Giáo trình Địa lý thủy văn: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của giáo trình "Địa lý thủy văn" gồm các nội dung: khái niệm về địa lý thủy văn; các nguyên lý cơ bản và phương pháp nghiên cứu trong địa lý thủy văn; phân tích và tổng hợp địa lý thủy văn; xây dựng bản đồ địa lý thủy văn;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Địa lý thủy văn: Phần 1

DAI HOC QUÒC GIÀ HA NÒ! NGUYÉN HÙU KHAI - NGUYÉN VÀN TUAN msmxii 1 r T T - T V ntlQGHN 55L46 NG-K 2001 V-Gl ODO 1 icìG Ha NOI NHÀ XUÀT BÀN DAI HOC QUÓC GIÀ HA NOI
NGUYÉN HUU KHAI - NGUYÉN VÀN TUÀN Din LV THUV vnN NHA XUAT BAN DAI HOC tìUOC GIÀ HA NOI • 2001
LÒI NÓI OÀU (Iiao trinli Dia ly thùy v.in nà\' dfliic l)i(''n soan nhàm phuc vu cho vide giàng day V, lioi- l;ip (-ùa giào vién vii ,-inli vli'ai ngành Tliuv van. Klioa Khi titdng-Thùy vàn va Hii (liniiig. TrUdng Dai hoc Klioa hoc Tu' iihièii. Dai hoc (^luii- già Ha Noi. Trong qua trinh bidn soan cac tàc già dà e(igàng su dung nhù'ng tài liéu, bài giàng d. co. (long thdi càn nhàc difa vào nhflng nói dung indi, nhflng nghièn cflu nidi d trong v, iigoài nude ve lình vuc Dia ly tliuy van. Ciào Irình dàp ùng nhii càu hoc tà]j eiip thiét cho càc sinh vién cùa ngành thùy v.n, ddng thdi cùng rat ed ich cho càc sinh vién, hcic vién hoc ti^ip va nghién cflu ve lình vie thùy vàn va tài nguyèn nude . Giào trìiih do càc nhà giào dà giàng day ò Ti'itdng Dai btx- Khoa licx: Tii nhién bién soan; PTS Nguyén Hù'u Kliiii viét càc chudng 1,2.:5. i va phàn bài làp flng dung. PCS Nguyén Vàn Tuàii vièt chfldiig 5. Day là giào trình dflpe bién soan day dù làn dau tièn theo chfldng trình cài càch gio due. do vày khdng trành khdi nhflng khidm khuyét. Rat mong nhàn dfldc nhflng y kén (long gdp cùa ban dtic. Chùng Idi xin chàn thành cani dn càc bau dting nghiép dà ddng gdp nhflng y kié'n qiy bau cho noi dung cùa giiio trình, càm (in Khoa Khi tfldng-Thùy vàn va Hai dfldng h'C, Trfldng Dai hpc Khoa hoc Tfl nhién va Dai hpc (Jufic già Ha Nói dà tao mpi diéu kén thuàn Idi de xuà't bau ciidn sàch nàv. Cdc tàc già
MOOÀU O.l.KHÀl NIEM VE DIA LY TIIUY VÀN Dia ly thuy vàn (Hydrograiihv hay Hydrological Ceography) la mot trong nhflng hd mdn cùa ngành khoa IKK- thùy van. Day là mot mdn hpi- ed bàn cua thuy vàn hoc. (ùng vdi thùy vàn dai eifdng ehuàn hi kién thflc va phfldng pliàp luàn cei bàn cho viiii- nghièn cflu càc mdn hpc khàc nlifl dfl bau, tinh toàn thùy vàn.... Thuàt ngfl "dia ly thùy van" bài ngudn tu hai chfl Hy Lap ed nghia là "nfldc" va "iiid là". Dia ly thùv vàn nghièn cflu su jihàn IxVcua càc thè nfl('ic va quy luàt bién dói tùiig iihu' su' phàn ìid cùa i-ai- bién tUdng thùy vàn trèn mdt khu vUc nliàt dinh. Ddng thdi xàc dinh ành hfldng va quan he tUdng hd gifla chflng vdi càc diéu kién dia ly tu nhién khàc. Cd thè ndi dia ly thùy vàn là cau ndi gifla thùy vàn hpc va dia ly hpc. coi nfldc là mot trong càc yéu td cành quan dia ly. lày quan diém tdng hdp dia ly de giài quyèt ca(- vàn dò thùy vàn. 0.2 DÒl 'WONG VA NHIÉM VU CÙA MÓN DIA LY THÙY VÀN. Tu khài iiiém néu trèn, ed the thà'y nhiém vu cùa dia ly thùy vàn là nghièn cflu va md ta. Nhflng khdng phài md tà nfldc ndi chung ina là md tà nhflng ddi tfldng nfldc cu the, dfldc liình thành trong nhflng diéu kién dia ly tfl nhién xàc dinh, trèn mdt khu vfle nhà't dinh. Ddng thdi ly giài càc quy luàt phàn bd dia ly (phàn bd theo lành thd), xàc dinh nitii quan he gifla càc yé'u tdthfly vàn vdi càc yé'u tddia ly tfl nhién trong khu vuc. Tfl dd cho thà'y ddi tflpng nghièn cflu cùa dia ly thùy vàn là càc the nfldc cu the (nhfl bài dfldng, song ngdi. ao ho. bang tuyé't,...) trong mot khu vflc cu the. Do dò trèn thflc te dia ly thùy vàn lai chia ra dia ly thùy vàn bài dfldng va dia ly thùy vàn lue dia. Trong dia ly thùy vàn lue dia lai ed the chia thành dia ly thùy vàn song ngdi, dia ly Ihùy vàn hd ao, dàm lay, nfldc ngdm,... Nói dung dia ly thùy vàn trong mdn hpc này khdng phài là dia ly thùy vàn cùa tà't cà càc khu vUc trèn trai dàt va tal ca càc the nfldc,mà d day chi tàp trung nghièn cflu dia ly thùy vàn sdng ngdi, càc phfldng phàp va càc nguyèn ly nghièn cflu nò. Càc phàn
khàc nhfl dia ly thùy vàn hd ao, dàm lay, nflóc ngdm khdng de ciip dé'n hoiìc néu o cùng chi xét nhflng vàn de lién quan. Càc thdng tin ve dia ly thùy vàn mdt Iflu vflc ed thè khai thàc tfl càc ban dù md ta tinh hình, sfl dung dàt thd nhfldng dia chat va dia hình. Theo ed quan khao sàt dia chat My (1982) càc diìc trflng dia ly thùy vàn ed the bao goni tà't ca nhflng dàc trflng qua trình thùy vàn va càc nhàn td'cành quan à n h hfldng dé'n chung. + Tdng dién tich Iflu vUe. hình dang Iflu vflc. + Mang Ifldi sdng ngdi. + Ty le dién tich khdng thà'm nfltic so vdi dién tich Iflu vuc + Ty le dién tich khdng thà'm nfldc biéu dung so vdi dién tich Iflu vflc + Dd ddc trung hình Iflu vflc. - - Dd tld'c Idng .sdng ehinh. + + He sd'thà'm cùa dat theo càc nhdm dàt. + Dò pH cùa càc nhdm dàt. + Màt dò dàn cfl. + Ty le dat sfl dung so vdi tlién tich Iflu vflc bao goni ; -Dat ndng nghiép va ndng thdn. -Dat khu dàn cfl (màt dd thà'p, màt dò trung bình va màt dò cao) -Dat khu thfldng mai. -Dàt khu còng nghiép. - Dat bd boang. + Hd chfla + Ty le dién tich vùng thflpng Iflu ho chfla. + Ty le dién tich tiéu nfltic bdi he thdng cdng tièu. + Ty le dfldng phd. + Lfldng nifla trung bình nani. + Cfldng dd mùa. + Chat lfldng nutic. + Chat Iflpng khdng khi.
Cac s(i liòu này dfldc su dung de xày dflng md hình ve cac dàc trflng sii lfldng va chat lfldng nude. 0.:k LIÉN HE CIÙA DIA LY THÙY VÀN VA CÀC MÓN KHOA HOC KHÀ(^ Dia ly thùy vàn ed quan he iniit thièt nhà't vói thùy vàn dai cfldng va dia ly tfl nhièn. ddng thdi nd cùng ed quan he vdi càc mdn khoa hoc khàc nhfl khi bau, tinh toàn thùy vàn, diéu tra thùy vàn. 'Vdi thùy vdn dgi cUeing: Cifla dia ly thùy vàn va thùy vàn dia cfldng ed lièn he màt thièt vdi nhau. chùng là nhflng bd pbiin hflu ed. Ddi tupng cùa thùy vàn dai cUdng va dia ly thùy van tléu là càc thè nfltic chfla trong he mal trai dàt. Càc nguyèn iy va quy luàt ed bàn déu dfldc cà hai mdn sfl dung khi nghièn cflu ddi tfldng nfldc. Chung ed sfl kè thfla va hd trd làn nhau. Tuy nhièn gifla chùng cùng ed nhflng dàc diém rièiig biét. Sfl khàc biét cùa hai mdn này tliè bién ti nhflng mat san; - Nhiém vu cùa thùy vàn dai cfldng là nghièn cflu dàc tinH ndi chung cùa nfldc va càc the nfldc trong tfl nhièn. nghièn cflu quy luàt chung diéu khién càc qua trinh hình thành va vàn ddng nfltic lue dia, nghièn cflu sfl tàc ddng tfldng hd gifla khi quyen, thùy quyèn va thach quyén. Thi du thùy vàn dai cfldng nghièn cflu giài thich càc quy luàt hình thành mang ludi sdng sudi (mang Ifldi dia ly thùy vàn), càc qua trình dien ra trong chu ky ani. nghièn cflu quy luàt vàt ly cùa càc thè nfliic. - Nhièm vu cùa dia ly thùy vàn nghièn cflu càc the nfldc cu the trèn mot khu vflc nhà't dinh, tini ra quy luàt phàn b ò t h e e dia ly (theo lành thè") cùa càc yé'u tò'thùy vàn. Ddng thdi xàc dinh mei quan he gifla chung vdi càc diéu kién dia ly tfl nhién. Trèn ed sd dd xày dflng càc quan he biéu thi sfl phàn hda thec dia ly cùa càc hién tfldng thùy vàn bang càc kinh nghiém, càc bàn tlo dàng tri hay phàn khu. Vi du: Thùy vàn dai cfldng nghièn cflu quy luàt chung va ành hfldng cùa càc yéu te cành quan dén ddng chày. Cdn dia ly thùy vàn nghién cflu quy luàt phàn bd cùa ddng chày cùa riéng Viét Nam, ành hfldng cùa càc nhàn td dia ly tvf nhién b Vi^t Nam dén ddng chày cùa riéng Viét Nam. Do dd khi nghién cflu dia ly thùy vàn phài dfla vào càc nguyèn ly, quy luàt cùa thùy vàn dai cfldng. Cdn trong khi nghièn cflu thùy vàn dai cfldng cung cdn dfla vào càc nghièn cflu ve dia ly thùy vàn de kièm chflng, bd sung va boàn thièn. ' Vti; dia ly tu nhièn: Dia ly thuy vàn cùng ed quan he chat che vdi dia ly tfl nhièn. Dia ly thùy vàn khdng chi nghièn cflu "dièm" cùa càc the nfldc ma cdn nghièn cflu "dién", phàn b d t r è n toàn Iflu vflc.
Nfldc trèn trai dàt là mdt trong nhflng yéu t(i cành quan dia ly. Càc hién tfldng va càc qua trình thùy vàn tléu dfldc phàt sinh va phàt trién dfldi nhflng diéu kién dia ly tfl nhién phflc tap. Do dd khi nghièn cflu bà't cfl hién tfldng thùy vàn nào, trèn bat cfl khu vflc nào déu khdng the thoàt ly khdi diéu kién dia ly tfl nhièn ành hfldng dén ipià trình thùy vàn tai khu vflc dd. Càc hién tfldng thùy vàn d bà't cfl khu vflc nào. dàc tinh va sfl dién bién cùa nd dfldc cdi là két qua chung;dfldi ành hfldng tdng hdp cùa càc yéu tdtfl nhién gay nén. Dia ly thùy vàn lién he vdi càc bd mdn khàc trong thùy vàn hpc: *Do dac va chinh bién ed nhiém vu nghién cflu càc phfldng phàp do dac, quan trac, thu t h à p càc yé'u td thùy vàn, ddng thdi chinh ly, Iflu trfl de phuc vu cho càc nghién cflu flng dung tiep thec. -Càc mdn thùy vàn cdng trình nhfl tinh toàn thùy vàn. dfl bào thùy vàn, tinh toàn thùy Idi, nghién cflu càc phfldng phàp tinh toàn va dfl bào càc dàc trflng thùy vàn Thdng qua càc bd mdn này. thùy vàn hpc tiép càn va dàp flng càc yéu càu phuc vu càc ngành kinh té qudc dàn. Trong khi nghièn cflu càc mdn hpc này cdn Iflu y dén quy luàt dia ly cùa càc ddi tfldng nfldc. -Thùy hda nghién tflu tinh chat hda hpc cùa nfldc, nghién cflu sfl dien bién ve mdi trfldng va chat lfldng nfldc. -Dòng Iflc hpc ddng sdng nghièn cflu càc qua trình thay ddi. dién bién (;ùa long sdng dfldi càc ed che ddng Iflc cùa dòng nfldc. - 0.4. Y NGHÌA CÙA DIA LY THÙY VÀN. Dia ly thùy vàn là mot trong càc phfldng hfldng phàt trién cùa khoa hcic thùy vàn. Nò gdp phan làm tàng nhanh nhip dò phàt trien va ùng dung cùa thùy vàn trong thflc tien. Cu the là: *Dól vài quy hogch, Idi dung tdng hdp tài nguyèn nUàc: Nfldc là mot tài nguyén thién nhién quan trpng nhflng phàn bd rat khòng déu theo khòng gian va thdi gian. Ben canh nhflng màt Idi ich khòng the phù nhàn dfldc thi nfldc cùng dfla ttèn nhflng màt hai, nhflng tdn that khòng nhò cho xà hòi nhfl lù lut, han hàn. De Idi dung hdp ly va ben vflng tài nguyén nfldc. khàc phuc càc màt tàc hai, phài nghién cflu quy luàt phàn bd theo khòng gian. thdi gian trong tflng khu vflc. tflng vflng, tùng Iflu vflc. nghìa là phài tien hành nghién cflu dia ly thùy vàn , tìm biéu quy luàt phàn bd, mflc dò ành hfldng cùa càc yé'u td cành quan va dién bién cu thè tflng ndi, tùng thdi khoàng khàc nhau. Tfl dd làm càn cfl cho cdng tàc quy hoach. dfl kién càc cdng trình, phfldng àn Idi dung hdp ly nhà't tài nguyén nfldc, bào dàm sfl phàt trién ben vflng. - Dal vài vièc xày dUng càc cdng trinh. Vide xày dflng càc cdng trình thùy Ipi cùng nhfl càc cdng trình dàn sinh kinh té, cei sd ha tàng khàc déu phài dfla vào càc tinh toàn thùy vàn thiét ké. Tuy nhièn néu chi càn cfl vào càc kè't qua tinh toàn theo càc phfldng phàp thdng kè thuan tuy thi ed khi dàn dén sai lani. Néu xem xét dén sfl phàn bd khdng gian dia ly, ed thè biéu chinh nhflng bà't hpp ly, dàm bào hiéu qua va an toàn cùa càc cdng trình. Kèi hdp chat che gifla tinh
toàn thùy \ a n va dia ly thu\ van cho phep rut ngan thdi gian tinh toàn va nàng cao cliài hfdng rong I rinh Trong linh hinh con thièu tin hi,'ii do dac. nliièu (-dng trinh thièt kè phài su dung Clic tài lién thièt kè lua luu vu(- tudng tu, han dò dàng tri hay kinh nghiém. Càc thdng SV tinh toàn déu phai mUdn hoa(- hièu iliinh tu' nidi s(i'luu vUc. khu vUc khàc. Nhflng ( Ifla chpn thdng s(i nào. Iflu vUe nào lii tuiing tu. (ùng nhu hiéu ehinh nhfl thè nào déu phài dua vào cixc quan he tifdng tae gifl.i (ài- vèu td ciinb quan vdi ddng chày. dfla vào quy luàt phan hd dia ly cua (-liùng. Do và\' v.u trò i-ùa dia ly thùy vàn l'à't quan trpng. - Dc'iì vài phot trien khoa hoc thuy vdn. Tfl tài liéu nghièn cflu dia ly thuy vàn ed thè khài quàt rùt ra nhflng két luàn khoa hpc quan trpng. Càc kèl qua cùa dia ly thùy vàn cho phép kièm nghiém lai càc nguyèn ly cùa thùy vàn dai cifdng Tu' do co thè diC* ra nhflng quan dièm diéu chinh bc sung, chinh xàc bòa. Ngoà: ra. dia ly thùy van (dn góp phàn quan trpng trong su phàt trién cùa tinh toàn. du l lào thuy vàn. nàng cao hièu quii cua càc cdng tà(- này. Vdi càc ngành kinh té. qudc phdng an ninh dia ly thùy vàn i-flng gdp phan dàc Iflc khi xày dflng càc phfldng àn tàc ehièn. bào ve Td qufx'. két hdp vdi phàt trién kinh té khu vUc.
Chi/ong 1 CÀC NGUYÉN LY VA PMUONG PHÀP NGHIÉN CCfU TRONG DIA LY THÙY VÀN LI QUY LUÀT PHÀN BOA PHÒ BIÉN CUA CANH QUAN DIA LY 1.1.1. Cành quan dia ly . "Cành quan dia ly là miit thè tdng hdp cùa càc hién tfldng va i-àc ddi tUdng ma trong dd ttia hình. khi bau tiiuy vàn, tiid nhfldng. thue vài, ddng vài va cac diic trUng cho boat ddng cùa loài nguòi l'i mot trình dd nhà't dinh nào dd hdp thành indi the tbti'ng nhà't. Nd xuà't hién trùng hip mdt càch dién hình trong phani vi cùa mdt dia ddi nào dd trén trai dat" (A.C.Ber, (1931)). Ndi càch khàc cành quan dia ly (hay cdn gpi là cành quan) là mdt quàn tu ed qu\' luàt cùa càc yé'u t d c à n h quan. C-ac yé'u td này ành hfldng che'fltic làn nhau. trong dd iiuit yèu t(i'thay (Idi sé dàn dé'n su thay d(iÌ cùa càc yèù tii khàc d nhflng mflc dd khàc nhau. Càc yé'u t d c à n h quan ed bàn cùa dia ly tfl nhièn bao goni: Khi hàu. thùy vàn, thd nhfldng, dia hình, dia chat, ddng thflc vàt. Khi tàc ddng dé'n mdt yé'u tèi sé dàn dé'n su thay ddi càc yé'u td khàc. Vi du phà rùng dan dé'n sfl thay ddi khi hàu. tàng nhièt dd khdng khi, giàm dò dm, tàng hoc bdi. Tà't yé'u dàn dé'n thay ddi ve thùy vàn, tàng ddng chày lù, giàm ddng chày mùa can. thay ddi ve thd nhfldng. tàng xdi mdn, rfla trdi. làm dat hi kiét niàu va làm thay ddi mii cfl trfl. giani tinh da dang cùa ttdng vàt... Trong mot diéu kién nhà't dinh ve dja hình. khi hàu .sé tdn tai mdt sd loài ddng thflc vàt nhà't dinh. ke cà ed mot diéu kién dia chat, thd nhfldng tfldng flng. Dd là tinh chat quàn tu ed quy luàt cùa yé'u t d c à n h quan de tao nén miit cành quan dia ly. Càc quan tu này ed he thti'ng dàng cà'p tfl cao dé'n thà'p. Cà'p tfldng ddi cao phflc tap hdn. là Sfl két hdp mot càch ed quy luàt cùa cac cà'p thà'p hdn, ddn giàn hdn. Ngflòi ta gpi dd là mot he thdng dàng cà'p cùa the tiiiig hpp dia ly. Dd cùng là cii sd chinh de thflc hién viéc phàn vùng dia ly ndi chung va thùy vàn ndi riéng. 1.1.2. Quy luàt phàn hda phd bién cùa cành quan dia ly Hién nay càc nhà nghièn cflu thfla nhàn 2 quy luàt phàn hda phd bién cua càc yéu td cành quan. Dd là quy luàt dia cidi va phi tlia ddi. Ddng thdi cùng xeni xét dén sfl phàn hda theo kié'n tao va rheo d dia ly. Màt khàc. ngudi ta cùng de ciip dén su phàn hda lièn quan dén boat tlpng kinh té cùa con ngudi. vi do là nhàn td dong vai tro nga\' càng quan trpng va ngày caiig chi phdi su phan lióa cua dia ly tu nhién. Cung vói su IO
p l i a t t r i è r l i a h n-, c-c i,ii '\ im- n-.-.-ix i .nii; vi.i I M I ; - m;i h a n q u a là sU iiiing lèii l o i i n c à n . gà\- r è i : u h i c n ilm cu,, . n i h i|U:ni di.-i l\ ii< i (|n\ nio liin. T u \ - n h i è n h a i qii\' l u à t d j a d o 1 v i i p h i I h a 11 oi \ : 111 I i , I n n i ; : 1111 a i. i > M i - < 1 • ; 1 111 r 11. 1 1 "•'. Quy Inai dia etili. a. Tinh 'liei ddi theo ri c'o Su ph;Ì!i ho.-i lh(-o dia ilm hi .-u phaii (Ina v.i - i p xc|j mot (-iii-h ed quy luàt (-a(- v à n h dai dia ly th^-o vi dò ke tu .xu h d.-io ve iiai (Uc Tu ilo >i thè [ihàn màt dia (-àu làm •") ddi -> ddi x ù n g (pia xich dao. Do la doi dai nguvcii (dong n-u). ddi r ù n g là nhon (taiga), ddi tliào nguyén. ddi xa mar va diii ru'ng mu'a xicli ihio. Tinh dia ddi lh(-() vi dd là qui luàt [ilui hièn iihiii. ci) han iihiil \ e .--u phan ho i-ua i-;ir \eii lo tfl n h i è n . nd t h è hièn rò n e l d cai- vùng (ha hình hình iigLi\--n long lijii. il;ii- hiei la e.i
quan trpng nhà't cùa hoàn Iflu khi quyén, chi phtii sfl hình thành nèn cài- kièu khdi khdng khi chia theo càc chéu kién dia ly. Sfl khàc nhau ve thùy nhiét theo vi dd dà gay nèn su! phàn hda Idp vii trai dai t h à n h nhflng vành dai dia ly. Nhàn tèi chù dao hình thành nd là so lupng va tUiing quan nhiét dm. Lièn quan vdi nd là nhflng dàc diém ed tinh nén tàng trong sfl phàn bò ildng chày trèn mat dat va ddng thflc vàt trén dd. Ddng thdi nd cùng tao nèn su khdng thong nhà't ve cfldng dò càc qua trình tram tich. dia chat va dia mao. Nhfl viiy tinh dia ddi thd hién trong tà't cà cac thành oban tfl nhièn. ké eà trong nhflng thành phan bao thù nhà't là dja chat, dja mao. Càc ddi là nhflng thè thti'ng nhà't vdi nhflng quan he ed tinh quy luàt cùa toàn bd nhflng t h à n h phan tfl nhién chfl khdng chi mdt .sèi thành phan nào. Quy luàt dia ddi chi phdi ve ed bàn sfl bién ddi cùa khi bau. thùy vàn theo phfldng kinh tuyén. Tuy nhién do elixc tinh hà'p thu bue xa cùa bé màt trai dàt khòng giòiig nhau. khà nàng khi quyén làm giàm va làm bién dòi ngudn nàng lfldng màt trdi. sfl phàn bd khdng déu trén lue dja. ddng Iflc càc ddng bién (bài Iflu) va tldng khi (hoàn Iflu), làm cho quy luàt dja ddi khòng tàc dòng mot càch nhà't quàn d mpi ndi. mpi lue. Sfl phàn bd' ddi khdng trùng hdp rò rét vdi càc vành dai vi tuyén ma lién tue bao quanh cà bé màt trai dàt. b. Tinh dia dai theo dò cao Khi nghién cflu d vùng dèi nùi, ngflòi ta con phàt hién ra ràng càc yé'u td cành quan dja ly va sfl td hdp cùa chùng con thay ddi mot càch ed quy luàt theo tip cao tfl thung lùng lén dinh nùi va phàn bd t h à n h càc vành dai theo dò cao. Nguyén nhàn sinh ra càc vành dai dò là sfl thay dòi nhièt dò theo dò cao.Tuy nhién sfl thay dòi này khàc ve nguyèn tàc vdi sfl thay ddi nhièt dò theo vi dd do bflc xa màt trdi. Nhflng thay ddi này dfldc tao nén bòi bflc xa sdng dai cùa bé màt trai dàt tàng theo dd cao nhanh hdn bflc xa màt trdi. Sfl giàm nhiét dd theo dò cao là do càng lén tao, càng càch xa màt dàt thi ngudn cung cà'p nhiét cho khi quyén càng giàm. Màt dai hdp thu bflc xa mài trdi idi loà ra (gpi là tàn xa) dà làm ani khi quyèn va trd thành ngudn cung cà'p nhiét chinh che khi quyén. Cdn bau khi quyén truc tiép hà'p thu chi inpt phàn nhd bflc xa nhièt màt trdi. Do dd càng lèn cao càng càch xa màt dat lfldng nhiét nhàn dfldc càng it va nhiét de càng giàm. Trong khi dd dd dm lai tàng lén. Sfl thay ddi Iflpng nhiét dm va ti le tfldng quan gifla chùng dà phàn hda ra nhflng tdng hpp dia li theo càc vành dai. Tinh vành dai này difdc thè hièn trfldc hé't d sfl thay diiì thflc vàt theo dd cao. Hình linh ndi trèn dà ddn gian hda rat nhiéu tinh vành dai thue !-fl. Tinh vành dai thflc hình thành khdng chi do tàc dòng cùa dò cao ma con do nhùiii; Ihiic nhau ve nhiét àm d càc màt dia ddi va hfli'ing ddn gid. Sfl phàn bd lai nhièt .im
theo man chàn gid dà ddng vai trò rat quan trpng hinh thành nèn c-àc tdng hdp dia h tren sUiin iiui. D;i(- hièt dói voi vùng trifóc iiùi va luii thàp. su phàn bòa theo liùi ( h à n iigaiig lii nhàn tó i-hu dao t long su hình tliiinh vành dai. Hièn tupng phàn ho thaiih (-ac vinili dai thè hièn rò nliàt d i-ai- vùng nùi (-ao iiut'ii nhièt dói. (on lai cac cu(- nliièl dd hièn dói theo dò i-ao rat il nén khdng thè hièn rò. Vi du () nfl(i(- ta Dà Lat. Sapa hi mot dièn hình (-uà hièn tupng phàn diii này. Nani trong vùng nhièt dói nhii'ng khi h;iu thUe vat lai mang dà(- tmh (-uà ón dot. H()à(- ci lloàng Lien S(in thiim (hi la thè nhiióng i-ùiig thè hièn ló net khi di tu thung lùng lèn dinh nùi. . Qui liidt pili dici dai iliay tinh pili dia dói) Néu trai dai là mot qua càu hàng phàng thi tùng dia ddi theo vi dò sé |)hàii ho mot cdch II ti/eing theo (jui làc hinh hoc-, nghìa là phàn theo i-ài- vành dai déu va (-ó dùdng hièn song song viii xiih dao. Nhflng vi màt dàt lòi. iòni, i-ò nùi, eò tlai dflOiig va ti'ong (àe dai dudng lai tòn lai eà(- dòng hai Iflu nòiig lanh eò thè làm sai iéeh qui luàt chung ve su phàn btiCàt- yèu tò cauli quan làm cho su phàn bòa theo càc dòi khòng theo qui tàc trèn. Càc yèù tò dia hình va (àc hién titpng bài Iflu là càc nhàn tò phi dia ddi, tao ra càc nhiéu ddng làm sai lech (-àc qui luàl ve dia ddi. Hièu theo nghìa rdng ibi su phàn tàng theo dò cao cùng la mdt hièn tflpng plii dói. làm sai ièih su phàn bd dia ddi theo vi dò . Tinh da dang lua bé màt trai dai dà làm mài di linh ddng déu cùa cà(- vành tlai dia ddi. tldng thdi tao nèn sfl chia càt trèn qui md Idn. nhd cùa cành quan trong mot ddi. Biéu hién quan trpng nhà't cua qui luàt phi dia ddi ihfldng dude dién tii nhu mdt sfl phàn hóa tliec phfliing vi tuyén. Iriii vói qui luàt dia ddi. Trong su' phàn hda này tUdng tal- hièn - lu(- dia ed y nghìa nbàt. Do sU khàc nhau i-àn hàn ve tinh chat vàt li cùa nidi truòng ni-ftic (bién) va mdi trfldng dàt dà (lue dja) dà xuà't hién sfl khdng ddng nhà't theo kinh tuyén cùa sfl phàn bd nhiét ani trén càc vùng dja cau. Két qua là tao nèn ( ac kièu kli(i'i khdng khi riéng. nhflng kièu hoàn Iflu riéng tièu bieu d tflng khu vflt- kinh tuyèn ma tinh chat khàc biét ve mdt phfldng dièn nào tld ed thè so sành vdi nhflng khà(- liièt dia ddi. Nguyèn nhàn cùa nhflng khàc biét này là su phàn boa kién tao. Sfl phàn hda kién tao khdng nhflng quyèt djnh nhflng net càn bàn cua thành phàn dia chat, dia mao ma cdn dàn dén sfl phàn bd lai nhiét dm cùa dja ddi theo dang va yèu tò dia hình. dàc diém càu tao dàt dà. Do dò dàn ttèn sfl thay dòi co khi rat manh trong cài- dac diém tldi cùa dòng chày. Idp phù thd nhfldng. ddng va thflc vàt. Bdi và\ sU khai- nhau ve dia mao kién tao là nguyèn nhàn hình thành nèn nhflng tdng btip dia iy diic dao. dac trflng bòi mdt su thdng nhàt nào dd eà ve dia chat, dia hình va nhflng thanh phàn tfl nhièn khac. 1.^
Ngoài ra cdn phai kè ttèn su phàn hda theo cac d (sU phàn boa theo khu kinh tuyén), lièn quan dèn sfl phàn bti cùa lue dia va bién. Su khàc nhau theo càt- d ve thu\ nhiét biéu hién rò hdn sU khàc nhau cùa tinh lue dia. Sfl khàc nhau này trong mot mflc dd nào dd dfldc biéu hién d tà't cà càc thành phan tfl nhièn va tao nèn nhflng tdng hdp dja ly theo càc d. Càc d khàc nhau d vai trd cùa càc kh(ii khdng khi bién va lue dia. d nhflng net quan trpng trong hoàn Iflu khi quyèn. d nhflng diic diém khi bau dflpi- tao nén do cfldng dà trae ddi nhiét àm khàc nhau trong bé thdng tuàn hoàn dai tliàing- lu( dia va khàc nhau d ddng chày trèn màt va dja chat trong chflng. Cùng nhfl tinh dia dòi, tinh dja d the hién ra ben ngoài chù yéu bang sfl phàn bti' flu thè cùa i-àc nhóni thflc vàt mang tinh lue dia nhiéu hdn hdàc it hdn. Tèn cùa càc dja d phàn ành vi tri cùa chung trong chàu lue diii vdi càc dai dfldng bao quanh. Do tàc ddng cùa càc nhàn tò'dja d, phàn ìdii càc ddi khòng bao quanh toàn chàu lue. Dà quan sàt lliày su' thay thè ed quy luàt cùa càc ddi. khdng theo hfldng vi tuyén ma theo eà hfldng kinh tuytin. Phfldng hfldng cùa càc ddi rat khàc nhau, tfl hfldng bau nhfl theo vi tuyén tdi hfldng hau nhfl theo kinh tuyén. Trong sfl phàn hda vi hfldng cdn phài ké dé'n vai trd cùa nhflng phflc hdp dja ly trung bình va nhò. Dd là càc càu truc cao nguyèn, tldng bang, càc vùng hién nd dja. eà(- cành quan dja dàc biét làm cho bflc tranh khi bau va thùy vàn ngày càng trd nén phùc tap, làm md n h a t nhflng biéu hién cùa tinh dia ddi. Sfl phàn hda thee dò cao cùng thè hién nhflng bàn sàc riéng lién quan dé'n dia hình, quy mò va càu trùc càc khdi nùi. tfldng tàc bien- ttat lién. Su ke hdp gifla tinh dja ddi va phi dja tldi tao nèn nhflng dàc diem dja phfldng cùa khi bau thùy vàn va thè liién bàn chat cùa 2 màt thdng nhàl va màu thuàn, dn djnh va khdng dn djnh. Nhìn tdng quàt thi khi hàu, thd nhfldng, thflc vàt là nhflng yé'u td' the hién tinh dia ddi vi nd tfldng ddi dn djnh, dàc trflng cho mot ddi nào dd. (vdn dja hình, dja chat là nhflng yéu td'phi dja ddi vi nd ed the gidng nhau d càc ddi khàc nhau. khdng mang dàc trflng cùa tflng dtii. Tuy nhièn cùng ed nhflng thành phan hay nhflng khia canh riéng biét cùa chùng khdng thè xép vào nhdm dia ddi hay phi dja ddi. Vi du khdng biét dfla trung va vi dja hình, dà tram tich vào dàu. Ngay cà thành phàn "dja ddi" dien hình nhfl thflc vàt cùng ed nhflng dàc diém "phi dja ddi" biéu hién rat rd do nhflng nhàn td dja mao, dja chat va dja d tao nèn. Ngay cà dai dja hình cùng khdng phài hoàn toàn tao t h à n h phi dja ddi. Tinh dja ddi va phi dia ddi là iihùng kièu chung nliài ed tinh hành tinh cùa su phàn hda tu' nhièn. tao nèn nidi su thdng nhàt hoàn chinh hao gòni hai ho iihàn tac- dóng làn nhau. Khi diéu kièn dia ddi cùa lành ihò rat dòng nhàt. khi tinh dia ddi khòng con là mot trong càc (juy luàt ehinh cùa sU phàn bòa thi khòng thè nói dòn linh phi dia dói. Sfl phàn hóa phi dia dói trong trflóng lióp này chuyèn thành su' phàn bòa canh quan. dfliic tao nèn do nhflng nhàn tò dia pliif()ng. 14
• . Liieil chi, I V I 11:1 ;ii:l, iliii lidi, iliu ,'\ ('•l'igornA ,\.,\ \ii l'iidukc .\l,.\l,ila \,tc dinh diioc i|ii;iii he giùa tinh dia dói va diéu kicn càn haii^ iiang hloiig da chi ra rang. giói h.in (-uà dia diii di.-i ly cii (juan he vói cii(- t l'I sd (-uà (-hi ,s(i kliii hall Trong do: R la càn hang hu(- xa trong niim li mal dii'l. 1., hi t ièm nhièt hói- hoi. X hi luong lima niim, Dòng thoi hai óng con \:ic dinh rang trj so rren co lièn iiuaii dèn a'ic dàc trifng va tiiiii dia 'lo'i l'ua tini nhuóng i luù- \:ii \ ii thu^' v.in. .Nghién (-flu .sàu lnin \'è ijuan he nhan (]ua giùa càii tao va sU vàn dòng. phiit li-ién (-uà cai- (Idi dia ly vói cai- chi so khó lian i-ho thà'\'. c(ì .sd de phàn chia màt dia cau thành ca(- dia dói dia ly chu \'eu do'.',nhàn to io lièn quan chat che vdi nhau tao nèn: -Su thay dói t-ùa can h,-ing hù'c xa mài dàt nàm -Su thay dói cua lUdng mUa nàm -Sfl thay dói gifla li sd i àn bang bue xa va lfldng mfla nàm. Hai nhàn t d s a u ló y nghìa quyèt dinh (l(ii vdi sfl pliat trién cùa toàn the the tdng hdp tfl nhièn. Do do nèn i àn l ù viio lình hinli tàng dàn i-ua tri .só'càn bang nàng lfldng bue xa. dàt ón diii, a nhièt diii v;i nhit-l ihii theo truc tung. con i-hi sii'khd han theo true hoành. ta ttuix- mot he thong dui ky thóng nhàt cua cac dja ddi dia ly.Ta thay su phàn bd cùa chùng (-() tpiv luàt nhu hang (1.1). Tu do (d thè thàv luàt (lui ky cua dui dói dia ly là ed sd cùa su càu tao nén dja ly trèn màt dja (àu Dang ehu y là trong hang cho thày ùng vdi mdi edt ve diéu kién dm fldt déu tuiing ùng vói uwi ti'i so ve ht- so dong chay song iigói nhàl dinh. Diéu dd nói lèn hièn tupng lliuy van là nidi bd phàn lièn quan chat che vdi càc cành quan dja ly. Két qua nghièn cflu trèn là dòi vói dia ttdi nàm ngang, dì nhièn tinh hình phàn bd cùa nd cùng hi anli hùiing cua linh phi dia diii va khdng thè xuà't hién hình thflc phàn bò hoàn toàn theo huóng vi tuvèn, D;i(' hièt Hong trflóng hpp chju ành hfldng cùa phàn bd bièn- lue dia h;i\ nui cac thi hinh thUc phan ho |)luic tap hiin. khi do chi so khó han t 11:'\' dói klia p i a l e Mi- /., .v • ' •' 15
^ Bang 1.1 .Tinh chu ky cùa dia dòi dia o 0-1 v X 1 -2 2-3 >,3(Ràt khòng ••o (Tfldng ' — V-N 1 1 h-4 H-4 0-50 kcal/cm'n.im Rùng Bàc Rùng Nan:i Rùng cày 60 Hoang mac 1 E Hoang mac ón oc Phàn nam d cùc dia ! Tai-ga va Tai-ga viij là róng va Thào Nguyèn fi 'a 2 e ce .-Q co l e CI X. "^ e .„
E •ce A ..o •o- i§
t.1.3. Quy luàt phàn hóa cùa càc hién tugng thùy vàn * Hién tUcing thuy vàn Id mot thành phàn cùa cành quan dia ly Nfldc va nhiét là hai nhàn td quan trong hình thành va phàt trién cành quan. Trong mot the thdng nhà't, càc hién tfldng thùy vàn, ma trfldc hé't là dòng chày giù mot dia vi trong yé'u. Rò ràng dòng chày là mot san ph£m cùa cành quan va ngfldc lai nò ành hflòng tdi cành quan. Trong mot khu vflc nào dò néu khòng co' dòng chày va eàe d^ng khàc cùa nò nhfl hòc bdi, nfldc trong dà^t, thi nói chung khdng thè' tón tai bà't cfl cành quan nàd. Trong càc yé'u tò' cành quan thi khi hàu là quan trong nhàt. Khi bau de lai nhflng vet tich khòng the xóa md dfldc trén cành quan. Trong khi hàu thi mfla va nhiét dò màt dàt là hai yèu to dàc biét quan trong. Khi hàu, dja hình va nham thach cùng anh hfldng trflc tiép hoàc giàn tiep dé'n qua trình hình thành tho nhfldng va thflc vàt. Ngfldc lai tho nhfldng va thflc vàt cùng co tàc dung rat Idn dé'n càc thành phàn cùa ddng chày nhfl hòc hdi, nfldc trong dàt. Moi mot ddn vj cành quan déu co mot bai hièn tflcfng thùy vàn tfldng flng, càc dja ddi co càc dàc diém thùy vàn khàc nhau. Vi du trnng càc dói rùng (Taiga, hdn hcfp hdàc nhiét dói), lfldng mfla nàm déu lón hdn bob hdi, dòng chày phong phù, màt dò Ifldi sdng lón, he thó'ng song ngòi phàt trién. Con trong càc dói thào nguyén, lfldng mfla thfldng nhò hdn hoàc xàp xi lfldng bóc hdi. Do dd dòng chày nhò hdn, màt dò Iflói song thfla. Trong trfldng hdp khà nàng bÓc hdi vfl(?t hàn lfldng mfla, dòng chày càng nghèo nàn hdn, Ifldi song thfla thdt va thfldng xuyén xuà't hién nhflng Iflu vflc ma dòng song khòng chày ra tói bién ma chi chày ra càc ho nói dia. Dò là b vùng bàn hoang mac. Con b ddi hoang mac khà nàng hoc hdi vfldt xa lfldng mfla (gà'p 4 dén 10 làn hoàc hdn), song suol khòng thè hình thành dfldc, khòng co dòng chày, con né'u co cùng thfldng tfl ndi khàc chày dé'n. Dì nhién moi dói trong dd lai ed sfl khàc biét nhà't dinh trong tùng khu vflc nhò hdn. Tu dò thà'y ràng muó'n tien hành nghién cflu thùy vàn thi khòng thè theàt li diéu kién cành quan khu vflc. Trdng mot dói cành quan, né'u diéu kién tfl nhién giò'ng nhau, thi càc két luàn ve vàn de thùy vàn cùa mot khu vflc nào dò co thè md róng cho càc khu vflc khàc trong cùng dói. Bòi vi diéu kién tfldng tfl ve tho nhfldng, khi hàu, thflc vàt sé quyét djnh sfl tón tai diéu kién tfldng tfl ve dòng chày. Dì nhién chung ta càn Iflu y tdi sfl ành hfldng cùa càc nhàn tò'phi dja ddi. *. Tinh dia dai va phi dia dai cùa hién tUOng thùy vdn. Qui luàt ve tinh dja ddi cùa càc hièn tfldng thùy vàn xuà't phàt tfl nguyèn li ve qui luàt dja ddi cùa dja li. Bòi vi thùy vàn là mot trong càc yé'u tdcành quan. Nfldc ed ành hfldng rat Idn tdi càc yé'u td cành quan khàc nhflng dong thdi chju chi phdi ngfldc lai cùa càc yé'u tò'cành quan. Qua trình san sinh cùng nhfl phàn bd theo khòng gian cùa càc yé'u tdnày co lién quan chat che vdi nhau. Dàc bièt là càc dàc trflng khi hàu dòi vdi thùy vàn. Càc dàc trflng khi bau mang tinh dja ddi rò net nhà't. 18
Vi vày tinh dia di'ii (H.i i-;ii' liien liliing !hii\ \'an eùiig ilu'()c iighien cflu n li lèni. Nèu ii'iiiig khi h à u -II (liing(-lii -n kho h.in R/l, \ l.iiii dac t r u n g ihi t r o n g t h u y v a n cài- nha n g h i è n culi tluloiiu d u n g ii .-e cu.i hai \eii to laii hang nir'iie de xeni xel. Dei la luiiim mila va luijicu lux- hoi mal iiiiiii- t r u n g hinh iihièu nàm .\,, va Z,;. Xokolovi 19:'. I ) da d u n g ty so nav p h a n (-hi.i Hac han c.-iii t h a n h :'. diii thu\- van tu' 15àc xuóiig .\'.-iiii. - DÓI ani uVit iiuia niiieii.(-on già la a cui- diii: Hao gòni ho p h à n ón ddi lamli (-ó > 1 . r a n h guii cua no luong ung vói dói dong rèu va dói r ù n g Taiga. -'-li y^ - Dói khòng du àm (ón (h'ìi \ a ón dói nong) co ' < I . l'hàn ho trong ca(- rùng; hdn h.Op. han thao nguvèn. han rUng ràni. h;in hoang mac. hoang mac va à nhièt ddi khd han. - Ddi àm uót nhièu (nhièt dói va a nhièt dói) i-ó ^ " > I. Bao goni cai- vùng rùng ràm nhiét ddi. - • , v,. Ddng tluii ta(- già i-on la\ .su p h à n ho i-ua he so dòng (-hav (/. = ' hoài- he sii'uin x„ thàt I -(X|, = ' ' làm chi tièu phàn iliia ',\ dui thuv vàn (hi tièt hdn. Mot sd nhà nghièn cflu khac su dung cac nguyèn tàc khàc de phàn ddi thuy viin. Vi du Kullin P. X. càn cu vào phàn dói khi hàu de chia tfldng ùng thành ddi thuy vàn. Lvdvich M.l. lai nghièn cùii càn hàng niKic va quy luàt dia ddi cùa càn bang nfl('ic. Theo Lv(ivich tinh dja ddi (ua càc hièn liwng thuy vàn thè hièn rat rd d sfl phàn bd cùa trj sd càn bang nitóe trèn dja càu. Mèi ddi dia ly déu ed quan he càn bang nuifc riéng cùa nd. Rat nhiéu hièn tflcing thùy vàn déu od quan he chat che vdi tri so' càn bang nude. Ddng chày nàm là inót vèu tó càn hàng nUiic. tinh dia dói cua nò thè hièn khà rò net. Trong (Idi àm ùdl tri sii (ao i-ùa ddng chày nàm ed thè dal Idi 1000- ,3000 min hoàc hdn (d nhièt ddi va a nhièt dói). Tùy theo dao dòng cua hièu sci giùa Z,, va Z,, (Z,,- Z,,). ddng chày rfè giani di nhanh chdng. ed thè dàn dèn khd han hàu nhfl khòng co dòng chày. Tinh dia ddi cua hién tiWng thuy vàn con hièu hién d tinh dao ddng cùa dd.ig chày. Trong mot khu vùe nào dd. lfldng dòng chay nàm phàn bd tfl Idn dén nhd thi sfl bién dòi cùa dòng chày trong nàm va trong nhièù nàm sé tu' òn djnh dèn khòng àn djnh, Theo sfl giàm dàn cùa ddng chay, màt d(i ludi .song cùng trd nèn thfla thdt. \di ,9
dói bàn hoang mac va hoang mac thi hàu nhfl hoàn toàn khdng ed song suol, so .sdnu : ngdi ed Iflcing ddng chày giàn doan nhiéu hdn. Dàc diém ve tinh dja ddi con biéu hién ò mflc dd xàni thflc sdng ngdi, lfldng dòng ; chày ty le nghich vói lfldng ngàm càt trdng song. Thi du d vùng àm flót nhiéu, lfldng ; ngàm càt bình quàn trdng nflóc song khoàng 0,1- 0,5 kg/m', trong khi dò ò vùng bàn i khò han va khò han nò co thè dat tfl 100- 200 kg/m'. Sfl phàn bò càc dàc trflng hda hoc trong nflóc cùng xuàt hién theo quy luàt dia ddi. bòi vi trong bà't cfl khu vflc nào thi càn bang man va càn bang nfldc co quan he mài thiét. Trong dói àm flót nhiéu. dò khoàng hda cùa nflóc .song rat nhò, ndi chung nhd t hdn 100 mg/1, con ò ddi khdng dù àm nò co thè tàng tfl 1- 5 g/1. Càc biéu hién néu trén là tinh dja ddi theo vi dò cùa càc hién tfldng thùy vàn. Càc diéu kién này chi tfldng ddi rò ràng va hoàn chinh trong diéu kién dja hình bình nguyén ròng lón. Con d mién nùi cùng xuà't hién tinh dja ddi thed vành dai, tfldng tfl nhfl càc vành dai dja ly cành quan. Tinh dja dói theo vành dai cùa. càc hién tfltfng thùy vàn ed mà'y dàc diém sau: + Lfldng mfla sinh ra ddng chày trong song hoàc bang tuyét trén nùi tàng theo dò cao Iflu vflc (dì nhién tfldng flng vói phàn vi dò nào dò trò xuong) + Lfldng dòng chày tfldng dói (módun dòng chày ) cùng tàng theo dò cao cùa Iflu vflc. + Sfl bién doi cùa dòng chày sé giàm khi tàng dg cao Iflu vflc. + Thành phàn hóa hoc nflóc song cùng bién doi theo dò cao. Dò khoàng hóa cùa nflóc sé giàm dàn theo dò caó Iflu vflc. *. Tinh thó'ng nhà't uà màu thuàn giùa tinh dia ddi va phi dia dai thùy vàn. Nhflng biéu hi?n ve tinli dja dói cùa càc hién tfldng thùy vàn trflóc day dà là ed sd chd phfldng phàp tdng hdp dja ly thùy vàn. D.I. Kocherin (1927) dà ve bàn de dàng trj dòng chày ò phàn chàu Àu Lién Xò cu. Dò là làn dàu flng dung quy luàt dja ddi dja ly vào thùy vàn. Sau dd cùng vdi sfl phàt trién cùa khoa hoc thùy vàn, mang Ifldi tram do dfldc bd tri day hdn, tài liéu tich lùy dfldc nhiéu hdn, dàc bi$t là viéc nghién cflu d càc Iflu vflc nhò, thào nguyén va bàn hoang mac. Vàn de ve tinh dja dói cùa càc hién tflcing thùy vàn càng rd net, tuy nhién sfl phàn b d n à y khà phflc tap. Thfldng phàt hién thà'y lfldng ddng chày thfldng xuyén cùa 2 Iflu vflc làn càn ed thè sai khàc nhau 2- 5 làn thàm chi nhiéu hdn. Vi the ma ed y kié'n cho ràng quy luàt ve tinh dja ddi d day màt hiéu Iflc va cei phfldng phàp long hdp dja ly dfla trén nguyèn tàc tinh dja ddi khòng àp dung dfliic. Lai eò y kié'n hoàn toàn phù nhàn tinh dja ddi va càc bàn dèi dàng trj cùa phfldng phàp tdng hcJp dia ly thùy vàn. Ho cho ràng dò chi là mot loai bàn do cùa su 20
p h à n l)ó (ha 1\ noi ( hiiiu;. i^- Unii ilcil dnili tinli. (on (lói vói tinh toan thUi- tè (-ho (-a(-