trªn mét ®Çu ng−êi cña lý, cã c¨n cø khoa häc ®Êt vμ lßng ®Êt, tμi nguyªn n−íc, giíi thùc Liªn X« cã 17,5 ngμn m3 n−íc mét n¨m, gÇn gÊp ®«i nhu cÇu vËt vμ ®éng vËt, ®Ó g×n gi÷ sù trong s¹ch cña kh«ng khÝ vμ n−íc, dïng n−íc trung b×nh toμn cÇu. Sù ph©n bè tμi nguyªn n−íc ®¶m b¶o t¸i t¹o cña c¶i tù nhiªn vμ c¶i thiÖn m«i tr−êng xung theo l·nh thæ n−íc ta (theo vïng kinh tÕ) dÉn trong b¶ng 1.1. quanh con ng−êi”. T¹i ®iÒu 67, HiÕn ph¸p Liªn X« ®· ghi: “C«ng Theo thÓ tÝch dßng ch¶y s«ng ngßi, Liªn X« n»m vμo nhãm d©n Liªn X« cã tr¸ch nhiÖm g×n gi÷ thiªn nhiªn, b¶o vÖ cña c¶i c¸c n−íc lín trªn thÕ giíi, tuy nhiªn, chØ sè ®¶m b¶o n−íc riªng tù nhiªn”. (trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch) cña l·nh thæ n−íc ta thÊp h¬n 1,5 lÇn ë Liªn X« viÖc b¶o vÖ thiªn nhiªn lμ mét bé phËn cña chÝnh so víi trung b×nh c¸c n−íc trªn Tr¸i §Êt. SuÊt ®¶m b¶o n−íc s¸ch quèc gia, cßn nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ thiªn nhiªn lμ bé 239 240
riªng l·nh thæ Liªn X« ®−îc −íc l−îng 6 l/(s.km2), nÕu tÝnh trªn B¶ng 1.2. Ph©n bè dßng ch¶y trung b×nh nhiÒu n¨m theo mïa mét ®Çu ng−êi th× trung b×nh cã 55 m3/ngμy. Ph©n bè tμi Dßng ch¶y mïa, % cña dßng ch¶y nguyªn n−íc mÆt trªn l·nh thæ Liªn X« rÊt kh«ng ®ång ®Òu. n¨m Vïng H¬n 64 % thuéc vÒ c¸c l−u vùc B¾c B¨ng D−¬ng, 22 % - c¸c l−u Xu©n HÌ - thu §«ng vùc Th¸i B×nh D−¬ng vμ h¬n 13 % - c¸c l−u vùc §¹i T©y D−¬ng, biÓn Kaspi vμ Azov. Trªn phÇn ch©u ¢u cña Liªn X«, l·nh thæ PhÝa nam Zavolja, cËn Ural, phÝa 90-95 4-8 1-2 b¾c vμ Trung t©m Kazacstan ®«ng d©n nhÊt cña ®Êt n−íc, chØ cã kho¶ng 1/4 tμi nguyªn n−íc. §«ng Xibia 70-80 15-25 5 PhÝa b¾c phÇn ch©u ¢u Liªn X« vμ B¶ng 1.1. Tμi nguyªn n−íc c¸c vïng kinh tÕ ë Liªn X« n¨m 1980 55-65 25-35 10-20 CËn Ban TÝch 3 Tμi nguyªn n−íc (km /n¨m) T©y vμ t©y nam phÇn ch©u ¢u Liªn DiÖn tÝch 30-50 30-35 20-35 Vïng kinh tÕ X« (ngμn km2) H×nh thμnh t¹i chç Tæng T©y Xibia 45-55 35-45 10 PhÝa b¾c 1466,3 494 511,6 Cùc b¾c vμ ®«ng b¾c Xiabia 40-50 45-55 5 T©y b¾c 196,5 47,7 89,4 ViÔn §«ng, Camtraka, Zabaican... 30-40 55-65 5 Trung t©m 485,1 88,6 112,6 Trung t©m - h¾c thæ 167,7 16,1 21,0 Nh− vËy, c¸c vïng t©y b¾c, b¾c vμ ®«ng lμ nh÷ng vïng ®−îc Vonga - Viaski 263,3 47,8 151,8 ®¶m b¶o nhÊt vÒ mÆt tμi nguyªn n−íc, tû phÇn cña c¸c vïng ®ã CËn Vonga 536,4 31,5 270 b»ng gÇn mét nöa l·nh thæ Liªn bang vμ gÇn 80 % toμn bé tμi B¾c Capcaz¬ 355,1 44,0 69,3 nguyªn n−íc. Trong ph−¬ng diÖn kinh tÕ, c¸c vïng nμy lμ Ural 824,0 122,7 129 nh÷ng vïng kÐm ph¸t triÓn vμ Ýt d©n c− h¬n. T©y Xibia 2427,2 513 585 Tæng dßng ch¶y cña c¸c s«ng lín hay nhãm s«ng Liªn X« §«ng Xibia 4122,8 1097 1132 tr¶i qua nhiÒu n¨m kh«ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Sù ph©n bè dßng ViÔn §«ng 6215,9 1538 1812 ch¶y theo mïa ®Æc tr−ng bëi tû lÖ kh¸ æn ®Þnh so víi dßng ch¶y CËn Ban TÝch 189,1 41,6 70,9 n¨m (b¶ng 1.2). B¹ch Nga 207,6 34,1 55,8 Víi môc ®Ých tho¶ m·n mäi nhu cÇu vÒ n−íc cña c¸c lÜnh T©y nam 269,4 39,2 77,0 vùc kinh tÕ quèc d©n kh¸c nhau, ®Æc biÖt lμ ë c¸c l−u vùc s«ng, PhÝa nam 113,4 1,97 193,8 §onhesk - CËn §nhiep 220,9 11,2 65,9 n¬i sù ph©n bè n−íc trong n¨m kh«ng ®ång ®Òu, ng−êi ta ®· x©y Zacapcaz¬ 186,1 67,3 77,7 dùng c¸c hå chøa. Chóng phôc vô cho viÖc ®iÒu tiÕt dßng ch¶y, Kazacstan 2717,3 69,4 125,4 sö dông cho thñy n¨ng, t−íi, chèng ngËp vμ c¸c môc ®Ých kh¸c. 1227,1 106,7 131,0 Trung ¸ Trong c¸c hå tËp trung phÇn lín tr÷ l−îng n−íc ngät cña Mon®avia 33,7 1,31 12,7 ®Êt n−íc. T¹i Liªn X« thèng kª ®−îc gÇn 3 triÖu hå, trong ®ã 95 241 242
% lμ hå n−íc ngät. Tæng diÖn tÝch mÆt hå b»ng gÇn 500 ngμn Th«ng tin vÒ tr¹ng th¸i sè l−îng vμ chÊt l−îng n−íc tù km2, hay kho¶ng 2 % l·nh thæ ®Êt n−íc. Chñ yÕu lμ c¸c thñy nhiªn cÇn thiÕt ®Ó cho c¸c chuyªn gia thñy v¨n cã thÓ nhËn ®−îc trong c¸c Ên phÈm chuyªn ngμnh cña Thñy b¹ Quèc gia. vùc kh«ng lín. Trong c¸c Ên phÈm nμy ®· tËp trung mäi th«ng tin vÒ chÕ ®é Khi sö dông tμi nguyªn n−íc hå, nhÊt thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn n−íc mÆt vμ n−íc ngÇm, còng nh− c¸c d÷ liÖu vÒ sö dông chóng c¸c ®Æc ®iÓm chÕ ®é cña nã: n−íc hå thuéc lo¹i tμi nguyªn chËm bëi c¸c ngμnh kinh tÕ quèc d©n kh¸c nhau. t¸i t¹o. Trung b×nh ®èi víi hå lín, tû phÇn n−íc t¸i t¹o hμng n¨m chØ b»ng 1,5 % tæng tr÷ l−îng, mÆc dï chØ sè nμy biÕn ®æi Nh− vËy, nh÷ng Ên phÈm cña Thñy b¹ Quèc gia cho phÐp trong ph¹m vi kh¸ réng. ThËt vËy, ®èi víi Baican nã chiÕm 0,3 kh«ng chØ thèng nhÊt c¸c th«ng tin ®−îc tÝch luü vÒ chÕ ®é thñy %, cßn ®èi víi hå Chu®ski vμ Pskovski gép l¹i lμ 57 %. Ngoμi ra, v¨n cña ®èi t−îng n−íc, mμ cßn sö dông nã cho viÖc sö dông cÇn tÝnh ®Õn mét ®Æc ®iÓm n÷a cña hå - kh¶ n¨ng tÝch tô cña hîp lý, cã kÕ ho¹ch vμ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc. chóng. Do xãi lë vμ ph¸t th¶i n−íc th¶i vμo hå diÔn ra sù l¾ng C¸c th«ng tin thñy b¹ vÒ chÕ ®é cña c¸c ®èi t−îng n−íc cho ®äng vμ tÝch tô c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau. KÕt qu¶ lμ hå bÞ « phÐp: nhiÔm, thay ®æi chÕ ®é cña chóng. - ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ c¶i t¹o viÖc sö dông n−íc vμ Cμng ngμy n−íc ngÇm cμng kh¼ng ®Þnh ý nghÜa kinh tÕ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc ë c¸c tæ hîp s¶n xuÊt ®ang ho¹t ®éng, ë n−íc to lín cña nã. Theo sè liÖu cña N. N. Phavorin, hμng n¨m c¸c thμnh phè vμ vïng n«ng th«n; tr÷ l−îng n−íc ngÇm t¸i t¹o ë n−íc ta kh«ng lín l¾m - gÇn 900 - lËp vμ hiÖu chØnh c¸c c¸n c©n kinh tÕ n−íc nh− lμ c¸c km2 vμ ph©n bè theo l·nh thæ rÊt kh«ng ®ång ®Òu. Tæng tr÷ nh÷ng bé phËn riªng biÖt cña l−u vùc s«ng, còng nh− ®èi víi l−îng n−íc ngÇm khai th¸c trªn l·nh thæ Liªn X« b»ng gÇn toμn l−u vùc nãi chung; 7000 m3/s (biÓu thÞ b»ng c«ng suÊt khai th¸c trong mét ®¬n vÞ - ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña c¸c d¹ng ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c thêi gian). nhau tíi chÕ ®é thñy v¨n cña c¸c ®èi t−îng n−íc; HiÖn nay, thÓ tÝch n−íc ngÇm sö dông ë Liªn X« ®¹t 5− 6 % - dù b¸o viÖc sö dông tμi nguyªn n−íc cã tÝnh ®Õn mèi tr÷ l−îng dù b¸o. Khi sö dông n−íc ngÇm, cÇn ph¶i theo dâi tíi t−¬ng t¸c cña c¸c nh©n tè kh¸c nhau. viÖc khai th¸c ®óng ®¾n, kh«ng ®Ó cho s¶n l−îng c¸c giÕng khoan gi¶m ®ét ngét, sù h¹ thÊp mùc n−íc trong nã, sù thay ®æi thμnh phÇn chÊt l−îng, kh«ng ®Ó cho t¹o thμnh c¸c phÔu mÆt 1.3. Nh÷ng ®èi t−îng sö dông n−íc chÝnh n−íc - nh÷ng hiÖn t−îng ¶nh h−ëng xÊu ®Õn viÖc cung øng n−íc cho toμn bé l·nh thæ l©n cËn. Theo møc ®é ph¸t triÓn cña m×nh, nh©n lo¹i tiªu thô n−íc ngμy cμng nhiÒu ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ®a d¹ng: cÊp n−íc V× n−íc ngÇm trong nhiÒu vïng lμ nguån nu«i d−ìng c¸c sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng, t−íi tiªu ®Êt ®ai, s«ng, nªn khai th¸c n−íc ngÇm tÊt nhiªn ¶nh h−ëng tíi chÕ ®é giao th«ng, ng− nghiÖp v.v... Kh«ng cã mét lÜnh vùc nμo cña n−íc mÆt. TÊt c¶ ®iÒu ®ã cÇn ph¶i tÝnh ®Õn vμ ph¶i khai th¸c kinh tÕ quèc d©n mμ kh«ng sö dông n−íc. c¸c mÆt n−íc ngÇm mét c¸ch ®óng ®¾n. 243 244
So s¸nh sù t¨ng tr−ëng d©n sè, sù ph¸t triÓn cña mét sè c¸c nhμ sö dông n−íc bÞ lu mê. ThÝ dô, khi x©y dùng c¸c hå lÜnh vùc c«ng nghiÖp vμ sù t¨ng nhu cÇu dïng n−íc trong nÒn chøa lín ®Ó s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng, kh«ng chØ chÕ ®é thñy v¨n vμ kinh tÕ quèc d©n cña Liªn X« cho thÊy r»ng, tõ n¨m 1960 ®Õn chÊt l−îng n−íc thay ®æi vÒ c¨n b¶n, mμ cßn diÔn ra sù gia t¨ng 1980 tæng l−îng tiªu thô n−íc ®· t¨ng hai lÇn. Trong nh÷ng tæn thÊt n−íc do bèc h¬i, tøc b¶n th©n hå chøa ®ãng vai lμ nhμ n¨m tíi ®©y, nhu cÇu ®Çy ®ñ hμng n¨m cña nÒn kinh tÕ quèc tiªu dïng n−íc. d©n Liªn X« vÒ tμi nguyªn n−íc sÏ b»ng kho¶ng 500 km3, cßn Do ®ã, khi xem xÐt ¶nh h−ëng cña c¸c d¹ng ho¹t ®éng kinh trong mét t−¬ng lai xa h¬n sÏ lμ 700−800 km3. tÕ kh¸c nhau tíi nh÷ng biÕn ®æi sè l−îng vμ chÊt l−îng tμi HiÖn nay, ®èi víi toμn cÇu, vÊn ®Ò ®¶m b¶o n−íc s¹ch cho nguyªn n−íc, hîp lý nhÊt lμ sö dông thuËt ng÷ “nhμ dïng nh©n lo¹i ®ang trë thanh vÊn ®Ò c¬ b¶n, bëi v× tμi nguyªn n−íc n−íc”. ngät hiÖn cã ë nhiÒu khu vùc tá ra kh«ng ®ñ ®Ó tho¶ m·n nh÷ng Sö dông n−íc, tïy thuéc vμo môc ®Ých, cã thÓ ph©n thμnh nhu cÇu cña d©n c− ®ang t¨ng nhanh, c«ng nghiÖp vμ kinh tÕ sö dông lμm n−íc uèng, c«ng céng, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. giao th«ng v.v... §Ó sö dông hîp lý tμi nguyªn n−íc, tr−íc hÕt ph¶i biÕt cÇn §Ó ®¶m b¶o n−íc cho c¸c nhμ sö dông cÇn cã mét tæ hîp l−îng n−íc b»ng bao nhiªu ®Ó tho¶ m·n tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng c«ng tr×nh kü thuËt thñy ®Æc thï - hÖ thèng cÊp n−íc. dïng n−íc kh«ng chØ ë ngμy h«m nay mμ cßn c¶ trong t−¬ng lai. NÐt ®Æc tr−ng cña nöa cuèi thÕ kû XX lμ nhu cÇu dïng TÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ xÐt theo quan hÖ ®èi víi tμi n−íc ngμy cμng t¨ng ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Trong b¶ng nguyªn n−íc ®−îc ph©n chia thμnh: nh÷ng ng−êi tiªu dïng 1.3 tr×nh bμy tû phÇn sö dông n−íc trong c¸c lÜnh vùc sö dông n−íc vμ nh÷ng ng−êi sö dông n−íc. n−íc chÝnh so víi tæng l−îng tiªu dïng n−íc trong n−íc. Nh÷ng ng−êi tiªu dïng n−íc lÊy n−íc trùc tiÕp tõ nguån, Chóng ta sÏ xem xÐt chi tiÕt h¬n vÒ c¸c d¹ng sö dông n−íc. sö dông ®Ó chÕ t¹o s¶n phÈm c«ng nghiÖp vμ n«ng nghiÖp hoÆc c¸c nhu cÇu sinh ho¹t cña c− d©n, sau ®ã hoμn tr¶ vμo ®èi t−îng B¶ng 1.3. Sö dông n−íc trong c¸c nhãm dïng n−íc chÝnh, % so víi tæng nhu cÇu n−íc, nh−ng ë mét n¬i kh¸c, víi sè l−îng Ýt h¬n vμ chÊt l−îng Nhãm nhμ sö dông Liªn X« Mü Ph¸p PhÇn Lan kh¸c ®i. N«ng nghiÖp 52 49 51 10 Nh÷ng ng−êi sö dông n−íc kh«ng trùc tiÕp lÊy n−íc tõ C«ng nghiÖp 39 41 37 80 nguån mμ sö dông n−íc nh− lμ m«i tr−êng (giao th«ng thñy, C«ng céng 9 10 12 10 nghÒ c¸, thÓ thao...) hay nh− lμ nguån n¨ng l−îng (tr¹m thñy n¨ng). Tuy nhiªn, hä còng cã thÓ lμm thay ®æi chÊt l−îng n−íc Cung cÊp n−íc cho c− d©n liªn quan tíi viÖc sö dông (vÝ dô nh− giao th«ng thñy). n−íc ®Ó uèng vμ c¸c nhu cÇu sinh ho¹t - c«ng céng. Nhu cÇu CÇn l−u ý r»ng, víi viÖc sö dông tμi nguyªn n−íc mét c¸ch sinh ho¹t - c«ng céng bao gåm hÖ thèng cÊp n−íc tËp trung ®Ó tæng hîp hiÖn nay, th× ranh giíi gi÷a c¸c nhμ tiªu dïng n−íc vμ ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh th−êng cña c¸c xÝ nghiÖp phôc vô c«ng 245 246
céng, röa ®−êng phè, t−íi c©y, chèng ch¸y v.v... Tæng thÓ tÝch n¨m 1900 ®Õn 1950 nhu cÇu dïng n−íc t¨ng ba lÇn, th× tõ 1950 n−íc sö dông cho nhu cÇu d©n c− ®−îc x¸c ®Þnh b»ng l−îng tiªu ®Õn 2000 t¨ng h¬n b¶y lÇn [2]. Tæng nhu cÇu dïng n−íc nãi chung trªn ®Þa cÇu vμo n¨m 1970 lμ 120 km3 n−íc. thô riªng riªng vμ d©n sè. L−îng tiªu thô riªng ®−îc tÝnh nh− lμ thÓ tÝch n−íc ngμy b»ng lÝt trªn mét ®Çu ng−êi ë thμnh phè hay Tæng l−u l−îng n−íc (l/s) ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu n−íc lμng quª. C¸c gi¸ trÞ l−îng tiªu thô riªng thay ®æi trong mét uèng cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ph¹m vi kh¸ réng: tõ 200-600 l/ ngμy mét ng−êi ë thμnh phè NqK g K n Q= , (1.1) ®Õn 100-200 l/ ngμy mét ng−êi ë n«ng th«n, khi thiÕu ®−êng 86,4.10 3 dÉn n−íc chØ cã 30-50 l/ngμy mét ng−êi. L−îng tiªu thô n−íc víi N − d©n sè trong t−¬ng lai; q − chuÈn nhu cÇu dïng n−íc riªng ë thμnh phè phô thuéc vμo møc sèng (sù hiÖn diÖn cña trung b×nh ngμy, l; K n − hÖ sè bÊt ®ång ®Òu ngμy; K g − hÖ sè ®−êng èng n−íc, kªnh dÉn, cÊp n−íc nãng tËp trung v.v...) t−¬ng øng víi c¸c chuÈn mùc hiÖn hμnh (b¶ng 1.4). bÊt ®ång ®Òu theo giê. §Ó ®Æc tr−ng ®Þnh l−îng vÒ sö dông tμi nguyªn n−íc, ®iÒu B¶ng 1.4. Tiªu chuÈn dïng n−íc uèng t¹i c¸c ®iÓm c− d©n ë Liªn X« quan träng lμ cÇn biÕt kh«ng chØ tæng thÓ tÝch lÊy n−íc, mμ c¶ (l/ ngμy cho 1 ng−êi) l−îng tiªu thô n−íc kh«ng hoμn l¹i. L−îng tiªu thô n−íc kh«ng Tiªu cuÈn dïng n−íc HÖ sè bÊt ®ång ®Òu hoμn l¹i th−êng ®−îc tÝnh b»ng % cña thÓ tÝch ®−îc cÊp vμ phô Møc ®é c¬ së vËt chÊt Trung b×nh Cùc ®¹i K ngμy K giê thuéc vμo nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn ®Þa ph−¬ng. §−êng dÉn, kªnh dÉn, Trong ®iÒu kiÖn sù sö dông n−íc cña d©n c−, phÇn lín n−íc 275-400 300-420 1,09-1,05 1,25-1,20 cÊp n−íc nãng tËp trung sau khi sö dông sÏ hoμn tr¶ vμo m¹ng l−íi thñy v¨n d−íi d¹ng §−êng dÉn, kªnh dÉn, cã 180-250 200-250 1,11-1,09 1,30-1,25 n−íc th¶i, phÇn cßn l¹i tiªu phÝ cho bèc h¬i (tæn thÊt kh«ng nhμ t¾m c«ng céng hoμn l¹i). §−êng dÉn, kªnh dÉn, 125-150 140-170 1,12-1,13 1,50-1,40 kh«ng cã nhμ t¾m T¹i Mü vμ Liªn X«, tû phÇn tiªu thô n−íc kh«ng hoμn l¹i Kh«ng ®−êng dÉn vμ b»ng 10-20 % thÓ tÝch n−íc cÊp, ë c¸c n−íc T©y ¢u lμ 5-10 %. 30-50 40-60 1,33-1,20 2,00-1,80 kh«ng kªnh dÉn Khi b¶o ®¶m n−íc cho c− d©n n«ng th«n, tû phÇn n−íc tiªu thô kh«ng hoμn l¹i cao h¬n nhiÒu (20-40 % thÓ tÝch cÊp) vμ phô ë c¸c thμnh phè lín møc sèng cao trªn Tr¸i §Êt hiÖn nay thuéc c¶ vμo thÓ tÝch cña nã còng nh− vμo c¸c ®iÒu kiÖn khÝ l−îng tiªu thô n−íc riªng lμ: Matxc¬va vμ New York - 600 l/ hËu, sù hiÖn diÖn hÖ thèng kªnh v.v... ngμy mét ng−êi, Pari vμ Lªningrat - 500, Lu©n ®«n - 263 l/ ngμy mét ng−êi (Belitrenco, Svexov, 1986). VÒ tæng thÓ, ®èi víi Tr¸i §Êt, thÓ tÝch tiªu thô n−íc kh«ng hoμn l¹i, vÝ dô, n¨m 1970 ®−îc −íc l−îng b»ng 20 km3, tøc Sù t¨ng tr−ëng liªn tôc nhu cÇu dïng n−íc liªn quan tíi kho¶ng 17 % tæng l−îng cÊp cho c¸c môc ®Ých nμy [1]. t¨ng tr−ëng d©n sè trªn Tr¸i §Êt còng nh− sù t¨ng tr−ëng phóc lîi vËt chÊt ë c¸c thμnh phè vμ lμng m¹c. ThÝ dô, nÕu nh− tõ Cung cÊp n−íc cho c«ng nghiÖp. Nhu cÇu n−íc cña 247 248
trong mét ph¹m vi réng (m3/s): c«ng nghiÖp dao ®éng trong mét ph¹m vi réng vμ phô thuéc kh«ng chØ vμo lÜnh vùc, mμ cßn vμo c«ng nghÖ cña qu¸ tr×nh s¶n Khai th¸c vμ lμm giμu quÆng: 2-4 xuÊt ®ang sö dông, vμo hÖ thèng cÊp n−íc (th¶i th¼ng hay quay S¶n xuÊt: vßng), c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu v.v... C¸n thÐp 10 - 15 Trong hÖ thèng cÊp n−íc cho xÝ nghiÖp kiÓu th¶i th¼ng, Gang 40 - 50 n−íc tõ nguån ®−îc ®−a tíi c¸c ®èi t−îng dïng riªng biÖt cña tæ hîp s¶n xuÊt, ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, Xelulo 400 - 500 sau ®ã theo c¸c tuyÕn kªnh ®i vμo nh÷ng hÖ thèng lμm s¹ch, T¬ 1000 - 1100 cuèi cïng th¶i vμo s«ng suèi hoÆc thñy vùc ë mét kho¶ng c¸ch Sîi hãa häc 2000 - 3000 phï hîp c¸ch n¬i lÊy n−íc. Víi hÖ thèng cÊp n−íc th¶i th¼ng, Tuy nhiªn, nhμ sö dông n−íc chÝnh trong c«ng nghiÖp lμ th× l−îng n−íc bÞ tiªu thô lín h¬n, tuy nhiªn l−îng tiªu thô ngμnh nhiÖt ®iÖn, nã ®ßi hái mét l−îng n−íc khæng lå ®Ó lμm kh«ng hoμn l¹i nhá. nguéi hÖ thèng. Nhu cÇu dïng n−íc cña tr¹m ph¸t ®iÖn nguyªn Trong hÖ thèng cÊp n−íc kiÓu quay vßng, n−íc th¶i sau khi tö cßn lín h¬n nhiÒu (1,5-2 lÇn lín h¬n so víi nh÷ng nhμ m¸y lμm s¹ch, kh«ng ph¸t th¶i vμo thñy vùc, mμ dïng l¹i nhiÒu lÇn nhiÖt ®iÖn). trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®−îc t¸i sinh sau mçi chu kú s¶n ThÕ kû XX ®Æc tr−ng bëi sù gia t¨ng sö dông n−íc c«ng xuÊt. L−u l−îng n−íc trong s¬ ®å cÊp n−íc kiÓu nμy kh«ng lín nghiÖp ngμy cμng nhanh. ThÝ dô, nÕu n¨m 1900 trªn toμn thÕ vμ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng l−u l−îng cÇn thiÕt ®Ó bæ sung nhu cÇu giíi ®· sö dông 30 km3 n−íc cho c¸c nhu cÇu c«ng nghiÖp, th× dïng n−íc kh«ng hoμn l¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ t¸i sinh, n¨m 1950 ®· lμ 190 km3, n¨m 1970 - 510 km3, cßn tíi n¨m 2000 còng nh− thay thÕ tuÇn hoμn n−íc trong c¸c chu tr×nh quay −íc tÝnh tiªu thô 1900 km3 n−íc! §iÒu nμy ®−îc gi¶i thÝch lμ do vßng. ThÝ dô, nÕu tr¹m nhiÖt ®iÖn c«ng suÊt 1 triÖu kW, víi chÕ ®é cÊp n−íc th¶i th¼ng, hμng n¨m tiªu thô 1,5 km3 n−íc, th× víi tèc ®é t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhanh ë tÊt c¶ c¸c hÖ thèng cÊp n−íc quay vßng chØ cÇn 0,12 km3, tøc 13 lÇn Ýt h¬n. n−íc, còng nh− xuÊt hiÖn nh÷ng ngμnh s¶n xuÊt míi víi hμm l−îng n−íc cùc lín, nh− c«ng nghiÖp xelulo - giÊy vμ cong Sù phô thuéc cña thÓ tÝch tiªu thô n−íc c«ng nghiÖp vμo nghiÖp hãa dÇu, nhiÖt ®iÖn, tû phÇn cña c¸c ngμnh ®ã chiÕm 80- c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu nh− sau: th«ng th−êng, nh÷ng xÝ nghiÖp 90 % toμn bé l−îng n−íc cÊp c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, l−îng tiªu cïng mét ngμnh ph©n bè ë c¸c vïng phÝa b¾c tiªu thô n−íc Ýt thô n−íc kh«ng hoμn l¹i trong c«ng nghiÖp kh«ng lín vμ b»ng h¬n nhiÒu so víi c¸c xÝ nghiÖp ph©n bè ë c¸c vïng phÝa nam víi 5-10 % tæng thÓ tÝch n−íc cÊp, trong ngμnh nhiÖt ®iÖn cßn nhá nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao. h¬n n÷a - 0,5-2 %. §Ó ®¸nh gi¸ thÓ tÝch tiªu thô n−íc c«ng nghiÖp, ng−êi ta sö dông kh¸i niÖm “dung tÝch s¶n xuÊt”. Dung tÝch s¶n xuÊt - ®ã lμ Nhu cÇu dïng n−íc n«ng nghiÖp. Ngμnh n«ng nghiÖp l−îng n−íc (m3) cÇn ®Ó s¶n xuÊt mét tÊn thμnh phÈm. Dung hiÖn nay lμ mét trong c¸c nhμ dïng n−íc chÝnh, liªn quan tr−íc tÝch s¶n xuÊt cña mét sè d¹ng s¶n xuÊt kh¸c nhau dao ®éng 249 250
hÕt tíi sù t¨ng diÖn tÝch ®Êt t−íi. Sù ph¸t triÓn cña nã lμ do sù ph−¬ng ph¸p t−íi ®ang sö dông. L−îng n−íc hoμn l¹i ®−îc biÓu tÊt yÕu ph¶i ®¶m b¶o s¶n phÈm dinh d−ìng cho nh©n lo¹i. MÆc thÞ b»ng % l−îng n−íc cÊp ph¸t. dï hiÖn nay kh«ng qu¸ 15 % diÖn tÝch tÊt c¶ ®Êt n«ng nghiÖp L−îng tiªu phÝ n−íc kh«ng hoμn l¹i khi t−íi (do bèc h¬i) ®−îc t−íi n−íc, nh−ng tû phÇn s¶n phÈm n«ng nghiÖp tõ ®Êt ®¹t nh÷ng gi¸ trÞ rÊt lín. Theo sè liÖu cña mét sè t¸c gi¶, l−îng ®−îc t−íi l¹i chiÕm tíi h¬n 50 % toμn s¶n phÈm vÒ gi¸ trÞ. Trong ®ã dao ®éng tõ 20 ®Õn 60 % l−îng n−íc cÊp ph¸t. ®iÒu kiÖn nhÞp ®é gia t¨ng d©n sè nhanh vμ sù thiÕu thùc phÈm Tæng thÓ tÝch n−íc sö dông ë n−íc ta cho t−íi lμ 136 trÇm träng, t¸c ®éng tíi 2/3 c− d©n cña Tr¸i §Êt, th× c«ng t¸c km3/n¨m, tøc t−¬ng øng 57 % tæng tiªu thô n−íc, hoÆc 75 % t−íi ®Êt canh t¸c cã mét vai trß ngμy cμng to lín ®Ó t¨ng ngμnh l−îng tiªu thô n−íc n«ng nghiÖp. n«ng nghiÖp. Tæng l−îng tiªu thô n−íc n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi liªn tôc DiÖn tÝch ®Êt ®−îc t−íi trªn thÕ giíi kh«ng ngõng t¨ng: nÕu t¨ng: ®Çu thÕ kû lμ 350 km3/n¨m, n¨m 1970 - 1900 km3/n¨m vμ vμo ®Çu thÕ kû XX b»ng 40 triÖu ha, th× ®Õn n¨m 1970 ®· lμ 235 ®Õn n¨m 2000 sÏ lμ 3400 km3/n¨m. triÖu ha, tøc t¨ng 6 lÇn, cßn con sè dù b¸o cho n¨m 2000 lμ 420 triÖu ha. Hå chøa. ViÖc x©y dùng hå chøa dÉn ®Õn thay ®æi vÒ c¨n Tæng chi phÝ n−íc cho t−íi ®Êt phô thuéc vμo diÖn tÝch ®Êt b¶n sù ph©n bè dßng ch¶y s«ng ngßi theo thêi gian, lμm t¨ng tμi ®−îc t−íi, l−îng tiªu thô riªng, d¹ng c©y n«ng nghiÖp vμ l−îng nguyªn n−íc cña vïng trong thêi kú tíi h¹n vμ trong c¸c n¨m Ýt n−íc hoμn l¹i. L−îng tiªu thô riªng ®−îc biÓu diÔn b»ng m3 n−íc. §ång thêi, do lμm ngËp nh÷ng l·nh thæ lín, hå chøa lμm n−íc bÞ chi phÝ ®Ó t−íi 1 ha ®Êt. t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ sù bèc h¬i tõ mÆt n−íc (®Æc biÖt lμ ë c¸c ë n−íc ta, ®èi víi nh÷ng lo¹i c©y trång chÝnh ng−êi ta chÊp vïng thiÕu Èm) vμ dÉn tíi lμm gi¶m tμi nguyªn n−íc tæng céng nhËn nh÷ng møc t−íi giíi h¹n nh− sau: cña vïng. Trong tr−êng hîp nμy, hå chøa ®ãng vai trß nh− lμ mét nhμ dïng n−íc. Sè hå chøa ë n−íc ta, còng nh− trªn kh¾p HÖ thèng t−íi (m3/ha) C©y trång thÕ giíi, kh«ng ngõng t¨ng. §Õn nay, ë nh÷ng vïng kh¸c nhau B«ng 5000 - 8000 cña Liªn X« ®· x©y dùng gÇn 1000 hå chøa víi thÓ tÝch h¬n 1 Cñ c¶i ®−êng 2500 - 6000 triÖu m3 mçi hå. Táng diÖn tÝch mÆt n−íc c¸c hå chøa ë Liªn X« C©y lÊy h¹t 1500 - 3500 v−ît qu¸ 65 ngμn km2. Cá l©u n¨m 2000 - 8000 L−îng tæn thÊt bæ sung do bèc h¬i khi x©y dùng hå chøa Lóa 8000 - 15000 ®−îc tÝnh b»ng hiÖu gi÷a c¸c gi¸ trÞ bèc h¬i tõ mÆt n−íc hå chøa vμ tõ l·nh thæ t−¬ng øng tr−íc khi ngËp n−íc. ThÝ dô, ®èi víi ba L−îng tiªu thô n−íc riªng vμ l−îng n−íc hoμn l¹i phô hå chøa lín ë n−íc ta, ®· nhËn ®−îc c¸c gi¸ trÞ tæn thÊt n−íc bæ thuéc vμo c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña vïng, thμnh phÇn sung sau ®©y do bèc h¬i hμng n¨m: c©y trång n«ng nghiÖp, t×nh tr¹ng kü thuËt cña hÖ thèng t−íi vμ 251 252
n¨m 2000 chóng ta sÏ tiªu thô 17 %. §èi víi toμn Tr¸i §Êt Tæn thÊt n−íc, km3 Hå chøa nh÷ng gi¸ trÞ nμy còng cã cì t−¬ng tù nh− vËy (b¶ng4.6). Kuib−sev 1,2 Vongagrad 1,1 B¶ng 1.6. Dßng ch¶y n¨m tæng céng vμ nhu cÇu dïng n−íc Buktamin 1,5 Nhu cÇu dïng n−íc, % cña dßng ch¶y Dßng ch¶y Sù t¨ng sè l−îng c¸c hå chøa vμ sù t¨ng t−¬ng øng diÖn kh«ng kh«ng Lôc ®Þa n¨m tæng ®Çy ®ñ ®Çy ®ñ hoμn l¹i hoμn l¹i tÝch mÆt n−íc cña chóng dÉn lμm t¨ng liªn tôcl−îng tæn thÊt 3 céng km n−íc do bèc h¬i (nhu cÇu dïng n−íc cña hå chøa). VÒ diÔn biÕn 1970 2000 c¸c l−îng tæn thÊt nμy ë Liªn X« vμ Hoa Kú ®−îc dÉn trong Lôc ®Þa ¸ - ¢u b¶ng 1.5. ¢u 3210 10,0 3,1 23,0 7.5 14410 10,4 7,6 22,7 13,9 ¸ B¶ng 1.5. Tæn thÊt n−íc (km3/n¨m) do bèc h¬i tõ bÒ mÆt hå chøa Ch©u Phi 4570 2,8 2,2 3,3 5,5 B¾c Mü 8200 6,6 2,0 15,8 3,4 N−íc 1940 1950 1970 2000 Nam Mü 11760 0,6 0,4 2,6 1,1 2390 1,0 0,5 2,5 1,2 Liªn X« 0,5 2,0 14,0 22,0 ¤stralia (c¶ ch©u §¹i d−¬ng) Mü 1,0 2,0 133,0 25,0 Toμn Tr¸i §Êt 44540 5,8 3,4 13,0 5,7 Tiªu thô n−íc bëi c¸c hå chøa ®èi víi toμn Tr¸i §Êt ®−îc −íc l−îng: n¨m 1970 b»ng 70 km3, n¨m 2000 b»ng 240 km3. 1.4. Nh÷ng biÕn ®æi ®Þnh l−îng vμ ®Þnh tÝnh cña tμi nguyªn n−íc do ¶nh h−ëng ho¹t ®éng kinh tÕ Nhu cÇu dïng n−íc tæng céng. V× nguån b¶o ®¶m n−íc chÝnh cho nhiÒu nhu cÇu cña nh©n lo¹i lμ n−íc mÆt, chñ yÕu lμ ChÊt l−îng n−íc bÞ chi phèi bëi c¸c nh©n tè tù nhiªn còng tμi nguyªn n−íc t¸i t¹o, tøc dßng n−íc s«ng, nªn viÖc so s¸nh nh− nh©n sinh. KÕt qu¶ sö dông m¹nh mÏ tμi nguyªn n−íc c¸c l−îng tiªu thô hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai víi tæng dßng ch¶y s«ng kh«ng chØ lμm thay ®æi l−îng n−íc dïng cho mét lÜnh vùc ho¹t sÏ cho chóng ta nh÷ng th«ng tin lý thó. ®éng kinh tÕ nμo ®ã, mμ cßn lμm thay ®æi c¸c thμnh phÇn c¸n ë n−íc ta, tæng dßng ch¶y n¨m cña c¸c s«ng ngßi ®−îc −íc c©n n−íc, chÕ ®é thñy v¨n cña ®èi t−îng n−íc vμ c¸i chÝnh nhÊt l−îng lμ 4720 km3, nhu cÇu dïng n−íc tæng céng vμo gi÷a lμ thay ®æi chÊt l−îng n−íc. §iÒu ®ã ®−îc gi¶i thÝch lμ do ®a sè nh÷ng n¨m 80 b»ng 335 km3 vμ ®Õn n¨m 2000 lμ 800 km3 s«ng ngßi vμ hå ®ång thêi võa lμ nguån cÊp n−íc, võa lμ n¬i tiÕp (Belitrenko, Svexov, 1986). So s¸nh c¸c tμi nguyªn hiÖn cã vμ nhËn c¸c dßng ch¶y th¶i sinh ho¹t - c«ng céng, c«ng nghiÖp vμ thÓ tÝch nhu cÇu dïng n−íc cho thÊy r»ng, hiÖn nay chóng ta n«ng nghiÖp. §iÒu nμy dÉn ®Õn nh÷ng vïng ®«ng d©n trªn ®Þa ®ang tiªu thô kho¶ng 7 % dßng ch¶y s«ng ngßi mçi n¨m, cßn tíi cÇu hiÖn nay kh«ng cßn nh÷ng hÖ thèng s«ng lín víi chÕ ®é 253 254
thñy v¨n vμ thμnh phÇn hãa häc tù nhiªn, kh«ng bÞ ph¸ hñy bëi L−îng n−íc vμ thμnh phÇn chÊt « nhiÔm trong n−íc th¶i ho¹t ®éng nh©n sinh. c«ng nghiÖp phô thuéc vμo d¹ng s¶n xuÊt, nguyªn liÖu, c¸c s¶n phÈm phô tham gia vμo c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ. Nh÷ng d¹ng ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu, g©y ¶nh h−ëng lín nhÊt ®Õn nh÷ng biÕn ®æi ®Þnh l−îng vμ ®Þnh tÝnh tμi nguyªn Ngoμi ra, thμnh phÇn n−íc th¶i cña mét nhμ m¸y cô thÓ n−íc lμ: nhu cÇu dïng n−íc cho c«ng nghiÖp vμ nhu cÇu c«ng phô thuéc vμo c«ng nghÖ hiÖn dïng ë nhμ m¸y, vμo d¹ng vμ sù céng, ph¸t th¶i n−íc th¶i, chuyÓn ®æi dßng ch¶y, ®« thÞ hãa, hoμn thiÖn cña m¸y mãc v.v... Thμnh phÇn n−íc th¶i c«ng thμnh lËp hå chøa, t−íi vμ lμm ngËp ®Êt kh«, tiªu, c¸c biÖn nghiÖp rÊt ®a d¹ng, vμ thËm chÝ ®èi víi mét vμ chØ mét ngμnh ph¸p n«ng l©m nghiÖp v.v... Trong ®ã, trªn mçi ®o¹n tr÷ n−íc, s¶n xuÊt, còng dao ®éng trong ph¹m vi v« cïng réng lín. Víi sù ®ång thêi cã thÓ t¸c ®éng nÕu kh«ng ph¶i lμ tÊt c¶ th× còng sè xuÊt hiÖn c¸c ngμnh c«ng nghiÖp míi (hãa dÇu, tæng hîp chÊt nhiÒu trong c¸c nh©n tè kÓ trªn. Do ®ã, khi kÕ ho¹ch hãa kinh h÷u c¬ v.v...) sö dông ngμy cμng nhiÒu c¸c hîp chÊt hãa häc tÕ n−íc vμ ®iÒu tiÕt chÊt l−îng n−íc, cÇn tÝnh ®Õn ¶nh h−ëng míi, dÉn ®Õn t¨ng tiÕp tôc n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ lμm phøc t¹p hãa thμnh phÇn cña chóng. cña tõng nh©n tè trong sè ®ã mét c¸ch riªng biÖt vμ mét c¸ch tæng thÓ. Khi xem xÐt mçi nh©n tè, chóng ta ®éng ch¹m tíi hai Lμm n−íc mÆt bÞ « nhiÔm m¹nh nhÊt lμ c¸c ngμnh c«ng vÊn ®Ò: thay ®æi chÕ ®é thñy v¨n vμ thÓ tÝch dßng ch¶y vμ sù nghiÖp nh− luyÖn kim, hãa häc, giÊy - xenlul«, chÕ biÕn dÇu. thay ®æi chÊt l−îng tμi nguyªn n−íc. Do c¸c t¸c ®éng nh©n sinh, Nh÷ng chÊt « nhiÔm chñ yÕu trong n−íc th¶i cña c¸c ngμnh n−íc tù nhiªn bÞ « nhiÔm, tøc thμnh phÇn vμ tÝnh chÊt cña nã bÞ c«ng nghiÖp nμy lμ: dÇu, phenol, kim lo¹i mμu, c¸c hîp chÊt thay ®æi, lμm gi¶m chÊt l−îng n−íc ®Ó sö dông. Nguy hiÓm nhÊt phøc t¹p. Theo kÕt qu¶ quan tr¾c nh÷ng n¨m gÇn ®©y, n−íc ®èi víi n−íc tù nhiªn vμ sinh vËt lμ nh÷ng chÊt th¶i phãng x¹. mÆt ë n−íc ta bÞ « nhiÔm bëi s¶n phÈm dÇu trong 80 % c¸c N−íc « nhiÔm cã thÓ trë nªn v« dông ®èi víi nh÷ng ng−êi sö tr−êng hîp, phenol - 60 %, kim lo¹i nÆng - 40 %. dông n−íc nhÊt ®Þnh. Cho nªn, v× sao khi ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng DÇu vμ c¸c s¶n phÈm dÇu kh«ng ph¶i lμ thμnh tè tù nhiªn cña ho¹t ®éng kinh tÕ tíi tμi nguyªn n−íc, cÇn ph¶i tÝnh ®Õn cña thμnh phÇn n−íc s«ng vμ thñy vùc, cho nªn sù xuÊt hiÖn kh«ng chØ nh÷ng biÕn ®æi vÒ l−îng cña nã mμ c¶ vÒ chÊt. chóng trong c¸c ®èi t−îng n−íc cã thÓ coi lμ « nhiÔm. Sù cã mÆt c¸c s¶n phÈm dÇu trong n−íc ®−îc ph¶n ¸nh ë sù ph¸t triÓn cña C«ng nghiÖp. §Æc ®iÓm sö dông n−íc trong c«ng nghiÖp lμ trøng c¸ vμ c¸ bét, ë sè l−îng vμ thμnh phÇn nguån thøc ¨n ë chç phÇn lín n−íc sau khi sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong s«ng, ë chÊt l−îng vμ sù thÝch hîp cña thøc ¨n cho c¸ khai ®−îc tr¶ l¹i vμo s«ng ngßi vμ hå ë d¹ng n−íc th¶i. Nhu cÇu dïng th¸c. Sù thμnh t¹o c¸c mμng v¸ng trªn mÆt n−íc lμm gi¶m kh¶ n−íc kh«ng hoμn l¹i chiÕm phÇn kh«ng lín trong n−íc dïng (5- n¨ng tù lμm s¹ch cña thñy vùc. Sù ph©n hñy sinh hãa c¸c s¶n 10 %) vμ kh«ng thÓ ¶nh ®¸ng kÓ tíi sù thay ®æi vÒ l−îng tμi phÈm dÇu trong n−íc mÆt diÔn ra rÊt chËm. Tèc ®é «xy hãa sinh nguyªn n−íc c¸c khu vùc lín. Nh−ng chÊt l−îng n−íc ë nguån hãa phô thuéc vμo nhiÒu nh©n tè: nhiÖt ®é n−íc, sù cã mÆt cña do ¶nh h−ëng cña dßng ch¶y c«ng nghiÖp biÕn ®æi rÊt m¹nh, tøc «xy vμ c¸c d−ìng chÊt, thμnh phÇn hãa häc cña c¸c s¶n phÈm ph¸t th¶i n−íc th¶i dÉn tíi « nhiÔm s«ng suèi vμ thñy vùc. dÇu ph¸t th¶i, sù cã mÆt cña c¸c thùc vËt bËc cao trong n−íc 255 256
v.v... Tuy nhiªn, thËm chÝ trong c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, sù ph©n do chç ®ång vμ kÏm kh«ng thÓ bÞ lo¹i trõ hoμn toμn ra khái hñy dÇu d¹ng l¬ löng vμ d¹ng hoμ tan trong n−íc (sù ph©n r· vμ thñy vùc, mμ chØ thay ®æi d¹ng tån t¹i vμ tèc ®é di chuyÓn cña lo¹i ra khái thñy vùc) diÔn ra kh«ng nhanh h¬n 100-150 ngμy. chóng. Nh− vËy, khi ph¸t th¶i n−íc cã chøa c¸c kim lo¹i nÆng nμy, cÇn biÕt r»ng muèn gi¶m thÊp nång ®é c¸c chÊt nμy chØ cã ¤ nhiÔm n−íc mÆt bëi phenol (th−êng lμ c¸c d¹ng phenol mét c¸ch pha lo·ng. mét nguyªn tö dÔ bay h¬i, lμ d¹ng ®éc nhÊt trong nhãm hîp chÊt nμy) dÉn tíi lμm rèi lo¹n nh÷ng qu¸ tr×nh sinh häc trong Mét d¹ng « nhiÔm c«ng nghiÖp ®Æc biÖt ®èi víi c¸c thñy vùc c¸c ®èi t−îng n−íc. lμ « nhiÔm nhiÖt, do ph¸t th¶i n−íc nãng tõ c¸c hÖ thèng n¨ng l−îng. Mét l−îng nhiÖt lín x©m nhËp cïng n−íc th¶i nãng vμo Do ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp hãa chÊt, mét l−îng lín c¸c s«ng, hå vμ c¸c hå chøa nh©n t¹o t¸c ®éng m¹nh tíi chÕ ®é nhiÖt hîp chÊt h÷u c¬ ®a d¹ng vÒ thμnh phÇn vμ tÝnh chÊt, trong sè vμ sinh häc cña thñy vùc. C¸c quan tr¾c tiÕn hμnh trong vïng ®ã cã nh÷ng chÊt tõ tr−íc ®Õn nay kh«ng tån t¹i trong tù nhiªn, t¸c ®éng cña n−íc nãng ®· cho thÊy r»ng, trong vïng nμy ®iÒu sÏ ®i vμo c¸c thñy vùc. Mét phÇn c¸c chÊt nμy cã ho¹t tÝnh sinh kiÖn ®Î trøng cña c¸ bÞ ph¸ vì, ®éng vËt phï du cã thÓ bÞ chÕt, häc rÊt cao, rÊt Ýt chÞu lμm s¹ch sinh häc vμ t¸c ®éng cña c¸c t¸c c¸ bÞ nhiÔm khuÈn kÝ sinh nhiÒu h¬n v.v... nh©n vËt lý, tøc lμ rÊt khã t¸ch ra khái n−íc th¶i. Trong sè c¸c chÊt ®ã, c¸c chÊt tÈy röa tæng hîp cã vÞ ®Æc biÖt - ®ã lμ nh÷ng C−êng ®é t¸c ®éng cña « nhiÔm nhiÖt phô thuéc vμo nhiÖt chÊt tÈy ®ang ®−îc s¶n xuÊt rÊt nhiÒu ë c¸c n−íc. Theo c¸c ®é ®un nãng n−íc. §èi víi mïa hÌ, ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ®−îc nghiªn cøu ë Mü, ®· x¸c ®Þnh ®−îc r»ng, viÖc sö dông c¸c chÊt chuçi t¸c ®éng nhiÖt ®é cao ®Æc tr−ng nh− sau ®èi víi c¸c sinh tÈy dÉn ®Õn lμm t¨ng m¹nh hμm l−îng ph«tpho trong c¸c s«ng quÇn cña c¸c hå vμ c¸c thñy vùc nh©n t¹o: ë Mü vμ ®iÒu ®ã g©y nªn ph¸t triÓn m¹nh thñy thùc vËt, ®æi - víi nhiÖt ®é d−íi 26 oC kh«ng thÊy t¸c ®éng cã h¹i; mμu n−íc s«ng vμ thñy vùc, c¹n kiÖt «xy trong khèi n−íc. §Æc - trong kho¶ng 26-30 oC b¾t ®Çu tr¹ng th¸i øc chÕ ho¹t ®iÓm tiªu cùc thø hai cña c¸c chÊt tÈy lμ ë chç chóng rÊt c¶n trë ®éng sèng cña c¸; sù vËn hμnh cña c¸c c«ng tr×nh kªnh dÉn, lμm gi¶m c¸c qu¸ - cao h¬n 30 oC quan s¸t thÊy t¸c ®éng cã h¹i víi sinh quÇn; tr×nh kÕt vãn trong khi lμm s¹ch n−íc ë c¸c tr¹m dÉn n−íc. - víi 34-36 oC xuÊt hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn tö vong víi c¸ vμ mét N−íc th¶i chøa nhiÒu ®ång vμ kÏm g©y t¸c ®éng rÊt bÊt lîi sè loμi kh¸c. tíi s«ng. Hμm l−îng ®ång vμ kÏm trong c¸c thñy vùc ch−a « ViÖc x©y dùng mét sè hÖ thèng lμm l¹nh ®Ó ph¸t th¶i n−íc nhiÔm kh«ng lín vμ phô thuéc vμo c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña c¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn trong khi l−u l−îng n−íc th¶i rÊt h×nh thμnh nªn thμnh phÇn hãa häc cña n−íc, dao ®éng mïa lín dÉn tíi lμm t¨ng qu¸ nhiÒu gi¸ thμnh x©y dùng vμ khai th¸c cña nhiÖt ®é vμ chÕ ®é thñy v¨n cña s«ng. Hμm l−îng ®ång trong n−íc tù nhiªn b»ng 1-10 μg/l, kÏm - 1-30 μg/l. Sù t¨ng c¸c nhμ m¸y. Do ®ã, trong thêi gian gÇn ®©y, ng−êi ta rÊt chó ý nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña « nhiÔm nhiÖt. nång ®é c¸c chÊt nμy trong n−íc s«ng hay thñy vùc dÉn tíi lμm chËm qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch cña n−íc khái c¸c hîp chÊt h÷u c¬, N−íc th¶i sinh ho¹t - c«ng céng chiÕm kho¶ng 20 % hñy ho¹i sù sèng trong thñy vùc. T×nh h×nh cμng nÆng nÒ h¬n 257 258
tæng dßng th¶i vμo c¸c hå chøa n−íc mÆt (70-80 % thuéc tû thμnh phè lín vÉn quan s¸t thÊy « nhiÔm m¹nh, ®iÒu nμy lμ do phÇn n−íc th¶i c«ng nghiÖp). Tuy nhiªn, nÕu nh− thÓ tÝch n−íc c¸c n−íc th¶i c«ng céng cã nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt - trong nã th¶i c«ng nghiÖp vμ l−îng chÊt « nhiÔm trong ®ã cã thÓ lμm cã nhiÒu loμi vi khuÈn (chñ yÕu c¸c loμi ruét khoang). N−íc th¶i gi¶m (nhê ¸p dông hÖ thèng cÊp n−íc quay vßng, thay c«ng sinh ho¹t g©y sù chó ý ®Æc biÖt bëi nh÷ng tÝnh chÊt chøa khuÈn nghÖ s¶n xuÊt), th× n−íc th¶i sinh ho¹t - c«ng céng th−êng ®Æc cña nã - cã thÓ lμ nguyªn nh©n c¸c bÖnh viªm nhiÔm. tr−ng bëi sù t¨ng thÓ tÝch kh«ng ngõng, do t¨ng tr−ëng d©n sè, §« thÞ hãa. §« thÞ hãa ®−îc hiÓu lμ qu¸ tr×nh tËp trung t¨ng tiªu thô n−íc, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh dÞch tÔ cña ®êi d©n c− vμ lùc l−îng s¶n xuÊt ë c¸c thμnh phè. Qu¸ tr×nh ®« thÞ sèng ë nh÷ng thμnh phè hiÖn ®¹i vμ c¸c ®iÓm d©n c−. hãa liªn quan mËt thiÕt víi t¨ng tr−ëng d©n sè vμ c¸ch m¹ng L−îng chÊt « nhiÔm trong n−íc th¶i sinh ho¹t - c«ng céng khoa häc kü thuËt. NhÞp ®é cña qu¸ tr×nh nμy ®· t¨ng ®ét ngét th−êng kh¸ æn ®Þnh (l−îng c¸c chÊt « nhiÔm trªn mét ®Çu ë nöa cuèi thÕ kû XX. B¾t ®Çu tõ n¨m 1950, tèc ®é t¨ng d©n c− ng−êi), ®iÒu ®ã cho phÐp tÝnh ®−îc l−îng c¸c chÊt « nhiÔm ph¸t thμnh phè ®· v−ît tréi tèc ®é t¨ng tr−ëng d©n c− n«ng th«n. th¶i tïy thuéc vμo sè d©n, thÓ tÝch tiªu thô n−íc, ®iÒu kiÖn kinh ThËt vËy, nÕu n¨m 1960 trong tæng d©n sè trªn Tr¸i §Êt gÇn 3 tÕ - x· héi v.v... tû ng−êi, d©n c− thμnh phè vμ n«ng th«n ph©n chia xÊp xØ theo Nh÷ng chuÈn mùc « nhiÔm trung b×nh tÝnh cho mét ®Çu tû lÖ 1 : 2, th× ®Õn n¨m 2000 phÇn lín d©n c− Tr¸i §Êt sÏ ®−îc ng−êi ®èi víi Liªn X« dÉn trong b¶ng 1.7. sèng ë c¸c thμnh phè [2]. Sù tËp trung d©n c−, c«ng nghiÖp, x©y dùng trªn c¸c diÖn B¶ng 1.7. Møc « nhiÔm cho phÐp cña n−íc th¶i c«ng céng trªn 1 ®Çu ng−êi tÝch h¹n chÕ (ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn, diÖn tÝch c¸c thμnh phè C¸c chÊt chØ thÞ vμ c¸c chØ tiªu §é « nhiÔm , g/ngμy vμ lμng m¹c kiÓu thμnh phè chiÕm 5 % diÖn tÝch) dÉn tíi sù thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè cña m«i tr−êng tù nhiªn: bÇu C¸c chÊt l¬ löng 65 kh«ng khÝ, th¶m thæ nh−ìng vμ thùc vËt, n−íc ngÇm vμ n−íc Nit¬ vμ c¸c muèi ammoni (N) 8 mÆt. Khi xÐt nh÷ng biÕn ®æi tμi nguyªn n−íc trªn mét l·nh thæ C¸c muèi ph«tphat (P2O5) 3,3 ®« thÞ hãa, cÇn t¸ch b¹ch hai vÊn ®Ò chÝnh: 1) d−íi ¶nh h−ëng Phèt ph¸t chøa tÈy röa 1,6 cña nh÷ng nh©n tè nμo vμ chÊt l−îng n−íc mÆt biÕn ®æi ra sao; Hîp chÊt Clo 9 2) c¸n c©n n−íc vμ chÕ ®é n−íc s«ng ngßi ®ang biÕn ®æi nh− thÕ AxÝt 5-7 nμo nμo (tøc lμ xÐt nh÷ng biÕn ®æi vÒ l−îng vμ vÒ chÊt cña tμi nguyªn n−íc do ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa). Sù æn ®Þnh cña thμnh phÇn n−íc th¶i c«ng céng cho phÐp ta dù b¸o ®−îc chÊt l−îng n−íc trong thñy vùc thu gom tïy thuéc Sù biÕn ®æi chÊt l−îng n−íc tù nhiªn ë l·nh thæ ®« thÞ hãa vμo l−îng n−íc vμ chÕ ®é thñy v¨n quy ®Þnh kh¶ n¨ng n−íc tù bÞ chi phèi bëi chç trong ph¹m vi thμnh phè h×nh thμnh mét lμm s¹ch còng nh− l−îng chÊt « nhiÔm do d©n sè quy ®Þnh. l−îng lín n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ c«ng céng, gia nhËp vμo c¸c ®èi t−îng n−íc, còng nh− vμo n−íc d−íi ®Êt trong vμnh ®ai HiÖn nay, thËm chÝ trªn c¸c s«ng lín n»m phÝa d−íi nh÷ng 259 260
thμnh phè hoÆc ë l©n cËn. Ngoμi ra, mét l−îng lín c¸c chÊt « ngÇm cña tμi nguyªn n−íc. nhiÔm x©m nhËp vμo c¸c nguån n−íc cïng víi dßng ch¶y mÆt tõ TÊt c¶ ®iÒu ®ã dÉn tíi chç dßng ch¶y tõ l·nh thæ ®« thÞ hãa l·nh thæ thμnh phè (cßn gäi lμ n−íc t−íi - röa) vμ tõ gi¸ng thñy kh¸c h¼n víi dßng ch¶y tõ l−u vùc tù nhiªn. Nh÷ng kh¸c biÖt ë khÝ quyÓn (dßng ch¶y m−a rμo). møc ®é nμy hay møc ®é kh¸c liªn quan tíi thÓ tÝch dßng ch¶y, Sù ¶nh h−ëng cña n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ n−íc th¶i sinh l−u l−îng n−íc cùc ®¹i vμ cùc tiÓu, t−¬ng quan gi÷a thμnh phÇn ho¹t - c«ng céng ®Õn chÊt l−îng n−íc ®· ®−îc xem xÐt ë trªn. dßng ch¶y mÆt vμ dßng ch¶y ngÇm. Dßng ch¶y n¨m tõ l·nh thæ ®« thÞ hãa cã thÓ t¨ng lªn 10 % ¶nh h−ëng cña n−íc m−a vμ n−íc t−íi - röa ®Õn chÊt l−îng hoÆc h¬n so víi dßng ch¶y tõ n¬i kh«ng ®« thÞ hãa (kh«ng thu n−íc c¸c thñy vùc lμ rÊt lín. C¸c lo¹i n−íc nμy chøa nhiÒu chÊt hót c¸c tμi nguyªn bæ sung tõ bªn ngoμi). Nguyªn nh©n sù t¨ng kho¸ng, tæng l−îng c¸c chÊt « nhiÔm trong ®ã −íc tÝnh b»ng 8- nμy lμ c¸c hÖ sè dßng ch¶y cao vμ c¸c tæn thÊt kh«ng hoμn l¹i Ýt 15 % tæng l−îng c¸c chÊt x©m nhËp cïng víi n−íc th¶i sinh ho¹t h¬n, liªn quan ®Õn thÊm còng nh− t¨ng m−a ë c¸c thμnh phè. - c«ng céng tõ cïng mét l·nh thæ (Belitrenco, Svetxov, 1976). Trong cïng c¸c tr−êng hîp, khi sù cÊp n−íc ®−îc thùc hiÖn ¶nh h−ëng ®ång thêi cña n−íc th¶i c«ng nghiÖp, n−íc th¶i tõ c¸c tÇng mang n−íc, b»ng s«ng kh«ng thÊm n−íc, hoÆc sinh ho¹t - c«ng céng, n−íc m−a rμo vμ n−íc röa dÉn ®Õn nh÷ng chuyÓn n−íc tõ c¸c vïng kh¸c, cßn n−íc th¶i gia nhËp vμo s«ng, biÕn ®æi c¨n b¶n vÒ thμnh phÇn n−íc tù nhiªn trªn l·nh thæ ®« th× dßng ch¶y lßng s«ng cã thÓ t¨ng lªn mét sè lÇn. thÞ hãa: t¨ng nång ®é c¸c chÊt h÷u c¬ hßa tan vμ c¸c chÊt dinh d−ìng; gi¶m m¹nh hμm l−îng «xy hßa tan; chÊt « nhiÔm ®Æc Sù ®« thÞ hãa cã ¶nh h−ëng m¹nh nhÊt tíi sù thay ®æi thÓ tr−ng ë ®©y lμ c¸c chÊt tæng hîp ho¹t tÝnh bÒ mÆt ®−îc dïng tÝch vμ thêi gian kÐo dμi l−u l−îng lò, c¸i ®ã còng do sù biÕn ®æi nhiÒu trong c«ng nghiÖp còng nh− trong sinh ho¹t; t¨ng « c¸c hÖ sè dßng ch¶y trong ph¹m vi l·nh thæ thμnh phè chi phèi. nhiÔm vi khuÈn. Sù chªnh lÖch lín nhÊt gi÷a l−u l−îng lò trªn c¸c l−u vùc Nh÷ng biÕn ®æi vÒ l−îng cña tμi nguyªn n−íc trªn l·nh thæ tù nhiªn vμ trªn l·nh thæ ®« thÞ hãa ®−îc nhËn thÊy qua c¸c gi¸ ®« thÞ hãa bÞ chi phèi tr−íc hÕt bëi sù t¨ng nhu cÇu dïng n−íc trÞ nhá vμ trung b×nh cña chóng, khi ®ã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c cña c− d©n vμ c«ng nghiÖp. hÖ sè dßng ch¶y lμ cùc ®¹i. T¹i nh÷ng l−u l−îng m−a rμo víi ®é lÆp l¹i bÐ, nh÷ng kh¸c biÖt vÒ c¸c l−u l−îng lò gi¶m xuèng (bëi Nhu cÇu t¨ng lªn vÒ n−íc cã thÓ ®−îc tho¶ m·n b»ng tμi v× trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, c¸c hÖ sè dßng ch¶y cña bÒ mÆt tù nguyªn ®Þa ph−¬ng còng nh− b»ng viÖc thu hót tμi nguyªn tõ nhiªn vμ c¸c líp phñ nh©n t¹o gÇn nh− nhau). bªn ngoμi ph¹m vi ®iÓm cÊp n−íc (biÕn ®æi nh©n t¹o tμi nguyªn n−íc). Nh©n tè quan träng thø hai lμ sù hiÖn diÖn trªn l·nh thæ §Æc ®iÓm t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn dßng ch¶y mïa kiÖt ®« thÞ hãa c¸c khu vùc lín kh«ng thÊm n−íc hoÆc Ýt thÊm n−íc phô thuéc vμo chç nh÷ng nguån nμo ®−îc sö dông ®Ó cÊp n−íc, (c¸c tßa nhμ, líp phñ mÆt ®−êng, c¸c c«ng tr×nh c«ng nghiÖp Khi viÖc cÊp n−íc ®−îc lÊy tõ c¸c nguån ®Þa ph−¬ng, th× th−êng hoÆc sinh ho¹t), c¶n trë sù thÊm vμ lμm t¨ng hÖ sè dßng ch¶y vμ nhiÒu kh¶ n¨ng dßng ch¶y kiÖt sÏ gi¶m, do møc thÊm n−íc m−a hËu qu¶ lμ sù t¸i ph©n bè c¸c thμnh phÇn n−íc mÆt vμ n−íc vμ tuyÕt tan h¹ thÊp. Sù t¨ng dßng ch¶y kiÖt cã thÓ x¶y ra trong 261 262
tr−êng hîp ®¶m b¶o n−íc cho thμnh phè tõ c¸c nguån n»m bªn chÊm døt hoμn toμn dßng ch¶y c¸c s«ng bÐ. ngoμi ph¹m vi l−u vùc cÊp n−íc, trong khi ®ã sù ph¸t th¶i n−íc Trªn c¸c s«ng lín, sau khi sö dông n−íc t−íi, dßng ch¶y ra th¶i l¹i thùc hiÖn trong ph¹m vi cña nã. cã thÓ gi¶m chót Ýt, hoÆc thËm chÝ kh«ng thay ®æi. Ph−¬ng ¸n nμy cã thÓ x¶y ra trªn c¸c l−u vùc, n¬i ®ång thêi víi t−íi ng−êi ¶nh h−ëng cña c¸c biÖn ph¸p t−íi tiªu. Sù cÇn thiÕt ta thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p s¶n xuÊt kh¸c (diÖt cá hoang, gi¶m ®¶m b¶o thùc phÈm cho nh©n lo¹i dÉn tíi t¨ng liªn tôc thÓ tÝch rß rØ n−íc s«ng vμ c¾t gi¶m thêi h¹n ngËp b·i båi v.v...), lμm cho cña c¸c c«ng tr×nh t−íi tiªu nh»m thu hót vμo c¸c s¶n xuÊt gi¶m bèc h¬i vμ båi hoμn cho gia l−îng bèc h¬i trªn c¸c diÖn tÝch n«ng nghiÖp nh÷ng vïng ®Êt míi nh− - c¸c vïng ®Êt kh« c»n t−íi. Tuy nhiªn, sù thay ®æi dßng ch¶y kh«ng ®¸ng kÓ nh− vËy hoÆc c¸c vïng qu¸ Èm −ít. C¶ t−íi lÉn tiªu ®Òu ¶nh h−ëng ®¸ng trªn c¸c s«ng lín ë c¸c vïng ®−îc t−íi chØ x¶y ra d−íi mét giíi kÓ tíi tμi nguyªn n−íc ngät tù nhiªn cña c¸c l·nh thæ t−íi tiªu, h¹n nμo ®ã (tïy thuéc c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý khu vùc, sù hiÖn diÖn tuy nhiªn, tÝnh chÊt vμ c−êng ®é cña t¸c ®éng nμy kh¸c nhau cña c¸c nh©n tè bï trõ, diÖn tÝch c¸c vïng ®Êt ®−îc t−íi trªn l−u tïy theo h×nh thøc thùc hiÖn biÖn ph¸p. Chóng ta nªn xem xÐt vùc vμ v.v...), sau ®ã th× dßng ch¶y b¾t ®Çu gi¶m m¹nh. mét c¸ch riªng biÖt ¶nh h−ëng cña t−íi vμ tiªu tíi sù biÕn ®æi Sù gi¶m dßng ch¶y do t¸c ®éng cña t−íi lμ rÊt kh¸c nhau c¸n c©n n−íc, chÕ ®é cña c¸c ®èi t−îng n−íc, biÕn ®æi chÊt l−îng trong c¸c n¨m cã pha n−íc kh¸c nhau. Nh÷ng n¨m Èm −ít, n−íc mÆt trªn c¸c l·nh thæ t−íi tiªu. l−îng gi¶m nμy kh«ng ®¸ng kÓ, cßn nh÷ng n¨m kh« h¹n - dßng ¶nh h−ëng cña t−íi. T−íi cã ¶nh h−ëng lín nhÊt tíi chÕ ®é ch¶y s«ng gi¶m m¹nh h¬n. n−íc vμ tμi nguyªn n−íc cña l·nh thæ. Do ¶nh h−ëng cña t−íi, Sù ¶nh h−ëng cña t−íi tíi ph©n phèi dßng ch¶y trong n¨m sÏ thay ®æi dßng ch¶y trung b×nh n¨m, sù ph©n bè trong n¨m vμ c¸c trÞ sè thùc nghiÖm cña nã thÓ hiÖn nh− sau - gi¶m dßng cña chóng, c¸c cùc trÞ cña dßng ch¶y (®Æc biÖt lμ dßng ch¶y cùc ch¶y vμo thêi kú t¨ng tr−ëng (do t¨ng tæn thÊt n−íc qua sù to¸t tiÓu). Sù mang c¸c muèi tõ c¸c khoang ®−îc t−íi vμo s«ng sÏ h¬i n−íc) vμ t¨ng dßng ch¶y vμo mïa thu vμ ®«ng, khi n−íc tõ lμm t¨ng ®é kho¸ng hãa cña n−íc trong s«ng, dÉn tíi thay ®æi c¸c khoang ®−îc t−íi nhËp l−u vμo m¹ng l−íi thñy v¨n. thμnh phÇn hãa häc cña chóng. §Æc ®iÓm vμ møc ®é biÕn ®æi Sù biÕn ®æi thμnh phÇn hãa häc vμ chÊt l−îng n−íc s«ng ë cña c¸c ®Æc tr−ng kÓ trªn phô thuéc vμo nhiÒu ®iÒu kiÖn: ®Þa lý vïng ®Êt t−íi ®−îc chi phèi bëi sù mang muèi ra tõ c¸c khoang tù nhiªn, thñy v¨n, thñy hãa vμ thËm chÝ c¶ kü thuËt (ph−¬ng t−íi. L−îng muèi x©m nhËp vμo s«ng lμ hμng chôc, cßn trong ph¸p t−íi, tr¹ng th¸i kü thuËt cña hÖ thèng t−íi v.v...). ®iÒu kiÖn ®Êt nhiÔm mÆn, lμ hμng tr¨m tÊn trªn mét ha. NhËp ¶nh h−ëng cña t−íi tíi c¸c ®Æc tr−ng kÓ trªn cña dßng ch¶y l−îng muèi nh− vËy vμo s«ng lμm t¨ng ®¸ng kÓ ®é kho¸ng hãa s«ng lμ kh¸c nhau ®èi víi c¸c s«ng nhá víi nguån nu«i chñ yÕu cña n−íc vμ lμm thay ®æi thμnh phÇn hãa häc cña nã. Møc t¨ng lμ dßng ch¶y mÆt, vμ ®èi víi c¸c hÖ thèng s«ng lín ®−îc nu«i bëi ®é kho¸ng hãa phô thuéc vμo tû sè l−u l−îng n−íc s«ng vμ l−u mäi tÇng cÊp n−íc d−íi ®Êt. l−îng n−íc hoμn l¹i, vμo tû sè ®é kho¸ng hãa cña chóng, vμo tû Trªn c¸c l−u vùc nhá ë vïng kh«, th× l−îng cÊp n−íc t−íi phÇn gi÷a ®Êt t−íi vμ tæng diÖn tÝch l−u vùc s«ng v.v... thùc tÕ bÞ chi phÝ hÕt cho bèc h¬i, ®iÒu nμy dÉn tíi gi¶m hoÆc 263 264
X©m nhËp n−íc thÊm vμ n−íc thu gom vμo s«ng dÉn tíi - tiÕp theo, khi vïng ®Êt tiªu óng ®−îc khai th¸c m¹nh h¬n, th× chÕ ®é dßng ch¶y trë nªn ®Òu ®Æn h¬n, bèc h¬i t¨ng (do lμm t¨ng ®é kho¸ng hãa cña n−íc trong ®ã. ë ®©y, ¶nh h−ëng cña dßng ch¶y tõ c¸c khoang t−íi tû lÖ thuËn víi tû phÇn diÖn to¸t h¬i), dßng ch¶y n¨m tiÕn dÇn vÒ gi¸ trÞ ban ®Çu cña nã; tÝch cña c¸c khoang trªn diÖn tÝch l−u vùc. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh - c¸c m« ®un dßng ch¶y cùc ®¹i cã thÓ lμ t¨ng vμ còng cã vÒ sù t¨ng ®é kho¸ng hãa trong s«ng theo møc t¨ng diÖn tÝch thÓ lμ gi¶m. t−íi trong l−u vùc cña nã lμ s«ng X−r¬®aria. Sau 25 n¨m, diÖn Mét trong c¸c nh©n tè chÝnh lμm thay ®æi c¸c l−u l−îng cùc tÝch ®Êt t−íi trong l−u vùc s«ng t¨ng 800 ngμn ha (tøc 1,5 lÇn), ®¹i lμ ®Æc ®iÓm biÕn ®æi cña dung tÝch tÝch tô cña l−u vùc. cßn ®é kho¸ng cña n−íc t¨ng tõ 400 lªn 1000 mg/l, tøc t¨ng 2,5 Trong c¸c l−u vùc s«ng ngßi cã bån thu n−íc cÊu t¹o bëi ®Êt ®¸ lÇn! §ång thêi còng ®· thay ®æi thμnh phÇn ion cña n−íc: n−íc thÊm tèt, sau khi tiªu, ng−êi ta thÊy sù suy gi¶m l−u l−îng cùc hy®r« cacbonat - canxi tr−íc ®©y ®· trë thμnh n−íc sunphat - natri, hμm l−îng clo t¨ng. VÝ dô nμy minh ho¹ cho quy luËt ®¹i, cßn trªn c¸c l−u vùc cÊu t¹o bëi c¸c ®Êt thæ nh−ìng Ýt thÊm, chung biÕn ®æi ®é kho¸ng vμ thμnh phÇn hãa häc n−íc s«ng l¹i thÊy ®¹i l−îng nμy t¨ng chót Ýt. C¸c tÝnh chÊt thñy lý cña trong c¸c l−u vùc thùc hiÖn t−íi. ®Êt thæ nh−ìng quyÕt ®Þnh ®Æc ®iÓm biÕn ®æi thÓ tÝch dßng ch¶y lò xu©n vμ ph©n phèi néi n¨m cña dßng ch¶y. §èi víi l−u vùc ¶nh h−ëng cña tiªu. ë n−íc ta hiÖn nay cã kho¶ng 10 triÖu cÊu t¹o b»ng ®Êt thÊm tèt, sù suy gi¶m thÓ tÝch lò xu©n ®−îc bï ha ®Çm lÇy vμ vïng ®Êt thõa Èm ®−îc lμm kh«. ¶nh h−ëng cña bëi sù gia t¨ng dßng ch¶y mïa kiÖt, tøc ph©n bè l¹i dßng ch¶y tiªu biÓu hiÖn chñ yÕu ë sù thay ®æi c¸n c©n n−íc cña l·nh thæ trong n¨m. t−íi tiªu (thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn dßng ch¶y tõ ®Çm lÇy, h¹ thÊp mùc n−íc ngÇm, thay ®æi tr÷ l−îng Èm ë ®íi th«ng khÝ v.v...) vμ §Ó x¸c ®Þnh l−îng gi¶m l−u l−îng cùc ®¹i do ¶nh h−ëng cña ë sù biÕn ®æi c¸c ®Æc tr−ng thñy v¨n cña c¸c s«ng lÇy hãa (dßng tiªu, ng−êi ta khuyÕn c¸o dïng mèi quan hÖ sau [3]: ch¶y n¨m, cùc ®¹i vμ cùc tiÓu, ph©n bè trong n¨m cña nã). ë δ = 1 − 0,016 f m , (1.2) ®©y, biÖn ph¸p tiªu t¸c ®éng theo c¸ch kh¸c nhau ®Õn chÕ ®é víi δ - hÖ sè tÝnh ®Õn sù suy gi¶m l−u l−îng cùc ®¹i do t¸c ®éng n−íc cña c¸c s«ng, tïy thuéc vμo c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thæ cña biÖn ph¸p tiªu; fm - møc ®é t−íi tiªu cña l−u vùc, %. nh−ìng, ®Þa lý thñy v¨n cña l−u vùc, møc ®é ®Çm lÇy hãa, kiÓu ®Çm lÇy ®−îc tiªu, tÝnh chÊt t−íi tiªu cña ®Êt v.v...; trong mét sè TÝnh ®Õn nh÷ng biÕn ®æi cña l−u l−îng cùc ®¹i cña lò xu©n tr−êng hîp ¶nh h−ëng nμy kh«ng ®¸ng kÓ, cßn trong c¸c tr−êng sÏ cho phÐp c¾t gi¶m kÝch th−íc cña thñy c«ng tr×nh vμ gi¶m gi¸ hîp kh¸c l¹i thÓ hiÖn rÊt râ rμng. MÆc dï cã m©u thuÉn nμo ®ã thμnh cña chóng. trong c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶, vÉn cã thÓ rót VÒ tæng thÓ, suy gi¶m l−u l−îng cùc ®¹i vμ gia t¨ng dßng ra nh÷ng kÕt luËn chung nh− sau vÒ xu thÕ biÕn ®æi dßng ch¶y ch¶y thêi kú n−íc kiÖt cã thÓ xem nh− lμ nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc s«ng ë c¸c l−u vùc t−íi tiªu trong c¸c vïng thiÕu vμ ®ñ Èm: mμ c«ng t¸c t−íi tiªu mang l¹i. - nh÷ng n¨m ®Çu tiªn thùc hiÖn tiªu, th−êng diÔn ra t¨ng Sù thay ®æi chÊt l−îng n−íc trong hå chøa. Thμnh lËp dßng ch¶y n¨m vμ mïa, do gi¶m l−îng bèc h¬i tæng céng vμ hôt hå chøa dÉn tíi sù thay ®æi chÕ ®é thñy hãa vμ chÊt l−îng n−íc tr÷ l−îng n−íc ngÇm; trong nã so víi n−íc s«ng trªn ®ã nã ®−îc x©y dùng. 265 266
n−íc “ph¸t mμu” bëi c¸c t¶o lôc lam (c¸c loμi nμy ®Æc tr−ng cho Sù h×nh thμnh chÕ ®é thñy hãa hå chøa vμ chÊt l−îng n−íc khÝ hËu «n hßa vμ Êm), th× trong n−íc ®ã ®ang h×nh thμnh trong ®ã diÔn ra d−íi ¶nh h−ëng cña hμng lo¹t c¸c nh©n tè, nh÷ng chÊt ®éc, chÊt l−îng n−íc gi¶m, xuÊt hiÖn mïi l¹, vÞ khã trong sè ®ã chñ yÕu lμ thñy hãa cña dßng nhËp, sù thay ®æi chÕ chÞu. N−íc b¾t ®Çu kh«ng thÝch hîp ®Ó uèng. Trong nh÷ng thêi ®é n−íc vμ c¸c qu¸ tr×nh thñy sinh bªn trong thñy vùc. kú chÕt mét khèi l−îng lín vi thùc vËt hay ®¹i thùc vËt, chÊt T¸c ®éng chÝnh ®Õn sù thay ®æi chÕ ®é thñy hãa lμ c−êng ®é l−îng n−íc cßn gi¶m m¹nh h¬n n÷a, hμm l−îng «xy hoμ tan trao ®æi n−íc trong hå chøa (møc ®é th«ng tho¸ng): gi¶m, c¸c mïi khã chÞu xuÊt hiÖn. HiÖn t−îng nμy (biÕn ®æi chÊt K = Whc / Wn l−îng n−íc do ph¸ vì tiÕn tr×nh tù nhiªn cña c¸c qu¸ tr×nh sinh häc) ®−îc gäi lμ « nhiÔm thø sinh (« nhiÔm sinh häc). víi Whc - thÓ tÝch hå chøa; Wn - dßng ch¶y n¨m. K cμng lín th× HiÖn nay, vÊn ®Ò “në hoa” cña n−íc ®−îc chó ý ®Æc biÖt. cμng Ýt thay ®æi chÕ ®é kho¸ng hãa cña n−íc trong hå chøa so B»ng nh÷ng nghiªn cøu sinh häc, ng−êi ta ®· chøng minh r»ng víi n−íc s«ng nu«i d−ìng nã. Gi÷a ®é kho¸ng hãa trung b×nh t¶o lôc lam cã nh÷ng kÎ thï vμ nh÷ng ng−êi sö dông chóng cña n−íc trong hå chøa  I h vμ ®é kho¸ng hãa trung b×nh cña trong thiªn nhiªn. Ng−êi ta ®· ph©n lËp ®−îc h¬n 20 lo¹i virut  Is n−íc trong s«ng víi møc trao ®æi n−íc kh¸c nhau (K > 1) cã ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi sù ph¸t triÓn cña lo¹i t¶o nμy. Ngoμi ra, hiÖn nay, ng−êi ta ®ang tiÕn hμnh nghiªn cøu c¸c hãa chÊt cã mèi quan hÖ:  Ih víi ®éc tÝnh ®Æc biÖt ®èi víi c¸c t¶o lôc lam. 0,26 = 0,99 − . (1.3)  Is §Ó g×n gi÷ chÊt l−îng n−íc trong c¸c hå chøa, cÇn lμm s¹ch K kü l−ìng ®¸y hå khái thùc vËt vμ c¸c chÊt « nhiÔm tr−íc khi cÊp Quan hÖ nμy cho phÐp khi thiÕt kÕ hå chøa ta tÝnh ®−îc ®é n−íc, tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c thêi h¹n vμ chuÈn mùc bãn kho¸ng hãa dù kiÕn trong ®ã (øng víi c¸c trÞ sè cô thÓ cña  I s ph©n trªn c¸c vïng ®Êt xung quanh, c¾t gi¶m triÖt ®Ó nång ®é chÊt dinh d−ìng cña n−íc th¶i vμo hå chøa, chän vÞ trÝ ph¸t th¶i vμ K). ë c¸c khu vùc cã ®é th«ng tho¸ng n−íc cao nhÊt v.v... Sù thay ®æi chÊt l−îng n−íc trong c¸c hå chøa bÞ chi phèi bëi sù thay ®æi chÕ ®é n−íc còng nh− c¸c qu¸ tr×nh sinh häc trong thñy vùc. Sù gi¶m vËn tèc dßng ch¶y, sù t¨ng ®é trong 1.5. Nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ n−íc mÆt khái « nhiÔm suèt, sù xuÊt hiÖn ph©n tÇng nhiÖt ®é vμ khÝ trong ®iÒu kiÖn B¶o vÖ n−íc khái « nhiÔm ®−îc hiÓu lμ mét tËp hîp c¸c biÖn t¨ng hμm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬ vμ chÊt dinh d−ìng trong n−íc ph¸p ®¶m b¶o tr¹ng th¸i b×nh th−êng cña ®èi t−îng n−íc (phï (do cuèn theo tõ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc, do x©m nhËp cña n−íc hîp víi ph¸p luËt vÒ n−íc ®ang tån t¹i) trong ®iÒu kiÖn gia t¨ng th¶i c«ng nghiÖp, n−íc th¶i sinh ho¹t - c«ng céng vμ n«ng viÖc sö dông n−íc. Thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p nμy ®ßi hái gi¶i nghiÖp) dÉn tíi lμm gia t¨ng m¹nh c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sinh quyÕt hμng lo¹t c¸c vÊn ®Ò khoa häc vμ kü thuËt, trong ®ã cã häc trong c¸c hå chøa. nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh lμ: Lμm giμu n−íc bëi c¸c chÊt dinh d−ìng g©y nªn sù ph¸t - ®Þnh chuÈn chÊt l−îng n−íc, tøc so¹n th¶o c¸c chØ tiªu triÓn m¹nh cña phï du thùc vËt, lμm cho n−íc ph¸t mμu. NÕu 267 268
phï hîp ®èi víi c¸c lo¹i h×nh sö dông n−íc kh¸c nhau; B¶ng 1.8. Nh÷ng yªu cÇu chung vÒ thμnh phÇn vμ c¸c tÝnh chÊt cña n−íc dïng cho nh÷ng môc ®Ých ¨n uèng vμ nghØ d−ìng - gi¶m thÓ tÝch ph¸t th¶i « nhiÔm vμo thñy vùc, b»ng c¸ch hoμn thiÖn c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vμ c¶i tiÕn c¸c ph−¬ng ph¸p N−íc sinh ho¹t vμ ¨n uèng, §Ó t¾m, thÓ thao vμ nghØ lμm s¹ch n−íc th¶i; C¸c chØ tiªu vÒ thμnh cÊp n−íc kinh tÕ tËp trung vμ d−ìng, n−íc trong vμnh kh«ng tËp trung, cÊp cho c¸c phÇn vμ tÝnh chÊt n−íc ®ai d©n c− - nghiªn cøu vμ tÝnh to¸n c¸c qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch n−íc nhμ m¸y thøc ¨n th¶i khi ph¸t th¶i vμo thñy vùc. C¸c chÊt l¬ löng Hμm l−îng chÊt l¬ löng kh«ng ®−îc t¨ng qu¸ Gi¶i quyÕt ®ång thêi c¸c vÊn ®Ò nμy vμ ®−a chóng vμo thùc 0,25 mg/l 0,75 mg/l Víi c¸c thñy vùc vμo mïa kiÖt chøa h¬n 30 mg chÊt tiÔn kinh tÕ n−íc sÏ cho phÐp thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o vÖ tμi kho¸ng tù nhiªn trong 1 l n−íc th× cho phÐp t¨ng hμm nguyªn n−íc, sö dông chóng hîp lý, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó l−îng chÊt l¬ löng trong n−íc trong ph¹m vi 5 %. C¸c chÊt t¨ng tr−ëng kinh tÕ vμ n©ng cao hiÖu qu¶ nÒn s¶n xuÊt x· héi. l¬ löng cã tèc ®é l¾ng h¬n 0,4 mm/s ®èi víi c¸c thñy vùc ch¶y th«ng tho¸ng vμ h¬n 0,2 mm/s ®èi víi hå chøa cÊm §Þnh chuÈn chÊt l−îng n−íc. ë n−íc ta, viÖc ®Þnh chuÈn ph¸t th¶i. T¹p chÊt (c¸c chÊt) næi Trªn mÆt kh«ng ®−îc cã mμng næi, vÕt dÇu mì kho¸ng vμ chÊt l−îng n−íc c¸c thñy vùc ®−îc thùc hiÖn tu©n theo “Nh÷ng c¸c tÝch tô t¹p chÊt kh¸c quy chÕ b¶o vÖ n−íc mÆt khái « nhiÔm bëi n−íc th¶i” (1975). Mïi vμ vÞ N−íc kh«ng ®−îc cã mïi vμ vÞ trªn 2 cÊp, ®−îc ph¸t hiÖn Môc tiªu x©y dùng vμ kh¼ng ®Þnh ph¸p luËt cña v¨n b¶n nμy lμ trùc tiÕp hay khi chuÈn ®é clo trùc tiÕp N−íc kh«ng ®−îc truyÒn mïi vμ vÞ l¹ cho c¸ c¶nh b¸o vμ kh¾c phôc « nhiÔm bëi n−íc th¶i c¸c s«ng, hå, hå Mμu s¾c Kh«ng ®−îc ph¸t hiÖn trong cét n−íc víi ®é cao chøa, ®Çm, c¸c kªnh nh©n t¹o ®−îc dïng ®Ó cung cÊp n−íc ¨n 20 cm 10 cm uèng vμ c¸c nhu cÇu v¨n hãa - sinh ho¹t kh¸c cña c− d©n còng Mïa hÌ, do ph¸t th¶i n−íc th¶i kh«ng ®−îc t¨ng lªn 3 oC NhiÖt ®é nh− c¸c môc tiªu cña nghÒ c¸. Trong “Nh÷ng quy chÕ” ®· ph©n so víi nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng cña n−íc ë th¸ng nãng nhÊt trong 10 n¨m gÇn ®©y hãa c¸c yªu cÇu vÒ thμnh phÇn vμ c¸c tÝnh chÊt cña n−íc ®èi víi PH Kh«ng ®−îc v−ît ra khái giíi h¹n pH = 6,5 - 8,5 tõng lo¹i h×nh sö dông n−íc vμ nhÊn m¹nh nh÷ng nguyªn t¾c Thμnh phÇn kho¸ng häc VÒ d− l−îng c« ®Æc kh«ng §−îc ®Þnh chuÈn theo chØ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ cña tÊt c¶ c¸c nhμ sö dông n−íc. Trong ®−îc v−ît qu¸ 1000 mg/l, tiªu vÞ ®· dÉn ë trªn trong ®ã c¸c chÊt clorit nh÷ng tr−êng hîp ®ång thêi sö dông thñy vùc cho nhiÒu nhu 350mg/l vμ sunphat 500 mg/l cÇu kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× ph¶i xuÊt ph¸t tõ ¤xy hoμ tan Hμm l−îng kh«ng ®−îc d−íi 4 mg/l trong bÊt kú thêi gian nh÷ng yªu cÇu chÆt chÏ h¬n trong lo¹t c¸c chuÈn mùc cïng tªn nμo cña n¨m trong mÉu lÊy tr−íc 12 giê vÒ chÊt l−îng n−íc. §Æc biÖt l−u ý r»ng, cÊm ph¸t th¶i vμo thñy Nhu cÇu toμn phÇn cña n−íc vÒ «xy t¹i 20 oC kh«ng ®−îc Nhu cÇu «xy sinh hãa v−ît qu¸ vùc nh÷ng n−íc th¶i cã chøa c¸c phÕ liÖu quý, nguyªn liÖu s¶n 3,0 mg/l 6,0 mg/l xuÊt, hãa chÊt v.v... mét khi chóng cã thÓ ®−îc lo¹i ra b»ng C¸c mÇm bÖnh Kh«ng chøa mÇm g©y bÖnh. N−íc th¶i chøa c¸c mÇm ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ hîp lý. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t th¶i n−íc bÖnh cÇn ®−îc v« hiÖu hãa sau khi lμm s¹ch s¬ bé. C¸c mÇm bÖnh ph¶i kh«ng cã trong n−íc sau khi khö th¶i vμo c¸c thñy vùc ®−îc x¸c ®Þnh cã tÝnh ®Õn møc ®é hßa trén nhiÔmn−íc th¶i sinh ho¹t ®−îc lμm s¹ch sinh häc cho tíi cã thÓ cã, khi ®ã thμnh phÇn vμ c¸c tÝnh chÊt cña n−íc s«ng hay chØ sè khuÈn kh«ng d−íi 1000 trong 1 l t¹i nång ®é clo d− thñy vùc cÇn ph¶i t−¬ng øng víi nh÷ng chuÈn mùc ë thñy trùc kh«ng d−íi 1,5 mg/l Kh«ng chøa ë c¸c nång ®é cã thÓ g©y t¸c h¹i trùc tiÕp hay C¸c chÊt cã ®éc n»m c¸ch xa 1 km kÓ tõ ®iÓm dïng n−íc gÇn nhÊt. gi¸n tiÕp tíi c¬ thÓ vμ søc kháe d©n c− 269 270
B¶ng 1.9. Nh÷ng yªu cÇu chung vÒ thμnh phÇn vμ c¸c tÝnh chÊt d−ìng, th× ng−êi ta ®Þnh chuÈn 11 chØ tiªu vÒ thμnh phÇn vμ c¸c cña n−íc c¸c thñy vùc sö dông trong nghÒ c¸ tÝnh chÊt cña n−íc, x¸c ®Þnh nh÷ng nång ®é tíi h¹n cho phÐp (N§THCP) cã thÓ xÈy ra trong thñy vùc t¹i thñy trùc kiÓm tra C¸c thñy vùc dïng cho nu«i C¸c thñy vùc dö dông cho ChØ tiªu thμnh phÇn vμ ®èi víi 420 chÊt cã ®éc. §èi víi nh÷ng thñy vùc sö dông trong vμ nh©n gièng c¸ quý nh¹y tÊt c¶ nh÷ng môc ®Ých nghÒ tÝnh chÊt n−íc thñy vùc c¶m cao víi «xy c¸ kh¸c nghÒ c¸, th× ng−êi ta ®Þnh chuÈn 8 chØ tiªu chÝnh vμ x¸c ®Þnh c¸c N§THCP ®èi víi 72 chÊt cã ®éc. C¸c chÊt l¬ löng Hμm l−îng c¸c chÊt l¬ löng so víi trong n−íc tù nhiªn kh«ng ®−îc t¨ng lªn h¬n Nång ®é tíi h¹n cho phÐp cña c¸c chÊt cã ®éc ®−îc x¸c ®Þnh 0,25 mg/l 0,75 mg/l bëi c¸c b¸c sÜ vÖ sinh dÞch tÔ, c¸c nhμ sinh vËt häc vμ ®−îc duyÖt §èi víi c¸c thñy vùc mïa kiÖt chøa kh«ng qu¸ 30 mg c¸c chÊt kho¸ng tù nhiªn trong 1 l ®−îc phÐp t¨ng nång ®é y ë c¸c cÊp cao nhÊt. TÊt c¶ c¸c chÊt cã ®éc, tïy theo ¶nh h−ëng trong n−íc trong giíi h¹n 5 %. C¸c chÊt l¬ löng víi tèc ®é cña chóng tíi c¬ thÓ ng−êi vμ sù sèng cña thñy vùc, ®−îc chia ra l¾ng h¬n 0,4 mm/s ®èi víi c¸c thñy vùc ch¶y th«ng tho¸ng thμnh ba lo¹i (c¸c chØ tiªu ®éc h¹i tíi h¹n − CT§TH): vμ h¬n 0,2 mm/s ®èi víi c¸c hå chøa kh«ng ®−îc ph¸t th¶i. T¹p chÊt (c¸c chÊt) næi Trªn mÆt kh«ng ®−îc cã nh÷ng mμng s¶n phÈm dÇu, nhít, - nh÷ng chÊt lμm biÕn ®æi c¸c tÝnh chÊt c¶m quan cña n−íc mì, vμ c¸c t¹p chÊt kh¸c (mμu, mïi, vÞ); Mμu, mïi vμ vÞ N−íc kh«ng ®−îc cã nh÷ng Trùc tiÕp,10 cm mïi, vÞ vμ mμu s¾c l¹ vμ - nh÷ng chÊt ¶nh h−ëng tíi t×nh tr¹ng vÖ sinh chung cña truyÒn chóng cho thÞt c¸ thñy vùc (ch¼ng h¹n, tèc ®é cña c¸c qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch); o NhiÖt ®é NhiÖt ®é n−íc mïa hÌ kh«ng ®−îc t¨ng lªn qu¸ 3 C vμ mïa ®«ng - 5 oC - nh÷ng chÊt g©y ¶nh h−ëng tíi c¬ thÓ ng−êi vμ ®éng vËt pH Kh«ng ®−îc v−ît ra khái giíi h¹n pH = 6,5 - 8,5 sèng trong thñy vùc (nh÷ng chÊt ®éc). ¤xy hoμ tan Thêi kú mïa ®«ng (d−íi b¨ng) hμm l−îng kh«ng Ýt h¬n Trong “Nh÷ng quy chÕ b¶o vÖ n−íc mÆt khái « nhiÔm bëi 6,0 mg/l 4,0 mg/l n−íc th¶i” chØ ra r»ng, hμm l−îng mçi chÊt cã ®éc trong n−íc Thêi kú mïa hÌ (n−íc tho¸ng) ph¶i kh«ng d−íi 6,0 mg/l trong mÉu lÊy tr−íc 12 giê thñy vùc kh«ng ®−îc v−ît qu¸ N§THCP. Cßn nÕu nh− trong Nhu cÇu ®Çy ®ñ vÒ «xy (t¹i 20 oC) kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 3,0 Nhu cÇu «xy sinh hãa thμnh phÇn cña n−íc th¶i chøa mét sè chÊt cã ®éc, th× ®Ó tÝnh mg/l. NÕu mïa ®«ng hμm l−îng «xy hßa tan trong n−íc h¹ xuèng nång ®é cho phÐp cña chóng trong n−íc thñy vùc cã nhiÒu c¸ch ®Õn 6,0 mg/l ®Õn 4,0 mg/l tiÕp cËn kh¸c nhau, tïy thuéc vμo chç c¸c chÊt ®ã thuéc vμo mét Th× cã thÓ chØ ph¸t th¶i vμo chóng nh÷ng n−íc th¶i kh«ng cã lo¹i hay c¸c lo¹i kh¸c nhau vÒ CT§TH. NÕu nh− c¸c chÊt cã ®éc BOD thuéc c¸c lo¹i CT§TH kh¸c nhau, th× mçi chÊt trong ®ã cã thÓ C¸c chÊt cã ®éc Kh«ng ®−îc chøa ë nh÷ng nång ®é cã thÓ g©y t¸c h¹i trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp tíi c¸ vμ thñy sinh lμ c¬ së thøc ¨n cña c¸ cã nång ®é b»ng nång ®é tíi h¹n cho phÐp. Cßn nÕu c¸c chÊt cã ®éc thuéc vμo mét lo¹i theo CT§TH, th× nång ®é cña chóng cÇn Nh÷ng yªu cÇu chung vÒ thμnh phÇn vμ c¸c tÝnh chÊt cña ph¶i gi¶m sao cho tæng c¸c tû sè cña chóng trªn N§THCP n−íc ë c¸c s«ng ®Ó ¨n uèng vμ nghØ d−ìng ®−îc dÉn trong b¶ng kh«ng v−ît qu¸ ®¬n vÞ: 1.8, cßn ®èi víi c¸c thñy vùc sö dông cho nghÒ c¸ - trong b¶ng 1.9. Khi sö dông c¸c ®èi t−îng n−íc ®Ó uèng hoÆc ®Ó nghØ 271 272
Cn C1 C2 kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c quy chÕ b¶o vÖ v.v... + +...+ ≤1. (1.4) N§ THCP1 N§ THCP2 N§ THCPn C¸c ph−¬ng ph¸p c«ng tr×nh b¶o vÖ n−íc. QuyÕt s¸ch Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng x¶ n−íc th¶i vμo thñy kü thuËt trong vÊn ®Ò b¶o vÖ n−íc kÕt hîp trong nã viÖc sö dông vùc, ng−êi ta thùc hiÖn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng vÖ sinh cña nã theo tèi −u tμi nguyªn n−íc, h¹ thÊp tèi ®a møc « nhiÔm c¸c nguån Ci  N§ THCP n−íc, ®¶m b¶o cung cÊp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n l−îng n−íc c«ng thøc (1.4). NÕu nh− lín h¬n ®¬n vÞ, th× viÖc cÇn thiÕt vμ chÊt l−îng n−íc ®¹t yªu cÇu. C¸c ph−¬ng ph¸p c«ng i x¶ n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμo ®èi t−îng n−íc ë nång ®é ®−îc tr×nh b¶o vÖ n−íc bao gåm kh«ng chØ viÖc x©y dùng ph−¬ng ho¹ch ®Þnh bÞ cÊm. ph¸p lμm s¹ch n−íc th¶i, mμ cßn hoμn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt cho phÐp c¾t gi¶m hay lo¹i trõ hoμn toμn sù gia nhËp c¸c chÊt « TÝnh to¸n nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm ë c¸c thñy trùc kiÓm nhiÔm vμo c¸c ®èi t−îng n−íc. Nh÷ng biÖn ph¸p nh− lËp c¸c s¬ tra ®−îc thùc hiÖn cã tÝnh ®Õn sè lÇn pha lo·ng thø n, ®¹i l−îng ®å c«ng nghÖ lo¹i bá hoμn toμn viÖc ®æ n−íc th¶i vμo s«ng vμ nμy ®−îc tÝnh theo mèi phô thuéc: thñy vùc, ¸p dông quy tr×nh cÊp n−íc kÝn hay quay vßng, tËn Q + Qt n= , (1.5) dông phÕ liÖu s¶n xuÊt, thay thÕ lμm l¹nh b»ng n−íc thμnh lμm Qt l¹nh b»ng kh«ng khÝ, chuyÓn n−íc th¶i tíi nh÷ng xÝ nghiÖp trong ®ã Q - l−u l−îng trung b×nh th¸ng víi suÊt ®¶m b¶o 95 %, kh¸c ®ßi hái víi nh÷ng yªu cÇu “mÒm h¬n” vÒ chÊt l−îng n−íc, m3/s; Qt - l−u l−îng dßng ch¶y c«ng nghiÖp, m3/s. cÇn ph¶i gi÷ mét vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc ng¨n ngõa « nhiÔm NÕu tÝnh tíi sè lÇn pha lo·ng, th× nång ®é t¹i thñy trùc s«ng vμ thñy vùc. kiÓm tra (Ckt) sÏ b»ng: Lμm s¹ch n−íc th¶i lμ biÖn ph¸p b¾t buéc vμ ®¾t gi¸, bÞ chi Q  1 ∂S ∂S  ∂2S phèi ë chç hiÖn nay c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ë c¸c xÝ nghiÖp c«ng = D − t  +D 2 , (1.6) ϕ H  r ∂r ∂t  ∂r   nghiÖp ch−a ®ñ hoμn chØnh vÒ ph−¬ng diÖn sö dông n−íc. Ngμy nay, viÖc lμm s¹ch n−íc th¶i ®−îc xem nh− lμ ph−¬ng ph¸p chñ víi Ct - nång ®é cña chÊt chØ thÞ ®−îc xem xÐt trong n−íc th¶i. yÕu b¶o vÖ n−íc khái « nhiÔm. Nång ®é tÝnh to¸n ë thñy trùc kiÓm tra ®−îc so s¸nh víi VÊn ®Ò lμm s¹ch n−íc th¶i cña c¸c xÝ nghiÖp vμ c¸c ®iÓm N§THCP ®Ó −íc l−îng møc ®é cã thÓ hay kh«ng thÓ ph¸t th¶i d©n c− tr−íc khi th¶i vμo c¸c thñy vùc lμ bμi to¸n cùc kú phøc n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμo ®èi t−îng ®· cho. Sù kh«ng phï hîp t¹p do sù ®a d¹ng c¸c chÊt « nhiÔm, sù hiÖn diÖn trong thμnh cña Ckt víi nh÷ng yªu cÇu chuÈn mùc dÉn tíi sù cÇn thiÕt ph¶i phÇn cña chóng nh÷ng hîp chÊt míi, thμnh phÇn cña chóng t¨ng møc ®é lμm s¹ch, gi¶m thÓ tÝch n−íc th¶i, thiÕt lËp n¬i thu liªn tôc phøc t¹p h¬n. N−íc th¶i cã thÓ chia thμnh hai nhãm gom vμ ph¸t th¶i víi nh÷ngc ®iÒu kiÖn thñy v¨n thuËn lîi v.v... lín: n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ n−íc th¶i sinh ho¹t - c«ng céng, ViÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nμy ®−îc thùc hiÖn trong khi xem xÐt kh¸c nhau vÒ c¸c tÝnh chÊt vμ thμnh phÇn. ®ång bé tÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn - gi¶m l−îng c¸c chÊt « nhiÔm, tÝnh ®Õn c¸c qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch, C¸c ph−¬ng ph¸p lμm s¹ch n−íc th¶i hiÖn ¸p dông ë n−íc 273 274