Giáo trình Giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông: Phần 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB)Giáo trình Giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông: Phần 2 tập trung tìm hiểu về việc giảng dạy lí thuyết và bài tập Hóa học ở trung học phổ thông. Giáo trình hữu ích với các bạn chuyên ngành Sư phạm Hóa học và những bạn quan tâm tới lĩnh vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông: Phần 2

Chöông IV GIAÛNG DAÏY LYÙ THUYEÁT VAØ BAØI TAÄP HOAÙ HOÏC ÔÛ THPT ξ1. GIAÛNG DAÏY PHAÀN LYÙ THUYEÁT CHUÛ ÑAÏO CUÛA CHÖÔNG TRÌNH HOÙA TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG I GIÔÙI THIEÄU NOÄI DUNG VAØ CAÁU TRUÙC PHAÀN LYÙ THUYEÁT CHUÛ ÑAÏO. Thuyeát caáu taïo nguyeân töû, lieân keát hoùa hoïc, ÑLTH vaø HTTH laø lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa chöông trình hoùa THPT. Noù ñöôïc xeáp troïn trong 2 chöông ñaàu cuûa lôùp 10. Noäi dung kieán thöùc trong 2 chöông naøy coù moái lieân heä loâgic chaët cheõ. Ñeå thaáy moái quan heä naøy ta haõy xeùt caáu truùc chung cuûa chöông I vaø II. Chöông I: CAÁU TAÏO NGUYEÂN TÖÛ Toaøn chöông coù 4 baøi + 2 baøi ñoïc theâm (º) §1. Thaønh phaàn caáu taïo cuûa nguyeân töû, kích thöôùc khoái löôïng nguyeân töû − Moät vaøi döõ kieän thöïc nghieäm chöùng toû nguyeân töû coù caáu taïo phöùc taïp. Söï phaùt hieän ra electron. §2. Haït nhaân nguyeân töû - Nguyeân toá hoùa hoïc - Ñoàng vò §3.Voû nguyeân töû 1. Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû 2. Lôùp electron 3. Phaân lôùp electron 4. Obitan 5. Soá electron toái ña trong 1 phaân lôùp 6. Caáu truùc electron trong nguyeân töû caùc nguyeân toá 7. Ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng §4. HTTH caùc nguyeân toá hoùa hoïc 1. Nguyeân taéc saép xeáp 2. Baûng tuaàn hoaøn A. Soá thöù töï B. Chu kyø C. Nhoùm vaø phaân nhoùm D. Giôùi thieäu moät vaøi phaân nhoùm chính (VIII, I, VII) 3. Nhaän xeùt veà söï bieán ñoåi caáu truùc electron cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn. − Söï phoùng xaïvaø söï bieán ñoåi caùc nguyeân toá hoùa hoïc. Chöông II. LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC - ÑLTH MENÑEÂLEÂEP Toaøn chöông coù 9 baøi + 2 baøi ñoïc theâm. §1. Lieân keát coäng hoùa trò - Söï ï taïo thaønh lieân keát coäng hoùa trò - Lieân keát coäng hoùa trò khoâng coù cöïc vaø coù cöïc §2. Lieân keát ion 39
- Söïï taïo thaønh ion - Söï taïo thaønh lieân keát ion - Keát luaän veà söï taïo thaønh lieân keát hoaù hoïc §3. Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá - Electron hoùa trò - Hoùa trò cuûa 1 nguyeân toá trong hôïp chaát ion - Hoùa trò cuûa 1 nguyeân toá trong hôïp chaát coäng hoùa trò §4. Tinh theå - Tinh theå nguyeân töû - Tinh theå phaân töû - Tinh theå ion - Tinh theå kim loaïi §5. Mol §6. Tyû khoái cuûa chaát khí §7. Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc - Tính kim loaïi, phi kim - Ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân toá - Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá - Tính chaát cuûa caùc oâxit vaø hyñroâxit cuûa caùc nguyeân toá thuoäc phaân nhoùm chính. §8. Vò trí cuûa caùc nguyeân toá trong HTTH vaø tính chaát hoùa hoïc cuûa chuùng §9. ÑLTH Menñeâleâep º Vai troø cuûa ÑLTH ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc º Vaøi neùt veà quaù trình xaây döïng ÑLTH vaø HTTH So saùnh vôùi chöông trình tröôùc caûi caùch ta thaáy coù söï thay ñoåi lôùn : Chöông trình tröôùc caûi Chöông trình caûi caùch caùch Chöông CAÁU TAÏO NGUYEÂN CAÁU TAÏO NGUYEÂN 1 TÖÛ TÖÛ (Coù giôùi thieäu HTTH) Chöông ÑLTH – HTTH LIEÂN KEÁT HOAÙ HOÏC – 2 ÑLTH Chöông LKHH – PHAÛN ÖÙNG PHAÛN ÖÙNG OXY HOÙA 3 OXY HOÙA – KHÖÛ - KHÖÛ Ñieåm khaùc cuûa chöông trình caûi caùch laø: - HTTH hoïc ngay sau phaàn caáu taïo nguyeân töû - ÑLTH hoïc ngay sau HTTH vaø LKHH Coù yù kieán cho raèng: Menñeâleâep khaùm phaù ra ÑLTH vaø treân cô sôû ñoù xaây döïng HTTH. HTTH laø heä quaû quan troïng nhaát cuûa ÑLTH. Vaäy taïi sao laïi hoïc ÑLTH sau HTTH? vaø taïi sao laïi hoïc HTTH ngay sau phaàn caáu taïo nguyeân töû? Taùc giaû chöông trình caûi caùch ñaõ coù duïng yù gì trong vieäc thay ñoåi traät töï saép xeáp treân? Nguyeân nhaân cuûa söï thay ñoåi ñoù laø: trong chöông trình tröôùc caûi caùch HTTH ñöôïc xaây döïng döïa theo söï bieán ñoåi tính chaát hoùa hoïc cuûa caùc nguyeân toá. Coøn chöông trình caûi caùch HTTH ñöôïc xaây döïng döïa vaøo söï bieán ñoåi veà caáu truùc haït nhaân nguyeân töû. ÔÛ ñaây taùc giaû muoán nhaán maïnh nguyeân 40
nhaân quyeát ñònh tính chaát cuûa nguyeân toá laø caáu taïo nguyeân töû. Ñaây cuõng laø quy luaät chung laøm cô sôû cho söï saép xeáp caùc nguyeân toá. Ñi saâu hôn nöõa vaøo caáu truùc cuûa 2 chöông ta thaáy: ñeå hoïc ÑLTH, nghieân cöùu söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc, thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa caùc ñôn chaát vaø hôïp chaát cuûa caùc nguyeân toá khoâng chæ caàn kieán thöùc veà caáu taïo nguyeân töû maø coøn caàn coù kieán thöùc veà hoùa trò vaø lieân keát hoùa hoïc. Vì vaäy ÑLTH ñöôïc xeáp xuoáng cuoái chöông 2 sau phaàn lieân keát. II. GIAÛNG DAÏY CHÖÔNG CAÁU TAÏO NGUYEÂN TÖÛ. A.Muïc ñích trí ñöùc duïc, yeâu caàu cuûa chöông: 1- Môû roäng vaø laøm saâu saéc hôn kieán thöùc veà chaát vaø caáu taïo chaát thoâng qua vieäc nghieân cöùu CTNT. Töø ñoù môû ra cho hoïc sinh moät caùch nhìn môùi vôùi caùc kieán thöùc ñaõ hoïc ôû lôùp 8 vaø lôùp 9, thaáy roõ hôn baûn chaát cuûa caùc khaùi nieäm, caùc hieän töôïng vaø phaûn öùng hoùa hoïc. Caàn laøm cho hoïc sinh naém vöõng caùc vaán ñeà cô baûn sau: + Thaønh phaàn, caáu taïo, kích thöôùc, khoái löôïng cuûa nguyeân töû. + Caáu taïo haït nhaân nguyeân töû, ñieän tích haït nhaân, ñònh nghóa nguyeân toá, ñoàng vò, khoái löôïng nguyeân töû trung bình. + Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû, söï phaân boá electron trong caùc lôùp, phaân lôùp, ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng. 2- Treân cô sôû caáu truùc electron trong nguyeân töû caùc nguyeân toá xaây döïng baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc. Caàn laøm cho hoïc sinh naém ñöôïc caáu truùc baûng tuaàn hoaøn, söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn soá electron ngoaøøi cuøng khi ñieän tích haït nhaân taêng. Giôùi thieäu moät vaøi phaân nhoùm chính cho hoïc sinh coù khaùi nieäm veà nhoùm nguyeân toá ñaëc bieät laø thaáy söï lieân quan giöõa CTNT (nhaáùt laø soá electron lôùp ngoaøi cuøng ) vôùi tính chaát hoùa hoïc cuûa caùc nguyeân toá. 3- Thuyeát CTNT laø cô sôû khoa hoïc cuûa trieát hoïc duy vaät bieän chöùng. CTNT cuûa caùc nguyeân toá laø moät ví duï sinh ñoäng veà quy luaät thoáng nhaát vaø ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp, quy luaät löôïng ñoåi chaát ñoåi. Noù chöùng minh khaû naêng nhaän thöùc theá giôùi cuûa con ngöôøi, kích thích loøng say meâ khoa hoïc, yeâu thích moân hoùa, phaùt trieån trí töôûng töôïng cho hoïc sinh. B . Nhöõng ñieàu caàn chuù yù khi giaûng daïy: 1- Phaàn CTNT coù tính chaát töông ñoái ñoäc laäp, noäi dung kieán thöùc môùi hoaøn toaøn vaø khaù tröøu töôïng nhö obitan, möùc naêng löôïng, nguyeân lyù vöõng beàn. Caàn duøng moät soá baøi toaùn ñôn giaûn nhö tính tyû soá khoái löôïng giöõa electron vaø haït nhaân, xaùc ñònh baùn kính nguyeân töû, khoái löôïng tuyeät ñoái cuûa nguyeân töû... ñeå hoïc sinh hieåu roõ hôn veà nguyeân töû ñoàng thôøi laøm giaûm tính tröøu töôïng cuûa moân hoïc. 2- Khi vieát sô ñoà phaân boá electron trong nguyeân töû caùc nguyeân toá theo möùc naêng löôïng taêng daàn: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s... caàn traùnh laáy ví duï rôi vaøo tröôøøng hôïp baát thöôøng: caùc nguyeân toá coù caáu hình nöûa baõo hoøa p3, d5, f7 nhö Cr, Cu, Mo, Ru, Pd, Ag , Au . 3- Khi giaûng baøi caàn chuù yù ñeán tính loâgic chaët cheõ vaø tính heä thoáng cuûa baøi giaûng. HTTH chính laø söï phaân loaïi caùc nguyeân toá, caùc ñôn chaát vaø hôïp chaát cuûa chuùng moät caùch khoa hoïc nhaát. Menñeâleâep laø ngöôøi ñaõ phaùt hieän ra quy luaät chung laøm cô sôû cho söï saép xeáp caùc nguyeân toá. Quy luaät chi phoái tính chaát caùc nguyeân toá laø: caáu taïo nguyeân töû quyeát ñònh tính chaát cuaû nguyeân toá. Trong SGK, HTTH ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caáu truùc electron cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá. Chính vì vaäy caùc ñònh nghóa veà chu kyø, nhoùm, phaân nhoùm cuõng döïa treân cô sôû ñoù. 4- Phöông phaùp giaûng daïy chuû yeáu laø thuyeát trình, song moät soá phaàn coù theå keát hôïp thuyeát trình vôùi phöông phaùp neâu vaán ñeà. 41
5- Caàn coá gaéng laøm moät soá thí nghieäm ñeå baøi hoïc theâm haáp daãn nhö : thí nghieäm chöùng minh caùc electron ngoaøi cuøng quyeát ñònh tính chaát hoaù hoïc cuûa nguyeân toá, thí nghieäm caùc nguyeân toá trong cuøng phaân nhoùm coù tính chaát hoaù hoïc gioáng nhau… III. GIAÛNG DAÏY CHÖÔNG LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC - ÑÒNH LUAÄT TUAÀN HOAØN. A.Muïc ñích trí ñöùc duïc, yeâu caàu cuûa chöông: 1- Cung caáp cho hoïc sinh nhöõng kieán thöùc veà söï taïo thaønh phaân töû töø nguyeân töû, lieân keát coäng hoùa trò vaø lieân keát ion, lieân keát trong caùc tinh theå, hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá trong hôïp chaát coäng hoùa trò vaø hôïp chaát ion. 2- Cho hoïc sinh bieát caùch söû duïng ñôn vò mol vaøo caùc pheùp tính hoùa hoïc, hieåu yù nghóa cuûa mol vaø theå tích mol phaân töû cuûa chaát khí, bieát caùch xaùc ñònh tyû khoái caùc khí, tính khoái löôïng phaân töû döïa vaøo tyû khoái. 3- Ñònh luaät tuaàn hoaøn laø moät trong nhöõng ñònh luaät cô baûn cuûa töï nhieân. Hoïc sinh caàn naém vöõng söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn moät soá tính chaát tieâu bieåu cuûa caùc nguyeân toá vaø giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân cuûa söï bieán ñoåi ñoù. Töø vò trí cuûa moät nguyeân toá trong HTTH suy ra caáu taïo nguyeân töû, roài töø caáu taïo nguyeân töû suy ra tính chaát hoùa hoïc. Bieát so saùnh tính chaát cuûa caùc nguyeân toá trong coät, haøng. Reøn cho hoïc sinh kyõ naêng söû duïng baûng tuaàn hoaøn vaøo vieäc hoïc taäp hoùa hoïc moät caùch coù heä thoáng vaø quy luaät. 4- Quaù trình giaûng daïy chöông naøy coù taùc duïng phaùt trieån trí töôûng töôïng, tö duy phaân tích toång hôïp, khaùi quaùt hoùa, heä thoáng hoùa. 5- Phaàn ÑLTH laøm saùng toû 3 quy luaät cuûa pheùp bieän chöùng. B. Nhöõng ñieàu caàn chuù yù khi giaûng daïy: 1- Chöông I vaø II laø phaàn kieán thöùc ñaëc bieät quan troïng cuûa chöông trình hoùa THPT, trong ñoù vieäc hoïc caáu taïo nguyeân töû vaø lieân keát hoùa hoïc laø neàn taûng cho vieäc nghieân cöùu ÑLTH. Hoïc sinh chæ coù theå tieáp thu toát ñònh luaät treân cô sôû naém chaéc veà caáu taïo nguyeân töû vaø lieân keát hoùa hoïc. 2- Khi daïy phaàn lieân keát hoùa hoïc caàn nhaán maïnh: + Nguyeân nhaân vieäc taïo thaønh lieân keát laø caùc nguyeân töû keát hôïp vôùi nhau ñeå taïo ra toå hôïp môùi coù döï tröõ naêng löôïng thaáp hôn, do ñoù beàn hôn. + Caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau ñeå ñaït tôùi caáu truùc beàn cuûa khí hieám theo 2 caùch: - Goùp chung 1 hay nhieàu electron ñeå taïo caëp e chung - Chuyeån haún 1 hay nhieàu electron töø nguyeân töû naøy ñeán nguyeân töû khaùc ñeå taïo thaønh ion. + Lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc laø daïng chuyeån tieáp cuûa lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc vaø lieân keát ion. Khoâng coù lieân keát ion thuaàn tuùy. + Ñieàu kieän ñeå taïo thaønh lieân keát coäng hoùa trò vaø lieân keát ion khoâng chæ döïa vaøo hieäu soá ñoä aâm ñieän (khoaûng 1,7 nhö saùch giaùo khoa neâu), maø coøn chuù yù lieân keát ion chæ taïo thaønh khi caùc kim loaïi ñieån hình hoùa hôïp vôùi caùc phi kim ñieån hình. Tröôøng hôïp HF: ∆x = 4 -2,1 = 1,9 >1,7 nhöng lieân keát HF laïi laø lieân keát coäng hoaù trò. 3- Baøi caùc tinh theå laø söï vaän duïng lyù thuyeát veà lieân keát hoaù hoïc vaøo thöïc teá, vì vaäy caàn laøm roõ moái quan heä giöõa lieân keát hoaù hoïc trong tinh theå vôùi tính chaát cuûa chuùng: nhieät ñoä noùng chaûy, nhieät ñoä soâi, tính tan, tính daãn ñieän, daãn nhieät, ñoä beàn... 4- Ñònh luaät tuaàn hoaøn neâu leân quy luaät bieán thieân tính chaát cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá hoaù hoïc; bieán thieân veà thaønh phaàn vaø tính chaát caùc ñôn chaát, caùc hôïp chaát taïo neân töø caùc nguyeân toá. Caàn laøm roõ moät soá khaùi nieäm sau: 42
- Tính chaát cuûa nguyeân töû bao goàm: caáu truùc nguyeân töû, baùn kính nguyeân töû, theå tích nguyeân töû, baùn kính ion, naêng löôïng ion hoaù, aùi löïc vôùi electron, tính chaát quang hoïc, töø tính... trong ñoù noåi baät laø tính kim loaïi, phi kim vaø hoaù trò cuûa caùc nguyeân toá. - Tính chaát cuûa caùc ñôn chaát (nguyeân toá ôû daïng töï do) goàm tính deûo, ñoä raén, nhieät ñoä noùng chaûy, nhieät hoùa hôi, ñoä daãn ñieän, daãn nhieät, naêng löôïng solvat hoùa, theá oxyhoùa tieâu chuaån, khoái löôïng rieâng, maøu saéc... Tính chaát cuûa ñôn chaát coøn phuï thuoäc vaøo daïng thuø hình. Moät soá ñôn chaát coù theå toàn taïi döôùi caùc daïng thuø hình khaùc nhau neân töø 105 nguyeân toá trong HTTH taïo neân gaàn 400 ñôn chaát . - Tính chaát cuûa caùc hôïp chaát goàm nhieät ñoä noùng chaûy, nhieät ñoä soâi, tính tan, maøu saéc... ñaëc bieät caàn chuù yù ñeán tính axit - bazô cuûa caùc oxit, hiñroxit. 5- Chöông naøy neân laøm moät soá thí nghieäm nhö: thí nghieäm chöùng minh hiñro phaân töû hoaït ñoäng keùm hôn hiñro nguyeân töû (trong phaân töû H2 coù lieân keát); thí nghieäm veà tính khoâng beàn cuûa tinh theå phaân töû I2; thí nghieäm veà söï bieán ñoåi tính chaát cuûa caùc nguyeân toá trong phaân nhoùm chính. CAÂU HOÛI 1. Taïi sao laïi noùi ÑLTH, HTTH laø lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa chöông trình hoùa phoå thoâng? 2. Vò trí cuûa ÑLTH, HTTH trong chöông trình caûi caùch? tröôùc caûi caùch? Giaûi thích lyù do saép xeáp ôû moãi chöông trình. 3. Vì sao chöông trình tröôùc caûi caùch xeáp LK ION tröôùc LK CHT coøn chöông trình caûi caùch thì ngöôïc laïi? 4. Xaùc ñònh troïng taâm (nhöõng kieán thöùc coát loõi quan troïng nhaát) cuûa chöông I vaø II saùch giaùo khoa hoùa hoïc lôùp 10. 5. Cho 8 ví duï minh hoïa quy luaät bieán thieân tính chaát cuûa caùc hôïp chaát cuûa caùc nguyeân toá theo chu kyø, theo phaân nhoùm chính. ξ 2. GIAÛNG DAÏY CAÙC NHOÙM NGUYEÂN TOÁ TREÂN CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT CHUÛ ÑAÏO I. TAÙC DUÏNG VAØ ÑAËC ÑIEÅM CHUNG. 1. Caùc nhoùm nguyeân toá bao goàm caùc ñôn chaát vaø hôïp chaát quan troïng cuûa chuùng ñöôïc nghieân cöùu treân cô sôû khoa hoïc cuûa thuyeát caáu taïo nguyeân töû, lieân keát hoùa hoïc, ÑLTH- HTTH goàm coù nhoùm Halogen, Oxi - Löu huyønh, Nitô - Photpho, phaân nhoùm chính caùc nhoùm I, II, III vaø phaân nhoùmphuï VII. Ñoù laø nhöõng chaát cuï theå coù tính chaát tieâu bieåu cho nhoùm, chuùng coù taàm quan troïng caû veà lyù thuyeát laãn thöïc tieãn. Vieäc nghieân cöùu caùc chaát naøy moät maët cung caáp cho hoïc sinh caùc kieán thöùc trong ñôøi soáng thöïc teá, maët khaùc noù laïi chöùng minh tính chaân thöïc ñuùng ñaén cuûa caùc hoïc thuyeát, naâng cao giaù trò khoa hoïc vaø yù nghóa thöïc tieãn cuûa chuùng. 2. Trong quaù trình nghieân cöùu veà caùc chaát cuï theå hoïc sinh ñöôïc boå xung theâm caùc kieán thöùc, caùc khaùi nieäm cô baûn cuûa hoùa hoïc, ñaëc bieät laø heä thoáng khaùi nieäm veà phaûn öùng hoùa hoïc, khaùi nieäm veà lieân keát hoùa hoïc... 3. Qua caùc baøi veà saûn xuaát hoùa hoïc, hoïc sinh ñöôïc naâng cao hieåu bieát veà cô sôû khoa hoïc cuûa neàn saûn xuaát hoùa hoïc. Caùc nguyeân lyù chung cuûa saûn xuaát hoùa hoïc, caùc bieän phaùp kyõ thuaät trong saûn xuaát ñöôïc giaûi thích treân cô sôû cuûa lyù thuyeát veà caân baèng hoùa hoïc . Chuùng coù taùc duïng giaùo duïc kyõ thuaät toång hôïp vaø höôùng nghieäp raát toát cho hoïc sinh. 43
4. So vôùi vieäc nghieân cöùu caùc chaát cuï theå ôû PTCS thì ôû THPT caùc kieán thöùc phong phuù hôn, saâu saéc hôn, coù heä thoáng hôn. Hoïc sinh hieåu baøi coù cô sôû vöõng chaéc vì moãi phaàn ñeàu coù söï giaûi thích nguyeân nhaân döïa treân cô sôû caáu taïo quyeát ñònh tính chaát, hoïc sinh seõ deã nhôù baøi hôn. 5. Vieäc vaän duïng lyù thuyeát chuû ñaïo vaøo vieäc nghieân cöùu caùc nhoùm nguyeân toá laøm cho tö duy phaùt trieån, ñoàng thôøi moät soá thao taùc tö duy cuõng ñöôïc hoaøn thieän: so saùnh, suy dieãn, khaùi quaùt hoùa... hoïc sinh cuõng ñöôïc reøn luyeän veà phong caùch NCKH nhö ñeà xuaát giaû thieát, chöùng minh vaø kieåm nghieäm ñi ñeán keát luaän chính xaùc moät vaán ñeà. 6. Nhìn chung caùc nhoùm nguyeân toá ñöôïc nghieân cöùu theo trình töï daøn yù sau: * Vò trí trong HTTH. Caáu taïo nguyeân töû. Ñaëc tính chung cuûa nhoùm. * Nghieân cöùu 1 nguyeân toá coù tính chaát tieâu bieåu theo trình töï: Caáu taïo→ Traïng thaùi töï nhieân→ Tính chaát vaät lyù→ Tính chaát hoùa hoïc→ ÖÙng duïng → Ñieàu cheá trong phoøng thí nghieäm vaø saûn xuaát trong coâng nghieäp (neáu coù). * Nghieân cöùu caùc hôïp chaát quan troïng: - Hôïp chaát vôùi hiñro (hyñrua) - Hôïp chaát vôùi oxy (oxit, hyñroxit, muoái) * Nghieân cöùu moät vaøi nguyeân toá coøn laïi trong nhoùm döôùi daïng ngaén goïn, coù chuù yù ñeán caùc ñôn chaát, hôïp chaát coù taàm quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng. Vaän duïng thao taùc so saùnh ñeå keát luaän. II. NGHIEÂN CÖÙU CHÖÔNG IV: PHAÂN NHOÙM CHÍNH VII - NHOÙM HALOGEN. 1. Sô ñoà heä thoáng baøi giaûng chöông IV Giôùi thieäu chung veà vò trí, caáu taïo, tính chaát caùc Halogen Clo - Caáu hình e→coâng thöùc ph.töû →TTTN→ t/c v/lyù→ t/c h/hoïc→öùng duïng→ ñ/cheá Hidroâ clorua - TTTN → t/c lyù hoïc → ñ/cheá Axít clohiñríc - TTTN → t/c lyù hoïc → t/c hoùa hoïc → öùng duïng Muoái clorua cuûa Na, K, Zn Ba, Ca, Al - öùng duïng → nhaän bieát goác clorua Muoái soá hôïp chaát chöùa oxi cuûa clo Br, I -t/c→ ñ/cheá → öùngduïng F -TTTN → t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng Thöïc haønh -TTTN → t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng - ñ/c hiñro clorua vaø thöû tính tan - t/c cuûa axit clohiñric - nhaän bieát muoái clorua 2. Muïc ñích yeâu caàu cuûa chöông + Vaän duïng kieán thöùc veà CTNT- LKHH - ÑLTH ñeå nghieân cöùu caáu taïo vaø tính chaát cuûa caùc phi kim ñieån hình. Phaân nhoùm chính VII mang ñaày ñuû caùc tính chaát ñaëc tröng cuûa phi kim: - Khaû naêng oxi hoùa maõnh lieät ( F, Cl, Br) 44
- Phaûn öùng vôùi kim loaïi taïo thaønh hôïp chaát ion - Phaûn öùng vôùi hiñro taïo thaønh phaân töû coù cöïc ôû theå khí (tan trong nöôùc taïo thaønh caùc axit). - Caùc oxit, hyñroâxit coù tính axit + Chuù yù cho hoïc sinh thaáy tính phi kim vaø khaû naêng hoaït ñoäng cuûa caùc halogen giaûm daàn töø F→ I theo ñuùng quy luaät cuûa ÑLTH. Caùc hôïp chaát cuûa halogen coù öùng duïng quan troïng trong ñôøi soáng: HCl, HF, nöôùc Javen, KClO3, clorua voâi. + Môû roäng theâm hieåu bieát veà moái quan heä giöõa caùc chaát: ñôn chaát- ñôn chaát, ñôn chaát - hôïp chaát, hôïp chaát - hôïp chaát. + Tieáp tuïc hoaøn thieän kyõ naêng thöïc haønh vaø laøm toaùn hoùa hoïc. + Cuûng coá kieán thöùc veà phaûn öùng oxi hoùa – khöû. III. NGHIEÂN CÖÙU CHÖÔNG V: OXI, LÖU HUYØNH. LYÙ THUYEÁT VEÀ PHAÛN ÖÙNG HOÙA HOÏC 1. Sô ñoà heä thoáng baøi giaûng chöông V (Xem tieáp trang sau) Giôùi thieäu chung veà caáu taïo, tính chaát cuûa nhoùm Oxi - caáu hình e → coâng thöùc PT → TTTN → t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng Ozon - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng Löu huyønh - caáu hình e → t/c v/lyù → caáu taïo PT→t/c h/hoïc → TTTN→ öùng duïng Hiñrosunfua Löu huyønh (IV) oxit - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → ñ/cheá Löu huyønh (VI) oxit - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng →ñ/cheá Axit sunfuric - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc Lyù thuyeát veà phaûn öùng hoùa hoïc Hieäu öùng nhieät cuû-a t/c phaûnvaä öùntglyù → t/c hoùa hoïc → nhaän bieát ion SO4- - Toác ñoä phaûn öùng Toác ñoä phaûn öùng Saûn xuaát axit sunfuric Thöïc haønh - Löu huyønh taùc duïng vôùi hiñro - Hiñro sunfua taùc duïng vôùi caùc muoái - Tính chaát hoùa hoïc cuûa axit sunfuric 2. Muïc ñích yeâu caàu cuûa chöông + Vaän duïng kieán thöùc veà CTNT, ÑLTH - HTTH, LKHH vaø caáu taïo maïng tinh theå ñeå nghieân cöùu caáu taïo, tính chaát cuûa O2, O3, S vaø caùc hôïp chaát quan troïng cuûa S chuû yeáu laø H2SO4, SO2, H2S 45
laøm cho hoïc sinh naém ñöôïc nhöõng tính chaát cô baûn, nhöõng öùng duïng quan troïng cuûa caùc chaát neâu treân ñoàng thôøi tieáp tuïc môû roäng veà daïng thuø hình cuûa nguyeân toá. + Boå sung vaø naâng cao lyù thuyeát veà phaûn öùng hoùa hoïc - coi ñaây laø cô sôû khoa hoïc ñeå ñieàu khieån quaù trình saûn xuaát hoùa hoïc. + Cung caáp kieán thöùc veà moät quaù trình saûn xuaát hoùa hoïc cuï theå vaø nhöõng nguyeân taéc khoa hoïc cuûa neàn saûn xuaát hoùa hoïc hieän ñaïi, minh hoïa nhöõng noäi dung cô baûn phaàn lyù thuyeát veà phaûn öùng hoùa hoïc. +Tieáp tuïc reøn luyeän kyõ naêng thöïc haønh vaø laøm toaùn hoùa hoïc. IV. NGHIEÂN CÖÙU CHÖÔNG NITÔ – PHOTPHO. 1. Sô ñoà heä thoáng baøi giaûng chöông nitô - photpho Giôùi thieäu chung veà vò trí, caáu taïo, tính chaát cuûa nhoùm Nitô - caáu hình e → TTTN→ caáu taïo PT→ t/c v/lyù→ t/c h/hoïc→ ñ/c→ öùng duïng Amoniac - coâng thöùc caáu taïo → t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc Dung dòch amoniac Muoái amoni - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc Axit nitric - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc →saûn xuaát amoniac Muoái nitrat - caáu taïo PT→ oxit töông öùng(N2 O5)→ t/c v/lyù→ t/c h/hoïc Photpho Axit photphoric - t/c vaät lyù → t/c hoùa hoïc → öùng duïng Muoái photphat Phaân boùn hoùa hoïc (ñaïm, laân, kali) Thöïc haønh - caáu hình e→ t/c v/lyù(P ñoû,P traéng)→ t/c h/hoïc→ öùng duïng→TTTN→ñ/c - oxit töông öùng (P2O5 )→ t/c v/lyù → t/c h/hoïc → ñ/cheá→ öùng duïng - Amoniac, axit nitric - Phaân boùn hoùa hoïc 2. Muïc ñích yeâu caàu cuûa chöông + Nghieân cöùu N2, P vaø caùc hôïp chaát quan troïng cuûa chuùng döôùi aùnh saùng cuûa lyù thuyeát chuû ñaïo taäp trung chuû yeáu laø N2 , P, NH3, HNO3 ... + Cuûng coá theâm phaàn lyù thuyeát veà phaûn öùng hoùa hoïc ñaõ ñöôïc hoïc ôû chöông tröôùc; phaûn öùng thuaän nghòch, thay ñoåi caùc ñieàu kieän ñeå caân baèng hoùa hoïc chuyeån dôøi theo chieàu mong muoán (aùp duïng trong saûn xuaát NH 3). 46
+ Cung caáp kieán thöùc veà 2 quaù trình saûn xuaát hoùa hoïc cuï theå laø NH3 vaø HNO3, caùc bieän phaùp veà taêng naêng suaát lao ñoäng: nguyeân taéc ngöôïc doøng, chu trình kín, xuùc taùc. + Giaùo duïc theá giôùi quan duy vaät bieän chöùng vaø quan ñieåm voâ thaàn CAÂU HOÛI 1. Phaân tích taùc duïng cuûa vieäc hoïc taäp caùc nhoùm nguyeân toá ôû THPT. 2. Daøn yù chung cuûa vieäc nghieân cöùu caùc nhoùm nguyeân toá? 3. Sô ñoà heä thoáng baøi giaûng chöông Halogen, Oxy Löu huyønh, Nitô Phoât pho coù gì gioáng vaø khaùc nhau? 4. Xaùc ñònh kieán thöùc loõi cuûa caùc chöông treân. ξ3. GIAÛNG DAÏY PHAÀN KIM LOAÏI Phaàn kim loaïi ñöôïc xeáp hoïc ôû 3 chöông cuoái cuûa lôùp 12: + Chöông VII: Ñaïi cöông veà kim loaïi + Chöông VIII: Kim loaïi caùc phaân nhoùm chính I, II, III + Chöông IX: Saét 1. Sô ñoà caáu truùc chöông VII: Ñaïi cöông veà kim loaïi Vò trí trong HTTH Nguyeân töû kim loaïi Caáu taïo nguyeân töû Tính chaát vaät lyù - Caáu taïo ñôn chaát Tính chaát hoaù hoïc - Lieân keát kim loaïi Ñôn chaát kim loaïi Daõy ñieän hoùa cuûa kim loaïi Ñieàu cheá Caáu taïo hôïp kim - Tinh theå hoãn hôïp AÊn moøn vaø choáng - Tinh theå dd raén - aên moøn kim loaïi Tinh theå hôïp chaát hoaù hoïc Hôïp kim - Lieân keát hoaù hoïc trong hôïp kim Tính chaát vaät lyù ÖÙng duïng 47
2. Sô ñoà caáu truùc chöông VIII: Kim loaïi caùc phaân nhoùm chính I, II, III Kim loaïi phaân nhoùm chính nhoùm I - vò trí → t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá NaOH - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá NaCl NaHCO3 - t/c vaät lyù → öùng duïng → khai thaùc Na2CO3 - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc Kim loaïi phaân nhoùm chính nhoùm II - t/c vaät lyù → t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá CaO - vòCa(OH) trí →2 t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá CaCO3 - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá CaSO4 - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng → ñ/cheá Nöôùc cöùng - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng Nhoâm Al2O3 - t/c vaät lyù → ñ/cheá → öùng duïng Al(OH)3 - ñònh nghóa→ phaân loaïi → taùc haïi → laøm meàm nöôùc KAl (SO4) 2.12H2O - vò trí →AlCl t/c 3vaät lyù →t/c hoaù hoïc → öùng duïng Moät soá hôïp kim quan troïng cuûa nhoâm - t/c vaät lyù →t/c hoùa hoïc → öùng duïng - t/c vaät lyù →t/c hoaù hoïc - öùng duïng - öùng duïng → Saûn xuaát nhoâm 3. Sô ñoà caáu truùc chöông IX: Saét Saét - vò trí → t/c vaät lyù →t/c hoùa hoïc → öùng duïng Hôïp chaát saét II - t/c hoùa hoïc chung → ñ/cheá Hôïp chaát saét III - t/c hoùa hoïc chung → ñ/cheá Hôïp kim saét Gang 48 Theùp
- thaønh phaàn → phaân loaïi → saûn xuaát - thaønh phaàn → phaân loaïi → saûn xuaát - caáu hình electron → caáu taïo maïng tinh theå → soá oxi hoùa - caáu taïo → t/c hoùa hoïc - traïng thaùi töï nhieân→ t/c hh→t/c vaät lyù 4. Moät soá ñieåm caàn chuù yù khi daïy phaàn kim loaïi 1) So vôùi phi kim thì caùc kim loaïi taïo ra ít hôïp chaát hôn. Do ñoù khoái löôïng kieán thöùc phaàn kim loaïi khoâng nhieàu. Nguyeân nhaân: - Caùc kim loaïi chæ coù moät khaû naêng duy nhaát laø nhöôøng e - Chuùng khoâng coù khaû naêng taïo lieân keát coäng hoaù trò (noái kim loaïi - kim loaïi) nhö phi kim maø chæ coù khaû naêng taïo lieân keát ion vaø hình thaønh maïng tinh theå kim loaïi. - Trong khi caùc phi kim taùc duïng vôùi hiñro ñeå taïo thaønh caùc axit coù nhieàu öùng duïng thöïc teá thì chæ coù caùc kim loaïi maïnh môùi taïo ñöôïc hôïp chaát beàn vôùi hiñro, vaø caùc hôïp chaát naøy ít coù yù nghóa thöïc tieãn. 2) Môû ñaàu phaàn kim loaïi coù rieâng moät chöông “Ñaïi cöông veà kim loaïi”. Phaàn naøy hôïp vôùi lyù thuyeát chuû ñaïo laø cô sôû lyù thuyeát ñeå nghieân cöùu caùc kim loaïi cuï theå. 3) Veà trình töï nghieân cöùu noùi chung tuaân theo daøn baøi chung cuûa vieäc nghieân cöùu caùc nhoùm nguyeân toá. Caàn chuù yù laøm noåi baät tính kim loaïi ñieån hình cuûa caùc kim loaïi kieàm; phaân tích söï bieán thieân tính chaát cuûa caùc nguyeân toá trong cuøng phaân nhoùm; cuûng coá kieán thöùc ñaõ hoïc phaàn ÑLTH. Maët khaùc cuõng caàn phaûi so saùnh möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa caùc kim loaïi trong daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc cuûa caùc kim loaïi. 4) Do coù nhieàu öùng duïng voâ cuøng to lôùn trong ñôøi soáng neân phaàn kim loaïi coù nhieàu noäi dung lieân heä vôùi thöïc tieãn vaø coù caùc baøi saûn xuaát quan troïng (saét, gang, theùp, nhoâm, caùc kim loaïi khaùc...). Phaàn naøy coù taùc duïng giaùo duïc kyõ thuaät toång hôïp raát toát ñoái vôùi hoïc sinh. CAÂU HOÛI 1. Sô ñoà heä thoáng baøi giaûng chöông VII, VIII, IX coù gì gioáng vaø khaùc nhau? 2. Vì sao caùc kim loaïi laïi taïo ra ít hôïp chaát hôn caùc phi kim? 3. Nhöõng chuù yù khi daïy phaàn kim loaïi. 4. Xaùc ñònh kieán thöùc loõi cuûa caùc chöông treân. ξ4. GIAÛNG DAÏY PHAÀN HOAÙ HÖÕU CÔ 1. Giôùi thieäu chung: 49
Phaàn höõu cô coù taát caû 11 chöông (lôùp 11 coù 5 chöông vaø lôùp 12 coù 6 chöông). Ngoaøi 1 chöông môû ñaàu coøn 10 chöông sau nghieân cöùu veà caùc chaát cuï theå xeáp theo trình töï caáu taïo phaân töû töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp daàn (Chöông trình cuõ xeáp theo nhoùm chöùc). Lôùp 11 Chöông 3: Ñaïi cöông veà hoùa hoïc höõu cô Chöông 4: Hiñro cacbon no Chöông 5: Hiñro cacbon khoâng no Chöông 6: Hiñro cacbon thôm (Benzen, Toluen, Stiren) Chöông 7: Nguoàn hiñrocacbon trong thieân nhieân Lôùp 12 Chöông 1: Amin - Röôïu - Phenol Chöông 2: Anñehit - Axit - Este Chöông 3: Glyxerin - Lipit - Xaø phoøng vaø chaát taåy röûa toång hôïp Chöông 4: Gluxit Chöông 5: Amin axit - Protit Chöông 6: Hôïp chaát cao phaân töû vaø vaät lieäu Polime 2. Lyù thuyeát chuû ñaïo phaàn hoùa höõu cô: Ñoù laø ÑLTH-HTTH vaø caùc thuyeát veà caáu taïo chaát: CTNT, LKHH, thuyeát CTHH. Thuyeát CTHH do Butlerop ñeà xuaát naêm 1861 vôùi 3 noäi dung cô baûn: 1) Trong phaân töû chaát höõu cô caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau theo ñuùng hoùa trò vaø theo moät thöù töï nhaát ñònh. 2) Trong phaân töû chaát höõu cô, caùc bon coù hoùa trò 4. Nhöõng nguyeân töû caùc bon coù theå keát hôïp khoâng nhöõng vôùi nhöõng nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá khaùc maø coøn keát hôïp tröïc tieáp vôùi nhau thaønh maïch caùc bon. Hai noäi dung treân ñaõ ñöôïc neâu ôû lôùp 9. 3) Tính chaát cuûa caùc chaát phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn phaân töû (baûn chaát vaø soá löôïng caùc nguyeân töû) vaø caáu taïo hoùa hoïc (thöù töï lieân keát caùc nguyeân töû). Thuyeát CTHH giuùp ta hieåu saâu saéc theâm baûn chaát caùc chaát, chæ cho ta con ñöôøng tìm hieåu caáu taïo beân trong cuûa phaân töû, giaûi thích ñöôïc nhieàu hieän töôïng hoùa hoïc, tieân ñoaùn söï toàn taïi cuûa nhieàu chaát môùi cuõng nhö caùch toång hôïp chuùng. Chöông trình hoùa höõu cô coøn vaän duïng thuyeát hoùa laäp theå ñeå nghieân cöùu caáu taïo thaät cuûa caùc phaân töû trong khoâng gian. Vaän duïng 1 soá keát quaû nghieân cöùu cuûa thuyeát ñieän töû veà lieân keát hoùa hoïc vaø hoùa löôïng töû ñeå laøm saùng toû baûn chaát caùc lieân keát hoùa hoïc, aûnh höôûng qua laïi giöõa caùc nguyeân töû trong phaân töû, giaûi thích tính chaát cuûa caùc chaát vaø cô cheá cuûa caùc quaù trình phaûn öùng. 3. Nhöõng chuù yù veà phöông phaùp giaûng daïy 1) Quaùn trieät vai troø cuûa lyù thuyeát chuû ñaïo töø choã laø muïc ñích ñoái töôïng nhaän thöùc trôû thaønh phöông tieän sö pham. 2) Caàn vaïch roõ moái quan heä qua laïi giöõa thaønh phaàn nguyeân toá, caáu taïo hoaù hoïc vôùi tính chaát cuûa moãi chaát vì caáu taïo laø cô sôû quyeát ñònh tính chaát, ngöôïc laïi neáu bieát tính chaát coù theå suy ra caáu taïo. Caàn reøn cho hoïc sinh coù thoùi quen vaän duïng moái quan heä naøy moät caùch thöôøng xuyeân: - Töø caáu taïo hoaù hoïc => caùc hieän töôïng ñoàng ñaúng, ñoàng phaân. - Töø caáu taïo nhoùm ñònh chöùc => tính chaát ñaëc tröng cuûa caùc loaïi hôïp chaát. 50
- Töø caáu taïo phaân töû, moái lieân keát töông hoã giöõa caùc nguyeân töû trong vaø ngoaøi phaân töû => söï bieán ñoåi traïng thaùi, nhieät ñoä noùng chaûy, nhieät ñoä soâi, caùc tính chaát lyù, hoaù hoïc khaùc. 3) Phaûi döïa treân cô sôû caùc tính chaát lyù hoaù maø daïy veà traïng thaùi töï nhieân, ñieàu cheá, saûn xuaát, öùng duïng. 4) Phaûi xem xeùt caùc chaát trong moái quan heä höõu cô vôùi caùc chaát khaùc ñeå thaáy roõ baûn chaát ñoäng cuûa theá giôùi khaùch quan vaø söï bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa vaät chaát. Chæ coù theå hieåu moät chaát ñaày ñuû khi xeùt chuùng töông taùc vôùi caùc chaát khaùc. - Caàn chuù yù moái lieân quan giöõa : hiñrocacbon Ùdaãn xuaát halogen Ù röôïu Ù anñeâhit Ù axit Ù este. (Caùc chaát coù theå chuyeån hoaù laãn nhau) - Caàn chuù yù moái lieân heä giöõa caùc chaát coù cuøng nhoùm chöùc: röôïu ñôn chöùc no - röôïu ña chöùc no - röôïu thôm (phenol); amin – anilin – amoniac… (Khi daïy nhöõng phaàn naøy neân söû duïng phöông phaùp so saùnh ñeå laøm noåi baät leân ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng chaát). 5) Caàn naém vöõng noäi dung, caáu truùc cuûa toaøn chöông trình ñeå thaáy söï lieân heä giöõa caùc chöông, caùc baøi. Daïy xong moãi chöông, moãi loaïi hôïp chaát caàn coù söï toång keát, heä thoáng hoùa ñeå hoïc sinh coù caùch nhìn khaùi quaùt, deã ghi nhôù baøi hoïc. CAÂU HOÛI 1. Vì sao phaûi naém vöõng lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa phaàn hoùa höõu cô ? 2. Noäi dung cuûa lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa phaàn hoùa höõu cô? 3. Nhöõng chuù yù veà phöông phaùp khi giaûng daïy phaàn hoaù hoïc höõu cô? 4. Nhöõng ñieåm gioáng vaø khaùc nhau veà PPGD hoùa höõu cô vaø voâ cô ? ξ5. BAØI TAÄP HOAÙ HOÏC I. TAÙC DUÏNG CUÛA BAØI TAÄP HOAÙ HOÏC. 1. Phaùt huy tính tích cöïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh . 2. Giuùp hoïc sinh hieåu roõ vaø khaéc saâu kieán thöùc. 3. Heä thoáng hoùa caùc kieán thöùc ñaõ hoïc: moät soá ñaùng keå baøi taäp ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi vaän duïng toång hôïp kieán thöùc cuûa nhieàu noäi dung trong baøi, trong chöông. Daïng baøi toång hôïp hoïc sinh phaûi huy ñoäng voán hieåu bieát trong nhieàu chöông, nhieàu boä moân. 4. Cung caáp theâm kieán thöùc môùi, môû roäng hieåu bieát cuaû hoïc sinh veà caùc vaán ñeà thöïc tieãn ñôøi soáng vaø saûn xuaát hoùa hoïc. 5. Reøn luyeän moät soá kyõ naêng, kyõ xaûo: • söû duïng ngoân ngöõ hoaù hoïc • laäp coâng thöùc, caân baèng phöông trình phaûn öùng • tính theo coâng thöùc vaø phöông trình • caùc tính toaùn ñaïi soá: quy taéc tam xuaát, giaûi phöông trình vaø heä phöông trình … • kyõ naêng giaûi töøng loaïi baøi taäp khaùc nhau. 51
6. Phaùt trieån tö duy: hoïc sinh ñöôïc reøn luyeän caùc thao taùc tö duy nhö: phaân tích, toång hôïp, so saùnh, quy naïp, dieãn dòch… 7. Giuùp giaùo vieân ñaùnh giaù ñöôïc kieán thöùc vaø kyõ naêng cuûa hoïc sinh. Hoïc sinh cuõng töï kieåm tra bieát ñöôïc nhöõng loã hoång kieán thöùc ñeå kòp thôøi boå sung. 8. Reøn cho hoïc sinh tính kieân trì, chòu khoù, caån thaän, chính xaùc khoa hoïc… Laøm cho caùc em yeâu thích boä moân, say meâ khoa hoïc (nhöõng baøi taäp gaây höùng thuù nhaän thöùc). II. PHAÂN LOAÏI CAÙC BAØI TAÄP HOAÙ HOÏC. Hieän nay coù nhieàu caùch phaân loaïi baøi taäp khaùc nhau trong caùc taøi lieäu giaùo khoa. Vì vaäy caàn coù caùch nhìn toång quaùt veà caùc daïng baøi taäp döïa vaøo vieäc naém chaéc caùc cô sôû phaân loaïi. 1. Phaân loaïi döïa vaøo noäi dung toaùn hoïc cuûa baøi taäp: • Baøi taäp ñònh tính (khoâng coù tính toaùn) • Baøi taäp ñònh löôïng (coù tính toaùn) 2. Phaân loaïi döïa vaøo hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh khi giaûi baøi taäp: • Baøi taäp lyù thuyeát (khoâng coù tieán haønh thí nghieäm) • Baøi taäp thöïc nghieäm (coù tieán haønh thí nghieäm) 3. Phaân loaïi döïa vaøo noäi dung hoaù hoïc cuûa baøi taäp: • Baøi taäp hoùa ñaïi cöông : - Baøi taäp veà chaát khí - Baøi taäp veà dung dòch - Baøi taäp ñieän phaân… • Baøi taäp hoùa voâ cô - Baøi taäp veà caùc kim loaïi - Baøi taäp veà caùc phi kim - Baøi taäp veà caùc loaïi hôïp chaát oxit, axit, bazô, muoái …. • Baøi taäp hoaù höõu cô - Baøi taäp veà hiñrocacbon - Baøi taäp veà röôïu – phenol – amin - Baøi taäp veà anñehit – axit cacboxylic – este… 4. Döïa vaøo nhieäm vuï ñaët ra vaø yeâu caàu cuûa baøi taäp: • Baøi taäp caân baèng phöông trình phaûn öùng • Baøi taäp vieát chuoãi phaûn öùng • Baøi taäp ñieàu cheá • Baøi taäp nhaän bieát • Baøi taäp taùch caùc chaát ra khoûi hoãn hôïp • Baøi taäp xaùc ñònh thaønh phaàn hoãn hôïp • Baøi taäp laäp coâng thöùc phaân töû • Baøi taäp tìm nguyeân toá chöa bieát… 52
5. Döïa vaøo khoái löôïng kieán thöùc, möùc ñoä ñôn giaûn hay phöùc taïp cuûa baøi taäp: • Baøi taäp daïng cô baûn • Baøi taäp toång hôïp 6. Döïa vaøo caùch thöùc tieán haønh kieåm tra: • Baøi taäp traéc nghieäm • Baøi taäp töï luaän 7. Döïa vaøo phöông phaùp giaûi baøi taäp: • Baøi taäp tính theo coâng thöùc vaø phöông trình • Baøi taäp bieän luaän • Baøi taäp duøng caùc giaù trò trung bình… 8. Döïa vaøo muïc ñích söû duïng: • Baøi taäp duøng kieåm tra ñaàu giôø • Baøi taäp duøng cuûng coá kieán thöùc • Baøi taäp duøng oân luyeän, toång keát • Baøi taäp duøng boài döôõng hoïc sinh gioûi • Baøi taäp duøng phuï ñaïo hoïc sinh yeáu… III. MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI BAØI TAÄP. 1. Tính theo coâng thöùc vaø phöông trình phaûn öùng 2. Phöông phaùp baûo toaøn khoái löôïng 3. Phöông phaùp taêng giaûm khoái löôïng 4. Phöông phaùp baûo toaøn electron 5. Phöông phaùp duøng caùc giaù trò trung bình: • khoái löôïng mol trung bình • hoaù trò trung bình • soá nguyeân töû C, H,… trung bình • soá lieân keát π trung bình • goác hiñrocacbon trung bình • soá nhoùm chöùc trung bình… 6. Phöông phaùp gheùp aån soá 7. Phöông phaùp töï choïn löôïng chaát 8. Phöông phaùp bieän luaän… IV. ÑIEÀU KIEÄN ÑEÅ HOÏC SINH GIAÛI BAØI TAÄP ÑÖÔÏC TOÁT. 1. Naém chaéc lyù thuyeát: caùc ñònh luaät, quy taéc, caùc quaù trình hoaù hoïc, tính chaát lyù hoaù hoïc cuûa caùc chaát… 2. Naém ñöôïc caùc daïng baøi taäp cô baûn. Nhanh choùng xaùc ñònh baøi taäp caàn giaûi thuoäc daïng baøi taäp naøo. 3. Naém ñöôïc moät soá phöông phaùp giaûi thích hôïp vôùi töøng daïng baøi taäp. 4. Naém ñöôïc caùc böôùc giaûi moät baøi toaùn hoaù hoïc noùi chung vaø vôùi töøng daïng baøi noùi rieâng. 53
5. Bieát ñöôïc moät soá thuû thuaät vaø pheùp bieán ñoåi toaùn hoïc, caùch giaûi phöông trình vaø heä phöông trình baäc 1,2… V. NHÖÕNG CHUÙ YÙ KHI CHÖÕA BAØI TAÄP. 1. Xaùc ñònh roõ muïc ñích cuûa töøng baøi taäp, muïc ñích cuûa tieát baøi taäp: − oân taäp kieán thöùc gì? - boài döôõng kieán thöùc cô baûn? - boå sung kieán thöùc bò huït haãng? - hình thaønh phöông phaùp giaûi vôùi moät daïng baøi taäp naøo ñoù? 2. Choïn chöõa caùc baøi tieâu bieåu, ñieån hình. Traùnh truøng laëp veà kieán thöùc cuõng nhö veà daïng baøi taäp. Chuù yù caùc baøi: - coù troïng taâm kieán thöùc hoaù hoïc caàn khaéc saâu - coù phöông phaùp giaûi môùi - daïng baøi quan troïng, phoå bieán, hay thi. 3. Phaûi nghieân cöùu chuaån bò tröôùc thaät kyõ caøng: - tính tröôùc keát quaû - giaûi baèng nhieàu caùch khaùc nhau - döï kieán tröôùc nhöõng sai laàm hoïc sinh hay maéc phaûi 4. Giuùp hoïc sinh naém chaéc phöông phaùp giaûi caùc daïng baøi taäp cô baûn: - chöõa baøi maãu thaät kyõ - cho baøi töông töï veà nhaø laøm (seõ chöõa vaøo giôø sau) - khi chöõa baøi töông töï coù theå * cho hoïc sinh leân giaûi treân baûng * chæ noùi höôùng giaûi, caùc böôùc ñi vaø ñaùp soá * chæ noùi nhöõng ñieåm môùi caàn chuù yù - oân luyeän thöôøng xuyeân 5. Duøng hình veõ vaø sô ñoà trong giaûi baøi taäp coù taùc duïng: - cuï theå hoaù caùc vaán ñeà, quaù trình tröøu töôïng - trình baøy baûng ngaén goïn - hoïc sinh deã hieåu baøi - giaûi ñöôïc nhieàu baøi taäp khoù… 6. Duøng phaán maøu khi caàn laøm baät caùc chi tieát ñaùng chuù yù: - phaàn toùm taét ñeà - tính theo phöông trình phaûn öùng (vieát soá mol, soá gam…) - vieát keát quaû baøi toaùn… 7. Tieát kieäm thôøi gian: − ñeà baøi coù theå photo phaùt cho hoïc sinh hoaëc vieát tröôùc ra baûng, bìa cöùng - taän duïng caùc baøi taäp trong saùch giaùo khoa, saùch baøi taäp - khoâng sa ñaø vaøo giaûi ñaùp nhöõng thaéc maéc khoâng caàn thieát 8. Goïi hoïc sinh leân baûng: - nhöõng baøi ñôn giaûn, ngaén coù theå goïi baát cöù hoïc sinh naøo nhöng neân öu tieân nhöõng hoïc sinh trung bình, yeáu. - nhöõng baøi khoù, daøi neân choïn nhöõng hoïc sinh khaù, gioûi. - phaùt hieän nhanh choùng caùc loã hoång kieán thöùc, sai soùt cuûa hoïc sinh ñeå boå sung, söûa chöõa kòp thôøi. - neáu hoïc sinh coù höôùng giaûi sai neân döøng laïi ngay. 54
9. Chöõa baøi taäp cho hoïc sinh yeáu: - ñeà ra yeâu caàu vöøa phaûi, nhaém vaøo troïng taâm, nhöõng daïng baøi taäp cô baûn - ñeà baøi caàn ñôn giaûn, ngaén goïn, ít söû lyù soá lieäu - khoâng giaûi nhieàu phöông phaùp - traùnh nhöõng baøi quaù khoù hoïc sinh khoâng hieåu ñöôïc - baøi töông töï chæ cho khaùc chuùt ít - naâng cao trình ñoä daàn töøng böôùc 10. Chöõa baøi taäp vôùi lôùp coù nhieàu trình ñoä khaùc nhau VI. CAÙC BÖÔÙC GIAÛI BAØI TAÄP TREÂN LÔÙP. 1. Toùm taét ñaàu baøi moät caùch ngaén goïn treân baûng. Baøi taäp veà caùc quaù trình hoaù hoïc coù theå duøng sô ñoà. 2. Xöû lyù caùc soá lieäu daïng thoâ thaønh daïng cô baûn. (Coù theå laøm böôùc naøy tröôùc khi toùm taét ñaàu baøi ) 3. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra (neáu coù) 4. Gôïi yù vaø höôùng daãn hoïc sinh suy nghó tìm lôøi giaûi: - phaân tích caùc döõ kieän cuûa ñeà baøi xem töø ñoù cho ta bieát ñöôïc nhöõng gì - lieân heä vôùi caùc dang baøi taäp cô baûn ñaõ giaûi - suy luaän ngöôïc töø yeâu caàu cuûa baøi toaùn 5. Trình baøy lôøi giaûi 6. Toùm taét, heä thoáng nhöõng vaán ñeà caàn thieát, quan troïng ruùt ra töø baøi taäp (veà kieán thöùc, kyõ naêng, phöông phaùp). VII. XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG BAØI TAÄP. 1. Löïa choïn caùc baøi taäp tieâu bieåu ñieån hình. Bieân soaïn heä thoáng baøi taäp ña caáp ñeå tieän cho söû duïng: • saép xeáp theo töøng daïng baøi toaùn • xeáp theo möùc ñoä töø deã ñeán khoù • heä thoáng baøi taäp phaûi bao quaùt heát caùc kieán thöùc cô baûn, coát loõi nhaát caàn cung caáp cho hoïc sinh. Traùnh boû soùt, truøng laëp, phaàn thì qua loa, phaàn thì quaù kyõ. 2. Baøi taäp trong moät hoïc kyø, moät naêm hoïc phaûi keá thöøa nhau, boå xung laãn nhau. Ñaûm baûo tính phaân hoaù, tính vöøa söùc vôùi 3 loaïi trình ñoä hoïc sinh. 3. Ñaûm baûo söï caân ñoái veà thôøi gian hoïc lyù thuyeát vaø laøm baøi taäp. Khoâng tham lam baét hoïc sinh laøm baøi taäp quaù nhieàu aûnh höôûng ñeán caùc moân hoïc khaùc. VIII. MOÄT SOÁ BAØI TAÄP VAÄN DUÏNG. 1. Caân baèng phöông trình phaûn öùng theo phöông phaùp thaêng baèng electron: FexOy + HNO3 Æ NO + ? + ? 2. Khoâng duøng thuoác thöû naøo khaùc haõy nhaän bieát caùc dung dòch: a) NaHCO3, NaCl, Na2CO3, CaCl2 . b) Ba(OH)2 , NH4HSO4, Na2CO3, H2SO4. 3. Haõy taùch töøng chaát ra khoûi hoãn hôïp: Fe2 O3, SiO2 , Al2 O3, CuO. 55
4. Cho moät baûn saét coù khoái löôïng 50g vaøo dung dòch ñoàng sun phaùt. Sau moät thôøi gian laáy baûn saét ra thì khoái löôïng baûn saét laø 51g. Tính soá mol muoái saét taïo thaønh sau phaûn öùng bieát taát caû ñoàng sinh ra baùm treân beà maët cuûa baûn saét. (baøi taäp 3 trang 39 sgk Hoaù hoïc lôùp 9). 5. Troän 700 ml dung dòch axit sunfuric 60% (d = 1,503) vôùi 500 ml dung dòch axit sunfuric 20% (d = 1,143) roài theâm moät löôïng nöôùc caát. Cho keõm dö taùc duïng vôùi 200 ml dung dòch treân ñöôïc 2 lít hiñro (ño ôû ñktc). Tính theå tích, noàng ñoä mol/lít cuûa dung dòch axit sunfuric khi theâm nöôùc caát . 6. Coù 2 ly thuûy tinh N (ñöïng nöôùc) vaø R (ñöïng röôïu). Theå tích nöôùc vaø röôïu trong 2 ly baèng nhau vaø baèng W. Laáy moät theå tích V1 nöôùc ôû N cho vaøo R roài laáy moät theå tích V2 (hoãn hôïp nöôùc vaø röôïu) ôû R cho vaøo N. Bieát V2 = V1 vaø raát nhoû hôn W. Haõy so saùnh noàng ñoä % cuûa 2 dung dòch thu ñöôïc vôùi quy öôùc chaát tan laø chaát coù theå tích ít hôn. 7. Hoaø tan 4,04 g hoãn hôïp boät saét vaø oxit saét töø vaøo dd HCl. Sau ñoù cho vaøo moät löôïng dö xuùt roài giöõ saûn phaåm trong khoâng khí ñeán khi oxi hoaù hoaøn toaøn thaønh Fe(OH)3. Loïc keát tuûa nung ñeán khoái löôïng khoâng ñoåi ñöôïc 4,4 g chaát raén. Tính thaønh phaàn hoãn hôïp ban ñaàu. 8. Muoán khöû 11,6 g boät oxit saét thaønh saét caàn duøng 4,48 lít hyñro (ñktc). Haõy xaùc ñònh coâng thöùc cuûa oxit saét. 9. Ñoát chaùy hoaøn toaøn 560 ml hoãn hôïp khí (ñktc) goàm 2 hiñrocacbon coù cuøng soá nguyeân töû cacbon thu ñöôïc 4,4 g CO2 vaø 1,8 g H2O. Haõy xaùc ñònh coâng thöùc 2 hiñrocacbon. 10. Ñoát chaùy moät theå tích hiñrocacbon caàn 7,5 theå tích oxy ôû cuøng ñieàu kieän. Haõy xaùc ñònh coâng thöùc cuûa hiñrocacbon. 11. Moät soá baøi taäp trong SGK Hoùa hoïc lôùp 10: - Baøi taäp 7 tr 76 baøi CLO - Baøi taäp 2 vaø 3 tr 83 baøi MOÄT SOÁ HÔÏP CHAÁT CHÖÙA OXI CUÛA CLO - Baøi taäp 4 tr 85 baøi BROM VAØ IOT - Baøi taäp 5 tr 92 baøi OXI - Baøi taäp 4 vaø 5 tr 95 baøi LÖU HUYØNH - Baøi taäp 6 tr 97 baøi HIÑRO SUNFUA 12. Moät soá baøi taäp trong sgk Hoaù hoïc lôùp 11: - Baøi taäp 5 tr 102 baøi ANKAN - Baøi taäp 2, 6 vaø 7 tr 111 baøi ANKEN - Baøi taäp 5, 7 tr 113 baøi ANKIN. 13. Toùm taét ñeà cuûa caùc baøi taäp soá 4, 5, 7 treân baûng. 14. Thaûo luaän nhoùm vaán ñeà: “Chöõa baøi taäp cho lôùp (nhoùm) hoïc sinh coù nhieàu trình ñoä khaùc nhau”. 56
PHUÏ LUÏC 1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO VUÏ TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG PHAÂN PHOÁI CHÖÔNG TRÌNH MOÂN HOAÙ TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG (Thöïc hieän töø naêm hoïc 2000 – 2001) LÔÙP 10 Hoïc kyø I: 17 tuaàn x 2 tieát / tuaàn = 34 tieát Hoïc kyø I: 16 tuaàn x 2 tieát / tuaàn = 32 tieát Caû naêm = 66 tieát OÂn taäp ñaàu naêm (2 tieát) Tieát 1, 2: Nhöõng khaùi nieäm hoaù hoïc môû ñaàu. Tính chaát chung cuûa kim loaïi vaø phi kim; cuûa caùc loaïi hôïp chaát voâ cô (oxit, axit, bazô, muoái). ChöôngI. CAÁU TAÏO NGUYEÂN TÖÛ. HEÄ THOÁNG TUAÀN HOAØN CAÙC NGUYEÂN TOÁ HOAÙ HOÏC ( 13 TIEÁT) Tieát 3: Thaønh phaàn caáu taïo cuûa nguyeân töû. Kích thöôùc, khoái löôïng nguyeân töû . Tieát 4, 5: Haït nhaân nguyeân töû - Nguyeân toá hoùa hoïc - Ñoàng vò Tieát 6: Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû. Lôùp electron. Phaân lôùp electron. Tieát 7: Obitan. Soá electron toái ña trong 1 phaân lôùp, moät lôùp. Tieát 8, 9: Caáu truùc electron trong nguyeân töû caùc nguyeân toá. Ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng. Tieát 10: Luyeän taäp. Tieát 11, 12, 13: HTTH caùc nguyeân toá hoùa hoïc. Luyeän taäp. Tieát 14: OÂn taäp chöông I. Tieát 15: Kieåm tra vieát. Chöông II. LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC - ÑLTH MENÑEÂLEÂEP (11 tieát) Tieát 16, 17, 18: Lieân keát coäng hoùa trò. Lieân keát ion. Luyeän taäp. Tieát 19: Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá. Tieát 20: Tyû khoái cuûa chaát khí. Tieát 21: Luyeän taäp. Tieát 22: Kieåm tra vieát. Tieát 23: Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc. Tính kim loaïi, phi kim. Tieát 24: Ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân toá. Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá hoaù hoïc . Tieát 25: Tính chaát cuûa caùc oâxit vaø hyñroâxit cuûa caùc nguyeân toá thuoäc phaân nhoùm chính. 57
Tieát 26: ÑLTH Menñeâleâep. Luyeän taäp. Chöông III. PHAÛN ÖÙNG OXIHOÙA – KHÖÛ (8 tieát) Tieát 27: Ñònh nghóa. Soá oxi hoaù. Tieát 28, 29: Caân baèng phöông trình phaûn öùng oxi hoaù – khöû. Luyeän taäp. Tieát 30, 31: Phaân loaïi caùc phaûn öùng hoaù hoïc. Luyeän taäp. Tieát 32, 33: OÂn taäp hoïc kyø I. Tieát 34: Kieåm tra hoïc kyø I. Chöông IV. PHAÂN NHOÙM CHÍNH VII - NHOÙM HALOGEN (13 tieát) Tieát 35: Caùc halogen. Tieát 36, 37: Clo. Tieát 38, 39: Hiñro clorua. Axit clohiñric vaø muoái clorua. Tieát 40: Moät soá hôïp chaát chöùa oxi cuûa clo. Tieát 41: Luyeän taäp. Tieát 42, 43: Brom vaø iot. Flo. Tieát 44: Baøi thöïc haønh 1. Tieát 45, 46: OÂn taäp chöông IV. Tieát 47: Kieåm tra vieát. Chöông V. OXI - LÖU HUYØNH. LYÙ THUYEÁT VEÀ PHAÛN ÖÙNG HOÙA HOÏC (19 tieát) Tieát 48: Phaân nhoùm chính nhoùm VI. Tieát 49: Oxi. Tieát 50: Löu huyønh (boû caáu taïo phaân töû). Tieát 51: Hiñrosunfua. Tieát 52: Luyeän taäp. Tieát 53: Caùc oxit cuûa löu huyønh. Tieát 54, 55: Axit sunfuric. Tieát 56: Baøi thöïc haønh 2. Tieát 57, 58: Luyeän taäp. Tieát 59: Kieåm tra vieát. Tieát 60, 61: Caân baèng hoaù hoïc . Tieát 62: Luyeän taäp. Tieát 63, 64: OÂn taäp hoïc kyø II. Tieát 65: Kieåm tra hoïc kyø II. Tieát 66: Toång keát cuoái naêm. LÔÙP 11 Hoïc kyø I: 17 tuaàn x 2 tieát / tuaàn = 34 tieát Hoïc kyø I: 16 tuaàn x 2 tieát / tuaàn = 32 tieát Caû naêm = 66 tieát 58