Giáo trình Động lực học sông: Phần 2 - Nguyễn Thị Nga, Trần Thục

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:264

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1, phần 2 của giáo trình "Động lực học sông" tiếp tục trình bày những nội dung chính gồm: dòng dị trọng; diễn biến lòng sông ở trạng thái tự nhiên; quan hệ hình thái sông; ảnh hưởng của các công trình xây dựng trên sông đến diễn biến lòng sông; mô hình vật lý sông; động lực học sông vùng cửa sông chịu ảnh hưởng triều; xâm nhập mặn vùng cửa sông;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Động lực học sông: Phần 2 - Nguyễn Thị Nga, Trần Thục

C h i t d n g 9. DÒNG DI T R O N G 9 1. c i d i THIEUCHUNCr 9.1.1. K h à i n i é m và n g u y è n n h à n h ì n h t h à n h Dòng (li trong (hay dòng chày phàn tàng) là cl33ii_chàii^sinh ra do ad chuyén dòng tucing dói eùaj2hùng_dXch the CA trong Jù(.ingrién.£ khàc nhau. Sù khàc nhau vé trong ìdeing rièng cùa dich the là cUeu kièn_quan^trong_nliàt de hình thành dòng di trfjng. N()i chung. dòngdj_trong_clu xuà't hién trong diéu kién càc dich thè xung quanh khóng hón hcip hoàn toàn v ó i n h a u m a chi hon hcip d mot mùc dò nhà't dinh. Hién tiWng hón h(ip này bao góm hón hcip cuc bò và hón hcip theo màt tiép giàp eùa dòng di trong. Trong thùe té, hién tùcing dòng di trong thùdng gap d càc kénh dàn nùcic ven song, trong càc ho chùa nùóc nhàn tao (kho nirc'ic), d càc cùa song chày ra bién, trong bé làm lanh cùa càc nhà mày nhiét dién... Sù khàc nhau vé trong lùdng rièng cùa càc dich thè có thè gay bòi sù kbàc nhau vé lùdng ngàm càt, vé nóng dò muòl, vé nhiét ciò... Dòng di trong dùcic phàn bièt thành ba loai là dòng di trong trèn, dòng di trong giùa va dòng di troiigjiùùi. Dòng (lUrong_d[iIòi bay dòng di trong day là dòng dichjth|_, nàng chuyén dòng dùói dich t h £ n h e . Dòng di trong trèn là dòng dich thèjih£.jdmyÈn ^ dòng trénti dich thè nang. Dòng d\ trong giùa là dòng cheb t h è c b n v é n dòng giùa hai lóp dich thè có trpng kfdng rièng khàc nhau. n ò n g eì\ t,rrìng rlifói y u à t hÌén.lÙCtog..dòl ^ KinJ^ dé^M. nhiéu trong càc cóng trình thùy l(3i và gay 'hÀ Ah ành hùòng tùdng dòl lón. Trong nhùng kho ruJóc lón, bùn càt do dòng di trong dùói mang vào làng dong trong long kho. d nhùng cùa lày nùóc khòng dàp thùdng là'y nùòe th(H) phùdng thùc tù chày, giùa cóng là'y nitóc và song có mot doan kènh dàn, có ndi dai hàng vài kilòmét. Vé mùa lù thùdng Hinh 9.1. dòng còng, lùc dò nùóc d doan kènh dàn này Dòng di trpng à cùa lày nuóc tam thòi khóng chày và gàn nhù trong. Néu 1. Song; 2. Cóng lày nuóc; 3. Dòng chày trèn màt; 4. Dòng chày duòi day nùóc song có lùdng ngàm càt kìn hdn nùóc trong doan kènh dàn thì do eó trong lùdng riéng lón hdn, nùóc song di chuyén men theo day kènh dùòi hình thùe dòng di trong dùói. Sau khi nùóc due vào kènh, màt 269
nùóc trong kènh sé dàng cao. De dàm bào tinh lièn tue cùa dòng chày, nùóc d tàng trèn màt kènh sé chày ra song. Nùóc due sau khi chày vào kènh dàn sé giàm tò'c dò, sùc tài càt do dò cùng giàm di, mot phàn bùn càt hi bói làng lai, nùóc bié'n thành trong rói vòng lèn phia trèn màt và chày ra song (hình 9.1). Qua trình bói làng eù thè tiép dién, kèt qua là sau mùa lù, doan kènh này thùdng bi bói làng nghiém trong và khói lùdng phài nao vét thùdng xuyèn hàng nàm rat lón. Vùng cùa song chày ra bièn là ndi • . - ^ K ^..u\ giao lùu giùa nùóc ngot và nùóc man. Nùóc ngot tù thùdng nguón chày ra bién con nùóc man theo thùy trìéu dàng lèn men theo day song tié'n vé ^^^w«»^vy/^^v//^^w{A^/^^^v>my phia thiwng lùu, hình thành dòng di Hình 9.2. Dòng di trpng ò vùng cùa song tr(ing dùói. d nhùng ndi nùóc ngot và nù(3c man hón hdp yéu hoàc vùa thì dòng di trong hinh thành rà't rò ràng. Nùóc song nhe d lóp trén, nùóc man có trong lùdng riéng lón hdn d lóp dùói, hùóng chày ngùdc chiéu nhau (bình 9.2). Loai dòng di trong này thùdng xuà't bién d nhiéu cùa song trèn t h è giói nhù cùa song Rhòn (Phàp), cùa song Mitsipsibi (Nam My), cùa song Tianóngxuyèn (Nhàt) và mot só'cùa song d nùóc ta. 9.1.2. D à c tinh c ù a d ò n g di trong dùdi 1) Tàc dung cùa trpng lue giàm di rà't nhiéu So vói dòng chày thòng thùdng thì dòng di trong dùói có mot dàc tinh khàc chù yèu là tàc dung cùa trong lùc giàm di ràjt nhiéu. Xét dòng di trong dùói, tue dòng dich thè tùdng dòl nàng cbuyèn dóng d dùói dòng dich thè tùdng ctól nhe. Né'u gpi y là trong lùdng rièng eùa dich thè tùdng dòl nhe và y' là trong lùdng rièng cùa dich thè tùdng dòl nàng thì do lue day cùa dòng chày, trpng lùdng rièng hùu hiéu sé là: , j ± , / , . , . - i>^4!Cl vC • Ay = y'-y. H l(^ ^ ' ^ ' ^ - (9.1) hdàc è Ay = g(p'-p). ' (9.2) trong dò: p và p' tùtmg ùng là khòi lùdng rièng cùa dich thè tùdng dòl nhe d tàng trèn và dich thè tùdng dòl nàng d tàng dùói, g là già toc trong lùc. Néu goi g' là già tò'c trong lùc hùu hiéu thì: Ay = g'p'. (9.3) Me: g(p'-p) = g'p'. (9.4) do dò: (9.5) P Y 270
trong dò: ^^—^ hoàe — có thè goi là bè .so diéu ehinh t i-ong lue. Nò biéu thi linh chat P' ' Y' (liie bièt eùa dòng di trong dùòi. kbàc vói dòng ehày thóng thùdng. Vi — l à tri só tùdng d(")'i nhò, thif(ing vào khoiing 10 " ^ 1 0 ' cho nèn d(")'i vói dòng di y' trong duòi thì tàe dung eùa trong lue giiim di rat nhièu. 2) Tàc dung cùa lUc quàn tinh tàng lén Trong (long di tr(.)ng chròi. do tàe dung eùa trong lue giàm di nèn tàe dung eùa lue quàn tinh tàng lèn. ^J^, Hình 9.3. Dóng dj trong vuot qua vàt càn tro Trong thùy lùc hoc, ta dà biét ràng quan bé giùa lùc quàn tinh và trong lùc dxicic biéu thi bang só' Froude. Néu goi tò'c dò dòng di trong dùói là U', chiéu sàu là h' thì so Froude cùa dòng di trcmg dùòi này là: U' U" F. (9.6) /g'h' Ay gh' Néu so sành vói so Fronde eùa dòng nùóc có cùng toc dò và dò sàu thì so Froude cùa dòng di trong dùòi sé lòn hdn làn. Do tàc dung cùa lue quàn tinh tàng lén ma Ly A gh' dòng di trong dùói có thè de dàng vùdt qua vàt càn trd và vot lèn cao (xem hình 9.3). diéu ma dòng nùòe thòng thùdng khòng thè thùc hién dùdc. 3) Tàc dung cùa sùc càn tàng lén tUOng dòi Do tàc dung cùa trong lue giàm thà'p ma tàc dung cùa sùc càn tàng lèn tùdng dòi. Néu goi R', J' và }.' tùdng ùng là bàn kinh thùy lùc, dò dòc day và bé só sùc càn cùa dòng di trong dùói thì toc dò U' cùa dòng di trong chày déu sé là: ^ (r ùd>-uj ] (9.7) 271
hoàc: U' = gR'J'. (9.8) Tù (9.8) có thè thà'y ràng. toc dò cùa dòng di trong dùói nhò hdn (chi bang tùc 0.1 -^ 0.03 làn) tò'c dò cùa dòng chày thóng thùdng có cùng bàn kinh thùy lùc. dò dóc day và h e so sùc càn vói dòng di trong dùói. Nhù vày. thùc chà't cùa còng thùc toc dò là biéu thi quan bè tù(ing quan giùa tàc dung cùa trong lùc và tàc dung cùa sùc càn. Nbii vày, do trong dòng di trong dùói, tàc dung cùa trong lùc giàm di nhiéu nèn dà làm thay dói quan bé tùdng ho giùa tàc dung trong lùc, tàc dung quàn tinh và tàc dung sùc càn, dàn dén sù khàc nhau giùa dòng di trong dùói và dòng chày thòng thùdng. Day chinh là và'n de càn luu y khi nghièn cùu dòng di trong dùói. 9.2. CÀC PHUdNC. TRÌNH CO BÀN CÙA DÒNG DI TRONG 9.2.1. P h ù ù n g t r ì n h c h u y é n d ò n g c ù a d ò n g d i t r o n g Xét dòng chày ón dinh khóng déu theo hai chiéu cùa dòng di trong nhù trong hìnb (9.4). Vói già thièt dòng nùóc tùdng dòl nhe nàm trèn dòng di trong d trong trang thài tinh, dùdng màt nùóc nàm ngang thì tóng nàng lùdng cùa mot ddn vi dièn tich dòng di trong là: f ,3\ U 7'H'=y' Z„ + h'+a + yh (9.9) V 2g trong dò: y là trong lùdng riéng cùa dòng chày tàng trèn, y' là trong lùdng rièng cùa dòng chày di trong, h' là chiéu sàu dòng di trong, h là chiéu sàu dòng chày tàng trèn, Z„ là cao trình day song, g là già toc trpng lùc, a là he so phàn bó'tóc dò, H' Hinh 9.4. là chiéu cao dòng di trong tùdng ùng vói tóng Mài càt doc dòng di trong khóng déu theo hai chiéu nàng lùdng. 1. NUÒC trong; 2. Dóng di trong; 3. Màt chuàn Tù (9.9) ta có: U'- H'=Z„ + h'+a- 2g ah. (9.10) Lày ctao hàm (9.10) theo phùdng x ta dùcic dir dZ^ dlV (xU' dU' y dh (9.11) dx dx dx g dx y' dx Do dong chay là òn dinh theo hai chiéu nèn Km lùdng ddn vi q là bang só: h'U'^C. (9.12) dq dlV Bòi vìy: r 0 (9.13) dx dx dx 272
dU'_ U'dh' hoà( (9.14) dx ' h' dx • Vi già thièt màt nùcic nàm ngang nèn: h + h' + /„ = C. - hàng scY. dh dh' dZ„ Do dò: -^=0. (9.16) dx dx dx Tù(9.16) suy ra: dh dZ„ dh' (9.17) dx dx dx Nèu gol Jflà dò dcic nàng lù(ing, dji,là dò dò'c day thì: (_ Jj^ J^ dH' J,= (9.18) ~dx' d'L. J^=- (9.19) dx The (9.14), (9.17). (9.18) và (9.19) vào (9.11), ta có: , dh' aU'f U'dh'^ y dlV 0.20) dx g V h'dx ; y' dx Tù (9.20) và (9.6) có the suy ra: •"u ^Y ^' dh; (9.21) kf>i : , (9.22) U'=/^VgJ|h'- T ù dò suy ra: (923) ' 8 > • T h è (9.23) vào (9.21) và thay F^ = ra fiirrtp' ì>' dh' •^ X (K21) dx I - aF" 273
°3n yoa i|«w^ .. (c^ 0"^ /.ai/\ r-t..v_> Có thè thà'y phùdng trình (6.21) hoàc (6.24) cùng tùdng tù nhù phùdng trình cùa dòng chày ón dinh khòng dèu thóng thùdng, dòl vói dòng dj trong chi khàc d cho có Ay t h é m bè só biéu ehinh trong lùc —^ . Y' M à t khàc, dòng di trong ón dinh déu theo hai chiéu là trùòng hcip dàc biét cùa dòng di trong ón dinh khòng déu theo hai chiéu, nò có: db' = 0. (9.2.5) dx n è n né'u thay vào phùdng trình (9.24) thì ta sé có: X L F/=0. (9.26) T ù (9.6) và (9.26) ta suy ra: Hai phùdng trình (9.8) và (9.27) giòng HU>'- (9.27) n h a u vé ed bàn. Dang eùa nò cùng tùdng tù nhù phùdng trình cùa dòng chày ón dinh déu nói chung. Dièm khàc nhau là ó phùdng trình dòl vói dòng di trong có thèm he so' hièu chinh 1 Av trong lùc —!-. Y' Trong trùdng hdp d^ng_d[jtrpng_khQng.^ dinh I h e o . h a i chieu thì phùdng trình ehuyèn dóng phùc tap hdn. Né'u là'y ehiéu ròng bang 1 và chiéu dai bang 5x nhù biéu thi trèn bình (9.5) thì phùdng trình càn bang dòng lùdng theo chiéu dòng chày cùa dòng di trong khòng ón dinh sé là: H/n/» 9.5. Màt cit dpc cùa dòng di trpng v'dU' khóng on djnh P , - P , + P( J,, + G'Jd-T=:-^^^h'5x(9.28) dxy g dt Pi> Pj, P3 tuong ùng là àp lire tàc dung vào màt càt ngang ab, ed và màt tiè'p Nèu khóng tinh dé'n càc só' bang có 5x^ và giàp ac; G là trpng lue cùa dòng di trpng - ...»-' 5h , 9h' , , , , abcd; T là sùc càn d day cùa dòng di vàn xét den — = J^ thi cae lùc trong trpng. dx dx (9.28) dùdc bièu thi bang càc bièu thùc sau day: P, =|yh + ^y'h• h'. (9.29) V,. 5h'„ P. y| h + —5x - Y h+—ox h+—ox dx ax dx 274 y V
2) Phai có mot lUdng bùn cdt Id lùng min nhdt dinh: Hat thò trong chat Id lùng sé bói làng trong khu vùc tù diém bàt dàu ehày ngàm. Vi vày, phàn dàu kho nùóc là ndi bùn càt hat lón tàp trung làng dcing con càc hat bùn càt nhò tiép tue tròi theo dcmg di trong. Càc hat nhò này ehinh là nhàn tó làm cho dòng ehày co trcmg lùdng rièng tùdng dòl lón de duy tri dòng di trong. Bòi vày, só lùcing hat min trong chà't Id lùng là m()t trong nhùng diéu kién quan trong de hình thành và duy trì dòng di trong. 3) LUu liMng dòng nid'fc mang hiin cdt phdi dat dèn mot tri. sd nhdt dinh vd phdi eluy tri trong me)t khoàng thài gian nhdt dinh: Lùu lùcing dòng nùcic mang bùn eàt và thdi gian duy trì lùu lù(3ng dò eò quan bé dén nguón nàng lù(.ing eùa dòng di trong. Néu lùu lùcing nùcic qua nhò thì khòng thè sinh ra dòng di trc^ng diKie. Nèu thdi gian duy trì lùu lùdng dò qua ngàn thì dòng di trong .sé khòng tón tai và khòng thè tdi trùcie dàp dilcic. 4) Kho nUóc phài ed mot dò dó'c day thuàn nhdt dinh: Muò'n duy tra dòng di trong thì day kho nùóc phài có mot dò dóc thuàn nhà't dinh vi cùng nhù càc dòng nùóc trong t u nhièn nói chung, dòng di trong cùng chi dùa vào sù tièu hao eùa thè nàng de khac phuc tòn t h à t doc dùdng. 5) Kho nUck phai có mot dia hinh tot, thuàn Icii de fon teli dòng dì trong: Long song sàu, it chùóng ngai vàt và khòng thay dói dot ngót là nhùng diéu kién dia hình thuàn Icli cho sù hình t h à n h và duy trì dòng di trong. Sù hình t h à n h dòng di trpng trong kho nùóc mang lai mot s ó m à t Idi nhù sau: - Néu dòng di trong kéo dai dén trùóc dàp thì có the có càc bièn phàp thich dàng nhù làm càc cùa thào càt de thào hot mot phàn bùn càt xuò'ng ha lùu, giàm hot lùdng bùn càt bói làng trong kho và do dò kéo dai tuoi tho cùa kho nùóc. Ngoài ra, dòng di trong xuà't hién sé mang mot phàn bùn càt vào bói làng trong phàn dung tich chét cùa kho nùóc, giàm lùdng bùn càt bói làng trong phàn dung tich hièu dung cùa kho nùóc và do dò cùng có tàc dung kéo dai tuoi tho kho nùóc. - Dòng di trong mang bùn càt min trai déu xuò'ng day kho nùóc tao thành mot lóp chò'ng thà'm tó't nèn có tàc dung chóng mà't nùóc trong kho. Ben canh nhùng màt Idi nèu trèn, dòng di trong cùng gay r a j n ò t só'tàc hai nbif: - Dòng di trong mang bùn càt dèn bói làng trùóc dàp, làm tàng àp lùc vào dàp nén ành hùdng dén sù ón dinh cùa dàp. - Néu gap diéu kién thich ùng, dòng di trong có thè chày qua ò'ng dàn, vào tua bm cùa nhà mày thùy dién nèn có thè làm bòng tua bin. Vi vày, khi xày dùng càc bó chùa lón d càc song có nhiéu bùn càt phài chù y dén và'n de dóng di trpng. 9.3.2. P h à n bò' toc dò c ù a d ò n g di trong trong k h o nude Ta chi nghièn cùu phàn bò'tó'c dò dóng di trong chày ròl déu. Sd dò phàn bò'tó'c dò cùa dòng di trong trong kho nùóc nhù trong hình (9.7). Goi U' là tò'c dò dòng di trong tai vi tri Z. Ndi Z = h' là màt tié'p xùc giùa nùóc trong và nude ^ ' ^ ^2-7]
due. Ndi Z - Z„„ tó'c dò dòng di trong dat già tri cùc dai U„^,. Nùòe trong d tàng trén sé chày vòng: tò'c dò nùóc trong ndi gàn lóp nùóc dvic hùóng xuòi dòng vé ha lùu, con ò gàn trén màt hùóng ngùdc vé phia tbùóng lùu. Cùng nhù dòng chày ròl nói chung, dòl vói dòng di trong chày ròl hién cùng chùa eò còng thùc phàn bó' tóic dò 11 luàn ma chi có cóng thùc phàn bò' tÓc dp kinh nghi$m. Khi giài quyèt và'n de này, càc nhà khoa hoc thuòng tàch dòng di trong thành hai tàng trèn và dùói là'y màt phàng Z = Z„, U' = U„„,, làm màt phàn chia và vié't dxicic nhùng cóng thùc phàn bó'tóc dò gàn dùng khàc nhau. Hình 9.7. Phàn bò' toc dò cùa dòng dj Doi vói tàng dùói Z < Z„„ Michon, Godei dà de trpng trong kho nuóc xuà't cóng tbùc dang luy thùa thich hdp vói day kénh trcin nhàn nhù sau: U'=AU„ ^r (9.42) K^mJ trong dò: he so'A và chi sò'mù o„dùdc xàc dinh theo tài liéu thùc dq. Vói day kénh gó ghé, còng thùc có dang Ioga nhù sau: U'-U„ = ^lgA. (9.43) K- ^Z„. trong dò: U^, là toc dò bình quàn cùa tàng dùói, K' là tri só' xàe dinh theo tài liéu thùc da D^ng dùòng bièu dién phàn bò' tó'c dò cùa tàng trén (Z>Z„,) tùdng tù d^ng dùòng bièu diin cùa dinh luàt phàn phól chuàn Gauss cho nén ta có: lf z-z„ U' 2 h'-Z„ =e (9.44) U„ 9.3.3. Phifdng t r i n h nvtdc nhày cùa dòng di t r o n g Dùng phùdng trình dóng lùdng de phàn tfch nùóc nhày cùa dòng di trong nhù nghièn cùu nùóc nhày trong kénh ho nói chung (hình 9.8). Né'u bò qua thành phàn lùc càn và trong lue thì phùdng trình dòng lùdng cho phàn nùóc due có thè vié't nhù sau: 1 ^ h;h,pg+-h;Vg- h2h2pg + - h 2 P ' g + ^(h,+h,)(h3-h;)bg = U,'q'p' (9.45) trmg dò: q' là lùu lùdng ddn vi cùa dòng di trong. Rùt gon (9.45) ta dùdc: 278
u, . u^h'. ^,dh^ I „,. ,^,dh'. yhn +yn — ò\ + yh —-ox + — y h " +y h — ò x dx dx 2 dx ah'.. ..r, clh'V ...("^h', - yhh'+—y'h'^^+yh^^^^Sx +yh' J , - — - ò x 4 - y ' h ' — ò x (9.30) ax J dx 1, ' P( = Y^ h + òx 5x = yhSx. ^ ^ Ì ; (9.31) 2ax I ah' G ' = y ' *h'+ òx |5x = y'h'Sx (9.32) V 2 cJx , T^^l^U'^Sx. (9.33) « g T h a y càc bièu t h ù c lùc t r è n v à o (9.28) và b i é n dói sé t h u dùdc: y'-y , y'-yah' l'lì'- _ I dU' (9.34) Y y' (5x 8 gh' g dt aiv U' au' dV hoàc: IV (9.35) ax 8 Ay Ay. l dt ~d^ gh' -fg P h ù d n g t r ì n h (9.35) là p h ù d n g t r ì n h c b u y è n dóng cùa dòng di t r o n g p h à n g và k h ó n g ón djnh. D a n g c ù a p h ù d n g t r ì n h n à y c ù n g t ù d n g t ù n h ù p h ù d n g t r ì n h c h u y é n dòng cùa d ò n g c h à y k h ó n g ón d i n h t h e o h a i c h i é u t h ó n g t h ù d n g , chi k h à c là có t h é m Ay , ., , hé'.sò'.hièu c h i n h t r o n g lùc — . T r o n g t r ù d n g hdp dòng c h à y p h à n g òn d i n h thì: au' = 0. (9.36) at au' ^ a(q'/h') ^ __u;q;ah; _ u'- ah' (9.37) dx dx h'" ax h' ax T h è (9.36) và (9.37) vào (9.35) và b i è n dói, t a sé có ké't q u a h o à n t o à n gicing n h ù (9.23). H$ so k' t r o n g càc p h ù d n g t r ì n h t r è n biéu t h i h e so s ù c c à n b i n h q u à n t r è n m à t x u n g q u a n h d ò n g di t r o n g (bao góm m à t tiè'p xùc vói t h è r à n và m à t tié'p giàp vói dòng chày t à n g t r é n ) . 9.2.2. Phtfofng t r i n h l i è n t u e c ù a d ò n g d i t r o n g P h ù d n g t r ì n h lién tue c ù a d ò n g di t r o n g h o à n t o à n t ù d n g t ù p h ù d n g t r ì n h lièn tue cùa dòng c h à y t h ó n g t h ù d n g . Dòl vói d ò n g c h à y p h à n g k h ò n g ón d i n h , néu goi p' là khól lù(?ng r i è n g c ù a dòng di t r p n g t h ì t a sé có: a(p'h') _ a{p'q') -0. (9.38) at dx hoàc: .,ap' ,ah' .•dp' , „,aq' ,^ ,_, ,„, h ' - ^ + p ' — + q ' - ^ + p ' - ^ = 0. (9.39) at at ax ax . ap' ^ . ah' ^. . Dói vói d ò n g di t r o n g p h à n g ón d i n h t h 'ì - ^ = 0 va — = 0 n e n : at at 275
,dp' ,dq' ^ q - ^ + p—^ = 0. (9.40) dx dx Né'u khól lùdng riéng p' cùa dòng di trong khòng thay dói doc dùdng di thì: aq' - ^ = 0. (9.41) , ax , 9 3 DÒNG DI TRONG TRONG KHO NUÒC .. 9.3.1. Sù h i n h t h à n h dòng di trong trong k h o nufóc Khi dòng nù
"p(.h,-h,) h,h,(h, f h , = 2- (9.46) p' (H; - h;1 g Cùng tùdng tù, ta viét dùcic phù(ing trình dòng lùdng dòi vói nùcic trong ò tàng trèn nhù sau: P(h;-h:) h|h2(h| + h , ) +1 2^, (9.47) Lp'(h| ~ h , ) g trong dò: q là luii lù(ing d(ìn vi cua nitóe trong. Càc phùdng trình (9.4fi) và (9.47) là phùdng trình bàc ba cùa chiéu sàu dòng nù('ie. Nèu c()' dinh h, và h, thì giài bé phudng trình này sé tìm dùdc chiéu sàu lièn heifj h^ và h, cùa dcng nùóc và sé dùdc 9 nghiém, trong dò eò mot nghiém hoàn toàn khòng eò y nghìa thùc té, tùc là b^ = h, và h, = h, . Trong só'càc nghiém con lai thì chi có Tjf^fr;; nhùng nghiém dùdng mói có y nghìa tbùc té. Trùòng hdp dàc biét, né'u lùu lùdng nùóc Hình 9.8. Màt càt doc nuóc nhày trong d tàng trèn bang 0 (q = 0) thì t ù (9.47) cùa dòng dj trpng ta sé có:
Do dà bò qua thành phàn lùc càn và trong lùc khi làp phùdng trình dòng lùdng nèn qwan bé chiéu sàu lièn hdp trong càc phùdng trình (9.51) và (9.52) cùng chi gàn dùng. 9.3.4. D ò n g d i t r o n g c h à y q u a cùfa t h à o c à t Dòng di trong ehày qua cùa thào càt là mot và'n de hèt sùc quan trong, lièn quan trùc tiè'p dé'n sù lùa chon vi tri và hình dang cùa thào càt và viéc Icii dung dòng dj trong de giàm bdt sù bòi làng trong kho nùóc. Cao trình titdng dòl cùa cùa ._> ^•'ct\ thào càt so vói màt tiè'p giàp giùa ^ v>^\•c^^^;\}:^\;^^:.•:•.v: •:•. :T'T:^_ nùóc trong và nùóc due có ành £!«, hùdng rà't lón dén vièc thào nùóc Minh 9.9. due. Chiéu cao tuong dói cùa cùa thào càt 1. Cùa thào càt; 2. Màt tiep giàp Né'u khóng xét dé'n sù chuyén dòng tùdng dói giùa nùóc due và nùóc trong thì có thè xày ra mot so trùòng hdp sau day: 1. Cao trình cùa thào càt trùng vói cao trình màt tié'p giàp giùa nùóc trong và nùóc due. Trong trùdng hdp này, khi thào nùóc di, mot nùa sé là nùóc due và mot nùa lànUòc trong. 2. Cùa thào càt nàm ò vj tri ben dùói màt tiép giàp giùa nùóc trong và nùòe due. Trong trùdng hdp này, nùóc due chày qua sé lón. Khi ha thà'p cùa tói mot cao trình abà't dinh thì ty le nùóc trong trong nùóc thào qua cùa sé rà't nhò, có thè bò qua và nuóc chày qua cùa gàn nhù toàn nùóc due. 3. Cùa thào càt nàm b vi tri phia trèn màt tiè'p giàp giùa nùóc trong và nùóc due. Khi io, ti lé nùóc due trong nùóc thào qua cùa sé giàm dàn và khi nàng eùa tói mot cao tiình nhà't djnh thì nùóc thào qua gàn nhù toàn nùóc trong và khi dò, cùa thào càt sé mà't tàc dung. Chiéu cao tùdng clóij:na-djCa,lhào càt' so vói màt tiè'p giàp giùa nùóc tronu yà_nùóc d u c j r o n g trùòng hdp này goi là trj so cùc haìTcùa cao trình tùdng dòl :ua cùalhàn vài ,sn,..Y^iàt tiè'p giàp giùa nùóc trong và nùóc due. Day là và'n de dùdc chù y. Dùói day giói thiéu két qua nghièn cùu cùa Cràya. Già thiè't ràng trvtdc khi mò cùa thào càt, nùóc trong và nùóc due déu d trang thài tinh. Sau khi bàt dàu thào, nùóc trong d gàn cùa có mot cót nùóc lùu tó'c nhà't djnh làm l'òt nùóc àp lùc bj giàm di mot càch tùdng dòl và sinh ra dò chènh léch àp lùc làm cbJ nùóc due d dùói tù dòng dàng cao (néu nùóc due khóng chày). Và'n de là phài tìm tri se dàng cao cùc han cùa nùóc due này. ''ù hình (9.9), néu là'y màt tiép giàp giùa nitóc due và nùóc trong làm màt chuàn th r^ùdng trình Becnuily viét cho phàn nùóc trong d màt tiè'p giàp khi md cùa thào cà'. rbù sau: 2&
u- P + pgZ + p — = C|. (t.53) trong dò: C, là bang so, P là àp lùc nitóc. p là khcti lù(ing rièng eùa nif('ie trong. U It toc dò dòng nuóe trong d gàn eùa. Dóng thòi. phudng trình phàn bei eùa àp lue thùy lình eu.i niK'ic due () màt ti(ò'p giàp vièt da(.ie là: P'+p'gZ = C,. (K5 4) trong dò: (".. là hàng .so, p' là khól lù(3ng rièng cùa niK'ie due. Àp lue ( ùa nilcie trong và nùcic due tai cùng mot diém phài bang nhau (P = P". ilo dò tù (9.53) và (9.54) ta có: Pg2 + p — - p ' g Z = C,. (k55) trong dò: (], là bang só'. / / Phi/òng ttình (9.55) có thè vié't thành;.--—--— ^ _ \ 2 p y' ^_„/' trong dò: C., là bang so. Tai vi tri càch cùa rat xa thì U và Z sé bang Ojièn: C, = 0 và do dò: 2 G5r>^.^ p i ^ ^ ^ (.57, Già thiè't cùa thào càt bòi tu tai mot dìeÌTi~fHi toc dò d diém A phài là: U, = ^ . (^58) Ttr trong dò: q là lùu lùdng ddn vj cùa cùa thào càt hình chù nhàt. Thay (9.58) và Z = Zmax - r vào (9.57) ta sé có: ^ =^^g(Z„..-r). (fc59) 2 p y Dóng thói, né'u bình phùdng rói chia dói hai ve'cùa phùdng trình (9.58) ta sé có: I i2 2 UÀ __q K«m -—-—^-y. (b60) 2 2n r U' , . . . - , Nhù vày, giùa — ^ v à r có hai quan bé: quan bé dùdng thàng bièu dièn hdi phuing trình (9.59) và quan bè dùdng hypecbol biéu dién bòi phùdng trình (9.60). Dùa beo hai quan bè này, Cràya dà sù dung phùdng phàp dò giài clé tìm ra cóng thùc tini trj so'cùc han cùa Z,„,,,. Trong hình (9.10), dùdng cong m biéu thj phùdng trình (9.60) và dùdng thàig n biéu thj cho phùdng trình (9.59). Tù phùdng trình (9.59) có thè thà'y ràng: giao dém cùa dùdng thàng n vói truc hoành r tùdng ùng vói -—^ = 0. tùc là r = Z,„,„. Nè'uluu 281
lùdng ddn vj q khòng dói thì khi dùdng thàng n tjnh tié'n vé phia trai, Z,„„„ sé nhò dàn. Khi dùdng thàng n djch dèn vj tri chi con tiép xùc vói dùdng cong m d 1 dièm duy nhà't thì cùng là lùc Z,,,^, dà nhò dèn mùc ma nùóc due có thè lèn dé'n cùa thào càt. Diéu dò có nghìa là: tri so' Z,„ax trong trùdng hdp này chinh là chiéu cao cùc han cùa cùa thào càt ma ta càn Mình 9.10. tìm. DÓ thi chiéu cao cuc han cùa cùa thào cat Giao diém P trong hình (9.10) là nghiém chung cùa hai phùdng trình (9.59) và (9.60). Dùng phùdng phàp tìm nghiém chung, ta dùdc: (9.61) 3 " Thay r vào phùdng trình dùòi day: ^^g(Z„.-r) (9.62) 2nV PY ta sé tìm dùdc còng tbùc tinh trj so cùc han cùa Z„ trong trùòng hdp cùa thào càt hình chù nhàt nhù sau: ,1/3 .1/3 lc| H^-^ 27 /' niax 0.342 (9.63) 87t^ P;AY P Y-' P Y Kèt qua tfnh theo còng thùc (9.63) rà't phù hdp vói ké't qua thi nghiém cùa Garien. Cùng làm tùdng tù, Cràya dà tìm dxieic cóng thùe tinh trj so cùc han Z,,,^, cùa cao trình tùdng dói cùa cùa thào càt hình tròn so vói màt tié'p giàp nhù sau: / xl/5 0.154- (9.64) p;Ay PY- trong dò: Q là lùu lùdng nùóc cùa cùa thào nùóc hình tròn. Kè't qua tinh theo còng thùc (9.64) cùng phù hdp vói kèt qua thùc nghiém. Xuà't phàt dièm cùa Cràya là già djnh nùóc trong và nùóc due d t r a n g thài tinh tùdng dòl nén khi tinh toàn vói nùóc due chuyén dóng dùói hình thùc dòng dj trong càn phài hiéu chinh Z,„„ trong càc còng thùc (9.63) và (9.64) cho thich hdp. 282
Né'u khòng xét ành hvtring eùa cùa dén trang thài chày (khòng xét dén tón thà't sue càn cùa doan nhày cao) thì eò thè sù dung phir(ing trình sau day: U' P'-r- = (p'"p)gZ„„, (9.65) Nèu thay U' = — vào phùdng trình trèn và bièn dcìi ta se có: h' (9.66) 7 ^ ,gh Z,. hoae: (9.67) h' l'-' 2^gh' Nèu xét dén ành hùdng thào nùóc cùa cùa thì trj so cùc han cùa cao trình tùdng dói eùa eùa thào càt so vói m.àt tié'p giàp phài bang tóng cùa Z,„,„ và Z,,,^^. De dò: - Dòl vói eùa hình chù n b à t .13 f 7 0.342 (9.68) p;Ay 2^gh'^ PY'' Dói vói cùa hình tròn: aì5 Q' (9.69) 0.154 T^Y ,•: 2--gh P Y' Y Trong hai cóng thùc trén: q' là lùu lùdng ddn vj dòng dj trpng trong kho nùóc, q là lùu lùdng ddn vj cùa cùa thào càt bình chù nhàt và Q là lùu lùdng cùa cùa hình tròn. Chi khi nào diéu tié't dùdc lùu lù(3ng ò eùa thào sao cho phù hdp vói lùu lùdng cùa dòng dj trong và dò cao thùc té cùa cùa thào d dùói cao trình cùc han cùa cùa rat nhiéu thì mói có thè dàm bào trùóc cùa khòng có sù ù dong hoàc giàn doan cùa nùóc due. Tuy nhién, do chiéu ròng cùa cùa thào eàt bao giò cùng nhò hdn chiéu róng cùa dòng eh trong nèn né'u có trùdng hdp lùu lùdng cùa cùa hình chù nhàt bang lùu lùdng cùa dòng dj trong thì q và q' cùng khóng thè bang nhau dùdc.Trong qua trình tìm cóng thùc tinh Z,„.„, Cràva dà già thièt coi cùa bình chù nhàt là dièm tàp trung và U.,^ = — , con • • Ttr trùdng hdp màt nùóc chày vào cùa và màt dàp hoàn toàn trùng nhau thì già thièt này giòng vói thùc té. Nhùng muò'n nàng cao hiéu suà't cùa dòng dj trong qua cùa, ta có thè thay dói cao trình màt nùóc chày qua cùa, tao t h à n h mot góc giao nhau nhà't djnh vói màt dàp và tao ra kèt càu càn thiè't de thào dùcic de dàng. Trong trùdng hcip này, néu già thiè't cùa hình chù nhàt nhù là diém hòi tu và U^ = — là khòng thich hdp nèn hiéu Ttr 283
so cao trình cùc han giùa cùa và màt tié'p giàp phài lón hdn trj só' tinh toàn theo còng thùc cùa Cràya. Và'n de nàng cao hièu suà't sù dung cùa cùa thào dòng dj trcmg ditele quyé't djnh khóng chi bòi cao trình tùdng dèi cùa m cùa và màt tièp giàp ma con lièn quan dén cao trình và và hình thùc ké't cà'u cùa cùa. T" Dòng dj trpng mang theo bùn càt có 1 lùdng ngàm càt phàn bó khòng déu theo ^ -Z'm ' chiéu sàu sé phùc tap hdn dong dj trong dóng chà't. Néu phia trùóc cùa có cà nùóc n:- trong và nùóc due thì sé sinh ra hién tùcing hón hdp nhà't dinh nèn càng thèm //r^VW^\VÌfrvikvvrAwXv>À'^\i^^ ^ phùc tap. Tuy vày, theo ké't qua thi nghiém cùa m()t só vién nghièn cùu thì thà'y ràng: màt tié'p giàp giùa nùóc trong Mình 9.11. và nùóc due cao hdn mép dùói cùa cùa cho nèn khi Zi là mot trj só àm thì hién tùdng hòn hdp d trén màt tié'p giàp ành hùòng khòng dàng ké dén màt dò cùa dòng nùóc thào di (xeni hinh 9.11). Khi màt tiép giàp giùa nùóc due và nùóc trong thà'p hdn mép dùói cùa cùa và trj so Z, là mot trj só' dùdng thì hièn tùdng hón hdp trèn màt tié'p giàp ành hùdng nhiéu dé'n màt dò nùóc thào di. Trong trùdng hdp này, ta có cóng thùc sau day: - Dòi vói cùa hình chù nhàt: l'3 ^gz^ Y-Yo K,+ (9.70) Y'-Y - Dòl vói cùa hình tròn: 13 'Ay .^ -TgZ| Y'-Yo _ I K. + _ ^ Y (9.71) Y'-Y 2 trong dò: K, và K. là hàng so khóng thù nguyèn, nò thay dói khi hiéu só cao tr.nh tùóng dòi cùa cùa thào và màt tiè'p giàp thay dói. Diéu dò nói lén ràng: còng taùc (9.70) và (9.71) chùa phài là dang biéu dién ly tùóng nhà't. Càc thi nghiém cho thà'y ràng, né'u cùa qua thàp thì cùng khòng có Idi cho viéc thào bùn càt vi trang thài phàn bò' toc dò trùóc cùa loai này khóng tòt làm và hièn tùdng bói làng d phàn day cùa dòng dj trong sé ành hùdng dé'n viéc thào bùn càt. Tóm lai, dòng dj trong là hién tù(3ng thùdng gap trong tù nhièn, nhà't là t r m g song cùng nhù trong càc cóng trình trèn song. Nò ành hùdng nhàt djnh dén càc nganh 284
kinh tè' còng nòng nghiép nói chung. Bòi vày, nghièn cùu dòng dj trong khòng ehi eò già tri vé màt phuc vu cho thuc tè san xuà't ma con eò già trj vé màt li luàn. 285
Chifcyng 10. DIEN BIEN LONG SONG Ò TRANG THÀI TlT NHIÉN 10.1. N H Ì T N G K H À I N I É M C O B A N V É DIÈN BIÉN LONG SÒNG 10.1.1. K h à i n i è m và n g u y è n n h à n cu b à n g a y n è n d i é n bié'n l o n g s o n g Dièn bièn long song (hay qua trình long song) là cjuà trình thay dói theo thdi gian cùa long song và càc cà'u tao long song dùói tàc dóng cùa dòng nùóc, cùa càc yèu tò khi hàu, càc yéu tó' kié'n tao và càc boat dóng kinh tè cùa con ngùòi. Cd sd cùa hcic thuyé't vé qua trình long song cùng nhù sù tàc dòng qua lai giùa dòng nùóc và long song thòng qua yéu tó trung gian là bùn càt dà dùdc dat nén mòng tù nhùng nàm cuòi cùa t h è ki XIX, dàu thè ki XX trong càc tàc phàm cùa K.M. Lòt Chin, N.X. Léliavxki, L. Fargue, M.A. Vèlikanòv... Sau này, vièc nghièn cùu dién bién long song dà bình thành hai hùóng rò rét là hùóng thùy dóng lùc và hùóng dja mao. Hùóng thùy dòng lùc nghièn cùu màt thùy dòng lùc và thùy lùc cùa qua trình dièn bién long song, ccm hùóng dja mao nghièn cùu dja mao thùy vàn cùa qua trình dièn bièn long song. Dù di theo hùóng nào di nùa thì mue dich cuòi cùng cùa viéc nghièn cùu dién bié'n lóng song déu là de tìm ra càc qui luàt dién bién long song nhàm ùng dung vào viéc giài quyé't càc và'n de khàc nhau cùa thùc tién nhù chinh trj song, dù bào hình thài long song trong tùdng lai khi tàc dung vào dòng nùóc hoàc long song... nói rièng và nói chung là de thùc day càc tri thùc càn thié't cho viéc sù dung và khai thàc kinh té' song ngòi. Dièn bièn long song có thè dùdc nghièn cùu trèn pham vi róng hoàc pham vi hep. Nghièn cùu dién bié'n long song trén pham vi ròng là nghièn cùu toàn bò qua trình beh sù hình thành và phàt trién cùa dòng song bao góm toàn bò thung lùng ma song chày qua. Cóng viéc này thuòc lình vùc cùa dja sù hoc và dja mao hc)c. Nghièn cùu dién bién long song trèn pham vi hep là nghièn cùu qua trình phàt trién cùa dòng song trong thdi kì càn dai trèn tùng doan nhà't djnh cùa con song, hay nói càch khàc là nhùng bièn dói càn dai và bàn thàn long dàn. Cóng viéc này thuóc nhiém vu cùa dóng lùc hoc dòng song. Nhùng nhùng bié'n dói càn dai và bàn thàn long dàn lai difde trién khai trén nén nhùng bién dói Ijch sù và cùa càc bó phàn cùa thung lùng song. Chinh vi vày, giùa viéc nghièn cùu dién bié'n long song trèn pham vi róng và hep cùng nhù giùa dja nnio hoc và dóng lùc hoc song luòn có mói lièn bè nói tai vói nhau. Nguyèn nhàn ed bàn gay nèn dién bièn long song chinh là sù mà't càn bang trong vàn cbuyèn bùn càt. Trong bàt kì mot doan song nào hoàc trong bà't kì mot khu vùc cuc bò nào dò cùa mot doan song, dùói mot diéu kién thùy lue nhà't djnh, dòng ehày chi 286
eò khà nàng mang ni()t lùcJng bùn eàt nhà't dinh goi là sue lai eàt eùa nò. Bòi vày. néu nlur hi'(.ing bùn eàt dèn tùdng ùng vói sue tài eàt (S = S,) ibi dòng ehày sé ò trang thài tal eàt càn bang, long dàn eùa doan song dò sé òn dinh tùdng (hVi. khòng hi hòi hoàe xòi. Khi lùcing bùn eàt dèn lòn hdn sùc tài càt eùa dòng ehày (S > S-,), thì dòng ehày se d trang thài qua tài, dòng sé khòng dù sùc mang theo toàn ho hiclng bùn càt à'y ma buóe phài bò lai dàn phàn bùn eàt du thùa trèn dùdng ehày eùa mình cho dèn khi lày lai (liKie trang thài tài càt càn bang, kèt (juà là gay bòi làng trèn doan song làm King dàn (kfcie nàng cao. Ngù(1c lai. khi lUiing hùn eàt dèn nhò hdn sue tài eàt eùa dòng chay (S < S|). thì dòng ehày sé d trang thài chùa dù tài, phàn nàng lùcing dù thùa eùa dòng .sé bào xòi long dàn, lày thèm lùdng bùn càt con thiéu hut cho dèn khi dal bii dù(.)e trang thài càn bang, kèt qua là gay xòi Id trèn doan song làm long dàn hi ha thàp. .Màt khàc, doan song vùa bi bòi hoàc xòi lai làp tùc tàc dóng ngùcic trd lai dòng lufòe. làm thay dói càc diéu kién thùy lue eùa dòng và tao elio nò m()l kha nàng mang bùn eàt mói. Dòng nùóc vói khà nàng mang bùn càt mói này lai khòng phù hcip vói kK.ing ngàm càt hién t-ai và lai tiè'p tue tàc dòng tói long song, gay nèn nhùng dièn bièn mòi de dat ditele trang thài càn bang mài. (^uà trình eù nhù thè dièn ra khòng ngùng. Do vày, nèli xét mot doan song rièng bièt nào day thì trang thài càn bang chi là tùdng dóì, khòng càn bang mói là tuyét dói; ón djnh chi là tam thdi, khóng ón djnh mòi là vinb vién. Nhùng phàn tich trèn cho thày, xét vé bàn cbfù thì diènjiiaiijòiig song là qua trình vàn dóng tù diéu chinh de co dat tói trang thài càn bang giùa ba yéu tó: dòng nùóc, bùn cat_m-làag-.sòng-. Bòi vày, mot khi dà nàm dùdc càc qui luàt cbuyèn dóng cùa dòng nùóc và cùa bùn càt thì sé khài quàt dùdc qui luàt dièn bièn cùa long song. Vi nguyèn nhàn c(3 bàn gày^nèn dièn bi£n long song là sù khòng càn bang trong vàn chuyén bùn cat_nèn khà nàng dién bié'n cùa long song thùdng ditdc dành giàlTùa trèn Cd so so sành giùa khà nàng chuyén chd bùn càt cùa dòng (Sf) và hàm Ixieing bùn càt thùc t è chùa trong nò (S), cu thè là: Né'u S = Sy, long dàn sé d trang thài ón djnh tùdng dòl, khóng bj bói hoàc xói; Néu S > ST, long dàn sé bj bói và néu S < S-,- và long dàn khòng phài là dà góc (hoàc chùa bj hoà thò) thì long dàn sé bj xói. 10.1.2. C à c loai d i é n b i e n l o n g s o n g và c à c n h à n to à n h hùc^ng 1) Càc loai dién bié'n long song Xét vé màt khòng gian, dièn bièn long song dùdc phàn biét thành dién bié'n long song theo hùóng dix; và dién bién long song theo hùóng ngang. Xet vé màt thdi gian dièn bién long song dùdc phàn biét thành hai loai: dièn bièn long song hàng nàm và dién bién long song nhiéu nàm. a) Dièn bién long song theo hùóng doc và theo hùóng ngang + Dièn bièn long song theo huàng doc Dién bièn long song theo hùóng doc (hùóng dòng ehày) biéu bién d sù thay dòi dién tich càc màt càt ngang và cao trình day song theo hùóng dcic. 287
Nguyèn nhàn gay nén dièn bié'n long song theo hùóng doc là sù mà't càn bang trong tài càt theo hùóng doc (tùc là sù khóng càn bang theo hùóng doc giùa S và Sj). Sù mà't càn bang này có thè là bau qua cùa nhiéu nguyèn nhàn kbàc nhau nhù: Sù thay dói theo doc song và theo thdi gian cùa lùdng nùóc, lùóng bùn càt, cà'u tao dja chat, dja hình, dja mao long song, dàc tinh cùa dà't dà cà'u thành long song... Sù thay dói cao trình màt nùóc ndi song dò vào (bièn, bó chùa hay song khàc). Sù xày dùng càc cóng trình xày dùng trèn song nhù: dàp, càu, còng, càc cóng trình trj song... + Dién bien long song theo hUàng ngang Dién bié'n long song theo hùóng ngang biéu bién d sù di dóng qua lai và sù thay dói binh thài cùa long song trèn màt bang. Nguyèn nhàn gay nén dién bié'n long song theo hùóng ngang là do sù màt càn bang trong tài càt theo hùóng ngang (tùc là sù khòng càn bang theo hùóng ngang giùa S và ST). S Ù mà't càn bang trong tài càt theo hùóng ngang chù yé'u gay bòi càc dòng chày vòng trong nùóc. Khi trong song tón tai dòng chày vòng, dòng nùóc màt khóng di theo phùdng chung là phùdng doc theo long dàn ma chày xièn sang mot bd con dòng day thì chày xièn sang bó dòi làp. Do dòng chày màt m a n h và trong (có S < Sj) con dòng chày day due và yèu (S > S-r) nén bd có dòng chày màt hùòng tói sé bj xòi con bò có dòng chày day hùóng tói sé dù(3c bói. Kè't qua là long song bj bièn dang, tù thàng thành cong, dà cong lai tié'p tue cong thèm, hìnb dang long .song trèn màt bang thay dói và di dòng qua lai. Trong thùc tè, hai loai dién bièn long song theo hùóng doc và theo hùóng ngang thuòng dóng thdi xày ra mot càch phùc tap gay nèn sù phùc tap cùa qua trình dién bièn long song. b) Dién bié'n long song hàng nàm và nhiéu nàm + Dien bién long song hàng nàm ., Dién bié'n long song hàng nàm là nhùng bié'n dang long song sinh ra mot càcb dinh kì chù yé'u do ành hùdng cùa ^^JhayjióLntutcjiùàe A i à J ù » 4 t f d ^ nùóc trong càc thói kì khàc nhau trong nàm và phù hdp vói sù thay dóijij^a mùc nùóc và lùu lùdng nùóc trong chu kì nàm. Dién bièn lóng song hàng nàm thùdng dùdc dàc trùng bòi sù luàn phién theo thdi gian cùa xói món và bói tu trèn mot doan song nào day. Thi du rò rét nhà't cùa loai dién bién này là bié'n dang long song khi có lù di qua. Khi có lù di qua, long song ò phàn tran lù bj xói con long song d p h à n j ù n g b'i thì dxicic bói. Trong diéu kién mùc nùóc cao, tùc là khi có lù, càc lach sàu thùdng bLxflLcòn càc ghénh^c^inj]^^ dùdc boi. Khi mùc nùóc thà'p tùc là sau khi lù di qua thì hién tùdng xày ra ngùdc lai, càc lach sàu dùdc bói con càc ghénh can bj xòi. Dòl vói nhùng song có lù thùdng xuyèn nhù càc song d nùóc ta, che dò nùóc song trong mùa lù dir eie dàc trùng bòi sù thay thè' lièn tue càc mùc nùóc lèn và xuò'ng làm cho qua trình bói và khoét càc lach sàu và ghénh can sé xen kè khòng ngùng. Kè't qua là hình thài long song tai càc lach sàu và ghénh can sé dao dòng xung quanh mot vj tri trung bình nhùng khòng làp lai mot càch hoàn toàn vé trang thài eù. 288