Giáo trình Giảng văn học Việt Nam trong chương trình THCS: Phần 2

PhÇn II:<br /> <br /> V¡N HäC TRUNG §¹I<br /> HÞCH T¦íNG SÜ V¡N<br /> (TrÇn Quèc TuÊn)<br /> <br /> Tr−íc hÕt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña t¸c phÈm ®Ó thÊy râ tÇm vãc HÞch t−íng sÜ<br /> v¨n. TÇm vãc bμi hÞch cña TrÇn Quèc TuÊn ®−îc ®o b»ng gi¸ trÞ lÞch sö vμ gi¸ trÞ v¨n<br /> häc. Nã ®øng ë ®Ønh cao cña v¨n ch−¬ng yªu n−íc, cña v¨n ch−¬ng chÝnh luËn ViÖt<br /> Nam. ThiÕu nã, khã h×nh dung ®−îc g−¬ng mÆt v¨n häc thêi ®¹i §«ng A (1) .<br /> Trong hoμn c¶nh ®¹o qu©n M«ng−Nguyªn ®ang ngÊp nghÐ ë biªn thuú chuÈn bÞ<br /> x©m l−îc §¹i ViÖt lÇn thø hai (1285), TrÇn Quèc TuÊn cÇm g−¬m hay cÇm bót th×<br /> còng ®Òu nh»m môc ®Ých lμ chiÕn ®Êu vμ chiÕn th¾ng kÎ thï x©m l−îc. Con ng−êi<br /> tõng cÇm g−¬m kh¼ng kh¸i nãi víi vua TrÇn : "NÕu bÖ h¹ muèn hμng, tr−íc hÕt h·y<br /> chÐm ®Çu t«i ®i ®·" th× khi cÇm bót còng sÏ cïng mét dòng khÝ Êy. ChÝnh v× vËy t−<br /> t−ëng chñ ®¹o cña bμi hÞch lμ nªu cao tinh thÇn quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï x©m<br /> l−îc. TÊt c¶ c¸c phÇn, tÊt c¶ nghÖ thuËt v¨n ch−¬ng cña bμi hÞch ®Òu nh»m ®¹t tíi t−<br /> t−ëng chñ ®¹o nμy. Cã thÓ thÊy ph−¬ng ph¸p thuyÕt phôc xuyªn suèt bμi hÞch lμ<br /> khÝch lÖ nhiÒu mÆt nh−ng tËp trung vμo mét h−íng, v¹ch râ c¸i sai cÇn phª ph¸n vμ<br /> chØ râ c¸i ®óng cÇn lμm, kÕt hîp gi÷a t×nh c¶m vμ nguyªn t¾c.<br /> Më ®Çu bμi hÞch, ®Ó khÝch lÖ lßng hy sinh dòng c¶m, ý chÝ c«ng danh, t¸c gi¶ nªu<br /> nh÷ng tÊm g−¬ng trong sö s¸ch. Nh÷ng tÊm g−¬ng nμy thuéc nhiÒu tÇng líp, cã ë mäi<br /> thêi. Nh÷ng quan to, th©n cËn nhμ vua nh− Kû TÝn, Dù Nh−îng, nh÷ng bÒ t«i xa,<br /> nh÷ng ng−êi th−êng nh− C¶o Khanh, KÝnh §øc. X−a th× cã g−¬ng ®êi H¸n, ®êi §−êng,<br /> nay th× cã g−¬ng ®êi Nguyªn, ®êi Tèng. C¸ch nªu g−¬ng Êy cèt ®Ó t−íng sÜ thÊy ai<br /> còng cã thÓ lËp c«ng danh "cïng trêi ®Êt mu«n ®êi bÊt hñ". Trªn quan ®iÓm d©n téc,<br /> chóng ta cã thÓ tiÕc khi t¸c gi¶ kh«ng lÊy nh÷ng tÊm g−¬ng ngay trong lÞch sö n−íc<br /> nhμ vμ ngay tõ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn thêi ®ã. Tuy nhiªn, l¹i ph¶i thÊy r»ng<br /> môc ®Ých cña ®o¹n ®Çu bμi hÞch lμ khÝch lÖ lßng hy sinh dòng c¶m, ý chÝ lËp c«ng<br /> danh − mét lÏ sèng lý t−ëng cña con ng−êi thêi bÊy giê, chø ch−a nh»m khÝch lÖ tinh<br /> thÇn d©n téc.<br /> KhÝch lÖ lßng c¨m thï giÆc, tinh thÇn yªu n−íc bÊt khuÊt lμ néi dung cña nh÷ng<br /> ®o¹n tiÕp theo.<br /> §Ó g©y lßng c¨m thï, lßng tù träng, tù t«n d©n téc, sau khi nªu g−¬ng trong sö<br /> s¸ch, ng−êi viÕt quay vÒ víi thùc tÕ tr−íc m¾t v¹ch râ téi ¸c vμ sù ngang ng−îc cña kÎ<br /> thï. Nh÷ng h×nh t−îng "l−ìi có diÒu", "th©n dª chã" chØ sø Nguyªn cho thÊy nçi c¨m<br /> giËn vμ lßng khinh bØ giÆc cña t¸c gi¶. §ång thêi ®Æt nh÷ng h×nh t−îng ®ã trong thÕ<br /> t−¬ng quan "l−ìi có diÒu" − "sØ m¾ng triÒu ®×nh", "th©n dª chã" − "b¾t n¹t tÓ phô",<br /> TrÇn Quèc TuÊn ®· chØ ra nçi nhôc lín khi chñ quyÒn ®Êt n−íc bÞ x©m ph¹m. Nh÷ng<br /> (1) Thêi ®¹i §«ng A lμ thêi ®¹i nhμ TrÇn. Ch÷ TrÇn, theo H¸n tù gåm ch÷ §«ng<br /> (<br /> ) vμ ch÷ A (<br /> ).<br /> <br /> 50<br /> <br /> dÉn chøng t¸c gi¶ ®−a ra ®Òu cã trong thùc tÕ h»ng ngμy, nh·n tiÒn, mäi ng−êi tõng<br /> chøng kiÕn. Sö chÐp n¨m 1276, Nguyªn ThÕ Tæ sai ng−êi sang b¶o vua TrÇn ph¶i<br /> theo s¸u kho¶n nh− b¾t d©n, gióp qu©n..., n¨m 1277 Sμi Xu©n ®i sø buéc ta ph¶i lªn<br /> tËn biªn giíi ®ãn r−íc. N¨m 1281, Xu©n l¹i sang sø, c−ìi ngùa ®i th¼ng vμo cöa<br /> D−¬ng Minh, qu©n sÜ Thiªn Tr−êng ng¨n l¹i, bÞ Xu©n lÊy roi ®¸nh to¹c c¶ ®Çu. Vua<br /> sai Th−îng t−íng Th¸i s− TrÇn Quang Kh¶i ®Õn sø qu¸n tiÕp, Xu©n n»m khÓnh,<br /> kh«ng dËy... Nh÷ng hμnh ®éng ngang ng−îc cña giÆc ®· g©y nªn sù c¨m phÉn cao ®é<br /> trong mäi tÇng líp nh©n d©n. ChØ cÇn nh¾c l¹i mét vμi sù viÖc "sø giÆc ®i l¹i nghªnh<br /> ngang ngoμi ®−êng. Uèn l−ìi có diÒu mμ sØ m¾ng triÒu ®×nh, ®em th©n dª chã mμ b¾t<br /> n¹t tÓ phô, th¸c mÖnh Hèt TÊt LiÖt mμ ®ßi ngäc lôa, ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng cïng,<br /> gi¶ hiÖu V©n Nam v−¬ng mμ thu b¹c vμng, ®Ó vÐt cña kho cã h¹n", TrÇn Quèc TuÊn<br /> ®· kh¬i dËy c¶ khèi c¨m hên ®ang trμo s«i trong lßng c¸c t−íng sÜ. Kh¸c víi nh÷ng<br /> ng−êi viÕt sö ghi chÐp sù viÖc mét c¸ch kh¸ch quan, khi nªu hμnh ®éng b¹o ng−îc cña<br /> kÎ thï, t¸c gi¶ nh− muèn trót tÊt c¶ nçi uÊt hËn cña b¶n th©n lªn tõng lêi, tõng ch÷.<br /> Lßng c¨m thï giÆc cña TrÇn Quèc TuÊn truyÒn tíi t−íng sÜ nh− luång giã thæi bïng<br /> ngän löa vèn ®· ®−îc ®æ thªm dÇu.<br /> §Ó khÝch lÖ ý thøc tr¸ch nhiÖm vμ nghÜa vô cña mçi ng−êi ®èi víi ®¹o vua t«i<br /> còng nh− t×nh cèt nhôc, bμi hÞch ®· nªu lªn mèi ©n t×nh gi÷a chñ vμ t−íng. Quan hÖ<br /> gi÷a TrÇn Quèc TuÊn vμ t−íng sÜ, tÊt nhiªn lμ quan hÖ gi÷a ng−êi trªn ®èi víi kÎ d−íi<br /> − ®iÒu nμy kh«ng cã g× l¹ trong chÕ ®é phong kiÕn. §¸ng l−u ý ë ®©y lμ bªn c¹nh mèi<br /> quan hÖ thÇn chñ, t¸c gi¶ cßn nh¾c ®Õn mèi quan hÖ kh¸c s©u s¾c h¬n. §ã lμ mèi<br /> quan hÖ ©n nghÜa thuû chung cña nh÷ng ng−êi cïng c¶nh ngé "lóc trËn m¹c th× cïng<br /> nhau sèng chÕt, lóc nhμn h¹ th× cïng nhau vui c−êi". Nªu mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng<br /> ng−êi cïng c¶nh "sinh ra ph¶i thêi lo¹n l¹c, lín lªn gÆp buæi gian nan", bμi hÞch<br /> kh«ng chØ t¸c ®éng tíi nhËn thøc mμ cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi t×nh c¶m ng−êi ®äc.<br /> KhÝch lÖ nhiÒu mÆt, t¸c gi¶ vÉn nh»m vμo mét h−íng chñ yÕu : KhÝch lÖ lßng yªu<br /> n−íc bÊt khuÊt. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mμ bao t©m huyÕt, bót lùc cña TrÇn Quèc<br /> TuÊn dån vμo ®o¹n : "Ta th−êng tíi b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi, ruét ®au nh− c¾t,<br /> n−íc m¾t ®Çm ®×a ; chØ c¨m tøc ch−a x¶ thÞt lét da, nuèt gan, uèng m¸u qu©n thï.<br /> DÉu cho tr¨m th©n nμy ph¬i ngoμi néi cá, ngh×n x¸c nμy gãi trong da ngùa, ta còng<br /> vui lßng". Chóng ta h·y so s¸nh ®o¹n hÞch trªn víi ®o¹n th− cña gi¸o hoμng La M·<br /> G¬rªgoa IX göi c¸c tÝn ®å C¬ §èc gi¸o − ®o¹n th− cã ý nghÜa nh− lêi hÞch hiÖu triÖu tæ<br /> chøc ThËp tù qu©n chèng M«ng − Nguyªn : "NhiÒu viÖc khiÕn ta lo l¾ng nh− nh÷ng<br /> viÖc ®¸ng buån ë ®Êt th¸nh, nh÷ng mèi lo ©u cña gi¸o héi, t×nh h×nh ®¸ng th−¬ng cña<br /> ®Õ quèc La M·. Nh−ng ta nguyÖn quªn hÕt lo ©u ®ã mμ chó t©m ®Õn c¸i ho¹ T¸c Ta,<br /> sî r»ng hiÖn nay uy danh cña ®¹o C¬ §èc sÏ bÞ bän T¸c Ta tiªu diÖt mÊt. NghÜ ®Õn ®ã<br /> lμ ta x−¬ng n¸t tuû kh«, th©n gÇy søc kiÖt, ®au xãt v« cïng, khiÕn ta kh«ng biÕt lμm<br /> g× ®©y" (1) . Lêi v¨n trong bøc th− vμ lêi hÞch ®Òu thÓ hiÖn lßng c¨m thï cao ®é. Nh÷ng<br /> h×nh t−îng "tíi b÷a quªn ¨n", "nöa ®ªm vç gèi", "ruét ®au nh− c¾t", "n−íc m¾t ®Çm<br /> ®×a" trong bμi hÞch còng nh− nh÷ng h×nh t−îng "x−¬ng n¸t tuû kh«", "th©n gÇy søc<br /> kiÖt" trong ®o¹n th− ®Òu cã gi¸ trÞ kh¾c ho¹ nçi ®au vμ lßng c¨m thï kh«ng ®éi trêi<br /> chung cïng giÆc T¸c Ta. ThÕ nh−ng, cïng c¨m giËn trμo s«i mμ mét bªn th× bÊt lùc :<br /> "®au xãt v« cïng khiÕn ta kh«ng biÕt lμm g× ®©y", cßn mét bªn th× mμi s¾c thªm ý chÝ<br /> (1) DÉn theo Hμ V¨n TÊn, Ph¹m ThÞ T©m. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l−îc M«ng−Nguyªn thÕ<br /> kû XIII, NXB Khoa häc x· héi, 1972, tr. 50.<br /> <br /> 51<br /> <br /> vμ quyÕt t©m ®¸nh giÆc, dï ph¶i chÕt ®Õn tr¨m lÇn, ngh×n lÇn còng xin lμm. ChÝnh v×<br /> vËy lêi v¨n trong bøc th− thèng thiÕt mμ bi th−¬ng cßn lêi v¨n trong bμi hÞch th× kiªn<br /> c−êng vμ bi tr¸ng. C¨m thï ph¶i diÖt giÆc, yªu n−íc ph¶i chiÕn ®Êu, ®ã míi lμ môc<br /> ®Ých cao c¶ mμ t¸c gi¶ bμi hÞch h−íng tíi ®Ó ®éng viªn khÝch lÖ mäi ng−êi. §o¹n v¨n<br /> thÓ hiÖn nçi lßng vÞ chñ t−íng lμ ®o¹n tuyÖt bót. §ã kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ tμi nghÖ<br /> tuyÖt vêi cña mét ngßi bót viÕt v¨n luËn chiÕn, ®ã cßn lμ sù ph¶n ¸nh nh÷ng tiªu<br /> ®iÓm chãi ngêi nhÊt cña mét tÊm lßng ¸i quèc.<br /> Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn, phÇn ®«ng t−íng sÜ ®Òu cã tÊm lßng vμ<br /> quyÕt t©m nh− TrÇn Quèc TuÊn, nh−ng kh«ng ph¶i kh«ng cã nh÷ng kÎ hoang mang,<br /> ho¶ng sî. LÇn thø nhÊt ®¸nh M«ng−Nguyªn, giÆc ®ang h¨ng, ta t¹m thêi rót lui, TrÇn<br /> Th¸i T«ng hái kÕ quan ®¹i thÇn TrÇn NhËt H¹o, NhËt H¹o khiÕp sî ®Õn nçi kh«ng<br /> ®øng dËy ®−îc chØ kÞp lÊy ngãn tay chÊm n−íc viÕt hai ch÷ "nhËp Tèng" (®Çu hμng<br /> nhμ Tèng) ë m¹n thuyÒn. Trong cuéc kh¸ng chiÕn lÇn hai, cã nh÷ng kÎ th«ng minh,<br /> tμi giái nh− TrÇn Ých T¾c ®· hÌn nh¸t ®em c¶ nhμ ®Çu hμng giÆc. Lμ ng−êi l·nh ®¹o<br /> cuéc kh¸ng chiÕn, H−ng §¹o V−¬ng ®· sím nhËn ra nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña<br /> t×nh h×nh. ChÝnh v× vËy, trong bμi hÞch «ng tËp trung phª ph¸n s©u s¾c, m¹nh mÏ t−<br /> t−ëng bμng quan tr−íc thêi cuéc, sù ham vui ch¬i h−ëng l¹c mμ quªn mÊt nguy c¬ bÞ<br /> diÖt vong.<br /> Khi phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn sai trong hμng ngò t−íng sÜ, TrÇn Quèc TuÊn ®·<br /> ®øng trªn lËp tr−êng trung qu©n ¸i quèc. Mét mÆt «ng xuÊt ph¸t tõ nghÜa vua t«i,<br /> ®¹o thÇn chñ ®Ó phª ph¸n : "nay c¸c ng−¬i nh×n chñ nhôc mμ kh«ng biÕt lo". MÆt kh¸c<br /> «ng xuÊt ph¸t tõ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n ®èi víi Tæ quèc ®Ó v¹ch râ nh÷ng sai lÇm<br /> : "thÊy n−íc nhôc mμ kh«ng biÕt thÑn. Lμm t−íng triÒu ®×nh ph¶i hÇu qu©n giÆc mμ<br /> kh«ng biÕt tøc ; nghe nh¹c th¸i th−êng ®Ó ®·i yÕn nguþ sø mμ kh«ng biÕt c¨m". Trong<br /> hoμn c¶nh lÞch sö lóc bÊy giê, lËp tr−êng phª ph¸n cña t¸c gi¶ lμ ®óng ®¾n vμ tiÕn bé.<br /> §Ó thuyÕt phôc mäi ng−êi thÊy râ ®óng sai b»ng lý lÏ, nhËn thøc, TrÇn H−ng §¹o<br /> nªu lªn mèi quan hÖ tÊt yÕu gi÷a nguyªn nh©n vμ kÕt qu¶. T¸c gi¶ sö dông tμi t×nh<br /> c¸c liªn tõ. §Çu c©u nguyªn nh©n lμ c¸c liªn tõ nªu gi¶ thiÕt : "nÕu", "hoÆc", trong c©u<br /> chØ kÕt qu¶ lμ c¸c tõ kh¼ng ®Þnh : "th×", "ch¼ng nh÷ng", "mμ". Sù h« øng gi÷a c¸c tõ<br /> chØ quan hÖ cã t¸c dông lμm næi bËt nguyªn nh©n cña viÖc lμm sai tr¸i nhÊt ®Þnh sÏ<br /> dÉn ®Õn hËu qu¶ tai h¹i.<br /> Còng ®Ó thuyÕt phôc mäi ng−êi nhËn râ ph¶i tr¸i, ®óng sai, t¸c gi¶ ®· sö dông<br /> ph−¬ng ph¸p so s¸nh ®èi lËp. §èi lËp ý trong c©u : "nh×n chñ nhôc mμ kh«ng biÕt lo,<br /> thÊy n−íc nhôc mμ kh«ng biÕt thÑn. Lμm t−íng triÒu ®×nh ph¶i hÇu qu©n giÆc mμ<br /> kh«ng biÕt tøc ; nghe nh¹c th¸i th−êng ®Ó ®·i yÕn nguþ sø mμ kh«ng biÕt c¨m".<br /> Nh÷ng h×nh t−îng còng ®−îc ®Æt trong thÕ t−¬ng ph¶n : "cùa gμ trèng" / "¸o gi¸p",<br /> "mÑo cê b¹c" / "m−u l−îc nhμ binh". "Ph¶i nãi r»ng c¸ch liªn hÖ "r−îu ngon" víi viÖc<br /> "lμm cho giÆc say chÕt", "tiÕng h¸t hay" víi viÖc "lμm cho giÆc ®iÕc tai", lμ kh«ng<br /> t−¬ng xøng vÒ mÆt l« gÝch. Nh−ng chÝnh nhê nh− vËy mμ tÝnh chÊt phi lý cña viÖc ¨n<br /> ch¬i lóc nμy béc lé râ rÖt h¬n bao giê hÕt ! Vμ ®ã lμ nghÖ thuËt biÖn luËn tμi t×nh cña<br /> TrÇn H−ng §¹o" (TrÇn §×nh Sö).<br /> Ph−¬ng ph¸p t−¬ng ph¶n ®−îc sö dông víi ph−¬ng ph¸p so s¸nh. So s¸nh gi÷a ta<br /> vμ ®Þch, ta th× nghÜa t×nh s©u nÆng, ®Þch th× ngang ng−îc, tμn b¹o. So s¸nh gi÷a hai<br /> viÔn c¶nh, ®Çu hμng thÊt b¹i th× mÊt tÊt c¶, chiÕn ®Êu th¾ng lîi th× ®−îc c¶ chung vμ<br /> riªng. Tõ lêi v¨n dÞch kh¸ s¸t cã thÓ thÊy khi nªu viÔn c¶nh ®Çu hμng thÊt b¹i, TrÇn<br /> Quèc TuÊn sö dông tõ ng÷ mang tÝnh chÊt phñ ®Þnh : "kh«ng cßn", "còng mÊt", "bÞ tan",<br /> <br /> 52<br /> <br /> "còng khèn". Cßn khi nªu viÔn c¶nh chiÕn ®Êu th¾ng lîi, t¸c gi¶ dïng nh÷ng tõ ng÷<br /> mang tÝnh chÊt kh¼ng ®Þnh : "m·i m·i v÷ng bÒn", "®êi ®êi h−ëng thô", "kh«ng bÞ mai<br /> mét", "sö s¸ch l−u th¬m".<br /> §iÒu ®¸ng l−u ý lμ trong khi sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh t−¬ng ph¶n, ng−êi viÕt<br /> rÊt hiÓu quy luËt nhËn thøc. C¸ch ®iÖp tõ, ®iÖp ý t¨ng tiÕn, cã t¸c dông nªu bËt vÊn<br /> ®Ò tõ nh¹t ®Õn ®Ëm, tõ n«ng ®Õn s©u. Cø tõng b−íc, tõng b−íc t¸c gi¶ ®−a ng−êi ®äc<br /> thÊy râ ®óng sai : nhËn ra ®−êng ph¶i tr¸i.<br /> Sau khi phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn sai, v¹ch râ nguy c¬ x©m l−îc, TrÇn Quèc<br /> TuÊn chØ cho t−íng sÜ nh÷ng viÖc cÇn lμm, nh÷ng nhiÖm vô víi môc tiªu cô thÓ. Tr−íc<br /> hÕt, cÇn ph¶i nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c. Ph¶i c¶nh gi¸c nh− n»m trªn ®èng cñi cã<br /> måi löa ë d−íi. Ph¶i lo xa nh− "kiÒng canh nãng mμ thæi rau nguéi", kh«ng ®−îc ®Ó<br /> n−íc ®Õn ch©n míi nh¶y. Tinh thÇn c¶nh gi¸c ph¶i thÓ hiÖn b»ng hμnh ®éng : "huÊn<br /> luyÖn qu©n sÜ, tËp d−ît cung tªn, khiÕn cho ng−êi ng−êi giái nh− Bμng M«ng, nhμ nhμ<br /> ®Òu lμ HËu NghÖ". ViÖc luyÖn tËp binh th− ph¶i ®¹t tíi møc bªu ®−îc ®Çu Hèt TÊt<br /> LiÖt : lμm r÷a thÞt V©n Nam V−¬ng. Lêi khuyªn r¨n, sù giao nhiÖm vô cña ng−êi chñ<br /> t−íng ®−îc diÔn ®¹t b»ng nh÷ng h×nh t−îng sinh ®éng, thËt gîi c¶m, dÔ hiÓu. Nh÷ng<br /> h×nh t−îng "ng−êi ng−êi giái nh− Bμng M«ng, nhμ nhμ ®Òu lμ HËu NghÖ", "bªu ®Çu<br /> Hèt TÊt LiÖt n¬i cöa khuyÕt, lμm r÷a thÞt V©n Nam V−¬ng ë C¶o Nhai" ®· truyÒn ®¹t<br /> ®−îc lßng c¨m thï giÆc cao ®é vμ tinh thÇn hμo høng giÕt giÆc tíi t−íng sÜ.<br /> PhÇn cuèi bμi hÞch, mét lÇn n÷a TrÇn Quèc TuÊn v¹ch râ ranh giíi gi÷a hai con<br /> ®−êng chÝnh tμ − còng cã nghÜa lμ hai con ®−êng sèng chÕt ®Ó thuyÕt phôc mäi ng−êi.<br /> ¤ng biÓu lé mét th¸i ®é døt kho¸t : "NÕu c¸c ng−¬i chuyªn tËp s¸ch nμy, theo lêi d¹y<br /> b¶o cña ta, th× míi ph¶i ®¹o thÇn chñ, nh−îc b»ng khinh bá s¸ch nμy, tr¸i lêi d¹y b¶o<br /> cña ta tøc lμ kÎ nghÞch thï". §¹o thÇn chñ mμ t¸c gi¶ nãi tíi chÝnh lμ ®¹o trung qu©n<br /> ¸i quèc, lμ ®¹o yªu n−íc. T−íng sÜ chØ cã mét trong hai con ®−êng : hoÆc lμ ®Þch, hoÆc<br /> lμ ta, kh«ng cã vÞ trÝ ch«ng chªnh cho nh÷ng kÎ bμng quan thê ¬ tr−íc thêi cuéc. H−ng<br /> §¹o V−¬ng còng nªu lªn mét c¸ch døt kho¸t lÏ sèng chÕt : hoÆc sèng, hoÆc chÕt. NÕu<br /> ®Çu hμng, thÊt b¹i, hä kh«ng chÕt v× tay giÆc th× còng chÕt v× hæ thÑn. ChÝnh th¸i ®é<br /> døt kho¸t nμy ®· cã t¸c dông thanh to¸n nh÷ng t− t−ëng do dù, bμng quan l«i kÐo<br /> nh÷ng ng−êi "®iÒm nhiªn kh«ng biÕt röa nhôc, kh«ng lo trõ hung" quay h¼n sang<br /> phÝa lùc l−îng kh¸ng chiÕn ! Võa thuyÕt phôc, võa nguyªn t¾c, nguyªn t¾c cã t¸c<br /> dông thuyÕt phôc, ®o¹n cuèi bμi hÞch ®· ®éng viªn tíi møc cao nhÊt ý chÝ vμ quyÕt<br /> t©m chiÕn ®Êu cña mäi ng−êi.<br /> <br /> 53<br /> <br /> B×NH NG¤ §¹I C¸O<br /> (NguyÔn Tr·i)<br /> <br /> Trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam th−êng cã hiÖn t−îng mét thêi ®iÓm lÞch sö dÉn<br /> tíi mét thêi ®iÓm v¨n häc. §ã lμ tr−êng hîp cuéc chiÕn ®Êu trªn phßng tuyÕn s«ng<br /> Nh− NguyÖt thêi Lý víi bμi Nam quèc s¬n hμ, cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn lÇn hai<br /> thêi TrÇn víi bμi HÞch t−íng sÜ v¨n vμ cuéc khëi nghÜa Lam S¬n toμn th¾ng víi B×nh<br /> Ng« ®¹i c¸o.<br /> NguyÔn Tr·i viÕt B×nh Ng« ®¹i c¸o d−íi hai nguån c¶m høng : c¶m høng chÝnh trÞ<br /> vμ c¶m høng s¸ng t¸c. C¶m høng chÝnh trÞ ®em ®Õn cho lÞch sö d©n téc b¶n Tuyªn<br /> ng«n ®éc lËp ®Çy ý nghÜa. C¶m høng s¸ng t¸c ®−a tíi lÞch sö v¨n häc n−íc nhμ mét<br /> kiÖt t¸c v¨n ch−¬ng. Hoμ quyÖn c¶ hai nguån c¶m høng, d©n téc ViÖt Nam cã B×nh<br /> Ng« ®¹i c¸o − ¸ng "thiªn cæ hïng v¨n" (bμi v¨n hïng tr¸ng cña mu«n ®êi). Ph©n tÝch<br /> B×nh Ng« ®¹i c¸o xuÊt ph¸t tõ c¶m høng s¸ng t¸c cña t¸c gi¶, chóng ta sÏ nªu bËt<br /> ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng vμ gi¸ trÞ thÈm mü cña t¸c phÈm.<br /> Bμi B×nh Ng« ®¹i c¸o më ®Çu víi c¶m høng vÒ chÝnh nghÜa<br /> NguyÔn Tr·i nªu nguyªn lý chÝnh nghÜa lμm chç dùa, lμm c¨n cø x¸c ®¸ng ®Ó<br /> triÓn khai toμn bé néi dung bμi c¸o.<br /> Trong nguyªn lý chÝnh nghÜa cña NguyÔn Tr·i, chóng ta thÊy cã hai néi dung<br /> chÝnh ®−îc nªu lªn : nguyªn lý nh©n nghÜa, mét nguyªn lý cã tÝnh chÊt chung cña c¸c<br /> d©n téc, cña nhiÒu thêi ®¹i vμ ch©n lý vÒ sù tån t¹i ®éc lËp, cã chñ quyÒn cña n−íc §¹i<br /> ViÖt ®· ®−îc chøng minh b»ng thùc tiÔn lÞch sö.<br /> Tr−íc hÕt, t¸c gi¶ nªu nguyªn lý nh©n nghÜa, mét nguyªn lý cã tÝnh chÊt phæ biÕn,<br /> mÆc nhiªn trong nhËn thøc thêi bÊy giê :<br /> ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n<br /> Qu©n ®iÕu ph¹t tr−íc lo trõ b¹o<br /> Nguyªn lý nh©n nghÜa NguyÔn Tr·i nªu ë ®©y lμ mét tiªn ®Ò cã tÝnh chÊt tiªn<br /> nghiÖm bëi tiªn ®Ò nμy cã nguån gèc tõ ph¹m trï nh©n nghÜa cña Nho gi¸o. Khæng Tö<br /> nãi tíi ch÷ "nh©n", M¹nh Tö nãi tíi ch÷ "nghÜa". "Nh©n nghÜa" ®−îc nhiÒu ng−êi gi¶i<br /> thÝch ; c¸ch nãi, c¸ch hiÓu ®«i khi kh¸c nhau nh−ng nh×n chung mäi ng−êi ®Òu thõa<br /> nhËn "nh©n nghÜa" lμ "yªn d©n trõ b¹o", tøc lμ tiªu trõ tham tμn b¹o ng−îc, b¶o vÖ<br /> cuéc sèng yªn æn cña d©n. Lμ mét trÝ thøc Nho gi¸o, "nh©n nghÜa" cña NguyÔn Tr·i<br /> còng bao hμm lÏ ®ã. Tuy nhiªn l¹i ph¶i nhÊn m¹nh, khi ®−a tiªn ®Ò tiªn nghiÖm,<br /> NguyÔn Tr·i ®· biÕt ch¾t läc lÊy c¸i h¹t nh©n c¬ b¶n, tÝch cùc :<br /> Nh©n nghÜa chi cö, yÕu t¹i an d©n<br /> §iÕu ph¹t chi s−, m¹c tiªn khö b¹o<br /> Trong hai c©u më ®Çu, NguyÔn Tr·i ®· x¸c ®Þnh môc ®Ých, néi dung cña viÖc lμm<br /> nh©n nghÜa : chñ yÕu ®Ó yªn d©n, tr−íc nhÊt lμ trõ b¹o.<br /> §iÒu ®¸ng nãi h¬n n÷a lμ trong khi biÕt ch¾t läc lÊy c¸i h¹t nh©n c¬ b¶n, tÝch cùc<br /> cña t− t−ëng nh©n nghÜa, NguyÔn Tr·i ®· ®em ®Õn mét néi dung míi, lÊy ra tõ thùc<br /> tiÔn d©n téc ®Ó ®−a vμo tiÒn ®Ò cã tÝnh chÊt tiªn nghiÖm : nh©n nghÜa ph¶i g¾n liÒn víi<br /> <br /> 54<br /> <br />