Giáo trình Dung sai lắp ghép - Nghề: Hàn - Trình độ: Cao đẳng nghề - CĐ Nghề Giao Thông Vận Tải Trung Ương II

Chia sẻ: Cuahuynhde Cuahuynhde | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Giáo trình Dung sai lắp ghép là môn kỹ thuật cơ sở nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản về việc tính toán và lựa chọn dung sai lắp ghép của sản phẩm sao cho vừa đảm bảo tính công nghệ và chất lượng cao, vừa phù hợp với tiêu chuẩn mà nhà nước Việt Nam ban hành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dung sai lắp ghép - Nghề: Hàn - Trình độ: Cao đẳng nghề - CĐ Nghề Giao Thông Vận Tải Trung Ương II

0 TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƯƠNG II ..............o0o.............. Gi¸o tr×nh M«n häc: dung sai l¾p ghÐp M· sè: MH 09 NghÒ hµn Tr×nh ®é: cao ®¼ng nghÒ Hải phòng, năm 2011
1 Lêi nãi ®Çu M«n dung sai l¾p ghÐp lµ m«n kü thuËt c¬ së nh»m cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ viÖc tÝnh to¸n vµ lùa chän dung sai l¾p ghÐp cña s¶n phÈm sao cho võa ®¶m b¶o tÝnh c«ng nghÖ vµ chÊt l-îng cao,võa phï hîp víi tiªu chuÈn mµ nhµ n-íc ViÖt Nam ban hµnh.MÆt kh¸c, m«n häc còng trang bÞ cho häc sinh c¸ch lùa chän vµ sö dông c¸c dông cô ®o thÝch hîp ®Ó kiÓm tra sù chÝnh x¸c cña s¶n phÈm. XuÊt ph¸t tõ c¸c yªu cÇu ®ã,tæ m«n ®· biªn so¹n tËp tµi liÖu nµy ®Ó ®¸p øng nhu cÇu gi¶ng d¹y vµ häc tËp cña gi¶ng viªn vµ häc sinh – sinh viªn. Gi¸o tr×nh ®-îc biªn so¹n theo ch-¬ng tr×nh m«n häc trong ch-¬ng tr×nh khung quèc gia cña nghÒ Hµn - tr×nh ®é Cao §¼ng NghÒ. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, tæ m«n ®· tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu vµ ®· lùa chän, cËp nhËt nh÷ng kiÕn thøc míi cã liªn quan ®Õn m«n häc vµ phï hîp víi ®èi t-îng sö dông còng nh- cè g¾ng g¾n nh÷ng néi dung lý thuyÕt víi nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ th-êng gÆp trong s¶n xuÊt, ®êi sèng ®Ó gi¸o tr×nh cã tÝnh thùc tiÔn cao. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh-ng ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt.RÊt mong ®ång nghiÖp vµ ®éc gi¶ gãp ý ®Ó gi¸o tr×nh nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Th¸ng 5n¨m 2011
2 Môc lôc §Ò môc Trang Lêi nãi ®Çu 1 Ch-¬ng 1: Kh¸i niÖm vÒ dung sai l¾p ghÐp 4 1. Kh¸i niÖm kÝch th-íc,sai lÖch vµ dung sai. 4 2. Kh¸i niÖm vÒ l¾p ghÐp vµ l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n 9 Ch-¬ng 2: C¸c lo¹i l¾p ghÐp 20 1. HÖ thèng dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n. 20 2. C¸c mèi ghÐp bÒ mÆt tr¬n th«ng dông 29 3. Dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng 38 4. Dung sai mèi ghÐp ren 47 Ch-¬ng 3 : Sai lÖch h×nh d¹ng, vÞ trÝ vµ nh¸m bÒ mÆt 54 1. Sai lÖch h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt 54 2. §é nh¸m bÒ mÆt 62 3. Chuçi kÝch th-íc 65 Ch-¬ng 4: C¸c dông cô ®o l-êng th«ng dông trong chÕ t¹o m¸y 1. Dông cô ®o cã ®é chÝnh x¸c thÊp 82 2. Th-íc cÆp 85 3. Panme 89 4. §ång hå so 95 5. C¸c dông cô ®o kiÓm kh¸c 97
3 Tµi liÖu tham kh¶o 1. PGS. TS. Ninh §øc Tèn - Dung sai vµ l¾p ghÐp, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004. 2. PGS. TS. Ninh §øc Tèn, GVC NguyÔn ThÞ Xu©n B¶y - Gi¸o tr×nh Dung sai l¾p ghÐp vµ kü thuËt ®o l-êng, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2003. 3. PGS. TS. Ninh §øc Tèn - Bµi gi¶ng Dung sai, tr-êng ®¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, 2000. 4. PGS. TS. Ninh §øc Tèn - Sæ tay Dung sai vµ l¾p ghÐp, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2005. 5. PGS. TS. Ninh §øc Tèn, TS §ç Träng Hïng - H-íng dÉn lµm bµi tËp Dung sai, tr-êng ®¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, 2001. 6. PGS. TS. Ninh §øc Tèn - Sæ tay Dung sai vµ l¾p ghÐp, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2005.. 7. Phan C«ng Tr×nh - Dung sai vµ kü thuËt ®o, tr-êng ®¹i häc kü thuËt H-ng Yªn, 2007. 8. Bïi ThÞ Th-, NguyÔn ThÞ Thä, §inh V¨n Thªm, D-¬ng V¨n C-êng - Gi¸o tr×nh dung sai l¾p ghÐp vµ ®o l-êng kü thuËt , Nhµ xuÊt b¶n Lao ®éng x· héi, Hµ Néi, 2005.
4 Ch-¬ng 1 . kh¸i niÖm vÒ dung sai l¾p ghÐp 1. kh¸i niÖm vÒ kÝch th-íc, sai lÖch , dung sai 1.1. Kh¸i niÖm kÝch th-íc; * D·y kÝch th-íc th¼ng tiªu chuÈn: §Ó thèng nhÊt ho¸ vµ tiªu chuÈn ho¸ kÝch th-íc cña chi tiÕt vµ l¾p ghÐp ng-êi ta ®· lËp ra 4 d·y sè -u tiªn kÝ hiÖu lµ Ra5, Ra10, Ra20, Ra40 ( b¶ng 1.1). Khi thiÕt kÕ chÕ t¹o chi tiÕt vµ s¶n phÈm, c¸c kÝch th-íc th¼ng danh nghÜa cña chóng ®-îc chän theo gi¸ trÞ cña c¸c d·y sè -u tiªn vµ ph¶i -u tiªn chän trong d·y cã ®é chia lín tr-íc nhÊt. ViÖc chän c¸c kÝch th-íc danh nghÜa cña chi tiÕt theo tiªu chuÈn gi¶m bít sè lo¹i, kÝch cì cña c¸c chi tiÕt vµ s¶n phÈm, do ®ã còng gi¶m bít ®-îc sè lo¹i, kÝch cì cña c¸c trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ nh- dông cô c¾t, dông cô ®o ch¼ng h¹n. Sè lo¹i gi¶m th× s¶n l-îng tõng lo¹i sÏ t¨ng, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. * KÝch th-íc danh nghÜa: - §Þnh nghÜa: Lµ kÝch th-íc ®-îc x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng cña chi tiÕt sau ®ã quy trßn (vÒ phÝa lín lªn) cho ®óng víi trÞ sè gÇn nhÊt cñ a d·y kÝch th-íc danh nghÜa tiªu chuÈn, b¶ng 1.1. Khi tra b¶ng 1.1 ta -u tiªn sö dông d·y 1( Ra5) tr-íc råi míi ®Õn d·y 2 ( R a10)... - Ký hiÖu: KÝch th-íc danh nghÜa ®-îc ký hiÖu lµ d N ®èi víi chi tiÕt trôc, DN ®èi víi chi tiÕt lç. - VÝ dô: Ch¼ng h¹n khi tÝnh to¸n theo søc bÒn vËt liÖu ta x¸c ®Þnh ®-îc ®-êng kÝnh cña chi tiÕt trôc lµ 29,876mm. Theo c¸c gi¸ trÞ cña d·y kÝch th-íc th¼ng tiªu chuÈn ta quy trßn lµ 30mm. VËy kÝch th-íc danh nghÜa cña chi tiÕt trôc d N= 30mm Trong chÕ t¹o c¬ khÝ ®¬n vÞ ®o kÝch th-íc th¼ng ®-îc dïng lµ milimÐt (mm) vµ qui -íc thèng nhÊt trªn c¸c b¶n vÏ mµ kh«ng cÇn ghi ký hiÖu ®¬n vÞ (mm) kÝch th-íc danh nghÜa ®ù¬c dïng lµm gèc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c sai lÖch vÒ kÝch th-íc.
5 B¶ng 1.1. d·y kÝch th-íc th¼ng tiªu chuÈn Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40 Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40 Ra 5 Ra 10 Ra 20 Ra 40 (R5) (R’10) (R’20) (R’40) (R5) (R’10) (R’20) (R’40) (R5) (R’10) (R’20) (R’40) 1,0 1,0 1,0 1,0 10 10 10 10 100 100 100 100 1,05 10,5 105 1,1 1,1 11 11 110 110 1,15 11,5 120 1,2 1,2 1,2 12 12 12 125 125 125 1,3 13 130 1,4 1,4 14 14 140 140 1,5 15 150 1,6 1,6 1,6 1,6 16 16 16 16 160 160 160 160 1,7 17 170 1,8 1,8 18 18 180 180 1,9 19 190 2,0 2,0 2,0 20 20 20 200 200 200 2,1 21 210 2,2 22 22 220 220 2,4 24 240 2,5 2,5 2,5 2,5 25 25 25 25 250 250 250 250 2,6 26 260 2,8 2,8 28 28 280 280 3,0 30 300 3,2 3,2 3,2 32 32 32 320 320 320 3,4 34 340 3,6 3,6 36 36 360 360 3,8 38 380 4,0 4,0 4,0 4,0 40 40 40 40 400 400 400 400 4,2 42 420 4,5 4,5 45 45 450 450 4,8 48 480 5,0 5,0 5,0 50 50 50 500 500 500 5,3 53 530 5,6 5,6 56 56 560 560 6,0 60 600 6,3 6,3 6,3 6,3 63 63 63 63 630 630 630 630 6,7 67 670 7,1 7,1 71 71 710 710 7,5 75 750 8,0 8,0 8,0 80 80 80 800 800 800 8,5 85 850 9,0 9,0 90 90 900 900 9,5 95 950 * KÝch th-íc thùc: - §Þnh nghÜa: Lµ kÝch th-íc nhËn ®-îc tõ kÕt qu¶ ®o víi sai sè cho phÐp. - Ký hiÖu: dth ®èi víi chi tiÕt trôc; Dth ®èi víi chi tiÕt lç.
6 - VÝ dô: Khi ®o kÝch th-íc ®-êng kÝnh trôc b»ng panme cã gi¸ trÞ v¹ch chia lµ 0,01mm. KÕt qu¶ ®o ®-îc lµ: 24,98mm, th× kÝch th-íc thùc cña trôc lµ d t =24,98mm, víi sai sè cho phÐp lµ ± 0,01mm. NÕu dïng dông cô ®o chÝnh x¸c h¬n th× kÝch th-íc thùc nhËn ®-îc còng chÝnh x¸c cao h¬n. * KÝch th-íc giíi h¹n: - §Þnh nghÜa: §Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi cho phÐp cña sai sè chÕ t¹o kÝch th-íc, ng-êi ta quy ®Þnh hai kÝch th-íc giíi h¹n (h×nh 1.1) lµ kÝch th-íc giíi h¹n lín nhÊt vµ kÝch th-íc giíi h¹n nhá nhÊt. - Ký hiÖu: Cã hai kÝch th-íc giíi h¹n: + KÝch th-íc giíi h¹n lín nhÊt (lµ kÝch th-íc thùc lín nhÊt cho phÐp) kÝ hiÖu dmax (Dmax) + KÝch th-íc giíi h¹n nhá nhÊt (lµ kÝch th-íc thùc nhá nhÊt cho phÐp) kÝ hiÖu dmin (Dmin) Chó ý: KÝch th-íc cña chi tiÕt ®· chÕ t¹o (kÝch th-íc thùc) n»m trong ph¹m vi cho phÐp Êy th× ®¹t yªu cÇu, nh- vËy chi tiÕt chÕ t¹o xong ®¹t yªu cÇu khi kÝch th-íc thùc cña nã tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc sau: Dmax ≥ Dth ≥ Dmin dmax ≥ dth ≥ dmin 1.2. Kh¸i niÖm sai lÖch giíi h¹n: * §Þnh nghÜa: Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a c¸c kÝch th-íc giíi h¹n vµ kÝch th-íc danh nghÜa. * KÝ hiÖu vµ c«ng thøc: - Sai lÖch giíi h¹n trªn: Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th-íc giíi h¹n lín nhÊt vµ kÝch th-íc danh nghÜa. + Sai lÖch giíi h¹n trªn cña chi tiÕt lç: ES ES = Dmax - DN Dmax = ES + DN DN = Dmax – ES + Sai lÖch giíi h¹n trªn cña chi tiÕt trôc: es es = dmax - dN dmax = es + d N dN = dmax - es - Sai lÖch giíi h¹n d-íi : Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th-íc giíi h¹n nhá nhÊt vµ kÝch th-íc danh nghÜa. + Sai lÖch giíi h¹n d-íi cña chi tiÕt lç: EI EI = Dmin - DN Dmin = EI + DN DN = Dmin - EI + Sai lÖch giíi h¹n d-íi cña chi tiÕt trôc: ei ei = d min - dN dmin = ei + d N dN = dmin – ei
7 Chó ý : - Sai lÖch giíi h¹n cã thÓ cã gi¸ trÞ “-“ (khi kÝch thø¬c giíi h¹n nhá h¬n kÝch th-íc danh nghÜa) hoÆc “+“ (khi kÝch th-íc giíi h¹n lín h¬n kÝch th-íc danh nghÜa) hoÆc b»ng “0“ (khi kÝch th-íc giíi h¹n b»ng kÝch th-íc danh nghÜa). - Sai lÖch giíi h¹n ®-îc ghi kÝ hiÖu trªn b¶n vÏ bªn c¹nh kÝch th-íc danh nghÜa vµ ®¬n vÞ lµ milimÐt (mm), trong b¶ng tiªu chuÈn dung sai tÝnh b»ng Micr«mÐt (  m). D¹ng chung: es Chi tiÕt lç D N ES ; Chi tiÕt trôc: d N EI ei 1.3. Kh¸i niÖm dung sai: * §Þnh nghÜa:lµ ph¹m vi cho phÐp cña sai sè. TrÞ sè dung sai b»ng hiÖu sè gi÷a kÝch th-íc giíi h¹n lín nhÊt víi kÝch th-íc giíi h¹n nhá nhÊt hoÆc b»ng hiÖu ®¹i sè gi÷a sai lÖch giíi h¹n trªn vµ sai lÖch giíi h¹n d-íi, h×nh1.1. * KÝ hiÖu vµ c«ng thøc: Dung sai ®-îc kÝ hiÖu lµ T ®-îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Chi tiÕt lç: TD = Dmax - Dmin TD = ES - EI Chi tiÕt trôc: Td = dmax - dmin Td = es – ei TD Td ES es ES EI es EI ei ei Dmin dmax Dmax Dmax TD Dmin dmaxd dmin dmin T DN dN ` H×nh 1.1 Chó ý: - Dung sai lu«n lu«n cã gi¸ trÞ d-¬ng vµ nã biÓu hiÖn ph¹m vi cho phÐp cña sai sè kÝch th-íc. - TrÞ sè dung sai cµng nhá th× ph¹m vi cho phÐp cña sai sè cµng nhá, yªu cÇu ®é chÝnh x¸c chÕ t¹o kÝch th-íc cµng cao. Ng-îc l¹i nÕu trÞ dung sai cµng lín th× yªu cÇu ®é chÝnh x¸c chÕ t¹o cµng thÊp. Nh- vËy dung sai ®Æc tr-ng cho ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cña kÝch th-íc hay cßn gäi ®é chÝnh x¸c thiÕt kÕ.
8 1.4. VÝ dô ¸p dông: VÝ dô 1: Gia c«ng mét chi tiÕt lç cã DN = 60mm. BiÕt Dmax= 60,05mm;Dmin = 59,97mm. TÝnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n trªn, sai lÖch giíi h¹n d-íi vµ dung sai chi tiÕt lç. NÕu chi tiÕt lç gia c«ng xong ®o ®-îc Dth= 60,03mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao? Ghi kÝch th-íc chi tiÕt trªn b¶n vÏ. Bµi gi¶i ¸p dông c¸c c«ng thøc ®· häc ta cã: ES = Dmax - DN = 60,05 - 60 = 0,05mm EI = Dmin - DN = 59,97 - 60 = - 0,03mm TD = Dmax - Dmin = 60,05 - 59,97 = 0,08mm Hay TD = ES - EI = 0,05 - (- 0,03) = 0,08mm NÕu chi tiÕt gia c«ng xong ®o ®-îc Dth = 60,03mm th× dïng ®-îc v× chi tiÕt lç ®¹t yªu cÇu khi Dmax≥ Dth≥Dmin mµ ®©y Dmax>Dth> Dmin, cô thÓ 60,05 > 60,03 > 59,97mm 0 , 05 C¸ch ghi kÝch th-íc trªn b¶n vÏ 60  0, 03 VÝ dô 2: BiÕt kÝch th-íc danh nghÜa cña chi tiÕt trôc cã d N= 25mm, c¸c sai lÖch giíi h¹n kÝch th-íc trôc lµ: es = + 0,053mm; ei = + 0,020mm. -TÝnh c¸c kÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai cña chi tiÕt trôc - KÝch th-íc thùc cña chi tiÕt trôc sau khi gia c«ng ®o ®-îc lµ: dth= 25,015mm chi tiÕt trôc ®· gia c«ng cã ®¹t yªu cÇu kh«ng? - Ghi kÝch th-íc chi tiÕt trªn b¶n vÏ. Bµi gi¶i - ¸p dông c¸c c«ng thøc ®· häc ta cã: dmax = dN + es = 25 + 0,053 = 25,053mm dmin = dN + ei = 25 + 0,020 = 25,020mm Td = dmax - dmin = 25,053 - 25,020 = 0,033mm Hay Td = es - ei = 0,053 - 0,020 = 0,033mm - Chi tiÕt trôc kh«ng ®¹t yªu cÇu khi kÝch th-íc thùc cña nã kh«ng tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc d max ≥dth ≥dmin mµ ®©y d max > dmin > d th, cô thÓ 25,053 >25,020 >25,015mm 0 , 053 - C¸ch ghi kÝch th-íc chi tiÕt trªn b¶n vÏ  25 0, 020 ( Trong ®ã ch÷ “ “ biÓu thÞ kÝch th-íc ®-êng kÝnh) Khi gia c«ng th× ng-êi thî ph¶i nhÈm tÝnh ra c¸c kÝch th-íc giíi h¹n, råi ®èi chiÕu víi kÝch th-íc ®o ®-îc (kÝch th-íc thùc) cña chi tiÕt ®· gia c«ng vµ ®¸nh gi¸ chi tiÕt ®¹t yªu cÇu hay kh«ng ®¹t yªu cÇu. D-íi ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ c¸ch nhÈm tÝnh kÝch th-íc giíi h¹n vµ ®¸nh gi¸, b¶ng 1.2.
9 B¶ng 1.2 KÝch th-íc KÝch th-íc giíi h¹n KÝch th-íc §¸nh gi¸ ghi trªn b¶n dmax = dN +es thùc kÕt qu¶ vÏ dmin = dN +ei 30 00..04 01 dmax = 30 + 0,04 = 30,04 dmin = 30 + 0,0 1 = 30,01 30,025 §¹t 30 00..02 01 dmax = 30 + 0,02 = 30,02 dmin = 30 - 0,0 1 = 29,99 29,992 §¹t 30  0,07 dmax = 30 + 0,07 = 30,07 29,92 Kh«ng ®¹t dmin = 30 - 0,0 7 = 29,93 30 0,045 dmax = 30 + 0,045 = 30,045 dmin = 30 + 0 = 30 30,05 Kh«ng ®¹t dmax = 30 + 0 = 30 29,94 Kh«ng ®¹t 30 0,03 dmin = 30 - 0,0 3 = 29,97 30 00,,02 04 dmax = 30 - 0,02 = 30,08 dmin = 30 - 0,0 4 = 29,96 29,99 §¹t 2. Kh¸i niÖm L¾p ghÐp vµ l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n 2.1. Kh¸i niÖm l¾p ghÐp: Hai hay mét sè chi tiÕt phèi hîp víi nhau cè ®Þnh (®ai èc vÆn vµo bu l«ng) hoÆc di ®éng (piston l¾p vµo xilanh) th× t¹o thµnh mèi ghÐp. Nh÷ng bÒ mÆt vµ kÝch th-íc mµ dùa theo chóng c¸c chi tiÕt phèi hîp víi nhau gäi lµ bÒ mÆt l¾p ghÐp vµ kÝch th-íc l¾p ghÐp. * BÒ mÆt l¾p ghÐp: 2 lo¹i BÒ mÆt bao ( bÒ mÆt chi tiÕt lç, r·nh) BÒ mÆt bÞ bao ( bÒ mÆt chi tiÕt trôc, con tr-ît) 1 2 2 d d 1 H×nh 1.2: 1- lç H×nh 1.3: 1- R·nh tr-ît 2- trôc 2- Con tr-ît * KÝch th-íc l¾p ghÐp: - KÝch th-íc cña bÒ mÆt bao: D - KÝch th-íc cña bÒ mÆt bÞ bao: d
10 Mét l¾p ghÐp bao giê còng cã chung mét kÝch th-íc danh nghÜa cho hai chi tiÕt l¾p ghÐp gäi lµ kÝch th-íc danh nghÜa cña l¾p ghÐp: D N = dN. *Ph©n lo¹i l¾p ghÐp C¸c mèi ghÐp sö dông trong chÕ t¹o m¸y cã thÓ ph©n lo¹i theo h×nh d¹ng bÒ mÆt l¾p ghÐp. - L¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n bao gåm: + L¾p ghÐp trô tr¬n: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt trô tr¬n, h×nh 1.2. + L¾p ghÐp ph¼ng: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ hai mÆt ph¼ng song song, h×nh 1.3. + L¾p ghÐp c«n tr¬n: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt nãn côt, h×nh 1.4 - L¾p ghÐp ren: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt xo¾n èc cã d¹ng pr«fin tam gi¸c, h×nh thang,...., h×nh 1.5. H×nh 1.4: L¾p ghÐp c«n tr¬n H×nh 1.5: L¾p ghÐp ren L¾p ghÐp truyÒn ®éng b¸nh r¨ng: BÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt tiÕp xóc mét c¸ch chu kú cña c¸c r¨ng b¸nh r¨ng (th-êng lµ bÒ mÆt th©n khai), h×nh 1.6. Trong thùc tÕ c¸c mèi ghÐp cña c¸c chi tiÕt m¸y cã d¹ng l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n hay l¾p ghÐp trô tr¬n ®-îc sö dông nhiÒu nhÊt. H×nh 1.6: L¾p ghÐp truyÒn ®éng b¸nh r¨ng 2.2. Kh¸i niÖm l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n: §Æc tÝnh cña l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n ®-îc x¸c ®Þnh bëi hiÖu sè kÝch th-íc cña bÒ mÆt bao vµ bÞ bao, nÕu hiÖu sè ®ã cã gi¸ trÞ d-¬ng (D - d > 0) th× l¾p ghÐp cã ®é hë, nÕu hiÖu sè cã gi¸ trÞ ©m (D - d < 0) th× l¾p ghÐp cã ®é d«i. Dùa vµo ®Æc tÝnh ®ã l¾p ghÐp ®-îc ph©n thµnh 3 nhãm. 2.2.1. Nhãm l¾p ghÐp láng: - §Æc ®iÓm: Trong l¾p ghÐp nµy kÝch th-íc cña bÒ mÆt bao (lç) lu«n lu«n lín h¬n kÝch th-íc cña bÒ mÆt bÞ bao (trôc) ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n cã ®é hë, h×nh1.7.
11 TD Sma x Smin Dmax Dmin dmax Td dmin H×nh 1.7 : L¾p ghÐp láng - Ký hiÖu vµ c«ng thøc tÝnh: + Ký hiÖu: §é hë cña l¾p ghÐp ký hiÖu lµ S + C«ng thøc: S=D–d * øng víi c¸c kÝch th-íc giíi h¹n ta cã ®é hë giíi h¹n:  §é hë giíi h¹n lín nhÊt: Smax = Dmax - dmin; hay Smax =(Dmax-DN) - (dmin- dN) = ES – ei  §é hë giíi h¹n nhá nhÊt: Smin = Dmin - dmax; hay Smin =(Dmin-DN) - (dmax - dN) = EI – es (§èi víi mét l¾p ghÐp DN = dN)  §é hë trung b×nh: STB S max  S min sTB  2 * Dung sai cña ®é hë hay dung sai cña l¾p ghÐp: TS TS = Smax - Smin = (Dmax - dmin)- (Dmin - dmax) =(Dmax - Dmin) + ( d max - dmin) Hay TS = TD + Td Nh- vËy: Dung sai cña ®é hë b»ng tæng dung sai kÝch th-íc lç vµ dung sai kÝch th-íc trôc. Dung sai ®é hë cßn gäi lµ dung sai cña l¾p ghÐp. Nã ®Æc tr-ng cho møc ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cña l¾p ghÐp. VÝ dô 1: Cho mét l¾p ghÐp trong ®ã kÝch th-íc lç lµ lç  60 0,03 , kÝch th-íc trôc lµ 0.04  60  0 ,1 , h·y tÝnh: - KÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai chi tiÕt lç vµ chi tiÕt trôc - TÝnh ®é hë giíi h¹n, ®é hë trung b×nh vµ dung sai cña l¾p ghÐp. Bµi gi¶i: Theo sè liÖu ®· cho ta cã:
12 Lç  60ES  0, 03mm EI  0 , trôc  60 es  0 , 04mm ei  0 ,1mm - TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai cña c¸c chi tiÕt: + §èi víi chi tiÕt lç: Dmax = ES + DN = 0,03 + 60 = 60,03 mm Dmin = EI + DN = 0 + 60 = 60 mm TD = ES - EI = 0,03 - 0 = 0,03mm Hay TD = Dmax - dmin = 60,03 - 60 = 0,03 mm + §èi víi chi tiÕt trôc: dmax = es + d N = - 0,04 + 60 = 59,96 mm dmin = ei + d N = - 0,1 + 60 = 59,90 mm Td = dmax - dmin = 59,96 - 59,90 = 0,06 mm Hay Td = es - ei =- 0,04 - (- 0,1) = 0,06 mm - §é hë giíi h¹n, ®é hë trung b×nh vµ dung sai cña l¾p ghÐp: Smax = Dmax - dmin = 60,03 - 59,90 = 0,13 mm Hay Smax = ES - ei = 0,03 - (- 0,1) = 0,13 mm Smin = Dmin - dmax = 60 - 59,96 = 0,04 mm Hay Smin = EI - es = 0 - (- 0,04) = 0,04 mm S max  S min 0,13  0,04 sTB    0,085 mm 2 2 TS = Smax - Smin = 0,13- 0,04 = 0,09 mm Hay TS = TD + Td = 0,03 + 0,06 = 0,09 mm 2.2.2. Nhãm l¾p ghÐp chÆt: - §Æc ®iÓm: Trong l¾p ghÐp chÆt, kÝch th-íc bÒ mÆt bao (lç) lu«n lu«n nhá h¬n kÝch th-íc bÒ mÆt bÞ bao (trôc), ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n cã ®é d«i, h×nh1.8. - Ký hiÖu vµ c«ng thøc tÝnh: §é d«i cña l¾p ghÐp ®-îc ký hiÖu vµ tÝnh nh- sau: N=d-D øng víi c¸c kÝch th-íc giíi h¹n cña trôc vµ lç ta cã ®é d«i giíi h¹n: Td Nma x Nmin dmax dmin Dmax TD Dmin H×nh 1.8 : L¾p ghÐp chÆt
13 + §é d«i giíi h¹n lín nhÊt: N max Nmax = dmax - Dmin hay Nmax = es – EI + §é d«i giíi h¹n nhá nhÊt: N min Nmin = dmin - Dmax hay Nmin = ei – ES + §é hë trung b×nh: STB N max  N min N TB  2 + Dung sai cña ®é d«i hay dung sai cña l¾p ghÐp: T N TN = Nmax - Nmin = (d max - Dmin) - (dmin - Dmax) = ( Dmax - Dmin) + ( d max - dmin) Hay TN = TD + Td Còng gièng nh- nhãm l¾p ghÐp láng, dung sai cña l¾p ghÐp chÆt lµ tæng dung sai cña hai chi tiÕt lç vµ trôc. VÝ dô 2: Cho mét l¾p ghÐp chÆt cã: Lç  80 0,03 ; trôc  80 00.,08 04 , h·y tÝnh - TrÞ sè ®é d«i giíi h¹n, ®é d«i trung b×nh cña l¾p ghÐp. - Dung sai cña chi tiÕt vµ dung sai cña l¾p ghÐp. Bµi gi¶i Víi sè liÖu ®· cho:lç 80 EI 0  , trôc 80 ES  0 , 03mm  es  0 , 08mm ei  0 , 04mm - TÝnh trÞ sè ®é d«i giíi h¹n, ®é d«i trung b×nh: Nmax= es - EI = 0,08 - 0 = 0,08 mm Nmin = ei – ES = 0,04 - 0,03 = 0,01mm N max  N min 0,08  0,01 N TB    0,045 mm 2 2 - TÝnh dung sai cña hai chi tiÕt, dung sai cña l¾p ghÐp: TD = ES - EI = 0,03 - 0 = 0,03 mm. Td = es - ei = 0,08 - 0,04 = 0,04 mm. TN = Nmax - Nmin = 0,08 - 0,01 = 0,07 mm Hay TN = TD + Td = 0,03 + 0,04 = 0,07 mm. 2.2.3. Nhãm l¾p ghÐp trung gian: - §Æc ®iÓm: Trong l¾p ghÐp nµy miÒn dung sai kÝch th-íc bÒ mÆt bao (lç) bè trÝ xen lÉn miÒn dung sai kÝch th-íc bÒ mÆt bÞ bao (trôc), h×nh1.9.
14 Smax TD Nmax Td dmax dmin Dmin Dmax H×nh 1.9: L¾p ghÐp trung gian Nh- vËy kÝch th-íc bÒ mÆt bao ®-îc phÐp dao ®éng trong ph¹m vi cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n kÝch th-íc bÒ mÆt bÞ bao vµ l¾p ghÐp nhËn ®-îc cã thÓ cã ®é hë hoÆc ®é d«i. - KÝ hiÖu vµ c«ng thøc tÝnh: + §é d«i giíi h¹n lín nhÊt: N max Nmax = dmax - Dmin hay Nmax = es - EI + §é hë giíi h¹n lín nhÊt : Smax Smax = Dmax - dmin hay Smax = ES - ei + Dung sai cña l¾p ghÐp: TSN TSN = Smax + Nmax = ( Dmax - dmin ) + (d max - Dmin ) = ( Dmax - Dmin ) + (d max - dmin ) Hay TSN = TD + Td Tr-êng hîp trÞ sè ®é hë giíi h¹n lín nhÊt (Smax) lín h¬n trÞ sè ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt (N max) th× ta tÝnh ®é hë trung b×nh: Smax  Nmax STB  2 Ng-îc l¹i nÕu trÞ sè ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt (N max) lín h¬n trÞ sè ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt (Smax) th× ta tÝnh ®é d«i trung b×nh: N max  S max N TB  2 VÝ dô1: Cho mét l¾p ghÐp trung gian cã : Lç 70 ± 0,02 ; trôc 70 - 0,04 , . - TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai hai chi tiÕt.
15 - TÝnh trÞ ®é hë, ®é d«i giíi vµ ®é hë hoÆc ®é d«i trung b×nh - TÝnh dung sai l¾p ghÐp ? Bµi gi¶i Theo sè liÖu cho ta cã: Lç 70 70 ES0, 02mm es0 EI 0, 02mm , trôc ei0, 04mm - KÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai 2 chi tiÕt: + Chi tiÕt lç: Dmax = ES + DN = 0,02 + 70 = 70,02 mm Dmin = EI + DN = - 0,02 + 70 = 69,98 mm TD = ES - EI = 0,02 - ( - 0,02 ) = 0,04 mm Hay TD = Dmax - Dmin = 70,02 - 69,98 = 0,04mm + Chi tiÕt trôc: dmax = es + d N = 0 + 70 = 70mm dmin = ei + d N = - 0,04 + 70 = 69,96mm Td = dmax - dmin = 70 - 69,96 = 0,04mm Hay Td = es - ei = 0 - (- 0,04) = 0,04mm - TrÞ sè ®« hë, ®é d«i giíi h¹n: Smax = Dmax - dmin Hay Smax = ES - ei = 0,02 - (- 0,04) = 0,06mm Nmax = dmax - Dmin Hay Nmax = es - EI = 0 - (- 0,02) = 0,02mm Trong vÝ dô nµy: Smax= 0,06mm > N max= 0,02mm nªn ta tÝnh ®é hë trung b×nh Smax  N max STB  2  0 , 060 , 02 2  0,02 mm - Dung sai cña l¾p ghÐp: TSN = Smax + Nmax = 0,06 + 0,02 = 0,08mm
16 Hay TSN = TD + Td = 0,04 + 0,04 = 0,08mm VÝ dô 2: Cho mét l¾p ghÐp theo hÖ thèng lç c¬ b¶n ®-êng kÝnh danh nghÜa lµ 50mm. Dung sai trôc lµ 40m; dung sai cña lç lµ 0,03mm. §é hë nhá nhÊt lµ 0,01mm. - TÝnh c¸c gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n cña hai chi tiÕt? - TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n cña 2 chi tiÕt? - TÝnh ®é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, trung b×nh vµ dung sai cña l¾p ghÐp. - Chi tiÕt trôc gia c«ng xong ®o ®-îc 49,98mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao? Bµi gi¶i: - TÝnh ES,EI es, ei? Theo bµi ra l¾p ghÐp theo hÖ lç nªn Dmin = DN = 50mm  EI = 0 Theo c«ng thøc: TD = ES - EI  ES = TD Thay sè ES = 0,03mm = 30m Theo c«ng thøc: Smin = EI - es  es = EI - Smin= 0 - 0,01= - 0,01mm = -10m Theo c«ng thøc Td = ei - es ei = es - Td = - 10 - 40 = -50m = - 0,05mm. Nh- vËy trÞ sè c¸c sai lÖch giíi h¹n c¸c chi tiÕt nh- sau: Lç: EI = 0; ES = 30m. Trôc: ei = - 50m; es = -10m. - TÝnh Dmax ; Dmin ; dmax ; dmin Dmax = ES + DDN = 0,03 + 50 = 50,03 mm Dmin = EI + DDN = 0 + 50 = 50 mm dmax = es + d DN = - 0,01 + 50 = 49,99mm dmin = ei + d DN = - 0,05 + 50 = 49,95mm - TÝnh Smax ; Smin STB ; TS Smax = ES - ei = 0,03 - (- 0,05) = 0,08mm Hay Smax = Dmax - dmin = 50,03 - 49,95 = 0,08mm Theo bµi ra Smin = 0,01mm S max  S min 0,08  0,01 sTB    0,045 mm 2 2 TS = Smax - Smin = 0,08 - 0,01 = 0,07mm Hay TS = TD + TD = 0,03 + 0,04 = 0,07mm - Chi tiÕt trôc gia c«ng xong ®o ®-îc d th = 49,98mm cã dïng ®-îc v× theo yªu cÇu cña chi tiÕt trôc dïng ®-îc khi. dmax ≥ dth ≥ dmin mµ ®©y d max > dth > dmin cô thÓ 49,99 > 49,98 > 49,95 mm
17 VÝ dô 3: Cho mét l¾p ghÐp theo hÖ thèng trôc c¬ b¶n ®-êng kÝnh danh nghÜa lµ 100mm. Dung sai trôc lµ 30m; dung sai cña lç lµ 0,02mm. §é d«i nhá nhÊt lµ 0,04mm. - TÝnh c¸c gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n cña hai chi tiÕt? - TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n cña 2 chi tiÕt lç vµ trôc. - TÝnh ®é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, ®é d«i trung b×nh vµ dung sai cña l¾p ghÐp? - Chi tiÕt lç gia c«ng xong ®o ®-îc 99,98mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao? Bµi gi¶i: - TÝnh ES,EI es, ei? Theo bµi ra l¾p ghÐp theo hÖ trôc nªn d max = dN = 100mm  es = 0 Theo c«ng thøc: Td = es - ei  ei = -Td Thay sè ei = - 30m Theo c«ng thøc: N min = ei - ES ES = ei - Nmin= -30 – 40 = -70m=- 0,07mm Theo c«ng thøc TD = ES - EI EI = ES - TD = - 70 - 20 = -90m = - 0,09mm. Nh- vËy trÞ sè c¸c sai lÖch giíi h¹n c¸c chi tiÕt nh- sau: Lç: EI = - 90; ES =- 70m. Trôc: ei = - 30m; es = 0. - TÝnh Dmax ; Dmin ; dmax ; dmin Dmax = ES + DDN = - 0,07 + 100 = 99,93 mm Dmin = EI + DDN = - 0,09 + 100 = 99,91 mm dmax = es + d DN = 0 + 100 = 100mm dmin = ei + d DN = - 0,03 + 100 = 99,97mm - TÝnh Nmax ; Nmin NTB ; TN Nmax = es - EI = 0 - (- 0,09) = 0,09mm Hay Nmax = dmax - Dmin = 100 - 99,91 = 0,09mm Theo bµi ra N min = 0,04mm N max  N min 0,09  0,04 N TB    0,065 mm 2 2 TN = Nmax - Nmin = 0,09 - 0,04 = 0,05mm Hay TS = TD + TD = 0,03 + 0,02 = 0,05mm - Chi tiÕt trôc gia c«ng xong ®o ®-îc Dth = 99,98mm cã dïng ®-îc v× theo yªu cÇu cña chi tiÕt trôc dïng ®-îc khi. Dmax ≥ Dth ≥ Dmin mµ ®©y Dth >Dmax > Dmin cô thÓ 99,98 > 99,93 > 99,91 mm
18 C©u hái «n tËp 1. Ph©n biÖt kÝch th-íc danh nghÜa, kÝch th-íc thùc? kÝch th-íc giíi h¹n. 2.T¹i sao ph¶i qui ®Þnh kÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai. §iÒu kiÖn ®Ó ®¸nh gi¸ kÝch th-íc chi tiÕt chÕ t¹o ra ®¹t yªu cÇu hay kh«ng ®¹t yªu cÇu ? 3.Dung sai lµ g×? ph©n biÖt dung sai cña chi tiÕt vµ dung sai l¾p ghÐp. ViÕt c«ng thøc tÝnh dung sai chi tiÕt. 4. ThÕ nµo lµ sai lÖch giíi h¹n, ký hiÖu vµ c«ng thøc tÝnh? 5. Nªu ®Æc ®iÓm vµ c«ng thøc tÝnh cho c¸c nhãm l¾p ghÐp. Bµi tËp Bµi 1. Chi tiÕt trôc cã kÝch th-íc danh nghÜa lµ 35 mm, kÝch th-íc giíi h¹n lín nhÊt lµ 35,04 mm, kÝch th-íc giíi h¹n nhá nhÊt lµ 34,98 mm. - TÝnh c¸c sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña chi tiÕt trôc. - C¸ch ghi kÝch th-íc chi tiÕt trôc trªn b¶n vÏ. - Chi tiÕt trôc gia c«ng xong ®o ®-îc 35,01 mm cã dïng ®-îc kh«ng? Tai sao. 0 , 03 Bµi 2. Chi tiÕt lç cã kÝch th-íc trªn b¶n vÏ lµ  70 0 , 02 , h·y tÝnh - KÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai chi tiÕt? - Lç gia c«ng xong ®o ®-îc 70,04 mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao? Bµi 3. TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai kÝch th-íc chi tiÕt trong c¸c tr-êng hîp sau: a ) 80 00, 07 c) 160 00,,140 040 e) 90 00,,17 37 b) 100  00,, 05 02 d )  72 00,125 f ) 120  00,,105 025 Bµi 4. Cho mét l¾p ghÐp trong ®ã kÝch th-íc lç lµ 80+0,03 , kÝch th-íc trôc lµ  80 00,,09 06 , h·y tÝnh: - KÝch th-íc giíi h¹n vµ dung sai cña c¸c chi tiÕt. - §é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, trung b×nh vµ dung sai l¾p ghÐp. Bµi 5. Cho mét l¾p ghÐp theo hÖ thèng lç c¬ b¶n ®-êng kÝnh danh nghÜa lµ 65mm. Dung sai trôc lµ 40m; dung sai cña lç lµ 0,03mm. §é hë nhá nhÊt lµ 0,01mm. - TÝnh kÝch th-íc giíi h¹n cña chi tiÕt lç vµ chi tiÕt trôc. - TÝnh ®é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, trung b×nh vµ dung sai l¾p ghÐp. - Chi tiÕt trôc gia c«ng xong ®o ®-îc 49,98 mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao? Bµi 6. Cho mét l¾p ghÐp theo hÖ thèng trôc c¬ b¶n cã kÝnh danh nghÜa lµ 75mm. Dung sai trôc lµ 0,03mm; dung sai cña lç lµ 0,04mm. §é d«i giíi h¹n lín nhÊt lµ 90 m. - TÝnh trÞ sè giíi h¹n cña lç vµ trôc. - TÝnh ®é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, trung b×nh vµ dung sai l¾p ghÐp. - Chi tiÕt lç gia c«ng xong ®o ®-îc 74,95 mm cã dïng ®-îc kh«ng? T¹i sao?
19 Bµi 7. Cho mét l¾p ghÐp theo hÖ thèng trôc c¬ b¶n cã kÝnh danh nghÜa lµ 50mm. Dung sai trôc lµ 0,05mm, chi tiÕt lç cã kÝch th-íc lµ  50  0 , 01 . 0 , 04 - TÝnh trÞ sè giíi h¹n vµ dung sai cña lç vµ trôc? - TÝnh ®é hë hoÆc ®é d«i giíi h¹n, trung b×nh vµ dung sai cña l¾p ghÐp? Bµi 8. Cho mét l¾p ghÐp trong ®ã kÝch th-íc lç lµ  56 0 , 04 .TÝnh sai lÖch giíi h¹n cña trôc trong c¸c tr-êng hîp sau: - §é hë giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Smax= 136m, Smin =60m - §é d«i giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Nmax= 51m, Nmin =2m - §é hë vµ ®é d«i giíi h¹n cña l¾p ghÐp lµ: Smax= 39,5m, Nmax =9,5m