Giáo trình chuyên đề Độc học môi trường - ĐH KHTN (Hà Nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> <br /> ---------------<br /> <br /> NGUYỄN ĐỨC HUỆ<br /> <br /> §éc häc m«i tr-êng<br /> (Gi¸o tr×nh chuyªn ®Ò)<br /> <br /> -Hµ Néi 2010<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> Chương 1. Mở đầu độc học và độc học môi trường<br /> 1.1. Định nghĩa và phạm vi<br /> 1.2. Các quan hệ số lượng trong độc học<br /> 1.2.1. Các quan hệ liều lượng – đáp ứng<br /> 1.2.2. Sự đánh giá quan hệ liều lượng<br /> 1.3. Các đặc điểm của phơi nhiễm<br /> 1.3.1. Đường và vị trí phơi nhiễm<br /> 1.3.2. Độ dài thời gian và tần suất phơi nhiễm<br /> 1.4. Tính độc<br /> 1.4.1. Tính độc cấp<br /> 1.4.2. Tính độc mãn<br /> 1.5. Cơ chế vận chuyển chất độc<br /> 1.5.1. Sự khuếch tán thụ động<br /> 1.5.2. Độc học bậc nhất<br /> 1.5.3. Sự vận chuyển màng được điều chế bởi chất mang<br /> 1.6. Động học độc chất<br /> 1.6.1. Mô hình một ngăn<br /> 1.6.2. Mô hình hai ngăn<br /> 1.7. Cơ chế gây độc<br /> 1.7.1. Giai đoạn 1: phân phối<br /> 1.7.2. Giai đoạn 2: phản ứng của chất độc sau cùng với phân tử mục tiêu<br /> 1.7.3. Giai đoạn 3: sự mất chức năng tế bào và độc tính tạo ra<br /> 1.7.4. Sự sửa chữa và mất khả năng sửa chữa<br /> 1.8. Sự ô nhiễm môi trường<br /> 1.8.1. Sự ô nhiễm không khí<br /> 1.8.2. Sự ô nhiễm đất và nước<br /> Chương 2. Phân loại chất độc và ảnh hưởng độc<br /> 2.1. Phân loại, nguồn gôc, sự tồn lưu của chất độc trong môi trường<br /> 2.1.1. Phân loại<br /> 2.1.2. Nguồn gốc<br /> 2.1.3. Sự tồn lưu chất độc trong môi trường<br /> 2.1.4. Sự sinh tích luỹ<br /> 2.2. Phân loại các ảnh hưởng có hại của hoá chất<br /> <br /> Trang<br /> 1<br /> 1<br /> 2<br /> 2<br /> 12<br /> 16<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 20<br /> 21<br /> 23<br /> 24<br /> 25<br /> 28<br /> 32<br /> 34<br /> 36<br /> 42<br /> 43<br /> 44<br /> 44<br /> 47<br /> 50<br /> 50<br /> 50<br /> 50<br /> 54<br /> 52<br /> 55<br /> <br /> 2.2.1. Ảnh hưởng độc thông thường của hoá chất<br /> 2.2.2. Ảnh hưởng độc khác thường của hoá chất<br /> 2.2.3. Tính độc chọn lọc<br /> Chương 3. Sinh chuyển hoá các chất độc<br /> 3.1. Các phản ứng giai đoạn 1<br /> 3.1.1. Oxi hoá<br /> Monooxigenaza xitocrom P-450 phụ thuộc (CYP)<br /> Monooxigenaza chứa flavon (FMO)<br /> 3.1.2. Những sự oxi hoá không vi thể<br /> 3.1.3. Các phản ứng khử<br /> 3.2. Các phản ứng giai đoạn 2<br /> 3.2.1. Sự liên hợp glucuronit<br /> 3.2.2. Sự liên hợp glucozit<br /> 3.2.3. Sự liên hợp sunfat<br /> 3.2.4. Metyltransferaza<br /> 3.2.5. Glutathion S-transferaza (GST) và sự hình thành axit mecapturic<br /> 3.2.6. Axyl hoá<br /> 3.2.7. Sự liên hợp axit amin<br /> 3.2.7. Sự liên hợp photphat<br /> Chương 4. Độc học và sinh hoá các hợp chất vô cơ<br /> 4.1. Các khí độc, xianua, nitrat và nitrit, flo<br /> 4.1.1. Cacbon monoxit (CO)<br /> 4.1.2. Lưu huỳnh đioxit (SO2)<br /> 4.1.3. Các nitơ oxit (NOx)<br /> 4.1.4. Ozon (O3)<br /> 4.1.5. Xianua (CN )<br /> <br /> <br /> 4.1.6. Nitrat và nitrit ( NO 3 và NO 2 )<br /> <br /> 4.1.7. Flo<br /> 4.2. Kim loại nặng và hoá chất vô cơ khác<br /> 4.2.3. Catmi (Cd)<br /> 4.2.4. Crom (Cr)<br /> 4.2.5. Niken (Ni)<br /> 4.2.6. Đồng (Cu)<br /> 4.2.7. Selen (Se)<br /> 4.2.8. Asen (As)<br /> <br /> 55<br /> 57<br /> 60<br /> 64<br /> 65<br /> 65<br /> 65<br /> 78<br /> 81<br /> 84<br /> 89<br /> 90<br /> 91<br /> 91<br /> 92<br /> 94<br /> 97<br /> 98<br /> 99<br /> 100<br /> 100<br /> 100<br /> 101<br /> 102<br /> 102<br /> 104<br /> 107<br /> 110<br /> 111<br /> 131<br /> 136<br /> 138<br /> 141<br /> 143<br /> 146<br /> <br /> 4.3. Nguyên tố phóng xạ<br /> 4.3.1. Những khái niệm cơ bản<br /> 4.3.2. Sự nguy hại của chất độc phóng xạ<br /> 4.3.3. Các đồng vị phóng xạ quan trọng sinh học<br /> Chương 5. Độc học và sinh hoá các hợp chất hữu cơ<br /> 5.1. Hiđrocacbon<br /> 5.1.1. Ankan và xicloankan<br /> 5.1.2. Hiđrocacbon thơm<br /> 5.1.3. Hiđrocacbon thơm đa vòng<br /> 5.2. Độc học và sinh hoá các hợp chất cơ clo<br /> 5.2.1. Giới thiệu hợp chất cơ clo được tổng hợp và sử dụng rộng rãi<br /> 5.2.2. Sự ô nhiễm môi trường và đường phơi nhiễm hợp chất cơ clo<br /> 5.2.3. Tính độc và cơ chế gây độc<br /> 5.2.4. Các dung môi cơ clo<br /> 5.2.5. Vinyl clorua<br /> 5.2.6. Các thuốc trừ sâu cơ clo<br /> 5.2.7. Policlobiphenyl (PCB)<br /> 5.2.8. Policlođibenzo-p-đioxin và policlođibenzofuran<br /> 5.3. Độc học và sinh hoá các hợp chất cơ photpho<br /> 5.3.1. Giới thiệu các hợp chất trừ sâu cơ photpho và chất độc chiến tranh cơ<br /> photpho<br /> 5.3.2. Sự ô nhiễm và phơi nhiễm thuốc trừ sâu cơ photpho<br /> 5.3.3. Sự trao đổi chất của thuốc trừ sâu cơ photpho<br /> 5.3.4. Tính độc và cơ chế gây độc<br /> 5.4. Độc học và sinh hoá các thuốc trừ dịch hại khác<br /> 5.4.1. Thuốc trừ cỏ cacbamat<br /> 5.4.2. Thuốc trừ sâu piretroit<br /> 5.4.3. Thuốc trừ cỏ phenoxiaxit<br /> 5.4.4. Thuốc trừ cỏ triazin<br /> 5.4.5. Thuốc trừ cỏ bipiriđili<br /> 5.4.6. Thuốc trừ cỏ cloaxetanilit<br /> 5.4.7. Thuốc trừ cỏ axit photphonometyl amin<br /> 5.4.8. Thuốc trừ nấm phtalimit và đicacboximit<br /> 5.4.9. Thuốc trừ nấm đithiocacbamat<br /> 5.4.10. Hợp chất cơ kim<br /> 5.5. Các hoá chất hữu cơ như là các homon môi trường<br /> 5.5.1. Cơ chế giả thiết đối với sự tác động của các hợp chất estrogen<br /> 5.5.2. Giới thiệu về các estrogen môi trường<br /> 5.5.3. Các chất tăng sinh peroxisom<br /> 5.6. Một số độc tố tự nhiên thực phẩm<br /> <br /> 151<br /> 151<br /> 162<br /> 165<br /> 168<br /> 168<br /> 168<br /> 169<br /> 179<br /> 184<br /> 184<br /> 187<br /> 187<br /> 189<br /> 192<br /> 193<br /> 199<br /> 207<br /> 214<br /> 214<br /> 216<br /> 216<br /> 218<br /> 221<br /> 221<br /> 223<br /> 224<br /> 225<br /> 225<br /> 227<br /> 227<br /> 228<br /> 229<br /> 229<br /> 230<br /> 231<br /> 232<br /> 233<br /> 234<br /> <br /> 5.6.1. Aflatoxxin<br /> 5.6.2. Tetrođotoxin<br /> 5.6.3. Axit đomoic<br /> 5.6.4. Histamin<br /> Chương 6. Độc học môi trường các quá trình<br /> 6.1. Khai thác mỏ và nấu luyện kim loại<br /> 6.1.1. Đặt vấn đề<br /> 6.1.2. Các quá trình bao gồm sự tách chiết và làm sạch kim loại<br /> 6.1.3. Các chất quan tâm được tạo ra và phát thải<br /> 6.1.4. Độc học môi trường của sự khai mỏ và nấu luyện<br /> 6.2. Sản xuất điện năng<br /> 6.2.1. Sản xuất điện từ nhiên liệu hoá thạch<br /> 6.2.2. Sản xuất điện từ năng lượng hạt nhân<br /> 6.2.3. Thuỷ điện<br /> 6.3. Nông nghiệp<br /> 6.3.1. Đặt vấn đề<br /> 6.3.2. Các chất quan tâm: phân bón, thuốc trừ dịch hại<br /> 6.4. Chiết tách, vận chuyển và gia công dầu mỏ<br /> 6.4.1. Đặt vấn đề<br /> 6.4.2. Độc học môi trường của dầu<br /> 6.4.3. Sử dụng các chất phân tán<br /> Chương 7. Số phận và ảnh hưởng của chất độc trong môi trường<br /> 7.1. Sự vận chuyển và số phận của các chất độc trong môi trường<br /> 7.1.1. Mở đầu<br /> 7.1.2. Nguồn các chất độc đi vào môi trường<br /> 7.1.3. Các quá trình vận chuyển hoá chất trong môi trường<br /> 7.1.4. Tính cách và sự nhận diện sinh học hoá chất<br /> 7.1.5. Các quá trình chuyển hoá<br /> 7.1.6. Mô hình số phân môi trường của hoá chất<br /> 7.2. Sự đánh giá rủi ro môi trường<br /> 7.2.1. Mở đầu<br /> 7.2.2. Trình bày vấn đề<br /> 7.2.3. Phân tích<br /> 7.2.4. Đặc trưng rủi ro<br /> Quản lí rủi ro<br /> 7.3. Độc học môi trường và sức khoẻ con người<br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 234<br /> 237<br /> 237<br /> 238<br /> 240<br /> 240<br /> 240<br /> 240<br /> 241<br /> 242<br /> 243<br /> 243<br /> 243<br /> 246<br /> 246<br /> 246<br /> 247<br /> 252<br /> 252<br /> 253<br /> 254<br /> 255<br /> 255<br /> 255<br /> 256<br /> 258<br /> 265<br /> 268<br /> 279<br /> 280<br /> 280<br /> 282<br /> 287<br /> 291<br /> 294<br /> 294<br /> 298<br /> <br />