Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 7

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

218
lượt xem 73
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

sau do hơi sinh ra quá nhiều, vách ruột bị kích thích mạnh gây ra kinh luyến gây đau bụng, cũng do kinh luyến l m hơi ở tiểu kết tràng và trực tràng thải ra ngoài khó khăn làm bệnh trở nên trầm trọng. Khi vách ruột căng quá mức sẽ ép v o các khúc ruột khác dễ gây ruột biến vị, cơn đau trở nên liên tục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 7

sau do h¬i sinh ra qu¸ nhiÒu, v¸ch ruét bÞ kÝch thÝch m¹nh g©y ra kinh luyÕn g©y ®au bông, còng do kinh luyÕn l m h¬i ë tiÓu kÕt tr ng v trùc tr ng th¶i ra ngo i khã kh¨n l m bÖnh trë nªn trÇm träng. Khi v¸ch ruét c¨ng qu¸ møc sÏ Ðp v o c¸c khóc ruét kh¸c dÔ g©y ruét biÕn vÞ, c¬n ®au trë nªn liªn tôc. Do ruét ch−íng h¬i → vïng bông ph¶i ph×nh to, con vËt bÝ Øa, h¬i kh«ng tho¸t ra ngo i. Sau ®ã c¬ ruét bÞ tª liÖt, nhu ®éng ruét mÊt, ruét c¨ng to, Ðp v o c¬ ho nh g©y trë ng¹i vÒ tuÇn ho n v h« hÊp. IV. TriÖu chøng - BÖnh th−êng ph¸t ra sau khi ¨n v i giê hoÆc khi ®ang l m viÖc. Míi ®Çu con vËt ®au tõng c¬n sau ®ã ®au liªn tôc, ®øng n»m kh«ng yªn, l¨n lén trªn mÆt ®Êt, cã khi chèng bèn ch©n lªn trêi, c¬ run rÈy, to¸t må h«i. Bông c¨ng to rÊt nhanh, nhÊt l vïng hâm h«ng ph¶i, gâ cã ©m trèng, nghe nhu ®éng ruét gi¶m, cã ©m khÝ, sau ®ã nhu ®éng ruét dõng h¼n. Thêi gian ®Çu gia sóc Øa ph©n láng cã lÉn h¬i, giai ®o¹n sau bÝ Øa. - BÖnh nÆng l m gia sóc khã thë, thë thÓ ngùc, tÇn sè h« hÊp t¨ng, m¹ch nhanh. Niªm m¹c m¾t sung huyÕt hay tÝm bÇm. - Kh¸m trùc tr ng khã, ruét vÝt chÆt lÊy cöa x−¬ng chËu. V. Tiªn l−îng Gia sóc th−êng chÕt sau khi ph¸t bÖnh kho¶ng 10 giê, còng cã khi chØ sau 1-2 giê, con vËt th−êng chÕt do r¸ch ruét, r¸ch c¬ ho nh hoÆc bÞ ng¹t thë. VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o ®Æc ®iÓm chung l vïng bông ph×nh to (kh¸c víi bÖnh t¸o bãn hay t¾c ruét l bông cøng ch¾c). Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm, con vËt khã thë. Bông ®au tõng c¬n, sau ®au liªn tôc, n»m ngöa, chæng bèn vã lªn trêi. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c tr−êng hîp ®au bông kh¸c. VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Th¶i trõ h¬i v chÊt chøa trong ruét, ®Ò phßng thøc ¨n tiÕp tôc lªn men sinh h¬i, gióp cho c¬ n¨ng ®iÒu chØnh thÇn kinh chãng håi phôc, gi¶i trõ kinh luyÕn ruét. Tr−êng hîp ch−íng h¬i nÆng ph¶i chäc th¸o h¬i. 1. Hé lý §Ó con vËt ë n¬i yªn tÜnh, lo¹i bá thøc ¨n kÐm phÈm chÊt. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc øc chÕ lªn men trong ®−êng ruét: Ichthyol (25-30g); hoÆc Salol (10- 15g); hoÆc axit lactic 12ml; hoÆc axit axetic 5ml. b. Dïng thuèc t¨ng nhu ®éng ruét, th¶i trõ chÊt chøa: Dïng dung dÞch NaCl 10% (200-300ml). Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. Chó ý: + NÕu ruét ch−íng h¬i nhÑ dïng Pilocarpin hay Arecholin tiªm d−íi da. Cã thÓ dïng n−íc x phßng hay n−íc muèi Êm thôt v o ruét. 157
Giáo trình B nh n i khoa gia súc + Tr−êng hîp ch−íng h¬i nÆng ph¶i chäc dß manh tr ng hay kÕt tr ng (chäc dß manh tr ng ë hâm h«ng ph¶i, c¸ch cét sèng 1 b n tay, chäc dß kÕt tr ng ph¶i kh¸m trùc tr ng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ tr−íc). + Tr−êng hîp ch−íng h¬i ruét do kÕ ph¸t tõ bÖnh kh¸c ph¶i l−u ý ch÷a bÖnh ngay. VIII. Phßng bÖnh - KiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho con vËt ¨n v lo¹i bá nh÷ng thøc ¨n kÐm phÈm chÊt - H¹n chÕ nh÷ng thøc ¨n dÔ lªn men sinh h¬i - Ch¨m sãc nu«i d−ìng ngùa ®óng kü thuËt Chøng t¸o bãn (Obstipatio intestini) i. ®Æc ®iÓm - Chøng t¸o bãn g©y nªn do rèi lo¹n vÒ ph¶n x¹ thÇn kinh l m cho nhu ®éng ruét bÞ trë ng¹i, chÊt chøa v ph©n tÝch l¹i trong ruét g©y ®au bông. - N¬i hay bÞ t¸o bãn l manh tr ng, vïng ph×nh to cña ®¹i kÕt tr ng v kÕt tr ng tr¸i d−íi, khóc qu nh x−¬ng chËu. - NÕu bÖnh kÐo d i th−êng g©y nhiÔm ®éc cho c¬ thÓ → con vËt chÕt. iI. nguyªn nh©n a. ThÓ nguyªn ph¸t - Do cho con vËt ¨n nh÷ng thøc ¨n khã tiªu (cá g , r¬m kh«,... nh÷ng lo¹i n y cã nhiÒu x¬, hay cho ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh cã nhiÒu ®¹m víi thêi gian kÐo d i (b ®Ëu, ng«, c¸m,...). - Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng con vËt kh«ng ®óng kü thuËt (cho ¨n kh«ng ®óng giê, b÷a ®ãi, b÷a no, thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét, Ýt cho uèng n−íc). - Do khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét, do c¬ thÓ gia sóc suy nh−îc. b. ThÓ kÕ ph¸t Do kÕ ph¸t tõ c¸c bÖnh vÒ r¨ng, t¾c ruét, hÑp ruét, viªm ruét gi m¹n tÝnh, viªm phóc m¹c,... III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh t¸c ®éng qua ph¶n x¹ cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng l m cho nhu ®éng v tiÕt dÞch cña ruét gi¶m → thøc ¨n v ph©n trong ruét ngõng di chuyÓn, n−íc sÏ bÞ hÊp thô ®i cßn l¹i chÊt cÆn b ch¾c, cøng l¹i tÝch l¹i ë ruét. V¸ch ruét n¬i ph©n tÝch l¹i lu«n bÞ kÝch thÝch vÒ c¬ giíi v ho¸ häc sinh ra kinh luyÕn g©y nªn ®au bông. Nh÷ng kÝch thÝch ®au truyÒn lªn vá n o l m rèi lo¹n ®Õn c¬ n¨ng hÖ thÇn kinh thùc vËt, thÇn kinh giao c¶m qu¸ h−ng phÊn, nhu ®éng ruét c ng gi¶m, con vËt ®i t¸o hoÆc bÝ Øa. T¸o bãn l©u ng y sÏ g©y nªn t¾c ruét, l m cho tuÇn ho n ë ®o¹n ruét bÞ trë ng¹i dÔ g©y 158
nªn viªm, ho¹i tö v tª liÖt v¸ch ruét, cã khi cßn g©y viªm phóc m¹c, r¸ch ruét. Nh÷ng chÊt ®éc ®−îc sinh ra tõ n¬i ruét bÞ t¾c v o m¸u g©y nªn nhiÔm ®éc → con vËt chÕt. IV. TriÖu chøng Tuú theo vÞ trÝ t¾c m biÓu hiÖn trªn l©m s ng cã c¸c triÖu chøng kh¸c nhau. 1. NÕu thøc ¨n tÝch trong ruét non BiÓu hiÖn bÖnh th−êng x¶y ra khi con vËt ®ang ¨n hay sau khi ¨n v i giê, con vËt ñ rò, gôc ®Çu, ch©n l¶o ®¶o, ®au bông nhÑ, vÉy ®u«i, ngo¶nh l¹i nh×n bông, th−êng muèn n»m. NÕu kÕ ph¸t ®au d¹ d y th× ®au bông trë nªn kÞch liÖt, niªm m¹c m¾t sung huyÕt, vïng bông kh«ng ch−íng to. Khi bÞ nÆng con vËt sèt cao, tÇn sè tim v h« hÊp t¨ng. Con vËt cã thÓ ®i Øa ch¶y, ph©n thèi nh−ng nhu ®éng ruét l¹i yÕu. Kh¸m trùc tr ng cã thÓ sê thÊy chÊt cøng ®äng l¹i trong ruét. 2. NÕu ph©n ®äng l¹i trong ruét gi BÖnh ph¸t ra chËm h¬n (sau khi gia sóc ¨n mét v i ng y), con vËt ®i Øa khã, ph©n trßn, r¾n v Ýt, sau ®ã bÝ Øa, gia sóc Ýt uèng n−íc, ¨n gi¶m hoÆc kh«ng ¨n. Con vËt ®au bông tõng c¬n nhÑ, ch©n tr−íc c o ®Êt, ch©n sau ®¸ bông, ®Çu ngo¶nh l¹i nh×n bông, cã con n»m l¨n lén, cã con n»m l× hoÆc n»m nghiªng, d¹ng bèn ch©n v kªu rªn rØ. Ngùa ®ùc ®øng cã t− thÕ nh− ®i tiÓu nh−ng kh«ng ®¸i hoÆc ®¸i Ýt. 3. Khi kh¸m con vËt bÖnh thÊy KÕt m¹c m¾t sung huyÕt, nhu ®éng ruét gi¶m hay ngõng h¼n, gâ cã ©m ®ôc, miÖng kh« v thèi, cã bùa l−ìi. Kh¸m trùc tr ng, manh tr ng, khóc qu nh cña x−¬ng chËu cã ph©n r¾n, ruét ph×nh to, con vËt tá ra ®au ®ín khi sê n¾n, tay ng−êi kh¸m dÝnh nhiÒu dÞch nhÇy. V. Tiªn l−îng NÕu t¸o bãn ë ruét non th× bÖnh diÔn biÕn 1-3 ng y. T¸o bãn ë t¸ tr ng dÔ kÕ ph¸t gi n d¹ d y nªn thËn träng khi ®iÒu trÞ. NÕu t¸o bãn ë ruét gi bÖnh kÐo d i 3-10 ng y. T×nh tr¹ng bÖnh tuú theo c¬ thÓ con vËt, møc ®é t¸o bãn m quyÕt ®Þnh. Con vËt ®au bông nhÑ, ph©n t¸o kh«ng r¾n l¾m, cßn nhu ®éng ruét th× tiªn l−îng tèt. Tr−êng hîp nÆng cÇn chó ý ®Õn kÕ ph¸t viªm ruét v r¸ch ruét. VI. ChÈn ®o¸n C¨n cø v o ®Æc ®iÓm cña bÖnh: + T¸o bãn ë ruét non con vËt ñ rò, vïng bông b×nh th−êng, niªm m¹c v ng, måm kh« v h«i, kh¸m trùc tr ng sê thÊy ruét bÞ t¸o bãn. Chó ý kÕ ph¸t sang gi n d¹ d y cÊp tÝnh. + T¸o bãn ë ruét gi con vËt th−êng ®au bông tõng c¬n, n»m l×, bèn ch©n duçi, nhu ®éng ruét yÕu hay ngõng h¼n, con vËt bÝ Øa. + Khi r¸ch ruét con vËt th−êng v må h«i, run rÈy, sèt cao, m¹ch yÕu. CÇn chó ý ph©n biÖt víi c¸c tr−êng hîp ®au bông kh¸c 159
Giáo trình B nh n i khoa gia súc VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: T¨ng c−êng c¬ n¨ng nhu ®éng, tiÕt dÞch cña d¹ d y, ruét, th¶i trõ chÊt chøa trong ruét, øc chÕ sù thèi r÷a trong ruét. 1. Hé lý Cho con vËt vËn ®éng, uèng nhiÒu n−íc, ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt nhuËn tr ng. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. NÕu t¸o bãn ë ruét non (con vËt ®au bông kÞch liÖt) + Dïng n−íc x phßng Êm thôt v o ruét sau ®ã dïng parafin 1-2 lÝt ho v o víi Ichthyol 10-15g v n−íc th nh dung dÞch s÷a cho uèng. + Dïng dung dÞch NaCl 10% (200-300 ml). Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. b. NÕu t¸o bãn ë ruét gi + Dïng n−íc Êm thôt ruét (10-20 lÝt). Cho uèng natri sulfat (200-400g), hoÆc Ichthyol (10-15g) + Dïng ®¬n thuèc NaCl 10%: 200ml Cafein natribenzoat 20% 15-20ml Brommua natri 10% 200ml. Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. c. Tr−êng hîp bÖnh nÆng: Gia sóc thë gÊp, m¹ch nhanh, ph¶i chÝch huyÕt, tiªm Novocain 0,25% 100ml v o tÜnh m¹ch. d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng v t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ Glucoza 20% 1 - 2 lÝt Cafein natribenzoat 20% 10- 15 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml Urotropin 10% 50 - 70ml Vitamin C 5% 20 ml Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. Ruét biÕn vÞ (Dislocatio nitestini) I. §Æc ®iÓm - VÞ trÝ b×nh th−êng cña ruét thay ®æi, v¸ch ruét bÞ ø huyÕt l m cho con vËt ®au bông. - HiÖn t−îng ruét biÕn vÞ bao gåm: VÆn ruét, rèi ruét, ruét bÞ kÑt v lång ruét. II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc vËn ®éng qu¸ m¹nh (nh¶y, ng , vËt lén khi ®au bông, khi l m phÉu thuËt). 160
- Do hËu qu¶ cña mét sè bÖnh (viªm ruét cata, Hecni, kinh luyÕn ruét, tª liÖt ruét, t¾c ruét,...). iiI. c¬ chÕ sinh bÖnh Do ruét biÕn vÞ l m cho lßng ruét hÑp l¹i, chÊt chøa trong ruét ø ®äng l¹i lªn men sinh h¬i, Ðp v o v¸ch ruét → ®o¹n ruét biÕn vÞ mÊt dinh d−ìng, ruét dÇn dÇn bÞ ø huyÕt g©y nªn tr n t−¬ng dÞch v o phóc m¹c. Ruét bÞ ho¹i tö g©y kÕ ph¸t viªm ruét, r¸ch ruét, viªm phóc m¹c. ChÊt ®éc s¶n sinh ra do sù thèi r÷a cña chÊt chøa ë v¸ch ruét g©y nªn nhiÔm ®éc c¬ thÓ. iV. triÖu chøng - Con vËt ®ét nhiªn ®au bông (®Çu ngo¶nh nh×n bông, quÊt ®u«i, chåm vÒ phÝa tr−íc, quþ hai ch©n tr−íc, l¨n lén,...), con vËt gi¶m ¨n. KÕt m¹c m¾t sung huyÕt, m¹ch yÕu v nhanh, thë nhanh, nhiÖt ®é lªn cao, v må h«i. - Nhu ®éng ruét gi¶m. NÕu kÕ ph¸t ch−íng h¬i th× bông ph×nh to, khi bÖnh míi ph¸t con vËt ®i Øa, sau ®ã ngõng ho n to n. - Kh¸m trùc tr ng thÊy c¬ vßng hËu m«n co róm, con vËt ®au ®ín, sê v o cã thÓ thÊy n¬i ruét biÕn vÞ, trong trùc tr ng cã Ýt ph©n nh−ng nhiÒu dÞch nhÇy, khi thôt ruét n−íc ch¶y ra ngo i nhanh. - Cuèi k× bÖnh do ruét bÞ liÖt nªn con vËt gi¶m ®au. Tr−íc khi chÕt bèn ch©n run rÈy, m¹ch ch×m. V. Tiªn l−îng Tiªn l−îng rÊt xÊu, gia sóc th−êng chÕt. NÕu biÕn vÞ ë ruét non bÖnh kÐo d i trrong v i giê ®Õn mét ng y, cßn nÕu biÕn vÞ ë ruét gi th× bÖnh kÐo d i 2-5 ng y. VI. ChÈn ®o¸n - BÖnh chÈn ®o¸n khã, chñ yÕu dùa v o kh¸m trùc tr ng ®Ó ph¸t hiÖn vïng bÖnh. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi kinh luyÕn ruét: Trong tr−êng hîp ruét biÕn vÞ, tiªm Atropinsulfat kh«ng cã hiÖu qu¶ (con vËt kh«ng khái ®au bông). VII. §iÒu trÞ ViÖc ®iÒu trÞ rÊt khã kh¨n, Ýt hiÖu qu¶, khi ®iÒu trÞ chñ yÕu l m gi¶m ®au v chØnh lý vÞ trÝ ruét. Gi¶m ®au b»ng c¸c thuèc an thÇn (Prozin, anagin,...) sau khi gia sóc gi¶m ®au, kh¸m trùc tr ng, chØnh lý vÞ trÝ cña ruét. Dïng thuèc trî tim, trî lùc v gi¶i ®éc (glucoza, cafein hay n−íc muèi −u tr−¬ng). BÖnh vÒ gan (Diseases of the liver) I. §¹i c−¬ng Gan ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc phËn rÊt quan träng v phøc t¹p, l trung t©m cña 3 qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt c¬ b¶n trong c¬ thÓ (trao ®æi protein, trao ®æi gluxit, trao ®æi lipit), 161
Giáo trình B nh n i khoa gia súc gan cßn cã chøc n¨ng gi¶i ®éc, nã trung ho c¸c chÊt ®éc hÊp thu tõ ruét, nhÊt l nh÷ng s¶n phÈm cña sù ph©n gi¶i protein. Ngo i ra gan cßn ®iÒu tiÕt sù ®«ng m¸u. VÒ ph−¬ng diÖn miÔn dÞch häc líp tÕ b o néi b× vâng m¹c cña gan cã sù ph¶n øng sinh miÔn dÞch ®èi víi kh¸ng nguyªn vi sinh vËt v protein dÞ thÓ. Gan ho¹t ®éng d−íi sù chi phèi trùc tiÕp cña hÖ thÇn kinh thùc vËt, d−íi sù ®iÒu chØnh chung cña vá n o. BÖnh vÒ gan th−êng do ký sinh trïng, bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh vÒ tim, do bÞ tróng ®éc v nh÷ng bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸ g©y nªn. C¸c chøc phËn cña gan cã mèi liªn quan víi nhau rÊt chÆt chÏ, rèi lo¹n chøc phËn n y sÏ kÐo theo chøc phËn kh¸c l m cho h×nh ¶nh bÖnh lý thªm phøc t¹p. Khi c¬ n¨ng gan bÞ trë ng¹i th× 3 qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt c¬ b¶n sÏ bÞ rèi lo¹n l m ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi to n th©n. II. Rèi lo¹n chøc phËn cña gan 1. Rèi lo¹n chuyÓn hãa s¾c tè mËt a. ChuyÓn hãa s¾c tè mËt PhÇn lín bilirubin ®−îc dÉn xuÊt tõ dÞ ho¸ hemoglobin trong tÕ b o hång cÇu l o ho¸. B×nh th−êng nguån gèc n y chiÕm kho¶ng 80-85% l−îng bilirubin s¶n xuÊt h ng ng y. Qu¸ tr×nh n y tiÕn h nh trong tÕ b o cña hÖ thèng vâng néi m« ë gan, l¸ch v tuû sèng. Trong qu¸ tr×nh dÞ ho¸ hemoglobin, tr−íc hÕt globin ®−îc t¸ch ra khái nhãm hem sau ®ã mét nöa nhãm hem ®−îc t¸ch ra theo c¬ chÕ oxy ho¸ v chuyÓn th nh bilirubin nhê men oxygenaza heme cña vi tiÓu thÓ. HÖ enzym n y ®ßi hái oxy v mét ®ång yÕu tè nicotinamid adenin dinucleotit phosphat (NADPH), bilirubin sau ®ã ®−îc h×nh th nh tõ bilivecdin reductaza. Kho¶ng 15-20% bilirubin ®−îc dÉn xuÊt tõ c¸c nguån kh¸c ngo i nguån hång cÇu l o ho¸, mét nguån l tõ sù ph¸ huû c¸c tÕ b o d¹ng hång cÇu ®ang tr−ëng th nh tõ tuû x−¬ng, nguån kh¸c l nh÷ng th nh phÇn kh«ng ph¶i l hång cÇu nh−ng nã cã liªn quan ®Õn sù t¸i sinh hem v c¸c protein heme (nh− cytocrom, myoglobin v c¸c lo¹i enzym chøa heme). Nh÷ng bilirubin ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh trªn ®i v o trong huyÕt t−¬ng, to n bé s¾c tè n y ®−îc g¾n chÆt víi Albumin (kh¶ n¨ng g¾n bã tèi ®a l 2 mol bilirubin cho 1 mol Albumin theo mét c¸ch thuËn nghÞch v kh«ng ®ång ho¸ trÞ). T¹o th nh hemobilirubin, lo¹i n y kh«ng tan trong n−íc, theo m¸u chu chuyÓn trong huyÕt qu¶n v kh«ng v−ît qua èng läc cña thËn ra ngo i theo n−íc tiÓu. Khi ®Õn gan hemobilirubin mÊt tÝnh chÊt phøc hÖ protein, s¾c tè Albumin ph©n ly nhau. S¾c tè kÕt hîp víi axit glucoronic t¹o th nh cholebilirubin (bilirubin trùc tiÕp) qu¸ tr×nh n y tiÕn h nh nhê men Uridindiphospho glucoronic transferaza. Trong ®ã cholebilirubin chÝnh l bilirubindiglucoronic (s¾c tè II) v bilirubinmonoglucoronic (s¾c tè I). S¾c tè I chiÕm kho¶ng 30%, cßn s¾c tè II chiÕm kho¶ng 70%. men Bilirubin + 2 UDPGA → Bilirubindiglucoronic + 2UDP  men Bilirubin + UDPGA → Bilirubindiglucoronic + 2UDP  (UDP: Uridin phosphat) 162
Trong qu¸ tr×nh n y UDP ®−îc sö dông t¸i t¹o axit uridin diphosphat glucoronic, tham gia l¹i qu¸ tr×nh trªn. C¸c d¹ng bilirubin n y tan trong n−íc, v× cÊu tróc h×nh häc cña chóng ng¨n c¶n sù liªn kÕt hydro néi ph©n tö. Khi bilirubin ®i ®Õn ruét, nã ®−îc b i tiÕt v o ph©n hoÆc ®−îc chuyÓn ho¸ th nh urobilinogen v c¸c s¶n phÈm cã quan hÖ. Qu¸ tr×nh n y cÇn t¸c ®éng cña c¸c vi khuÈn v diÔn ra ë phÇn trªn cña ruét non v ®¹i tr ng. Bilirubin bÞ khö oxy ®Ó t¹o th nh mezobilirubin, sau ®ã th nh urobilinogen v stekobilinogen. Mét phÇn urobilinogen v stekobilinogen thÊm qua th nh ruét v o tÜnh m¹ch cöa, quay trë l¹i gan, ë gan chóng oxy ho¸ ®Ó t¹o S¬ ®å chuyÓn hãa s¾c tè mËt th nh bilirubin. Mét phÇn stekobilinogen theo ph©n ra ngo i, gÆp oxy ho¸ ®Ó t¹o th nh stekobilin, mét Ýt bilirubin ® bÞ khö oxy xuèng ruét gi , thÊm qua mao huyÕt qu¶n cña th nh ruét, theo m¸u ®Õn thËn v ra ngo i theo n−íc tiÓu d−íi d¹ng urobilinogen, gÆp kh«ng khÝ trë th nh urobilin. b. Rèi lo¹n chuyÓn hãa s¾c tè mËt V ng da (ho ng ®¶n) l t×nh tr¹ng bÖnh lý x¶y ra khi s¾c tè mËt trong m¸u cao h¬n b×nh th−êng v ngÊm v o da, niªm m¹c. Cã rÊt nhiÒu c¸ch xÕp lo¹i, nh−ng hiÖn nay c¸ch xÕp lo¹i theo c¬ chÕ sinh bÖnh l hîp lý nhÊt. + V ng da do t¾c èng mËt Do èng dÉn mËt bÞ t¾c (sái mËt, giun chui èng mËt, viªm èng mËt,...) cholebilirubin ø l¹i ë gan, ®i v o m¸u l m cho niªm m¹c, da, tæ chøc liªn kÕt d−íi da cã m u v ng. Trong m¸u ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp d−¬ng tÝnh, trong ph©n l−îng stekobilin gi¶m hoÆc mÊt, trong n−íc tiÓu urobilin Ýt, xuÊt hiÖn bilirubin trong n−íc tiÓu. NÕu èng mËt bÞ t¾c ho n to n th× sù hÊp thô mì gi¶m ®i râ rÖt, nh−ng mì ch−a ®−îc hÊp thô v c¸c axit bÐo theo ph©n ra ngo i, ®ång thêi hÖ thèng néi c¶m thô cña ruét bÞ kÝch thÝch sÏ g©y Øa ch¶y. + V ng da do bÖnh gan Khi gan bÞ bÖnh, qu¸ tr×nh t¹o cholebilirubin cña gan bÞ trë ng¹i, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng, ®ång thêi do c¸c tÕ b o gan bÞ tæn th−¬ng nªn cholebilirubin ë trong gan còng tr o l¹i m¸u. Do ®ã l−îng bilirubin tæng sè trong m¸u t¨ng (gåm c¶ cholebilirubin v hemobilirubin), ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh. Trong n−íc tiÓu cã nhiÒu urobilin, cholebilirubin, nh−ng stekobilin trong ph©n l¹i gi¶m. + V ng da do dung huyÕt Do hång cÇu trong m¸u bÞ vì nhiÒu khi gia sóc bÞ c¸c bÖnh (thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm, huyÕt ban, ký sinh trïng ®−êng m¸u, tróng ®éc ho¸ chÊt m¹nh, tiÕp m¸u kh«ng cïng lo¹i hoÆc do ®éc tè cña vi trïng,....). 163
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Khi hång cÇu vì nhiÒu, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng ®ång thêi l−îng cholebilirubin còng lín h¬n b×nh th−êng, trong ph©n l−îng stekobilin t¨ng - l−îng urobilin trë l¹i gan qu¸ nhiÒu, kh«ng chuyÓn ho¸ hÕt th nh cholebilirubin, tiÕp tôc v o m¸u, thÊm nhiÒu v o c¸c tæ chøc sinh ra ho ng ®¶n; l−îng urobilin trong n−íc tiÓu t¨ng; ph¶n øng vandenberg gi¸n tiÕp. Do dung huyÕt sÏ kÝch thÝch l¸ l¸ch l m cho l¸ l¸ch t¨ng sinh v s−ng to, søc kh¸ng hång cÇu gi¶m, trong m¸u xuÊt hiÖn nhiÒu hång cÇu dÞ h×nh, gia sóc l©m v o tr¹ng th¸i thiÕu m¸u. Chó ý: C¸c test ho¸ häc ph¸t hiÖn s¾c tè mËt Test ho¸ häc ®−îc sö dông réng r i nhÊt ®Ó ph¸t hiÖn c¸c s¾c tè mËt trong huyÕt thanh l ph¶n øng vandenberg. Trong ph¶n øng n y, c¸c s¾c tè mËt (bilirubin) ®−îc diazo ho¸ b»ng axit sulfanilic v c¸c s¶n phÈm t¹o s¾c tè ®−îc ®Þnh l−îng b»ng kü thuËt s¾c ký. Ph¶n øng vandenberg còng cã thÓ sö dông ®Ó ph©n biÖt bilirubin kÕt hîp víi bilirubin tù do v× lý do thuéc tÝnh ho tan cña c¸c s¾c tè kh¸c nhau. Khi ph¶n øng tiÕn h nh trong m«i tr−êng n−íc, bilirubin kÕt hîp tan trong m«i tr−êng n−íc cho ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp. NÕu ph¶n øng ®−îc thùc hiÖn trong m«i tr−êng methanol, c¸c liªn kÕt hydro néi ph©n tö cña bilirubin tù do bÞ ph¸ vì. Do vËy, c¶ s¾c tè tù do v kÕt hîp ®Òu cho ph¶n øng, cho mét ®Þnh l−îng nång ®é bilirubin to n phÇn. Bilirubin to n phÇn - Bilirubin trùc tiÕp = Bilirubin tù do. Trong l©m s ng, ph¶n øng vandenberg ®−îc xem l c¸ch ®¸nh gi¸ gÇn ®óng c¸c s¾c tè kÕt hîp v tù do (ph¶n øng chÝnh x¸c ë thêi ®iÓm 1 phót v ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp, nÕu ®Ó l©u h¬n mét phÇn bilirubin tù do còng tham gia ph¶n øng). Ph−¬ng ph¸p chÝnh x¸c nhÊt l ®Þnh l−îng bilirubin trong c¸c dÞch sinh häc liªn quan ®Õn sù t¹o th nh c¸c methyl este bilirubin v do c¸c s¶n phÈm b»ng kü nghÖ s¾c ký láng cã møc ®é chÝnh x¸c cao. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu b»ng c¸c kü nghÖ n y cho thÊy, huyÕt thanh b×nh th−êng chøa phÇn lín bilirubin kh«ng liªn hîp, chØ cã 4% ë d¹ng liªn hîp. ViÖc ®Þnh tÝnh bilirubin trong n−íc tiÓu cã thÓ tiÕn h nh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ häc hoÆc b»ng giÊy thö. Trong ®ã test l m næi bËt n−íc tiÓu còng cã gi¸ trÞ øng nghiÖm ®Þnh tÝnh. NÕu l¾c m¹nh n−íc tiÓu b×nh th−êng ®ùng trong èng nghiÖm th× sÏ næi bät ho n to n tr¾ng, cßn trong n−íc tiÓu cã bilirubin sÏ cã bät m u v ng, xanh. 2. Rèi lo¹n chøc n¨ng gan Khi gan bÞ bÖnh, tÕ b o gan bÞ huû ho¹i, chøc n¨ng gi¶i ®éc cña gan kÐm, con vËt dÔ r¬i v o tr¹ng th¸i tróng ®éc, v× nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i cña protein tõ ruét ®Õn gan kh«ng gi¶i ®éc sÏ tÝch l¹i trong m¸u g©y tróng ®éc. Khi ®ã gia sóc th−êng cã triÖu chøng thÇn kinh, thËm chÝ r¬i v o tr¹ng th¸i h«n mª. Qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n, h m l−îng ®−êng huyÕt gi¶m, l−îng protein tæng sè trong huyÕt thanh gi¶m, tû lÖ c¸c tiÓu phÇn protein huyÕt thanh thay ®æi, l−îng cholesterol trong m¸u t¨ng. 164
3. T¨ng huyÕt ¸p ë tÜnh m¹ch cöa Tr−êng hîp bÞ bÖnh ë gan, huyÕt ¸p ë tÜnh m¹ch cöa v ë gan t¨ng, trë ng¹i tíi tuÇn ho n ë c¸c mao qu¶n cña gan sinh ø huyÕt ë c¸c nh¸nh phô cña tÜnh m¹ch g©y tÝch n−íc ë xoang bông, s−ng l¸ l¸ch. Viªm gan thùc thÓ cÊp tÝnh (Hepatitis pareuchymatosa acuta) i. ®Æc ®iÓm Viªm gan thùc thÓ cÊp tÝnh l tÕ b o gan, tæ chøc thùc thÓ cña gan bÞ viªm, tÕ b o gan bÞ tho¸i ho¸. BÖnh sóc cã triÖu chøng ho ng ®¶n, rèi lo¹n tiªu ho¸ v xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng to n th©n kh¸c. iI. nguyªn nh©n - Do gia sóc bÞ tróng ®éc nÊm mèc, chÊt ®éc thùc vËt, chÊt ®éc ho¸ häc. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh xo¾n khuÈn, bÖnh viªm gan do siªu vi trïng, bÖnh nhiÖt th¸n, bÖnh dÞch t¶, bÖnh tô huyÕt trïng,...). - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng (S¸n l¸ gan, tiªn mao trïng). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nguyªn nh©n g©y bÖnh kÝch thÝch v o c¸c nhu m« gan l m cho gan bÞ viªm, thÓ tÝch gan s−ng (mÆt c¾t låi, khÐp hai mÆt c¾t v o nhau th× hë). Qu¸ tr×nh viªm l m cho tæ chøc nhu m« gan thay ®æi vÒ kÕt cÊu, ®ång thêi g©y rèi lo¹n vÒ chøc n¨ng (rèi lo¹n chøc n¨ng trao ®æi protein, chøc n¨ng trao ®æi lipit, chøc n¨ng trao ®æi gluxit) → ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. HËu qu¶, con vËt v ng da v viªm ruét Øa ch¶y → rèi lo¹n to n th©n. 1. Rèi lo¹n trao ®æi protein Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh ph©n gi¶i protein kh«ng ho n to n, s¶n sinh nhiÒu axit amin, polypeptit, Indol, scatol l m cho c¸c th nh phÇn n y t¨ng trong m¸u. Khi gan bÞ bÖnh, kh¶ n¨ng tæng hîp protein gi¶m. Do ®ã, h m l−îng protein tæng sè trong huyÕt thanh gi¶m, tû lÖ albumin gi¶m, tû lÖ glubulin t¨ng nªn hÖ sè A/G gi¶m, c¸c ph¶n øng lªn b«ng huyÕt thanh thay ®æi. 2. Rèi lo¹n trao ®æi lipit Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh phosphorin ho¸ lipit cña gan gi¶m dÉn tíi hiÖn t−îng gan bÞ nhiÔm mì. Trong c¸c tÕ b o gan phospholipit, cholesterol ®−îc h×nh th nh, c¸c axit bÐo ®−îc oxy ho¸ t¹o th nh c¸c s¶n phÈm nh− thÓ xeton v c¸c axit ®¬n gi¶n còng ®−îc tiÕn h nh ë gan, c¸c vitamin A, D, E, K còng ®−îc t¹o th nh ë gan. Khi gan bÞ bÖnh h m l−îng cholesterol gi¶m, kÓ c¶ c¸c lo¹i vitamin còng cã thÓ thiÕu (A, D, E, K). 165
Giáo trình B nh n i khoa gia súc 3. Rèi lo¹n trao ®æi gluxit Khi gan bÞ viªm, l m rèi lo¹n qu¸ tr×nh ph©n gi¶i v tæng hîp glycogen. Thêi k× ®Çu cña bÖnh h m l−îng ®−êng huyÕt t¨ng, bÖnh kÐo d i dÉn ®Õn gi¶m l−îng ®−êng huyÕt (do glycogen bÞ ph©n gi¶i chËm) 4. Rèi lo¹n c¬ n¨ng gi¶i ®éc cña gan Khi gan bÞ viªm, tÕ b o gan bÞ huû ho¹i, chøc n¨ng gi¶i ®éc cña gan kÐm, con vËt dÔ r¬i v o tr¹ng th¸i tróng ®éc, v× nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i cña protein tõ ruét ®Õn gan kh«ng gi¶i ®éc sÏ tÝch l¹i trong m¸u g©y tróng ®éc. Khi ®ã gia sóc th−êng cã triÖu chøng thÇn kinh, thËm chÝ r¬i v o tr¹ng th¸i h«n mª. 5. Rèi lo¹n chøc n¨ng t¹o s¾c tè mËt g©y hiÖn t−îng ho ng ®¶n Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh t¹o cholebilirubin cña gan bÞ trë ng¹i, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng, ®ång thêi do c¸c tÕ b o gan bÞ tæn th−¬ng nªn cholebilirubin ë trong gan còng tr o l¹i v o m¸u. Do ®ã, l−îng bilirubin tæng sè trong m¸u t¨ng (gåm c¶ cholebilirubin v hemobilirubin). Cho nªn, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh. Trong n−íc tiÓu cã nhiÒu urobilin, cholebilirubin, nh−ng stekobilin trong ph©n l¹i gi¶m. Tãm l¹i viªm gan sÏ ¶nh h−ëng tíi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, l m cho gia sóc gÇy dÇn v suy kiÖt råi chÕt. IV. TriÖu chøng Giai ®o¹n ®Çu con vËt gi¶m ¨n, sèt, tÇn sè tim t¨ng, gia sóc dÔ h−ng phÊn, niªm m¹c v ng, da næi mÈn, ngøa (do axit cholic kÝch thÝch), ®i l¶o ®¶o, gia sóc ñ rò v hay buån ngñ. ë ngùa cã hiÖn t−îng viªm ruét cata cÊp tÝnh, kÕt m¹c m¾t ph¶i ho ng ®¶n h¬n m¾t tr¸i, c¬ th©n bªn tr¸i hay run. Trong v i tr−êng hîp ®Æc biÖt cßn cã hiÖn t−îng s−ng khíp x−¬ng v viªm häng nhÑ. Gâ vïng gan con vËt cã ph¶n øng ®au, vïng ©m ®ôc cña gan më réng. Trong qu¸ tr×nh bÖnh nhu ®éng ®−êng ruét gi¶m (do dÞch mËt v o ruét Ýt)→ con vËt t¸o bãn, nh−ng khi chÊt chøa trong ruét lªn men th× nhu ®éng ruét t¨ng → con vËt Øa ch¶y, ph©n nh¹t m u (h m l−îng stekobilin gi¶m hay kh«ng cã trong ph©n), ph©n nh y nh− chÊt mì. Trong n−íc tiÓu lóc ®Çu h m l−îng urobilin t¨ng, sau ®ã xuÊt hiÖn c¶ cholebilirubin, cã albumin niÖu, trô niÖu v tÕ b o thËn. KiÓm tra huyÕt thanh, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh t¨ng KiÓm tra m¸u, søc kh¸ng cña hång cÇu t¨ng. V. BÖnh tÝch Gan bÞ s−ng, mÐp gan dÇy, cã hiÖn t−îng xuÊt huyÕt hoÆc ø huyÕt, gan dÔ n¸t, c¸c tiÓu thuú gan bÞ ho¹i tö, tÕ b o g¹n bÞ tho¸i ho¸ h¹t v tho¸i ho¸ mì. Do hËu qu¶ cña viªm, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh, gi÷a c¸c tiÓu thuú gan ®Òu cã dÞch viªm th©m nhiÔm. 166 Tæ chøc gan t¨ng sinh
VI. Tiªn l−îng BÖnh ph¸t kÞch liÖt l m cho gia sóc bÞ tróng ®éc, biÕn th nh viªm m¹n tÝnh hoÆc teo gan. BÖnh nhÑ ch÷a kÞp thêi gia sóc cã thÓ khái. VII. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o triÖu chøng: Gia sóc m¾c bÖnh th−êng hay kÐm tiªu ho¸, niªm m¹c m u v ng, m¹ch nhanh, dÔ h−ng phÊn, trong n−íc tiÓu l−îng urobilin t¨ng; xuÊt hiÖn cholebilirubin, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: + Teo gan cÊp tÝnh: Gia sóc cã rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸, ho ng ®¶n, ®i chÖnh cho¹ng, n−íc tiÓu Ýt, m u ®á n©u, xuÊt hiÖn albumin v bilirubin niÖu. + X¬ gan: BÖnh ph¸t t−¬ng ®èi chËm, th−êng bÞ viªm d¹ d y, ruét m¹n tÝnh, ho ng ®¶n, vïng gan s−ng v cøng, l¸ l¸ch s−ng, con vËt gÇy dÇn, con vËt ñ rò hay cã hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bông. + BÖnh thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm: Còng cã ho ng ®¶n, nh−ng triÖu chøng chÝnh l con vËt sèt lªn xuèng, thiÕu m¸u, cã hiÖn t−îng suy tim dÉn ®Õn phï (do trë ng¹i vÒ tuÇn ho n). + BÖnh huyÕt b o tö trïng: Con vËt th−êng sèt liªn miªn, bÖnh ph¸t ra theo tÝnh chÊt chu k×, con vËt thiÕu m¸u, cã hiÖn t−îng ho ng ®¶n, trong hång cÇu t×m thÊy huyÕt b o tö trïng. VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Chó ý ®iÒu chØnh khÈu phÇn ¨n uèng, xóc tiÕn qu¸ tr×nh tiÕt mËt, gi¶m nhÑ mäi kÝch thÝch ®Õn gan, t¨ng c−êng c¬ n¨ng gan, ®Ò phßng chÊt chøa lªn men ph©n gi¶i ë ruét. 1. Hé lý Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã nhiÒu lipit, protein, h¹n chÕ cho ¨n muèi, cho uèng Ýt n−íc, cho gia sóc ¨n nhiÒu lÇn, mçi lÇn ¨n mét Ýt ®Ó kÝch thÝch tiªu ho¸. 2. Dïng thuèc a. Dïng thuèc lîi mËt: - Cho uèng dung dÞch natri sulfat 5-10%: Ngùa: 1,5-2 lÝt Bß: 2,5-5 lÝt Chã: 100-150ml - Dïng dung dÞch magie sulfat 20% tiªm tÜnh m¹ch: Ngùa v bß: 15-25g Lîn: 2-5g Chã: 0,5g Ngo i ra cã thÓ dïng pilocarpin 0,05-0,1g tiªm d−íi da. 167
Giáo trình B nh n i khoa gia súc b. Dïng thuèc trî søc, trî l−c, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 150 - 400 ml Cafein natribenzoat 20% 15 ml 5 - 10 ml 1 - 3 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20- 30 ml 5-10 ml Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50 ml 10 - 15 ml Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 5- 10 ml Tiªm chËm tÜnh m¹ch. c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó tiªu diÖt khuÈn béi nhiÔm X¬ gan (Cirrhozis hepatis) i. ®Æc ®iÓm BÖnh l m cho tæ chøc thùc thÓ cña gan bÞ chÕt, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh v cøng l¹i. BÖnh tiÕn triÓn qua 3 thêi kú (thêi kú ho¹i tö, thêi kú t¨ng sinh, thêi kú gan cøng). Qua 3 thêi kú n y sÏ l m thay ®æi kÕt cÊu cña gan, hËu qu¶ gan bÞ x¬ cøng, c¬ n¨ng gan bÞ rèi lo¹n → g©y rèi lo¹n to n th©n v b¸ng n−íc, sau ®ã con vËt suy kiÖt rèi chÕt. Ii. nguyªn nh©n a. ThÓ nguyªn ph¸t Do gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã nÊm mèc, lªn men, nh÷ng c©y cã chÊt ®éc, nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch m¹nh (b r−îu, b bia) trong thêi gian d i. b. ThÓ kÕ ph¸t KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng (viªm gan siªu vi trïng, s¸n l¸ gan, Êu s¸n,...) hoÆc mét sè bÖnh néi khoa kh¸c (Viªm ruét, t¾c ruét, ¸p xe gan,...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh X¬ gan cã liªn hÖ tíi sù rèi lo¹n tiªu ho¸, tuÇn ho n v trao ®æi chÊt. ChÊt ®éc sau khi bÞ hÊp thu qua tÜnh m¹ch cöa, ®éng m¹ch gan v èng mËt v o gan. NÕu chÊt ®éc qua tÜnh m¹ch cöa v o gan bÖnh tÝch th−êng biÓu hiÖn ë côc bé tæ chøc quanh tiÓu thuú, n¬i ph©n nh¸nh cuèi cïng cña tÜnh m¹ch cöa. NÕu chÊt ®éc theo ®éng m¹ch v o gan th× bÖnh tÝch më réng ra tæ chøc liªn kÕt gi÷a c¸c thuú gan. ChÊt ®éc v o gan x©m nhËp v o c¸c tæ chøc thùc thÓ cña gan sÏ g©y viªm gan thùc thÓ, nÕu chÊt ®éc x©m nhËp v o c¸c tæ chøc liªn kÕt gi÷a c¸c tiÓu thuú th× g©y teo gan. TÝnh chÊt bÖnh lý quyÕt ®Þnh bëi sè l−îng tÕ b o gan bÞ tæn th−¬ng, møc ®é t¨ng sinh cña c¸c tæ chøc liªn kÕt, n¨ng lùc l m bï cña c¸c tÕ b o gan. Tuy vËy, c−êng ®é ®éc tè cã vai trß rÊt quan träng. Do cã vai trß t¨ng sinh cña tæ chøc liªn kÕt gi÷a c¸c tiÓu thuú sÏ g©y nªn trë ng¹i vÒ tuÇn ho n, sinh ra ø huyÕt ë tÜnh m¹ch cöa g©y ra tÝch n−íc v phï ë quanh tÜnh m¹ch, ngo i ra cßn l m hÑp hoÆc t¾c èng mËt. C¬ n¨ng gan bÞ ph¸ ho¹i sÏ ¶nh h−ëng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt v gi¶i ®éc, ¶nh h−ëng ®Õn sù tiÕt v b i tiÕt mËt cña gan. 168
Ngo i ra do rèi lo¹n tuÇn ho n ë d¹ d y, ruét v tuþ, dÞch mËt tiÕt ra Ýt sÏ l m trë ng¹i tiªu ho¸ ë ®−êng ruét g©y viªm d¹ d y v ruét, ®ång thêi do ø mËt sÏ g©y nªn ho ng ®¶n. iV. triÖu trøng BÖnh míi ph¸t triÖu chøng kh«ng râ r ng, con vËt cã hiÖn t−îng rèi lo¹n tiªu ho¸, viªm d¹ d y v ruét cata m¹n tÝnh (Øa ch¶y v t¸o bãn xen kÏ nhau), con vËt cã hiÖn t−îng ho ng ®¶n. BÖnh sóc gÇy dÇn, thÓ lùc suy kiÖt, uÓ o¶i, th−êng cã hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bông. Gan s−ng l m cho vïng gan më réng, d−íi cung s−ên ph¶i cã thÓ sê thÊy vïng gan. Kh¸m qua trùc tr ng, sê thÊy gan n»m d−íi cung s−ên ph¶i. Gan s−ng v cøng. Trong n−íc tiÓu, h m l−îng urobilin t¨ng, xuÊt hiÖn c¶ cholebilirubin trong n−íc tiÓu. Trong ph©n, l−îng stekobilin gi¶m. Trong m¸u h m l−îng bilirubin tæng sè t¨ng (gåm hemobilirubin v cholebilirubin). v. bÖnh tÝch TÝch n−íc xoang bông BÖnh tÝch gåm hai thÓ: - ThÓ teo gan: ThÓ tÝch gan nhá, mÆt gan låi lâm, cøng, c¾t ra khã, cã nh÷ng nèt r¾n nhá. MÆt gan cã nhiÒu m u loang læ (m u ®á, ®á x¹m, v ng nh¹t, v ng thÉm...), tæ chøc liªn kÕt gi÷a c¸c tiÓu thuú t¨ng sinh. - ThÓ s−ng gan: ThÓ n y Ýt thÊy, thÓ tÝch gan t¨ng gÊp hai ®Õn ba lÇn b×nh th−êng, r¾n, mÆt l¸ng bãng. VÒ tæ chøc häc thÊy tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh ngay trong tiÓu thuú v gi÷a c¸c tiÓu thuú. TÕ b o gan nhiÔm mËt nh−ng rÊt Ýt nhiÔm mì. L¸ l¸ch kh«ng s−ng, cã m u gØ s¾t v cøng h¬n b×nh th−êng. vI. ®iÒu trÞ HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao khi bÖnh ë giai ®o¹n ®Çu. 1. hé lý Cho gia sóc nghØ ng¬i, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, gi u vitamin, ®Æc biÖt nªn bæ sung v o khÈu phÇn ¨n Methionin. Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch ®èi víi gan. 2. dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh b. Dïng thuèc kÝch thÝch tiªu ho¸ v lîi mËt: Sulfat magie §¹i gia sóc: 50-100 g/con/ng y. Chã, lîn: 2-5 g/con/ng y. Ng y cho uèng mét lÇn, liªn tôc 3-5 ng y. c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, t¨ng c−êng gi¶i ®éc v lîi tiÓu cña c¬ thÓ 169
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 150 - 400 ml Cafein natribenzoat 20% 15 ml 5 - 10 ml 1 - 3 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20 - 30 ml 5 -10 ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50 ml 10 - 15 ml Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 5- 10 ml Tiªm chËm tÜnh m¹ch d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng + NÕu gia sóc Øa ch¶y, dïng thuèc cÇm Øa ch¶y. + NÕu gia sóc cã hiÖn t−îng ch−íng h¬i, dïng thuèc øc chÕ lªn men sinh h¬i. + NÕu gia sóc bÞ ngøa dïng axit fenic 1% b«i lªn da v dïng canxi clorua 10% tiªm tÜnh m¹ch. + Dïng thuèc lîi tiÓu ®Ó gi¶m hiÖn t−îng b¸ng n−íc e. Dïng ph−¬ng ph¸p chäc dß ®Ó th¸o n−íc trong xoang bông VÞ trÝ chäc dß: Hai bªn ®−êng tr¾ng, c¸ch x−¬ng øc 10-15cm. Tr©u, bß nªn chäc phÝa bªn ph¶i, ngùa chäc bªn tr¸i. BÖnh viªm phóc m¹c (Peritonitis) I. §Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra gi÷a phóc m¹c v th nh bông. Tïy theo tÝnh chÊt viªm, bÖnh cã 3 thÓ: + ThÓ viªm cata + ThÓ viªm ho¸ mñ, + ThÓ viªm dÝnh. Trong ®ã thÓ viªm dÝnh l thÓ hay gÆp nhÊt. HËu qu¶ gia sóc bÞ tróng ®éc v chÕt. II. Nguyªn nh©n - Do t¸c ®éng c¬ giíi v o th nh bông (®¸nh ®Ëp, ng ) hoÆc do hËu qu¶ cña thiÕn ho¹n, chäc troca. - Do qu¸ tr×nh viªm lan tõ c¸c c¬ quan kh¸c ë trong xoang bông (Viªm tö cung, viªm ©m ®¹o, viªm b ng quang). Vi khuÈn tõ c¸c æ viªm ®ã ®i v o m¸u ®Õn xoang phóc m¹c g©y viªm. - Do mét sè khÝ quan trong xoang bông bÞ tæn th−¬ng (vì ruét, d¹ d y, b ng quang) c¸c dÞch ch¶y v o xoang phóc m¹c g©y viªm. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (®ãng dÊu lîn, dÞch t¶, nhiÖt th¸n). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do t¸c ®éng cña c¸c nguyªn nh©n bÖnh g©y ph¶n øng viªm ë phóc m¹c. Do viªm g©y nªn ph¶n x¹ ®au, tõ ®ã ¶nh h−ëng tíi nhu ®éng v tiÕt dÞch cña ruét, l m cho gia sóc t¸o bãn ë giai ®o¹n ®Çu, giai ®o¹n sau xuÊt hiÖn Øa ch¶y. 170
Trong qu¸ tr×nh viªm, dÞch rØ viªm tiÕt ra v nhanh chãng ®−îc phóc m¹c hÊp thu v o m¸u l m cho gia sóc bÞ tróng ®éc → trªn l©m s ng gia sóc sèt cao v h«n mª råi chÕt. IV. TriÖu chøng 1. TriÖu chøng to n th©n Con vËt sèt cao, sèt kh«ng theo quy luËt. Con vËt ñ rò, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, giai ®o¹n cuèi cña bÖnh con vËt th−êng h«n mª, co giËt. 2. TriÖu chøng côc bé Con vËt cã ph¶n øng ®au ë vïng bông (gia sóc th−êng ngho¶nh ®Çu vÒ phÝa bông, nghiÕn r¨ng, l−ng cong, kh«ng muèn vËn ®éng). §èi víi tr©u, bß, ngùa th−êng ®øng, kh«ng muèn n»m, ®èi víi tiÓu gia sóc hay n»m rªn rØ. Con vËt Øa ph©n t¸o. BÖnh ë giai ®o¹n ®Çu nhu ®éng ruét t¨ng l m cho con vËt ®au bông kÞch liÖt, sê v o vïng bông con vËt tá ra khã chÞu. Gia sóc ë thÓ ngùc, tÇn sè h« hÊp t¨ng, nÕu dÞch viªm ®äng l¹i trong xoang bông nhiÒu l m cho con vËt ng¹t thë. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh, v¸ch bông trë nªn xï x×, kh¸m trùc tr ng cã thÓ thÊy, con vËt tá ra ®au ®ín. Khi chäc dß xoang bông, cã dÞch rØ viªm ch¶y ra, tÝnh chÊt cña dÞch rØ viªm tuú theo nguyªn nh©n g©y bÖnh. LÊy dÞch rØ viªm l m ph¶n øng rivalta cã kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh. V. §iÒu trÞ HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao khi can thiÖp ngay ë giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh. 1. Hé lý Kh«ng cho gia sóc vËn ®éng m¹nh, cho gia sóc nghØ ng¬i v ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu ho¸, tr¸nh mäi kÝch thÝch ®èi víi gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc gi¶m ®au Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Atropinsulfat 0,1% 10 - 15 ml 5 - 10 ml 2 - 3 ml Tiªm d−íi da. Anagin 10% 10 ml 5 ml 2 - 3 ml Tiªm b¾p ng y 1 lÇn. b. §Ò phßng viªm lan réng: §¾p l¹nh b»ng n−íc ®¸ ë thêi kú ®Çu cña viªm. c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó ®Ò phßng nhiÔm trïng to n th©n d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. e. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng: NÕu gia sóc bÞ t¸o bãn dïng thuèc nhuËn tr ng (Magie sulfat, hoÆc Natrisulfat, parafin...). NÕu gia sóc ch−íng h¬i dïng thuèc øc chÕ lªn men sinh h¬i. NÕu gia sóc Øa ch¶y dïng thuèc cÇm Øa ch¶y. Chó ý: Tr−êng hîp dÞch viªm chøa ®Çy trong xoang bông, chäc dß ®Ó th¸o bít dÞch ra ngo i, ®ång thêi ®−a dung dÞch s¸t trïng ®Ó röa, sau ®ã b¬m dung dÞch kh¸ng sinh v o xoang phóc m¹c ®Ó chèng nhiÔm trïng. 171
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ch−¬ng V BÖnh ë hÖ tiÕt niÖu (Diseases of the urinary system) I. §¹i c−¬ng ThËn l mét c¬ quan cã vai trß quan träng bËc nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù h»ng ®Þnh cña m«i tr−êng bªn trong c¬ thÓ. §¬n vÞ vÒ mÆt tæ chøc häc còng nh− ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng sinh lý cña thËn l Nephron. C¬ chÕ ho¹t ®éng t¹o th nh n−íc tiÓu cña thËn l läc, t¸i hÊp thu v b i tiÕt. Th«ng qua viÖc t¹o th nh n−íc tiÓu v c¸c ho¹t ®éng chuyÓn hãa, néi tiÕt. ThËn cã c¸c chøc n¨ng quan träng chÝnh sau ®©y 1. Chøc n¨ng läc §©y l mét chøc n¨ng quan träng cña thËn, ® o th¶i tõ m¸u tÊt c¶ c¸c chÊt kh«ng cÇn thiÕt v c¸c chÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ, nh− c¸c s¶n phÈm cuèi cïng cña c¸c chuyÓn hãa (®Æc biÖt l cña chuyÓn hãa protein), c¸c muèi, c¸c thuèc, c¸c chÊt m u, chÊt ®éc,... gi÷ l¹i c¸c chÊt nh− protein, lipit, gluxit. 2. Chøc n¨ng ®iÒu chØnh sù h»ng ®Þnh c¸c th nh phÇn cña m¸u, gi÷ v÷ng pH m¸u + §iÒu hßa c©n b»ng kiÒm- toan. + §iÒu hßa sù h»ng ®Þnh ¸p lùc thÈm thÊu cña m¸u. + §iÒu hßa sù h»ng ®Þnh cña th nh phÇn m¸u. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng n y thËn ® o th¶i mét c¸ch cã chän läc c¸c chÊt cÇn ® o th¶i v gi÷ l¹i ë c¬ thÓ c¸c chÊt cÇn thiÕt, ®¶m b¶o sù h»ng ®Þnh c¸c th nh phÇn m¸u. 3. Chøc n¨ng c« ®Æc v hßa lo·ng Tïy thuéc v o nhu cÇu cña c¬ thÓ m thËn cã thÓ c« ®Æc hoÆc hßa lo ng n−íc tiÓu. Thø nhÊt b»ng c¸ch t¸i hÊp thu v b i tiÕt, ® o th¶i sè l−îng n−íc kh«ng cÇn thiÕt ra n−íc tiÓu v gi÷ l¹i l−îng n−íc cÇn cho nhu cÇu cña c¬ thÓ. 4. Chøc n¨ng ®èi víi chuyÓn hãa §Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sinh lý cña thËn, ë thËn x¶y ra nhiÒu qu¸ tr×nh chuyÓn hãa phôc vô cho nhu cÇu b¶n th©n thËn v c¸c chøc n¨ng m thËn ph¶i ®¶m b¶o: ®iÒu hßa chuyÓn hãa muèi - n−íc, t¹o amoniac v th¶i c¸c muèi amon, chuyÓn hãa c¸c chÊt sinh m u, tham gia t¹o axit hypuric v th¶i axit hypuric, cïng víi gan t¹o creatin v chuyÓn hãa creatin. §Æc biÖt ë tÕ b o èng cßn x¶y ra mét c¸ch m¹nh mÏ sù chuyÓn hãa cña c¸c chÊt gluxit, lipit, protein nhê hÖ thèng men phong phó ë thËn (c¸c men cña vßng Krebs, c¸c men phosphataza, men glycoronidaza, men glutaminaza,...). 5. Tham gia ®iÒu chØnh c¸c ¸p lùc ®éng m¹ch CÇn nªu lªn l ë c¸c nhãm tÕ b o nhá ë vïng ®o¹n xa cña èng l−în, ë tæ chøc ®Öm cña tiÓu cÇu, ®éng m¹ch ®Õn v ®i cã t¹o ra renin, l mét chÊt néi tiÕt b¶n chÊt l mét 172
protein cã ho¹t ®éng cña mét men proteaza biÕn hypertensinogen (l mét globulin) th nh hypertensin cã t¸c dông g©y co m¹ch, qua ®ã m ¶nh h−ëng tíi huyÕt ¸p. 6. Tham gia viÖc t¹o m¸u B»ng mét hormon kh¸c ®−îc tæng hîp ë thËn l Erythropoietin thuéc lo¹i mucoprotein cã t¸c dông kÝch thÝch tñy x−¬ng t¹o m¸u. II. Nh÷ng triÖu chøng chung khi thËn bÞ bÖnh BÖnh cña thËn th−êng biÓu hiÖn nh÷ng hiÖn t−îng sau 1. Protein niÖu Trong qu¸ tr×nh thËn m¾c bÖnh, v¸ch mao qu¶n cña thËn bÞ tho¸i ho¸, tÝnh thÈm thÊu t¨ng lªn, l m cho c¸c chÊt cã ph©n tö lín nh− protein còng cã thÓ thÊm qua ®−îc. Protein niÖu cßn do c¸c trô niÖu th¶i ra theo n−íc tiÓu nh− trô th−îng b×, trô hång cÇu, trô h¹t,... trong tr−êng hîp protein niÖu gi¶ th× protein ra ngo i theo n−íc tiÓu l s¶n phÈm cña b ng quang, niÖu ®¹o khi c¸c bé phËn n y bÞ bÖnh hoÆc tõ c¬ quan sinh dôc. 2. HuyÕt niÖu Do thËn bÞ xuÊt huyÕt (cÇn ph©n biÖt víi c¸c tr−êng hîp do kÕ ph¸t tõ c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm hoÆc do viªm xuÊt huyÕt ë niÖu ®¹o, b ng quang hay ®−êng sinh dôc). 3. Cao huyÕt ¸p §©y l triÖu chøng th−êng thÊy khi bÞ suy thËn. Khi thËn kh«ng ®−îc cung cÊp m¸u ®Çy ®ñ sÏ h×nh th nh mét chÊt globin gäi l renin, nã kÕt hîp víi mét protein ®Æc biÖt trong huyÕt t−¬ng l hypertensinogen ®Ó t¹o th nh hypertensin, chÊt n y cã t¸c dông l m co c¸c mao qu¶n → g©y cao huyÕt ¸p. 4. Ure huyÕt Ure huyÕt l héi chøng cña sù gi÷ l¹i chÊt cÆn b ®−îc sinh ra trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, g©y ®éc cho c¬ thÓ. Cã 2 tr−êng hîp ure huyÕt Ure huyÕt tr−íc thËn l do bÖnh ë ngo i thËn g©y nªn nh− khi bÞ n«n möa, Øa ch¶y kÐo d i, l m cho c¬ thÓ mÊt n−íc, m¸u c« ®Æc l¹i, ¸p lùc keo trong m¸u t¨ng l m trë ng¹i cho qu¸ tr×nh siªu läc trong qu¶n cÇu thËn g©y nªn. Ure huyÕt lo¹i n y cßn gÆp trong tr−êng hîp ®¸i ®−êng hay rèi lo¹n tuÇn ho n do nhiÔm trïng. Ure huyÕt sau thËn do gia sóc bÞ t¾c niÖu qu¶n, b ng quang, niÖu ®¹o l m cho gia sóc kh«ng ®i tiÓu ®−îc, ure trong n−íc tiÓu ngÊm v o m¸u l m cho gia sóc tróng ®éc, nÕu kh«ng can thiÖp kÞp thêi con vËt sÏ chÕt. 5. Phï thòng Do c¬ n¨ng th¶i n−íc tiÓu cña thËn bÞ trë ng¹i, c¸c muèi kho¸ng, nhÊt l Na+ gi÷ l¹i trong tæ chøc l m cho n−íc hÊp thu v o ®ã. MÆt kh¸c do hËu qu¶ cña albumin niÖu l m gi¶m ¸p lùc keo cña m¸u g©y hiÖn t−îng tho¸t t−¬ng dÞch g©y phï to n th©n hoÆc tÝch n−íc ë xoang ngùc v xoang bông. 173
Giáo trình B nh n i khoa gia súc 6. Suy thËn Trong qu¸ tr×nh viªm, mét sè c¸c tiÓu cÇu thËn bÞ ph¸ ho¹i nªn c¬ n¨ng b i tiÕt cña thËn bÞ trë ng¹i. HËu qu¶ cña suy thËn l mÊt kh¶ n¨ng duy tr× ®é pH cña m¸u, nªn gia sóc dÔ bÞ tróng ®éc toan hoÆc kiÒm. ChÊt cÆn azot tÝch l¹i trong m¸u. Viªm thËn cÊp tÝnh (Nephritis acuta) i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm ë tiÓu cÇu thËn, hoÆc tæ chøc kÏ thËn cña tiÓu cÇu thËn. TiÓu cÇu thËn bÞ dÞch rØ viªm th©m nhiÔm. - BÖnh g©y ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh siªu läc cña thËn dÉn ®Õn phï (do tÝch n−íc, muèi ë tæ chøc) v g©y nhiÔm ®éc ®èi víi c¬ thÓ (do c¸c s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt kh«ng th¶i ra ngo i ®−îc). - BÖnh Ýt khi gÆp ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng l kÕ ph¸t tõ c¸c bÖnh kh¸c iI. Nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶ lîn, ®ãng dÊu lîn, tô huyÕt trïng, nhiÖt th¸n, lë måm long mãng). + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u (tiªn mao trïng, biªn trïng) + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa (bÖnh viªm d¹ d y ruét, viªm gan, suy tim,...). - Do vi trïng tõ c¸c æ viªm kh¸c trong c¬ thÓ ®Õn thËn g©y viªm (tõ viªm néi t©m m¹c, ngo¹i t©m m¹c, viªm phæi,...). - Do bÞ nhiÔm ®éc bëi ho¸ chÊt, nÊm mèc thøc ¨n, ®éc tè thùc vËt. - Do gia sóc bÞ c¶m l¹nh, bÞ báng. III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn g©y rèi lo¹n thÇn kinh trung khu, l m ¶nh h−ëng tíi c¬ n¨ng cña thÇn kinh vËn m¹ch, c¸c mao qu¶n to n th©n sinh ra co th¾t, nhÊt l thËn sÏ l m gi¶m tÝnh thÈm thÊu mao qu¶n thËn, c¸c chÊt ®éc tÝch l¹i trong tiÓu cÇu thËn g©y nªn viªm. Khi tiÓu cÇu thËn bÞ viªm, líp tÕ b o néi b× s−ng v trãc ra, tÕ b o b¹ch cÇu th©m nhiÔm, mao qu¶n cÇu thËn co th¾t l m cho l−îng n−íc tiÓu gi¶m sinh ra ure huyÕt g©y nªn tróng ®éc. Do sù co th¾t m¹ch qu¶n, chÊt renin ®−îc s¶n sinh nhiÒu, kÕt hîp víi hypertensinogen trong huyÕt t−¬ng th nh hypertensin l m cao huyÕt ¸p. Sù th¶i n−íc tiÓu bÞ trë ng¹i, muèi NaCl tÝch l¹i trong tæ chøc g©y nªn phï to n th©n. Trong n−íc tiÓu cã albumin, tÕ b o th−îng b×, hång cÇu, b¹ch cÇu v trô niÖu. 174 TriÖu chøng ®au thËn
IV. TriÖu chøng BÖnh Ýt khi gÆp ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng l kÕ ph¸t tõ c¸c bÖnh kh¸c, khi m¾c bÖnh con vËt th−êng cã c¸c triÖu chøng sau: - Gia sóc sèt cao, to n th©n bÞ øc chÕ, bá ¨n v ®au ë vïng thËn l m cho con vËt ®i ®¸i khã kh¨n, l−ng cong. Khi sê v o vïng thËn con vËt cã ph¶n øng ®au. - Con vËt ®i tiÓu nhiÒu ë thêi kú ®Çu (®a niÖu), giai ®o¹n sau ®i tiÓu Ýt (thiÓu niÖu), n−íc tiÓu ®ôc, cã khi cã m¸u,. BÖnh kÐo d i g©y hiÖn t−îng phï to n th©n (c¸c vïng phï dÔ thÊy l ngùc, yÕm, bông, ch©n, ©m hé v mÝ m¾t), cã hiÖn t−îng tr n dÞch m ng phæi, xoang bông, xoang bao tim. - H m l−îng ure t¨ng cao trong m¸u g©y nhiÔm ®éc, l m cho con vËt bÞ h«n mª, co giËt, n«n möa, Øa ch¶y. - XÐt nghiÖm n−íc tiÓu cã protein niÖu, huyÕt niÖu, trô niÖu v tÕ b o biÓu m« tiÓu cÇu thËn. - Trong m¸u, sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu trung tÝnh t¨ng (nhÊt l tû lÖ b¹ch cÇu non). V. BÖnh tÝch ThËn bÞ s−ng, mÆt thËn sung huyÕt hoÆc lÊm tÊm sung huyÕt, m ng ngo i thËn dÔ bãc, trong mao qu¶n cña tiÓu cÇu thËn cã protein ®«ng ®Æc, b¹ch cÇu v Ýt hång cÇu. HÖ thèng néi b× s−ng l m cho tiÓu cÇu thËn ph×nh to, tÕ b o th−îng b× cña thËn tiÓu qu¶n bÞ tho¸i ho¸ h¹t v tho¸i ho¸ mì. Trong n−íc tiÓu cã trô niÖu, trô h¹t, trô hång cÇu, trô mì... ThËn sung v xuÊt huyÕt VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o ®Æc ®iÓm cña bÖnh l : phï, huyÕt ¸p cao, gi n tim, thiÓu niÖu, albumin niÖu, ure huyÕt, cã c¸c lo¹i trô niÖu trong n−íc tiÓu, vïng thËn ®au, hay kÕ ph¸t viªm phæi v viªm ruét. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi: + BÖnh thËn cÊp v m¹n tÝnh: Kh«ng ®au vïng thËn, h m l−îng protein trong n−íc tiÓu rÊt nhiÒu, trong n−íc tiÓu cã trô niÖu, kh«ng cã hiÖn t−îng cao huyÕt ¸p. + BÖnh viªm bÓ thËn: kh«ng cã hiÖn t−îng phï, kh«ng cao huyÕt ¸p, vïng thËn rÊt mÉn c¶m, n−íc tiÓu ®ôc cã nhiÒu dÞch nhÇy. + Sái thËn: kh«ng cã hiÖn t−îng sèt. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý Cho gia sóc nghØ ng¬i, kh«ng cho con vËt ¨n thøc ¨n cã nhiÒu muèi, thøc ¨n cã nhiÒu n−íc, thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch m¹nh ®èi víi thËn, h¹n chÕ cho uèng n−íc. 175
Giáo trình B nh n i khoa gia súc 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh b. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn c. Dïng c¸c thuèc lîi niÖu, gi¶i ®éc, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 500 ml 150 - 300 ml Cafein natribenzoat 20% 15 ml 5 - 10 ml 1 - 5 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20 - 30 ml 5 - 10 ml Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50ml 10 - 15 ml Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 3 - 5 ml Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. Ngo i ra cã thÓ cho uèng n−íc r©u ng«, b«ng m ®Ò hoÆc rÔ cá tranh. d. §Ò phßng hiÖn t−îng thËn nhiÔm mì, hoÆc tho¸i ho¸, gi¶m viªm (dïng Prednisolon hoÆc Dexamethazon). BÖnh thËn cÊp tÝnh vµ m¹n tÝnh (Nephrosis acuta et chromica) i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë èng thËn, ®©y l mét bÖnh to n th©n, l sù tiÕp diÔn cña qu¸ tr×nh rèi lo¹n trao ®æi chÊt (rèi lo¹n trao ®æi protein, lipit, chÊt kho¸ng v n−íc), tõ ®ã g©y nªn sù tho¸i ho¸ ë m« b o thËn tiÓu qu¶n v l m rèi lo¹n c¬ n¨ng cña thËn. - BÖnh cßn cã tªn gäi l héi chøng thËn h− (v× c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy c¸c triÖu chøng cña thËn h− cã thÓ gÆp trong nhiÒu bÖnh cÇu thËn tiªn ph¸t v thø ph¸t. Tæn th−¬ng thËn còng ®a d¹ng, mÆc dï c¸c biÓu hiÖn l©m s ng v sinh hãa t−¬ng ®èi gièng nhau). - TriÖu chøng l©m s ng v sinh hãa ®−îc ®Æc tr−ng l : Protein niÖu nhiÒu, protein m¸u gi¶m, albumin m¸u gi¶m, lipit m¸u t¨ng, phï. Ii. nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n do tiªn ph¸t - BÖnh cÇu thËn tæn th−¬ng tèi thiÓu. - BÖnh cÇu thËn m¹n tÝnh (x¬ hãa cÇu thËn æ, ®o¹n, bÖnh cÇu thËn m ng, viªm cÇu thËn m ng t¨ng sinh; c¸c bÖnh viªm cÇu thËn t¨ng sinh v x¬ hãa kh¸c). b. Nguyªn nh©n do kÕ ph¸t - KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh v m¹n tÝnh g©y nªn (bÖnh lao, cóm, lîn ®ãng dÊu, viªm phÕ m¹c truyÒn nhiÔm ë ngùa, bÖnh thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm). - Do hËu qu¶ cña c¸c chøng tróng ®éc (tróng ®éc thñy ng©n v c¸c kim lo¹i nÆng, nÊm mèc ®éc,...) - BÖnh hÖ thèng: C¸c chÊt ®éc cña c¬ thÓ s¶n sinh ra do rèi lo¹n trao ®æi chÊt, l m tæn th−¬ng èng thËn (chøng xeton huyÕt, bÖnh gan, chøng ®¸i th¸o ®−êng) - Khi gia sóc bÞ báng nÆng,... 176