Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học (Tập 2): Phần 2

Chia sẻ: Lăng Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 của giáo trình "Chủ nghĩa xã hội khoa học (Tập 2)" tiếp tục cung cấp cho học viên những nội dung về: cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa; xây dựng lối sống xã hội chủ nghĩa; chủ nghĩa xã hội hiện thực; bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; đấu tranh chống chủ nghĩa chống cộng và chủ nghĩa cơ hội - xét lại;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học (Tập 2): Phần 2

Chương VI CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRÊN LĨNH VỰC TƯ TƯỞNG VÀ VĂN HOá I. Tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá 1. Khái niệm “tư tưởng và văn hoá”, “cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá Để hiểu được những vấn đề cơ bản của “cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá”, chúng ta cần làm rõ một số khái niệm cơ bản của nó. Khái niệm về tư tưởng và hệ tư tưởng Tư tưởng là quan điểm, ý nghĩ chung của con người đối với tự nhiên và xã hội. Trong xã hội có giai cấp, tư tưởng, hệ tư tưởng là mặt biểu hiện cơ bản nhất của ý thức xã hội. Hệ tư tưởng là hệ thống tư tưởng có cùng bản chất của một tầng lớp, một giai cấp. Hệ tư tưởng chính là ý thức xã hội ở trình độ tư tưởng lý luận, có tính hệ thống và khái quát hoá cao, có tính tự giác. Trong xã hội có giai cấp, các giai cấp giữ vai trò thống trị - giai cấp cầm quyền có một hệ thống quan điểm, lý luận làm hệ tư tưởng cho mình, nhằm phản ánh lợi ích, thực hiện mục đích lợi ích của giai cấp. Hệ tư tưởng được truyền bá rộng rãi trong xã hội, giữ vai trò chủ đạo cho mọi hoạt động của một chế độ xã hội. Hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa là hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, mang bản chất cách mạng và khoa học; phản ánh khách quan phong trào đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân, phản ánh khả năng cách mạng của giai cấp công nhân và mục đích cao cả của họ, là khát vọng của toàn nhân loại trong cuộc đấu tranh xoá bỏ ánh thống trị của giai cấp tư sản, xây dựng một xã hội mà ở đó không còn áp bức, bóc lột, con người được giải phóng hoàn toàn. Đó là xã hội xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa.
Chủ nghĩa Mác - Lênin, chủ nghĩa xã hội khoa học là thế giới quan, phương pháp luận của Đảng, của giai cấp công nhân, là hệ tư tưởng tiên tiến mà các Đảng cộng sản coi đó là kim chỉ nam cho mọi hành động cách mạng của mình, đồng thời được truyền bá rộng rãi trong toàn xã hội. Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở lý luận để các Đảng Cộng sản vận dụng một cách sáng tạo trong việc đề ra đường lối chính trị đúng đắn để lãnh đạo cách mạng nước mình đi đến thắng lợi. Việc giác ngộ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin cho giai cấp công nhân và quần chúng lao động là vấn đề có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trên mặt trận tư tưởng và văn hoá, là việc làm thường xuyên, làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin thực sự trở thành hệ tư tưởng chủ đạo trong toàn xã hội. Thực tiễn lịch sử phong trào cách mạng thế giới đã chứng minh rằng, bất cứ một Đảng Cộng sản nào, hễ đi chệch khỏi quỹ đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin đều phải trả giá, cách mạng chẳng những không có hiệu quả mà còn tổn thất lớn, những tổn thất mà không phải ngày một, ngày hai có thể khôi phục được. Khái niệm về văn hoá và văn hoá xã hội chủ nghĩa Xung quanh về khái niệm văn hoá, có nhiều cách đặt vấn đề khác nhau. Từ những việc làm nhỏ nhất, đến những công trình vĩ đại nhất của con người đều được coi là văn hoá. Tuỳ cách tiếp cận mà các nhà khoa học khai thác văn hoá theo các khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, hiểu một cách khái quát nhất, chung nhất: văn hoá là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra, nhằm phục vụ nhu cầu đời sống của chính bản thân con người. Như vậy, văn hoá là những giá trị vật chất và cùng với nó là những quan hệ xã hội, ý thức xã hội, tư tưởng, những quy tắc xử sự, năng lực, thị hiếu, nhu cầu của con người v.v Văn hoá là thước đo, là biểu hiện trình độ phát triển của nhân loại trong từng giai đoạn lịch sử nhất định; là bộ mặt tinh thần và nó phản ánh bản sắc, trình độ phát triển của mỗi dân tộc, mỗi đất nước. Văn hoá, hiểu theo nghĩa hẹp là văn hoá tinh thần, nó phản ánh những giá trị được sáng tạo ra trong đời sống tinh thần và hoạt động tinh thần của con người. Trước hết là tư tưởng, lý luận, là hệ thống các giá trị, quy tắc và chuẩn mực quan hệ xã hội. Với cách hiểu như vậy, văn hoá bao gồm cả nghệ thuật, khoa học, giáo dục, đạo đức v.v..
Quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về văn hoá được nêu rõ: “Văn hoá là tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và nó đòi hỏi sự sinh tồn”1. Như vậy, theo quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hoá được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Nếu nhìn từ góc độ chính trị - xã hội, chúng ta có thể hiểu, văn hoá chứa đựng và thể hiện trong các dạng vật chất như: của cải vật chất, vật thể, văn hoá, nghệ thuật, hành vi ứng xử của con người… và văn hoá phản ánh kiểu sinh hoạt tinh thần của một xã hội, một dân tộc hay một giai cấp nhất định trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Văn hoá xã hội chủ nghĩa là nền văn hoá có trình độ phát triển cao nhất, mới về chất trong sự phát triển của lịch sử xã hội loài người. Đó là nền văn hoá do Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo, thể hiện đầy đủ tính cách mạng, tính dân tộc và tính nhân dân sâu sắc. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là sự biến đổi cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá nhằm xác lập hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin, xây dựng con người xã hội chủ nghĩa với đạo đức, lối sống mới, xây dựng nền văn hoá mới trong toàn bộ tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa do Đảng Cộng sản lãnh đạo. 2. Tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá Cuộc cách mạng xã hội mà giai cấp công nhân tiến hành là cuộc cách mạng khác hẳn về chất so với các cuộc cách mạng trước đó. Đây không phải là cuộc cách mạng đơn thuần để thay đổi chính quyền từ tay giai cấp này sang tay giai cấp khác. Việc giành được chính quyền về tay giai cấp công nhân mới chỉ là bước đi đầu tiên trong suốt chặng đường dài để giai cấp công nhân thực hiện được mục tiêu cuối cùng của mình. Giành được chính quyền, cuộc cách mạng chính trị về cơ bản đã thắng lợi- chế độ mới xã hội chủ nghĩa được xác lập, giai cấp công nhân và nhân dân lao động là người làm chủ xã hội mới. Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa do giai cấp công nhân lãnh đạo bước sang một giai đoạn mới, điều kiện mới trên quy mô rộng lớn, với những nhiệm vụ mới mẻ, phức tạp - đó là thời kỳ cải biến 1 Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1995, tr.431.
cách mạng sâu sắc trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Chính vì vậy, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là một vấn đề khách quan, là tất yếu lịch sử. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là tất yếu khách quan vì nó là một bộ phận và là bộ phận không thể thiếu của sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng nhu cầu và phù hợp với sự phát triển của phương thức sản xuất mới - phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa. Tư tưởng và văn hoá là một bộ phận thuộc kiến trúc thượng tầng, chịu sự tác động của cơ sở hạ tầng và do phương thức sản xuất vật chất quyết định. Do vậy, khi một phương thức sản xuất mới được xác lập, thì tất yếu phải xây dựng tư tưởng và văn hoá phù hợp với nó. Hay nói một cách khác, sự thay đổi phương thức sản xuất tinh thần cho phù hợp với phương thức sản xuất vật chất là cần thiết, là tất yếu khách quan. Trong tác phẩm “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” Mác - Ăngghen đã viết: “Lịch sử tư tưởng chứng minh gì, nếu không phải là chứng minh rằng sự sản xuất tinh thần cũng biến đổi theo sự sản xuất vật chất”1. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là cuộc cách mạng sâu sắc và triệt để trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là để xác lập hệ tư tưởng nền tảng chi phối sự hình thành và phát triển chủ nghĩa xã hội: đó là hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. C.Mác và Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Những tư tưởng thống trị của một thời đại bao giờ cũng chỉ là những tư tưởng của giai cấp thống trị”1. Trong chủ nghĩa tư bản, giai cấp công nhân và nhân dân lao động là người lao động làm thuê, bị giai cấp tư sản áp bức, bóc lột cả về vật chất lẫn tinh thần. Cách mạng xã hội chủ nghĩa đã giải phóng cho người lao động ra khỏi ánh áp bức, bóc lột của chế độ xã hội cũ, đưa họ lên vị trí của người chủ xã hội mới. Song, không phải ngay lập tức người lao động có thể có ngay được trình độ làm chủ hoàn chỉnh. Chính vì lẽ đó, cách mạng xã hội chủ nghĩa phải tiến hành cải biến cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá để giải phóng họ ra khỏi những ảnh hưởng của tư tưởng, ý thức mà xã hội cũ đã thống trị họ. Trên cơ sở đó, xây dựng và sáng 1, 2 Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2002, tr. 625.
tạo những giá trị văn hoá, đời sống tinh thần thực sự là của mình- của chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp công nhân. Tư tưởng và văn hoá là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng, phản ánh tư tưởng và lợi ích của Đảng, của giai cấp thống trị. Chính vì vậy, tư tưởng và văn hoá là một mặt trận nóng bỏng trong cuộc đấu tranh giai cấp diễn ra ở mọi lúc, mọi nơi. Dưới chủ nghĩa xã hội, tư tưởng và văn hoá là một bộ phận gắn liền với chính sách của Đảng và Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Do vậy, tư tưởng và văn hoá là công cụ, là phương tiện để phản ánh, tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; xây dựng cái mới, cái đẹp, cái điển hình để hướng con người tới cái “chân, thiện, mỹ”. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá còn nhằm để cải tạo tư tưởng, tâm lý, ý thức và đời sống tinh thần lạc hậu của chế độ cũ để lại, tạo điều kiện cho cái mới phát triển. Đối với những nước lạc hậu, chậm phát triển, đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, ảnh hưởng của những tàn dư của xã hội cũ càng phức tạp, nặng nề hơn. Do đó, cuộc đấu tranh để cải tạo nó càng trở nên quyết liệt hơn. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là một mặt trận của cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp công nhân. Chính vì vậy, đây phải thực sự là cuộc đấu tranh chống lại những quan điểm sai trái, những tư tưởng lệch lạc, những luận điệu xuyên tạc và chống phá của kẻ thù. Có thể nói rằng, trên mặt trận tư tưởng và văn hoá, hàng ngày, hàng giờ kẻ thù luôn luôn tìm cách thâm nhập, hoạt động chống phá cách mạng bằng nhiều âm mưu và thủ đoạn. Chỉ một chút lơ là, mất cảnh giác là chúng ta có thể mắc phải những sai lầm, khuyết điểm. Trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, tư tưởng và văn hoá thực sự là một lĩnh vực diễn ra cuộc đấu tranh hết sức gay go, quyết liệt và nhạy cảm, là một nội dung quan trọng của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tiến hành cách mạng tư tưởng và văn hoá nhằm đấu tranh để loại bỏ những tàn dư, thói hư, tật xấu, cái thấp hèn, xoá tình trạng áp bức, bất bình đẳng của xã hội cũ còn để lại. Đồng thời, cuộc đấu tranh ấy cũng nhằm xây dựng hệ tư tưởng
của giai cấp công nhân, một lối sống cao đẹp, có đạo đức trong sáng, lương tâm và phẩm giá của con người được đề cao. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là tất yếu còn bởi vì xây dựng nền văn hoá mới vừa là mục đích, vừa là động lực của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Mục đích cao cả của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản là thoả mãn nhu cầu đời sống vật chất và những nhu cầu về đời sống văn hoá tinh thần của nhân dân lao động. Cách mạng tư tưởng và văn hoá của chủ nghĩa xã hội còn nhằm giáo dục nâng cao trình độ văn hoá, trình độ giác ngộ cách mạng, ý thức đạo đức xã hội chủ nghĩa, tạo điều kiện để nâng cao trình độ phát triển toàn diện con người. Đó là sức mạnh cần thiết để giai cấp công nhân và đông đảo các tầng lớp lao động trong xã hội chiến thắng nghèo nàn và lạc hậu. Sự phát triển của nền văn hoá xã hội chủ nghĩa là động lực trực tiếp thúc đẩy sự phát triển sản xuất, nâng cao năng suất lao động. Sự phát triển đó chẳng những là động lực trực tiếp thúc đẩy sự phát triển tinh thần, cải tạo các quan hệ xã hội mà còn là điều kiện, là nhân tố trực tiếp thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, lao động có hiệu quả, góp phần tích cực vào công cuộc cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ V của Đảng khẳng định: “… Những thắng lợi của sự nghiệp xây dựng nền văn hoá mới, con người mới là một động lực to lớn thúc đẩy tiến trình xây dựng chế độ mới, nền kinh tế mới”1. Đến đại hội lần thứ IX, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”2. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta chỉ rõ: “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế - xã hội, làm cho nền văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội”3. Nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân lao động ngày càng cao, vai trò của tư tưởng và văn hoá đối với xã hội là vô cùng quan trọng. Do vậy, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá vừa là vấn đề tất yếu 1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Nxb Sự thật, Hà Nội. 1982, tr.93. 2 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.114. 3 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.106.
khách quan, vừa là nội dung hết sức quan trọng của quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa. Hệ tư tưởng của giai cấp công nhân và nền văn hoá xã hội chủ nghĩa là vấn đề cốt lõi, là điều kiện cơ bản để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nếu không xây dựng được hệ tư tưởng đó trong toàn xã hội, không nâng cao được văn hoá trong đông đảo quần chúng nhân dân lao động thì không thể có được hiệu quả cao trong quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là một bộ phận của quá trình cải biến cách mạng nói chung, đó là một quá trình diễn ra liên tục, lâu dài, không thể trong một thời gian ngắn mà cách mạng xã hội chủ nghĩa giải quyết thành công mọi nhiệm vụ. Đó là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân mới giành được thắng lợi. Chính vì vậy, cách mạng phải tiến hành liên tục, vững chắc, tránh nôn nóng, đốt cháy giai đoạn. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là quá trình khó khăn, phức tạp. Càng làm nổi bật tính tất yếu và tầm quan trọng của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Trong điều kiện cách mạng nước ta hiện nay, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là nội dung rất quan trọng để giữ vững ổn định về chính trị, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, là cơ sở để thúc đẩy phát triển khoa học và công nghệ, đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của đất nước trong giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá. II. CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRÊN LĨNH VỰC TƯ TƯỞNG VÀ VĂN HOÁ Ở VIỆT NAM 1. Vai trò của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá ở Việt Nam Trong quá trình cách mạng, Đảng ta luôn khẳng định, cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là một bộ phận hợp thành của cách mạng xã hội chủ nghĩa, của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá nhằm để xây dựng con người mới, nền văn hoá mới xã hội chủ nghĩa, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Vai trò của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá được thể hiện ở trên nhiều lĩnh vực đời sống xã hội. Trước hết, cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá nhằm làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tinh thần của xã hội mới. Đây là vấn đề nền tảng tư tưởng định hướng việc lựa chọn con đường phát triển của cách mạng nước ta nói chung và phát triển nền văn hoá nói riêng. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá bồi dưỡng ý chí cho mỗi con người, đạo đức cách mạng, làm thay đổi ý thức xã hội cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động, gạt bỏ những ảnh hưởng nặng nề của ý thức hệ tư tưởng phong kiến, tiểu tư sản, tư sản. Thắng lợi của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã đưa giai cấp công nhân và nhân dân lao động từ địa vị của người bị thống trị bóc lột, trở thành người chủ của xã hội mới. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá nhằm xây dựng một hệ tư tưởng mới, làm thay đổi toàn bộ đời sống tinh thần của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, làm thay đổi các quan hệ tinh thần trong xã hội, phương thức sản xuất tinh thần, những định hướng giá trị mới về tinh thần, đạo đức, lối sống. Trong cuộc cách mạng ấy, cần chú trọng giáo dục, bồi dưỡng tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi lẽ, tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh là biểu tượng cao đẹp đối với toàn xã hội và đối với mỗi con người Việt Nam, là giá trị thiêng liêng của cả dân tộc, là chuẩn mực sống cho mọi người. Chuẩn mực sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành khẩu hiệu hành động của chúng ta là “Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá tạo động lực cho phát triển kinh tế, xây dựng các quan hệ xã hội tiến bộ lành mạnh. Việt Nam là một nước đi lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa. Do vậy, đời sống kinh tế - xã hội còn thấp. Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trong hoàn cảnh như vậy chúng ta gặp không ít khó khăn, chúng ta vừa phải thực hiện cải tạo xã hội cũ cả về cơ sở hạ tầng đến kiến trúc thượng tầng, vừa phải từng bước tạo ra sự phát triển về mọi mặt đời sống xã hội.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá tạo ra động lực để phát triển kinh tế và xây dựng các quan hệ xã hội mới. Cách mạng tư tưởng và văn hoá xây dựng lý tưởng, niềm tin cuộc sống, đạo đức cách mạng… tạo thành sức mạnh tinh thần của một xã hội mới, sức mạnh tinh thần đó sẽ trở thành sức mạnh vật chất to lớn khi nó đã thấm sâu vào mỗi con người, vào toàn xã hội. Đó là sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước được hun đúc hàng ngàn năm lịch sử, là sức mạnh của lòng khát khao độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Sức mạnh đó đã giúp dân tộc ta vượt qua muôn vàn khó khăn thử thách và giành được thắng lợi trong suốt quá trình cách mạng. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá trực tiếp góp phần nâng cao dân trí, phát triển khoa học và công nghệ, góp phần thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, nâng cao năng suất lao động, hiệu quả kinh tế - xã hội. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá có tầm quan trọng đặc biệt trong việc góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá trước hết trực tiếp giáo dục, bồi dưỡng tư tưởng tiến bộ của giai cấp công nhân, hệ tư tưởng cách mạng và khoa học trong toàn xã hội, làm cho quần chúng tin vào tính tiền phong, gương mẫu của Đảng của giai cấp công nhân. Đồng thời, góp phần bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất cách mạng cho giai cấp công nhân, tăng cường năng lực trí tuệ, trình độ tư tưởng, bản lĩnh chính trị của Đảng, nâng cao sức mạnh chiến đấu của Đảng ngang tầm nhiệm vụ cách mạng trong từng giai đoạn. Đối với Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá giúp cho việc giáo dục về đạo đức và pháp luật, trên cơ sở đó để khắc phục, ngăn chặn những tiêu cực xã hội, tha hoá về quyền lực, vi phạm những nguyên tắc; góp phần xây dựng văn hoá và đạo đức cách mạng, “Cần, kiệm, liêm chính, chí công, vô tư”. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá giúp cho Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị có thể đấu tranh kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, chống quan liêu, tham nhũng. Trên cơ sở đó, phát huy được uy tín tốt đẹp và ảnh hưởng của chế độ với toàn xã hội; góp phần củng cố mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.
Trong điều kiện cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá càng có vai trò đặc biệt quan trọng của mặt trận lý luận- tư tưởng. Đây là vấn đề hệ trọng đảm bảo cho chủ nghĩa xã hội vượt qua thử thách giành chiến thắng, đó là nhân tố, là động lực bên trong làm cho cách mạng tự phát triển và tự bảo vệ. Để cho kẻ thù thâm nhập vào trận địa tư tưởng là làm cho “cơ thể” chủ nghĩa xã hội bị “bệnh tật”, suy yếu, là đẩy cách mạng trước thách thức và nguy cơ ngày càng gay gắt trong cuộc đấu tranh giai cấp hiện nay. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá góp phần làm cho Đảng, Nhà nước, các tổ chức trong sạch vững mạnh sẽ không có mảnh đất để cho kẻ thù đứng chân là yếu tố căn bản đảm bảo cho sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá giúp cho việc xây dựng con người xã hội chủ nghĩa và nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Phát triển con người toàn diện - con người xã hội chủ nghĩa và xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa, là nội dung trực tiếp của cuộc cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá bồi dưỡng con người về ý thức hệ, về đạo đức cách mạng, về kiến thức cần thiết của toàn bộ đời sống xã hội. Hay nói cách khác là bồi dưỡng con người cả đức và tài - con người phát triển toàn diện. Văn kiện Đại hội IX của Đảng nêu rõ: “Văn hoá trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn chỉnh nhân cách, kế thừa truyền thống cách mạng của dân tộc, phát huy ý chí tự lực, tự cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”1. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá một mặt đấu tranh gạt bỏ những tư tưởng lỗi thời, lạc hậu của chế độ cũ để lại. Đồng thời tạo điều kiện khơi dậy những tư tưởng và văn hoá truyền thống của dân tộc như đạo đức, lối sống, tính nhân văn cao cả, tinh thần đoàn kết dân tộc… và phát triển 1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.114.
những giá trị văn hoá đó trong điều kiện mới, làm cho nền văn hoá vừa đậm đà bản sắc dân tộc, vừa phát triển ngày càng hiện đại hơn, tiên tiến hơn. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá đặt con người vào vị trí trung tâm của xã hội, tạo ra sự phát triển hài hoà cả về thể lực và trí lực của con người và xã hội. Đó là nguồn động lực quan trọng để thúc đẩy xã hội xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển mạnh mẽ. Văn kiện Đảng tại đại hội IX của Đảng chỉ rõ: “Mọi hoạt động văn hoá nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, lối sống có văn hoá, quan hệ hài hoà trong gia đình, cộng đồng và xã hội”1. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá ở Việt Nam có tầm chiến lược trong toàn bộ chiến lược xây dựng và phát triển cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đó là cuộc cách mạng diễn ra lâu dài, đầy khó khăn và phức tạp. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá nằm trong quan hệ tổng thể của sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa nói chung, không thể tách rời sự nghiệp chung, không thể nôn nóng, đốt cháy giai đoạn. 2. Phương hướng phát triển của cách mạng tư tưởng và văn hoá ở Việt Nam Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là một nội dung quan trọng của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đây là một lĩnh vực trọng yếu được Đảng Cộng sản trực tiếp lãnh đạo, đảm bảo cho sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa phát triển toàn diện. Việc xác lập cho được một hệ thống vững chắc về hệ tư tưởng, ý thức xã hội chủ nghĩa, giáo dục và đào tạo con người, xây dựng nền văn hoá mới là một nội dung hết sức quan trọng trong cách mạng nước ta hiện nay. Phương hướng phát triển cách mạng tư tưởng và văn hoá ở Việt Nam hiện nay được Đảng ta xác định những nội dung căn bản là: Đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; tuyên truyền sâu rộng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. 1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2001, tr.114.
Bồi dưỡng lòng yêu nước, yêu nhân dân, tư tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, giáo dục phẩm chất đạo đức cách mạng. Công tác tư tưởng cần nâng cao tính chiến đấu và tính thuyết phục, bám sát thực tiễn. Tiếp tục đổi mới tư duy, tăng cường tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận gắn với sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Tiếp tục cụ thể hoá chiến lược phát triển văn hoá, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, đồng thời tiếp thu những thành tựu và tinh hoa văn hoá nhân loại. Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giảng dạy và học tập lý luận, công tác thông tin, tuyên truyền, cổ động, báo chí, xuất bản… Trên cơ sở tăng cường sự lãnh đạo của Đảng cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đặc biệt là những vấn đề chính trị nhạy cảm. Kiện toàn tổ chức, nâng cao phẩm chất và năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác tư tưởng, lý luận, từng bước hiện đại hoá điều kiện, phương tiện công tác tư tưởng và văn hoá. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta chỉ rõ: “Coi trọng công tác tư tưởng, công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, xây dựng nền tảng tư tưởng, lý luận vững chắc cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giữ vững mục tiêu lý tưởng, giữ vững niềm tin, đảm bảo thống nhất giữa nhận thức và hành động”1. Trong quá trình phát triển của lịch sử xã hội loài người, bất cứ một nền văn hoá nào cũng thể hiện đặc trưng của nó. Đó là những giá trị sáng tạo của người lao động mang nặng tính dân tộc và nhằm phục vụ cho cuộc sống của chính người lao động. Tuy nhiên, trong các chế độ xã hội khác nhau, những đặc trưng của nền văn hoá cũng được thể hiện ở mức độ khác nhau. Đặc trưng của nền văn hoá xã hội chủ nghĩa đó là nền văn hoá phản ánh khách quan, khoa học những nội dung của cách mạng xã hội chủ nghĩa, thể hiện rõ quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản. Đó là nền văn hoá phản ánh đầy đủ lợi 1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2006, tr.279.
ích của người dân lao động, mọi người đều có quyền sáng tạo ra những giá trị văn hoá và có quyền được hưởng thụ mọi giá trị văn hoá. Nền văn hoá xã hội chủ nghĩa là nền văn hoá hiện đại, mang tính tiên tiến, đồng thời cũng phản ánh rõ tính dân tộc sâu sắc. Đó chính là tâm hồn, cốt cách, là bản sắc văn hoá của mỗi dân tộc. Trong chủ nghĩa xã hội, tính tiên tiến và tính dân tộc không mâu thuẫn và không đối lập nhau, tạo điều kiện cho nhau phát triển. Đặc trưng và phương hướng phát triển văn hoá Việt Nam được thể hiện từ lâu đời qua các giai đoạn phát triển của nó. Đó là một nền văn hoá thống nhất, đa dạng và phong phú. Tính thống nhất trong đa dạng đã trở thành nét độc đáo của bản sắc văn hoá Việt Nam. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, cho đến nay đất nước ta có 54 dân tộc anh em cùng chung sống đoàn kết gắn bó chặt chẽ với nhau, đó là truyền thống quý báu của dân tộc ta. Mỗi dân tộc sống tên đất nước ta có nguồn gốc lịch sử của mình, có phong tục tập quán riêng, có ngôn ngữ, có đời sống văn hoá - tinh thần riêng, và chính cái riêng đó đã tạo nên bản sắc văn hoá cho mỗi dân tộc, làm cho nền văn hoá dân tộc Việt Nam trở nên phong phú và đa dạng. Mặt khác, mặc dù có sự khác nhau về nguồn gốc lịch sử, về ngôn ngữ, về phong tục tập quán… nhưng các dân tộc đã tạo dựng được một nền văn hoá chung của cả cộng đồng, một nền văn hoá thống nhất cao độ. Sự thống nhất cao độ được thể hiện ở lòng tự hào chung đối với dân tộc Việt Nam, ở truyền thống yêu nước, bất khuất kiên cường chống giặc ngoại xâm. Tính thống nhất của văn hoá Việt Nam còn được thể hiện ở lòng vị tha, tính nhân văn cao cả của mỗi con người Việt Nam, văn hoá Việt Nam. Tính thống nhất của văn hoá Việt Nam là kết quả lâu dài của sự phát triển văn hoá các dân tộc sống đan xen nhau trên một vùng lãnh thổ, trong cùng một môi trường lịch sử - văn hoá. Tính thống nhất và tính đa dạng của văn hoá Việt Nam không loại trừ nhau mà trái lại nó hỗ trợ tích cực cho nhau, tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển. Cũng chính từ tính thống nhất trong đa dạng đó mà văn hoá Việt Nam trở nên phong phú hơn, sinh động hơn, đó là một vườn hoa đầy sắc màu rực rỡ. Trong sự phát triển và giao lưu văn hoá ở nước ta hiện nay, luôn vận động theo chiều hướng tích cực của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Song, cũng cần phải nhận thấy rằng, đời sống của một bộ phận cư dân ở vùng các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng rẻo cao, vùng căn cứ cách mạng trước đây còn gặp nhiều khó khăn, do vậy cũng cần phải có sự quan tâm đúng mức của Đảng, Nhà nước và các ngành,
các cơ quan đoàn thể để giữ gìn bản sắc văn hoá của các dân tộc, đồng thời tạo điều kiện để phát triển về mọi mặt đời sống của nhân dân ở đó. Văn hoá Việt Nam là nền văn hoá mở, hoà nhập và phát triển, đậm đà bản sắc dân tộc. Mỗi dân tộc trong nền văn hoá của cả cộng đồng dân tộc luôn giao lưu, phát triển, ảnh hưởng sâu sắc lẫn nhau, tạo dựng nên một nền văn hoá thống nhất trong đa dạng, đa dạng mà thống nhất. Đồng thời, văn hoá của dân tộc Việt Nam luôn luôn thể hiện được các bản sắc đậm đà của dân tộc mình, tính bền vững của bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam đã được hun đúc hàng ngàn năm lịch sử. Chính vì lẽ đó, dù bị hết kẻ thù này đến kẻ thù khác xâm lược, tìm cách đồng hoá nhưng cái bản sắc văn hoá Việt Nam vẫn không hề mất mát mà lại càng được thể hiện sâu sắc hơn, nổi bật hơn. Tâm hồn và cốt cách của con người Việt Nam đã trở thành biểu tượng tinh thần cho sự ngưỡng mộ của nhiều người trên thế giới. Mặc dù có nhiều dân tộc cùng chung sống trong một đất nước, còn có sự khác nhau nhất định về nhiều mặt, nhưng từ rất xa xưa các dân tộc luôn sống hoà hợp với nhau. “Đoàn kết, gắn bó, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau” đó là truyền thống, là đặc điểm xuyên suốt trong quan hệ giữa các dân tộc Việt Nam. Ngày nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng và vai trò của Nhà nước, của các tổ chức xã hội tinh thần đoàn kết, hoà hợp, tương thân tương ái càng được phát huy rộng khắp hơn, có hiệu quả hơn. Hoà hợp và phát triển đậm đà bản sắc dân tộc nhưng không có nghĩa văn hoá Việt Nam là nền văn hoá khép kín mà đó là nền văn hoá mở. Cũng chính là nền văn hoá mở nên văn hoá Việt Nam mới ngày càng phát triển tiên tiến, hiện đại. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc là bản lĩnh, là truyền thống của mỗi dân tộc và của cả cộng đồng dân tộc Việt Nam. Đồng thời, văn hoá Việt Nam không chỉ dừng lại ở đó, văn hoá ở mọi thời kỳ luôn mở rộng giao lưu văn hoá trong vùng, trong khu vực và trên toàn thế giới. Văn hoá Việt Nam luôn luôn biết kế thừa cái truyền thống, đồng thời biết tiếp thu cái mới, tiến bộ, cái tinh hoa của văn hoá nhân loại để làm giàu thêm văn hoá dân tộc. Tiếp thu văn hoá nhân loại có chọn lọc để nâng tính dân tộc lên một tầm cao mới làm cho nền văn hoá dân tộc hiện đại mà không đối lập, không làm mất bản sắc dân tộc. Dân tộc mà không bảo thủ, không “dị ứng” với văn hoá nhân loại. Ngày nay, đất nước ta đang trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội với một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước mở rộng hội nhập quốc tế v.v.. Tất cả những điều kiện đó tác động đến văn hoá dân tộc. Hơn lúc nào
hết, đây là lúc mà chúng ta cần phải có bản lĩnh vững vàng trên mặt trận tư tưởng và văn hoá, có chủ trương, chính sách phát triển đúng hướng để tạo ra sự phát triển hài hoà của văn hoá dân tộc. Không thể cho văn hoá Việt Nam trở thành lạc hậu so với xu thời đại, phát triển một nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc nhưng phải biết tiếp thu những tinh hoa văn hoá của nhân loại. Văn hoá Việt Nam là nền văn hoá luôn luôn có sự tiếp nối giữa truyền thống và hiện đại, đây là một nội dung quan trọng trong quá trình phát triển của văn hoá dân tộc. Sự tiếp nối giữa truyền thống và hiện đại là điều kiện đảm bảo cho việc vừa giữ gìn được bản sắc văn hoá của từng tộc người, của cả dân tộc, vừa làm giàu thêm văn hoá của dân tộc. Trong điều kiện hiện nay, các yếu tố văn hoá của từng dân tộc, của cả nhân loại đang tiếp tục phát triển. Sự phát triển của các yếu tố văn hoá tác động mạnh mẽ đến nhau, cả mặt tích cực và mặt tiêu cực của nó. Quá trình phát triển các yếu tố văn hoá Việt Nam hiện nay đã và đang diễn ra một cách tích cực. Đó là sự tiếp nối giữa cái truyền thống và hiện đại làm cho văn hoá Việt Nam đang vươn lên tầm cao mới. Sự phát triển các yếu tố văn hoá giữa cái truyền thống và hiện đại có trường hợp phát triển mà không gây xung đột, nhưng cũng có yếu tố bộc lộ khía cạnh tiêu cực. Việc giữ gìn và phát triển những yếu tố văn hoá truyền thống là rất cần thiết. Song, nếu bảo thủ, khôi phục những cái gọi là “truyền thống” nhưng đã lạc hậu, không còn phù hợp với nền văn hoá mới nó sẽ trở thành vật cản công cuộc cách mạng. Mặt khác, đưa cái mới, cái hiện đại vào văn hoá dân tộc mà gây xung đột, phá hoại văn hoá truyền thống, kìm hãm các yếu tố văn hoá phát triển thì cũng không thể chấp nhận. Tiếp nối truyền thống với hiện đại là khách quan của văn hoá nhân loại nói chung, nó cũng là nét đặc trưng của văn hoá Việt Nam nói riêng. Biết kết hợp hài hoà và giải quyết tốt mối quan hệ giữa chúng chính là tạo điều kiện để văn hoá không ngừng phát triển và luôn luôn vươn tới đỉnh cao mới. Văn hoá nói riêng và tư tưởng và văn hoá nói chung ở nước ta hiện nay đã và đang là một mặt trận, một nội dung có tầm quan trọng hết sức to lớn của quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa. Chủ trương, phương hướng chung của Đảng ta hiện nay là tiếp tục phát triển nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn với phát triển kinh tế - xã hội, mà cụ thể là tập trung thực hiện bằng được ba lĩnh
vực cơ bản đó là: xây dựng môi trường, lối sống và đời sống xã hội của mọi người dân. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng chỉ rõ: “Ba lĩnh vực cần tập trung thực hiện bằng được là: “xây dựng môi trường, lối sống và đời sống văn hoá của mọi người dân…”1. 3. Nội dung của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá ở Việt Nam Giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nội dung cơ bản, quan trọng hàng đầu của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là học thuyết cách mạng khoa học nhất, là tư tưởng của giai cấp công nhân, là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tư tưởng, đạo đức và tác phong của Chủ tịch Hồ Chí Minh là chuẩn mực sống của người cách mạng với lòng yêu nước, thương nòi sâu sắc, với tình cảm rộng lớn bao la, là tấm gương cho cả dân tộc và mỗi con người Việt Nam. Giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là việc làm thường xuyên, làm cho nó trở thành hệ tư tưởng thống trị trong toàn bộ đời sống xã hội ở nước ta. Đó vừa là nội dung, vừa là một nhiệm vụ quan trọng của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Học tập, nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải biết vận dụng sáng tạo vào thực tiễn trong từng giai đoạn cách mạng, bám sát thực tiễn để phát triển những vấn đề mới, bổ sung vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học. Hiện nay, chúng ta đang tiếp tục công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thực tiễn đòi hỏi Đảng ta phải nghiên cứu, phát triển lý luận về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đang trên con đường phát triển mạnh mẽ, với những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử qua 20 năm đổi mới. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn nhiều thách thức mới. Nếu không nghiên cứu lý luận và thực tiễn một 1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2006, tr. 34.
cách nghiêm túc để chỉ đạo kịp thời mỗi bước đi, mỗi chặng đường, chúng ta có thể rơi vào bị động, cách mạng sẽ bị chệch hướng. Từ tầm quan trọng của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá mà nội dung giáo dục, nghiên cứu và phát triển lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải thường xuyên được quan tâm và chăm lo đầy đủ. Xa rời chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, có nghĩa là từ bỏ con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nâng cao dân trí, đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục - đào tạo, phát triển khoa học - công nghệ hiện đại. Nâng cao dân trí là nội dung quan trọng của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Bởi vì, trình độ dân trí thấp là trở ngại lớn nhất của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đối với những nước chậm phát triển, việc chống nghèo nàn, lạc hậu cũng quan trọng như chống giặc ngoại xâm. Ở nước ta, sau cách mạng tháng Tám, tình trạng mù chữ trong nhân dân ta còn nhiều. Do vậy, ngay sau khi cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã coi việc xoá mù chữ là một trong những nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ và tập trung giải quyết vấn đề trong một thời gian ngắn, tạo tiền đề nâng cao dân trí cho toàn dân. Để thực hiện một nền dân chủ xã hội chủ nghĩa thực sự, điều không thể thiếu là phải nâng cao dân trí, để nhân dân thực sự là người có đủ khả năng, trình độ làm chủ xã hội, để họ trực tiếp tham gia vào quá trình quản lý nhà nước, đấu tranh xây dựng và bảo vệ chế độ, bảo vệ và phát huy những thành quả của cách mạng, xây dựng một cuộc sống mới, một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nâng cao dân trí nhằm trực tiếp thúc đẩy sự phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng được tiềm lực trí tuệ và tinh thần cho xã hội, phát triển nhân tài cho đất nước. Đó là nguồn động lực to lớn để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đối với Việt Nam, một đất nước đang phát triển ở trình độ thấp, càng phải quan tâm hơn nữa tới nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Để nâng cao dân trí, cần thực hiện việc cải cách, xây dựng nền giáo dục tiên tiến. Đó là nền giáo dục phục vụ cho lợi ích của giai cấp công nhân và đông đảo quần chúng nhân dân lao động.
Xây dựng và bảo vệ phát triển sự nghiệp giáo dục xã hội chủ nghĩa dựa trên cơ sở của bản chất xã hội chủ nghĩa với mục đích là đào tạo những con người lao động kiểu mới, con người phát triển toàn diện, để đảm bảo cho sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội. Đổi mới sự nghiệp giáo dục thì giáo dục ở nhà trường là then chốt. Cải cách nền giáo dục và hệ thống các nhà trường phải đặc biệt coi trọng việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy và học. Cùng với giáo dục, khoa học, bao gồm cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhân văn, khoa học kỹ thuật và công nghệ có vai trò to lớn trong việc tăng cường tiềm lực trí tuệ, cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội. Phát triển khoa học và công nghệ để phát triển sức sản xuất của đất nước là một vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng. Đặc biệt đối với quá trình đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước ta hiện nay, việc phát triển khoa học và công nghệ càng đặt ra trực tiếp hơn. Xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc Đó là nền văn hoá có tính chất xã hội chủ nghĩa. Nền văn hoá tiên tiến là nền văn hoá dựa trên tư tưởng, cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Nền văn hoá tiên tiến phải phản ánh được bản chất dân chủ và nhân đạo của chủ nghĩa xã hội, có quan hệ giao lưu rộng rãi, có sự tiếp thu và kế thừa những tinh hoa văn hoá của nhân loại. Tính đậm đà bản sắc dân tộc là nét đặc trưng độc đáo của nền văn hoá Việt Nam. Đó là nền văn hoá phản ánh được tâm hồn, tình cảm, cốt cách của con người Việt Nam; biết kế thừa và tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại. Bản sắc dân tộc của nền văn hoá phải được thấm đượm trong toàn bộ nền văn hoá cũng như trong từng giá trị văn hoá. Tính tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc là hai mặt cấu thành nền văn hoá xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đã và đang phấn đấu xây dựng. Tính tiên tiến và tính dân tộc không loại trừ nhau mà tạo điều kiện cho nhau phát triển. Đó là nền văn hoá kết hợp giữa truyền thống với hiện đại, vừa giữ gìn và phát huy được bản sắc, tinh hoa của dân tộc, vừa kế thừa được những thành quả tốt đẹp, ưu tú nhất của văn hoá nhân loại qua các thời kỳ lịch sử.
Xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa - con người phát triển toàn diện với đạo đức và lối sống lành mạnh là một nội dung của cách mạng tư tưởng và văn hoá. Xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa là nội dung quan trọng của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Bởi vì, suy cho cùng, muốn có chủ nghĩa xã hội, trước hết phải có con người mới xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và phát triển văn hoá cũng chính là quá trình nhằm đào tạo ra những con người xã hội chủ nghĩa. Xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa là một nội dung quan trọng, mà kết quả của nó phụ thuộc vào quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa. Con người mới xã hội chủ nghĩa là con người sống có lý tưởng cách mạng cao đẹp, có trách nhiệm với công việc, với xã hội, với mọi người và với chính bản thân mình. Đó là những con người có trình độ học vấn cao, có năng lực hoạt động sáng tạo, làm việc với tính tổ chức, kỷ luật cao, đấu tranh cho lẽ phải, chân lý, cho sự công bằng, bình đẳng và dân chủ. Đó là những con người có sự phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, sự phong phú về đời sống văn hoá, tinh thần. Chủ nghĩa xã hội là môi trường tốt để hình thành và phát triển nhân cách của con người mới xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, đối với Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn có những mặt trái đầy phức tạp của nó đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc hình thành nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, việc cải tạo và xây dựng một môi trường văn hoá, tinh thần lành mạnh phải được quan tâm một cách đầy đủ, tiến hành thường xuyên, đồng bộ ở mọi lúc, mọi nơi, mọi tổ chức và mọi cấp, mọi ngành. Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực tư tưởng và văn hoá Sự lãnh đạo của Đảng là vấn đề có tính nguyên tắc, là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Đây cũng chính là sự đảm bảo về chính trị, tư tưởng và tổ chức để cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá đi đúng con đường và mục tiêu đã lựa chọn. Cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá vừa góp phần trực tiếp nâng cao trình độ văn hoá cho nhân dân, cho toàn xã hội, vừa góp
phần phát triển năng lực lãnh đạo của Đảng, làm cho Đảng thực sự là người đại biểu cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc. Giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng lĩnh vực tư tưởng và văn hoá trước hết phải giữ vững hệ tư tưởng của giai cấp công nhân. Tư tưởng đó được phản ánh bằng cương lĩnh chính trị, đường lối cách mạng và chủ trương, chính sách cùng sự chỉ đạo thực tiễn của Đảng trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Sự lãnh đạo của Đảng phải được thể chế hoá thành Hiến pháp, pháp luật, chính sách. Nhà nước tiến hành các hoạt động quản lý văn hoá theo đúng các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong quá trình cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn đầu, Đảng, Nhà nước cần phải đầu tư một cách có hiệu quả cho việc đào tạo đội ngũ cán bộ, đào tạo các chuyên gia trong lĩnh vực tư tưởng và văn hoá, có chính sách nâng cao trình độ văn hoá cho nhân dân, đặc biệt là ở những vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa còn gặp nhiều khó khăn. Thực hiện sự lãnh đạo của Đảng trong công tác tư tưởng - văn hoá bằng những phương pháp văn hoá, bằng sự hiểu biết những vấn đề cơ bản của văn hoá và hoạt động sáng tạo văn hoá. Có chính sách linh hoạt, mềm dẻo, bằng sức mạnh của giáo dục và thuyết phục, có tính khoa học của công tác tổ chức. Nội dung của cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá là rộng lớn, mỗi nội dung có một ý nghĩa và tầm quan trọng nhất định của nó, đồng thời các nội dung đó là một chỉnh thể thống nhất với nhau, không thể xem nhẹ bất cứ nội dung nào. Đó là những yếu tố, những điều kiện để chúng ta xây dựng hệ tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và một nền văn hoá mới, đảm bảo cho sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội. Trong công cuộc đổi mới của sự nghiệp cách mạng ở nước ta hiện nay, nội dung xây dựng và phát triển chủ nghĩa xã hội trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá phải nhằm giữ vững, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, hình thành và ngày càng hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy được bản sắc văn hoá của dân tộc. Bồi dưỡng lý tưởng, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá con người Việt Nam cho thanh niên. Phát huy được tinh thần tự nguyện, tự quản và năng lực làm chủ của nhân dân trong đời sống văn hoá. Bảo đảm tự do, dân chủ cho mọi hoạt động sáng tạo văn hoá, văn học nghệ thuật…