Giáo trình học dâu tằm- ong mật

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:178

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Họ Dâu tằm (danh pháp khoa học: Moraceae) là một họ trong số các thực vật có hoa, trong hệ thống Cronquist được xếp vào bộ Gai (Urticales). Bộ này trong các hệ thống phát sinh loài khác được coi là phân bộ của bộ Hoa hồng (Rosales). Họ này là một họ lớn, chứa từ 40-60 chi và khoảng 1.000-1.500 loài thực vật phổ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình học dâu tằm- ong mật

Bé gi¸o dôc & ® o tao Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I ……………………………… PGS.TS. NguyÔn V¨n Long, TS. NguyÔn Huy TrÝ ThS. Bïi ThÞ §iÓm, ThS. TrÇn ThÞ Ngäc Gi¸o tr×nh D©u T»m – ong mËt H néi – 2004
môc lôc Ph n A K THU T TR NG DÂU-NUÔI T M VÀI NÉT V L CH S PHÁT TRI N VÀ Ý NGHĨA NGH TR NG DÂU NUÔI T M 1 Chương I: K THU T TR NG VÀ CHĂM SÓC DÂU 2 1.1. ð c ñi m hình thái và v trí phân lo i c a cây dâu. 3 1.2. nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n sinh trư ng phát tri n c a cây dâu. 7 1.3. Sinh trư ng và phát tri n c a cây dâu. 9 1.4. Nhân gi ng dâu 11 1.5. Kü thuËt trång d©u 13 1.6. Qu n lý và chăm sóc vư n dâu. 15 1.7. Thu häach v b¶o qu¶n l¸ d©u 18 1.8. M t s sâu b nh chính h i dâu và bi n pháp phòng tr . 20 Chương II: ð C ðI M SINH V T H C VÀ SINH THÁI H C T M ÂU 2.1. ð c ñi m hình thái các pha phát d c c a t m dâu 24 2.2. M t s ñ c ñi m sinh v t h c c a t m dâu. 26 2.3. Sinh thái h c t m dâu ( nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n quá 28 trình sinh trư ng phát d c c a t m dâu). Chương III: K THU T NUÔI T M. 31 3.1. V sinh và sát trùng nhà c a, d ng c nuôi t m. 31 3.2. K thu t p tr ng t m. 32 3.3. K thu t băng t m. 34 3.4. K thu t cho t m ăn. 35 3.5. M t ñ nuôi t m, thay phân và san t m. 37 3.6. Chăm sóc t m khi t m ng . 38 3.7. Các phương th c nuôi t m nh . 39 3.8. Các phương th c nuôi t m l n. 40 3.9. K thu t cho t m lên né và thu kén 41 Chương IV : B NH VÀ CÔN TRÙNG H I T M 44 4.1. B nh b ng và phương pháp phòng ch ng 44 4.2. B nh vi khu n và phương pháp phòng tr 49 4.3. B nh n m c ng tr ng và phương pháp phòng tr 52 4.4. B nh t m gai 55 4.5. Ruåi ký sinh t»m v ph−¬ng ph¸p phßng trõ 65
Chương V: K THU T NHÂN GI NG T M DÂU 73 5.1. Gi i thi u vài nét v ñ c ñi m gi ng t m và h th ng gi ng 3 c p. 73 5.2. K thu t s n xu t tr ng gi ng t m c p II 75 5.3. K thu t b o qu n tr ng gi ng. 80 5.4. X lý tr ng n nhân t o. 85 Ph n B K THU T NUÔI ONG Chương VI: SINH H C ONG M T 91 6.1 Ý nghĩa kinh t c a ngh nuôi ong m t. 91 6.2. Sơ lư c l ch s phát tri n. 92 6.3. ð c ñi m sinh h c. Chương VII: C©Y NGU N M T PH N VÀ S TH PH N 113 C©Y TR NG B NG ONG M T 7.1. Vai trò c a cây ngu n m t ph n ñ i v i ong. 113 7.2. Nh ng ñi u ki n nh hư ng ñ n s ti t m t c a cây. 114 7.3. Các cây ngu n m t chính Vi t Nam. 115 7.4. Xác ñ nh s ñàn ong nuôi trong m t vùng. 116 7.5. S d ng ong m t th ph n cho cây tr ng. 118 Chương VIII: KĨ THU T NUÔI, T O CHÚA, NHÂN ðÀN VÀ 121 CH N GI NG ONG. 8.1 Kĩ thu t nuôi ong. 121 8.2. K thu t t o chúa, nhân ñàn ong 145 8.3 Ch n l c và lai gi ng ong. 154 Ch−¬ng IX: S©U BÖNH V KÎ THï H¹I ONG MËT. 159 9.1. BÖnh thèi Êu trïng ch©u ¢u ( European foulbrood ) 159 9.2. BÖnh Êu trïng tói (Sacbrood) 161 9.3. BÖnh Øa ch¶y (Nosema). 162 9.4. Ngé ®éc hãa häc. 162 9.5. C¸c kÝ sinh h¹i ong. 164 9.6. C¸c c«n trïng v ®éng vËt h¹i ong. 166 Ph l c: Danh m c các cây ngu n m t chính Vi t Nam 171 T i liÖu tham kh¶o 173
GI I THI U Giáo trình Dâu t m- Ong m t do PGS.TS. Nguy n Văn Long ch biên, ch nh lý cùng t p th các giáo viên B môn Dâu t m biên so n. • M c tiêu. L cuèn s¸ch gi¸o khoa dïng gi¶ng d¹y cho sinh viªn c¸c chuyªn ng nh kü thuËt n«ng nghiÖp. Nã còng l t i liÖu tham kh¶o rÊt h÷u Ých cho c¸c c¸n bé kü thuËt t»m – ong, c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng v n«ng d©n s¶n xuÊt D©u t»m – Nu«i ong mËt. Nh m trang b cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n v : - Cây dâu, k thu t tr ng, chăm sóc và khai thác lá dâu. - Gi ng t m và k thu t nuôi t m t t. - B nh t m và bi n pháp phòng ch ng. - K thu t nuôi, t o chúa, nhân ñàn ong m t. - Biên pháp phòng ch ng sâu b nh và ñ ng v t h i ong. • Giáo trình g m 2 ph n: K thu t tr ng dâu nuôi t m và k thu t nuôi ong m t. Gi¸o tr×nh kh«ng ®i s©u v o c¬ chÕ c¸c hiÖn t−îng còng nh− sinh lý gi¶i phÉu d©u - t»m - ong mËt. • N i dung và phân công biên so n. N i dung Cán b ñ m nhi m chính • Ph n th nh t: K thu t tr ng dâu nuôi t m Chương 1- Cây dâu - K thu t tr ng và chăm sóc dâu ThS. Tr n Th Ng c Chương 2- ð c ñi m sinh v t h c và sinh thái h c t m dâu ThS. Tr n Th Ng c Chương 3- K thu t nuôi t m ThS. Tr n Th Ng c Chương 4- B nh và côn trùng h i t m TS. Nguy n Huy Trí Chương 5- K thu t nhân gi ng t m dâu PGS.TS. Nguy n Văn Long • Ph n th 2: K thu t nuôi ong m t Chương 1- Sinh h c ong m t ThS. Bùi Th ði m Chương 2- Cây ngu n m t ph n ThS. Bùi Th ði m Chương 3- K thu t nuôi, t o chúa,nhân ñàn, ch n gi ng ong ThS. Bùi Th ði m Chương 4- Sâu b nh và k thù h i ong ThS. Bùi Th ði m • Là 1 giáo trình t ng h p T m - Ong cã n i dung r ng, khuôn kh giáo trình qui ñ nh có h n nên biên so n không th tránh kh i nh ng khi m khuy t. Chúng tôi r t mong s ñóng góp ý ki n b sung c a các em sinh viên và ñ c gi ñ l n sau tái b n ñư c hoàn thi n hơn. Các tác gi Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..1
Ph n A K THU T TR NG DÂU-NUÔI T M VÀI NÉT V L CH S PHÁT TRI N VÀ Ý NGHĨA NGH TR NG DÂU NUÔI T M Tr ng dâu, nuôi t m, ươm tơ và d t l a là ngh c truy n có l ch s 4-5 ngàn năm. Ngh này có s m nh t Trung Qu c. Nó ñã tr i qua 3 giai ño n kh ng ho ng: B ng t m gai, th chi n II và s ra ñ i c nh tranh cuă tơ nhân t o tư ng ch ng ngh t m tơ b di t vong. Song do ñ c ñi m v t lý, hoá h c quí hi m c a tơ l a (Tính ñàn h i cao, kh năng hút m, cách ñi n cách nhi t t t, ñ óng mư t v.v.) không có s i t nhiên cũng như nhân t o nào có th thay th ñư c. Ngư i ta ph i th a nh n: “Ngàn năm trư c tơ là vàng thì ngàn năm sau vàng v n là tơ”. Ngh tr ng dâu nuôi t m nư c ta ñã có l ch s vài ngàn năm nay t th i Hùng vương th 6. Tr i qua bao thăng tr m b i bi n c chi n tranh và kinh t th trư ng chi ph i, ñ n nay nó v n là ngh truy n th ng không bao gi b mai m t. Phát tri n ngh tr ng dâu nuôi t m có nhi u ý nghĩa v kinh t , văn hoá, xã h i và môi trư ng: - Th c t ñã cho th y năm 2000 – 2001 và 2004 s n xu t dâu t m có th ñ t 3-4 tri u ñ ng/ sào, năm- cao hơn 3-4 l n tr ng lúa. Tr ng dâu nuôi t m cho phép quay vòng ñ ng v n nhanh. T tháng 3- 11 c sau 3 tu n l k t thúc m t l a t m là cho thu ho ch. Nông dân có nh n xét: “Cây dâu là cây xoá ñói gi m nghèo, là cây nuôi con ăn h c ñ i h c”. - S n xu t 1 ha dâu t m huy ñ ng 15- 20 lao ñ ng. Ngh này s d ng tri t ñ công lao ñ ng chính và ph , lao ñ ng ngày và ñêm nên r t có ý nghĩa v m t xã h i. - ð c bi t vùng ñ ng ñ t bãi b ng p nư c hàng năm cây dâu có th m nh hơn h n các cây tr ng khác vì cây dâu ch u ñư c nư c ng p không s chu t phá h i. - Tr ng dâu còn có ý nghĩa ph xanh ñ t tr ng, gi m s xói mòn c a ñ t và r t ít khi ph i s d ng thu c sâu nên ñ m b o môi trư ng sinh thái t t v.v. Chương I: K THU T TR NG VÀ CHĂM SÓC DÂU Chương “ K thu t tr ng và chăm sóc dâu” nh m trang b cho sinh viên nh ng ki n th c v ñ c ñi m sinh v t hoc, sinh thái h c, ñ c ñi m sinh trư ng, phát tri n c a cây dâu và nh ng bi n pháp k thu t tr ng, chăm sóc dâu và thu ho ch lá dâu. Lá dâu là th c ăn duy nh t c a t m dâu (Bombyx mori). Protein trong lá dâu là ngu n v t ch t ñ con t m t ng h p nên s i tơ, g n 70% Protein trong thành ph n s i tơ ñư c t ng h p tr c ti p t Protein trong lá dâu. Vì vây, s n lư ng và ch t lư ng lá dâu quy t ñ nh ñ n s n lư ng, ch t lư ng tơ kén và hi u qu c a ngh nuôi t m. Vi c làm tăng t i ña s n lư ng lá dâu có ch t lư ng t t trên m t ñơn v diên tích s góp ph n nâng cao hi u qu c a ngh nuôi t m. M c ñích nghiên c u cây dâu và k thu t tr ng dâu là tăng năng su t và ph m ch t lá dâu nh m h giá thành s n ph m. Nh ng v n ñ c n ph i gi i quy t ñó là: K thu t tr ng và chăm Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..2
sóc dâu; ch n t o gi ng dâu m i có năng su t cao, ch t lư ng t t thích h p cho t ng vùng sinh thái; bi n pháp ñ n t a và thu ho ch lá h p lý cũng góp ph n nâng cao năng su t và ch t lư ng lá dâu. 1.1. ð c ñi m hình thái và v trí phân lo i c a cây dâu. a. V trí phân lo i c a cây dâu. Cây dâu thu c: Ngành Spermatophyta. L p Angiospermae. L p ph Dicotyledoneae. B Urticales. H Moraceae. Chi Morus. Loài Alba. Tên khoa h c: Morus alba L. b. ð c ñi m hình thái c a cây dâu. • R dâu R dâu có ch c năng h p thu, d tr các ch t dinh dư ng và gi cho cây bám ch c vào ñ t. R dâu không ng ng tăng trư ng v chi u dài l n chi u r ng ñ ñ m b o nh ng nhi m v trên. B r dâu bao g m: R chính (r cái, r c c), r bên và r tơ. Hình thái và c u t o c a b r thay ñ i theo phương th c nhân gi ng: - R dâu tr ng b ng h t (nhân gi ng h u tính) Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..3
R ñư c m c ra t tr c phôi g i là r chính (r c c ho c r cái), t r chính phát tri n ra các r bên và t r bên phát tri n ra các r c p 1, c p 2. T ñ u các r c p 1, c p 2 phát tri n thành các r nh hơn g i là r lông tơ, r lông tơ có ñư ng kính nh hơn 1mm, ñ u các r lông tơ có h th ng lông hút màu tr ng trong làm nhi m v hút nư c và các ch t dinh dư ng. Lo i r này thư ng ăn sâu, th i gian sinh trư ng dài và có kh năng ch ng ch u t t v i ñi u ki n ngo i c nh b t l i, ñ c bi t là ñi u ki n khô h n. - R cây tr ng b ng hom (nhân gi ng vô tính) R ñư c m c ra t nh ng mô s o (ñư c hình thành t nhát c t c a hom) và t g c m m g i là r b t ñ nh. Trong trư ng h p này b r không có r cái và s s p x p c a r có d ng như r chùm. B r c a cây thư ng ăn nông, kh năng ch ng ch u kém, tu i th ng n. R dâu có kh năng tái sinh r t l n. Trong trư ng h p nào ñó khi r b ñ t s là nguyên nhân kích thích cho các r m i phát tri n, tăng cư ng kh năng h p thu c a b r (trong ñi u ki n canh tác n u r dâu b t n thương do cày b a x i xáo thì ch 3-5 ngày sau là b r có kh năng ph c h i). R dâu không ng ng tăng trư ng v chi u d i và ñư ng kính. S sinh trư ng c a r dâu trong ñ t luôn có s tương quan v i s sinh trư ng c a thân lá trên m t ñ t và tuân theo m t t l nh t ñ nh ñó là t l T/R. M t b r phát tri n có kh năng h p thu dinh dư ng m nh s xúc ti n cành lá phát tri n xum xuê, còn cành lá xum xuê s kích thích tr l i cho b r phát tri n. S phân b c a r dâu trong ñ t theo chi u sâu và chi u rông tuỳ thu c vào ñ c ñi m c a gi ng, tính ch t ñ t, phương th c tr ng, tu i cây và các bi n pháp k thu t chăm sóc, ñ n t a và thu ho ch lá. S phân b c a r theo chi u sâu và r ng trong ñ t có tương quan v i chi u cao cây và ñ r ng c a tán lá. Cây cao tán r ng thì b r ăn sâu và r ng hơn cây th p tán nh . Nhìn chung s phân b theo chi u r ng c a r b ng 1,5 l n chi u r ng tán lá, còn s phân b c a r theo chi u sâu tuỳ thu c vào gi ng dâu, tu i cây, tính ch t ñ t… • M m dâu (ch i dâu) M m là th ban ñ u c a cành lá và hoa. Tuỳ theo cách phân lo i mà chia ra các lo i m m khác nhau. - Theo v trí m m có: m m ñ nh và m m nách. M m ñ nh hay còn g i là m m t n cùng là m m n m t n cùng c a thân ho c cành, là y u t quy t ñ nh chi u cao cây ho c ñ dài cành. M m nách n m nách lá và là y u t quy t ñ nh s cành c p 1 c a cây. Trong quá trình sinh trư ng c a cây dâu, m m ñ nh thư ng kh ng ch m m nách, khi m m ñ nh b t n thương ho c b ng t thì m m nách m i phát tri n và tr thành m m chính. Vì v y m m nách là y u t quy t ñ nh kh năng t o tán c a cây. - Theo tr ng thái m m có: m m n và m m hi n M m n là nh ng m m n m n dư i v cây không hi n ra ngoài, m m này ch n y khi cây b ñ n ñau ho c b t n thương nghiêm tr ng. M m hi n là nh ng m m hi n rõ ra ngoài v cây, m m này phát tri n trư c m m n và là y u t quy t ñ nh s cành kinh t c a cây. Theo ho t ñ ng sinh lý có: m m ng và m m ho t ñ ng Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..4
Theo ch c năng m m có: m m cành, m m lá, m m hoa và m m h n h p. Theo mùa có: m m mùa xuân, m m mùa hè và m m mùa thu. Nhìn chung m m là cơ s c a các c p cành, tuỳ theo t ng mùa mà m m sinh trư ng m nh hay y u cho năng su t lá cao hay th p. • Thân dâu Thân, cành và cành con g i chung là thân dâu. Ch c năng cơ b n c a thân dâu là v n chuy n nư c và mu i khoáng t ñ t ñi lên và v n chuy n các s n ph m quang h p và các ch t h u cơ t trên m t ñ t ñi xu ng; là cơ quan d tr dinh dư ng cho cây; thân cành còn như m t cái khung ñ duy trì các cơ quan c a cây. Cây dâu là lo i cây có kh năng ch u ñ n t a, n u ñ n t a thư ng xuyên, h p lý s kích thích cho thân cành phát tri n. Tuy nhiên kh năng này còn ph thu c vào gi ng dâu, tu i cây và ñi u kiên chăm sóc. • Lá dâu Lá dâu là cơ quan th c hi n quá trình quang h p dư i tác d ng c a ánh sáng m t tr i ñ t o ra các ch t h u cơ; là nơi ñi u hoà thân nhi t b ng quá trình hô h p và thoát hơi nư c. Lá dâu thu c lo i lá ñơn m c cách, có lá kèm. Lá dâu có 3 ph n: Cu ng lá, lá kèm và phi n lá. Hình thái và c u t o c a lá thay ñ i tuỳ theo gi ng dâu và ñi u ki n môi trư ng. - Cu ng lá là b ph n n i li n gi a phi n lá v i thân ho c cành. Gi a cu ng lá và thân ho c cành có h thông t ng r i. Khi lá già ho c g p ñi u ki n ngo i c nh b t l i thì t ng r i ho t ñ ng m nh gây hi n tư ng r ng lá. Hình 2.1- C u t o lá dâu - Tai lá (lá kèm) m c hai phía c a cu ng lá, quá trình chuy n ñ i màu s c c a tai lá có liên quan v i ñ thành th c c a lá (ví d khi 1/3-1/2 ño n ñ u ng n c a tai lá chuy n sang màu nâu thì hái lá dâu ñó băng t m là v a, mùa xuân thì hái lá dâu dư i v trí có tai lá chuy n màu 1-2 lá là v a). Khi lá dâu già thì tai lá r ng ñi. - Phi n lá: Có hai d ng chính là lá nguyên và lá x thuỳ Lá nguyên có th hình ô van, hình tr ng hay hình tim. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..5
Hình 3a.1- Các d ng lá dâu Lá x thuỳ có th phân ra 2, 3, 4 ñi m x thuỳ và có hình thái lá khác nhau. Hình thái c a ng n lá, g c lá và mép lá c a các gi ng dâu khác nhau thì khác nhau. Kích thư c, ñ dày và màu s c lá dâu thay ñ i ph thu c vào gi ng dâu và ñi u ki n môi trư ng. • Hoa, qu và h t dâu. - Hoa dâu thư ng là hoa ñơn tính, có r t ít hoa lư ng tính. Hoa dâu có d ng hoa chùm g m nhi u hoa nh m c xung quanh m t tr c hoa chính và hơi r xu ng d ng ñuôi sóc. Gi i tinh c a hoa ph thu c vào gi ng, thư ng hoa ñ c và hoa cái m c trên hai cây khác nhau. có m t s gi ng thì trên m t cây có c hai lo i hoa (gi ng goshoerami ph n dư i c a thân ra hoa cái, ph n trên ra hoa ñ c). Hoa dâu th ph n nh gió. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..6
Hình 3b.1- Các d ng lá dâu x thuỳ - Qu dâu thu c lo i qu kép, màu s c c a qu thay ñ i theo quá trình phát tri n, khi m i hình thành qu có màu xanh sau d n chuy n sang màu h ng, màu ñ và cu i cùng có màu tím s m là lúc qu dâu ñã ñ t ñ chín sinh lý. - H t dâu có màu vàng ho c vàng sáng hình trái xoan d t. 1.2. nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n sinh trư ng phát tri n c a cây dâu. Cây dâu cũng như các cây tr ng khác s ng trong ñi u ki n t nhiên, chúng có liên quan ch t ch v i môi trư ng xung quanh và ch u s tác ñ ng c a các y u t môi trư ng như ánh sáng, nhi t ñ , không khí, ñ t và nư c. Nh ng nhân t này có liên quan v i nhau, tác ñ ng l n nhau và tác ñ ng m t cách t ng h p lên cây dâu. Tuỳ theo th i kỳ sinh trư ng, phát Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..7
tri n khác nhau c a cây dâu mà nh hư ng c a các y u t môi trư ng t i chúng có khác nhau. Trong các y u t sinh thái tác ñ ng lên cây dâu có nh ng nhân t c n thi t và không th thay th gi a chúng v i nhau ñư c. Ví d s tăng nhi t ñ không th thay th cho s thi u ánh sáng. Song cũng có m t s y u t có liên quan v i nhau, tác ñ ng tương h l n nhau. Ví d cư ng ñ chi u sáng có liên quan ñ n nhi t ñ , t l nư c trong ñ t có nh hư ng ñ n ñ thoáng c a ñ t. Nghiên c u tác ñ ng c a các y u t sinh thái t i cây dâu giúp chúng ta ñ ra nh ng gi i pháp k thu t tr ng và chăm sóc dâu d a trên nh ng yêu c u sinh thái ñ i v i sinh trư ng c a cây. M t s y u t sinh thái tác ñ ng ñ n sinh trư ng c a cây dâu như sau: a. nh sáng ð i tư ng thu ho ch c a cây dâu là lá dâu mà 90-95% ch t khô trong lá dâu là s n ph m c a quang h p nên ánh sáng có liên quan ch t ch v i năng su t và ch t lư ng lá dâu. Trong ñi u ki n chi u sáng ñ y ñ , cây dâu sinh trư ng t t, cành kho và m p, lá dày, có màu xanh ñ m, năng su t và ch t lư ng lá cao. Ngư c l i trong ñi u ki n chi u sáng không ñ y ñ thì cành nhánh thư ng m m, lá m ng, màu xanh nh t, hàm lư ng nư c trong lá cao, ch t khô gi m, dinh dư ng trong lá th p ( 30oC v i ngày n ng cư ng ñ quang h p c a cây dâu là 2mg ch t khô/100cm2 lá 1gi , ngày tr i râm cư ng ñ quang h p ch b ng 50% ngày n ng còn ngày mưa ch b ng 30%). Kh năng ti p nh n ánh sáng c a vư n dâu không ch ph thu c hoàn toàn vào cư ng ñ chi u sáng mà còn ph thu c vào c u trúc tán lá. Vì v y c n có bi n pháp k thu t chăm sóc vư n dâu (k thu t ñ n t a h p lý) ñ giúp cho cây dâu có b khung tán h p lý tăng kh năng s d ng ánh sáng m t tr i c a cây dâu. b. Nhi t ñ Nhi t ñ là y u t sinh thái tác ñ ng tương ñ i m nh ñ n quá trình sinh trư ng c a cây dâu b i l các ho t ñ ng sinh lý c a cây dâu như quang h p, hô h p, trao ñ i ch t… ñ u thay ñ i theo nhi t ñ . Kho ng nhi t ñ thích h p cho cây dâu sinh trư ng là 25-30oC. Nhi t ñ cao hơn 40oC s kìm hãm s sinh trư ng c a cây và nhi t ñ dư i 12oC cây dâu ng ng sinh trư ng. c. Nư c Trong quá trình sinh trư ng c a cây tr ng nói chung và cây dâu nói riêng nư c r t c n thi t cho vi c h p th , hoà tan, vân chuy n dinh dư ng, quang h p, trao ñ i ch t… Cây dâu ch a t i 60% là nư c, tuy nhiên các b ph n khác nhau thì t l nư c khác nhau: lá t l nư c là 75-82%, cành là 58-61%, r là 54-59%. ð t ng h p ñư c 1 gam ch t khô cây dâu c n hút 280-400ml nư c. Trong vư n dâu hàm lư ng nư c trong ñ t quá cao ho c quá th p ñ u làm cây c n c i, không phát tri n ñư c và d nhi m b nh. ð m ñ t thích h p cho quá trình sinh trư ng c a cây dâu là 70-80%. N u trong ñ t quá nhi u nư c, cây dâu sinh trư ng không t t, t l Protein và hydrat cacbon s gi m, ch t lư ng lá th p, nuôi t m b ng lo i lá này, t m d b b nh. ð t có m c nư c ng m cao ho c úng ng p, thi u không khí s nh hư ng ñ n hô h p c a r và tiêu hao dinh dư ng c a cây. Nhi u nư c trong ñ t s thi u oxy, các vi sinh v t háo khi gi m Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..8
còn vi sinh v t y m khí tăng lên, s n sinh m t s ch t kh làm r b ng ñ c, cây sinh trư ng kém. Dâu là cây có r ăn sâu, do v y ph i tìm cách h th p m c nư c ng m xu ng th p hơn 1m nh m nâng cao tu i th cho cây. d. ð t Dâu là cây tr ng thích ng v i nhi u lo i ñ t: ð t cát, ñ t th t, ñ t sét, ñ t chua m n… và có kh năng sinh trư ng ñư c ñ pH ñ t là 4,5-9, song ñ t cát pha và ñ t th t nh có ñ pH t 6,5-7 là lo i ñ t thích h p nh t cho cây dâu sinh trư ng và phát tri n. e. Không khí Không khí cũng là y u t sinh thái không th thi u ñư c cho s sinh trư ng c a cây dâu, oxy và cacbonic trong không khí r t c n thi t cho quá trình quang h p và hô h p c a cây. Cacbonic trong không khí là nguyên li u c n thi t cho quá trình quang h p, hàm lư ng cacbonic tăng trong ph m vi 0,03-0,1% thì cư ng ñ quang h p c a lá dâu tăng d n ñ n năng su t lá tăng. Qua nghiên c u cho th y c 100cm2 lá dâu trong 1 gi s n sinh ra 10 gam ch t khô thì c n 15mg CO2. Vư n dâu ñ m b o thông thoáng ho c tăng cư ng bón phân h u cơ s làm tăng hàm lư ng CO2 t o ñi u ki n thu n l i cho quá trình quang h p c a cây. Ngoài ra, trong không khí còn ch a m t s khí ñ c như b i, khói than, khí th i do các nhà máy như : SO2, fluoride… T m ăn ph i lá dâu có bám dính nh ng lo i khí này s b ng ñ c. Vì v y không nên quy ho ch vư n dâu g n các nhà máy, ñư ng qu c l l n và ñ c bi t là không nên g n khu lò g ch. 1.3. Sinh trư ng và phát tri n c a cây dâu. a. Chu kỳ sinh trư ng hàng năm c a cây dâu. Trong m t năm chu kỳ sinh trư ng c a cây dâu chia làm 2 th i kỳ: Th i kỳ sinh trư ng và th i kỳ ngh ñông. Ho t ñ ng s ng c a cây 2 th i kỳ này r t khác nhau. • Th i kỳ sinh trư ng. Th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu b t ñ u t mùa xuân khi cây dâu n y m m ñ n mùa ñông khi cây r ng lá. ð dài c a th i kỳ sinh trư ng ph thu c vào ñi u ki n sinh thái và gi ng dâu. nh ng vùng khí h u m áp th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu dài hơn vùng khi h u l nh và nh ng gi ng dâu n y m m s m thư ng có th i kỳ sinh trư ng dài hơn nh ng gi ng dâu n y m m mu n. Th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu có th chia làm 3 th i kỳ nh : Th i kỳ n y m m (ñâm ch i), th i kỳ sinh trư ng m nh và th i kỳ sinh trư ng ch m d n. - Th i kỳ n y m m ñư c tính t lúc m m dâu b t ñ u sinh trư ng, các m m mùa ñông nhú ra, mô phân sinh ñ nh ho t ñ ng, t bào phân chia, bao m m b phá v , ñ n khi xu t hi n lá th t th nh t thì k t thúc th i kỳ n y m m. - Th i kỳ sinh trư ng m nh: Sau khi ra lá th t t c ñ sinh trư ng c a cây dâu tăng d n, ñ c bi t sau khi ra lá th t th tư, lúc này nhi t ñ không khí tăng d n, m m dâu sinh trư ng nhanh hơn và cây dâu ñi vào th i kỳ sinh trư ng m nh. - Th i kỳ sinh trư ng ch m d n: Th i kỳ này thư ng x y ra vào giai ño n cu i thu ñ u ñông khi nhi t ñ không khí gi m d n, các mô phân sinh ñ nh sinh trư ng ho t ñ ng y u, t c ñ phân chia t bào ch m, kích thư c t bào tăng ch m, t i ñ nh sinh trư ng các ch t sinh Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..9
trư ng ñư c s n xu t ra ít, t c ñ v n chuy n ch m, kìm hãm s ho t ñ ng c a các mô phân sinh d n ñ n hi n tư ng sinh trư ng ch m d n t t c các b ph n c a cây dâu. • Th i kỳ ngh ñông. Th i kỳ ngh ñông c a cây dâu ñư c tính t khi k t thúc r ng lá mùa ñông ñ n khi b t ñ u n y m m v xuân năm sau. Trong th i kỳ ngh ñông m i ho t ñ ng c a cây như các quá trình trao ñ i ch t, các ho t ñ ng sinh lý, thoát hơi nư c… c a cây gi m ñi rõ r t. Do ñó cây dâu g n như ng ng sinh trư ng. Song th c t cây dâu v n duy trì các ho t ñ ng sinh lý y u t và hi n tư ng ngh ñông cây dâu g i là “ngh ñông tương ñ i”. Hi n tư ng ngh ñông cây dâu thu c lo i ngh ñông b t bu c, nó x y ra khi g p ñi u ki n b t l i cho s s ng c a cây và khi g p ñi u ki n thu n l i thì l i ho t ñ ng tr l i. ðó là s ph n ng thích nghi c a cây trong ñi u ki n b t l i. Ngư i ta có th phá v hi n tư ng ngh ñông c a cây dâu b ng nhi u bi n pháp sau: - Tăng cư ng dinh dư ng cho cây trư c khi cây vào th i kỳ ngh ñông: Bón phân h p lý k t h p v i làm c , x i xáo, tư i nư c… - ð n t a cây dâu h p lý: Dùng hình th c ñ n ph t, ñ n ñau, ñ n tr l i vào nh ng th i gian thích h p. - Gum dâu: Vào tháng 10 ti n hành ñ n ph t, sau ñó gum dâu ñ phá v s t p trung ch t auxin ñ u ng n cành. - S d ng các ch t hoá h c: Có th dùng m t s hoá ch t như etylen, gibberellin, chlohydrin… ñ phá v tr ng thái ngh ñông c a cây. Hình 4.1- Gum dâu b. Các m i tương quan trong sinh trư ng c a cây dâu. Trong cây dâu, ch c năng sinh lý c a m i cơ quan, b ph n khác nhau ñã ñư c chuyên môn hoá m t m c ñ nào ñó, song chúng có m i liên h qua l i và h p tác v i nhau m t cách m t thi t h p thành m t th th ng nh t. M i liên h gi a các cơ quan thúc ñ y l n nhau và c n thi t cho nhau ñư c g i là m i tương quan trong sinh trư ng c a cây. Có 3 m i tương quan chính như sau: • M i tương quan gi a b ph n trên m t ñ t và b ph n dư i m t ñ t Trong m i tương quan này, b r làm nhi m v h p thu nư c, ch t dinh dư ng và mu i khoáng c n thi t ñáp ng cho nhu c u sinh trư ng c a các b phân trên m t ñ t. B Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..10
ph n trên m t ñ t cung c p tr l i cho r các s n ph m quang h p, hormon sinh trư ng, vitamin… S trao ñ i nư c và ch t dinh dư ng gi a b ph n trên m t ñ t và b ph n dư i m t ñ t t o nên m t dòng ñi lên và ñi xu ng liên t c trong cây, gi cho quá trình sinh trư ng c a cây luôn t n t i tr ng thái cân b ng ñ ng n ñ nh hay nói cách khác s sinh trư ng c a b ph n trên m t ñ t (thân, cành, lá) ph i cân b ng v i sư sinh trư ng c a b phân dư i m t ñ t (r ) và tuân theo m t t l nh t ñ nh ñó là t l T/R. • M i tương quan gi a sinh trư ng m m ñ nh và m m nách. Trong m i tương quan này, m m ñ nh thư ng m c nhanh hơn m m nách, r cái m c nhanh hơn các r bên g i là ưu th ñ nh hay ưu th t n cùng. B m ng n là phá ñi ưu th ñ nh. Trong s n xu t, khi cây dâu ñ t ñư c ñ n ñ cao nh t ñ nh ngư i ta thư ng b m ng n t o ñi u ki n cho các m m nách phát tri n giúp cây có b khung tán h p lý. Cây con khi b ng kh i vư n ươm ñem tr ng thư ng ñư c c t b t r cái ñ phá v ưu th t n cùng, kích thích cho các r bên phát tri n, giúp cây nhanh có b r n ñ nh, tăng kh năng h p thu dinh dư ng t ñ t. • M i tương quan gi a sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c. M i tương quan này th c ch t là tương quan gi a s sinh trư ng c a cành lá và s phát tri n c a hoa qu . Cành lá cung c p dinh dư ng cho hoa và qu phát tri n. ð ng th i ch t dinh dư ng c n thi t cho s phát tri n c a hoa và qu cũng chính là dinh dư ng c n thi t cho sư sinh trư ng c a thân lá. Chính vì v y, s sinh trư ng c a cành lá tr c ti p tác ñ ng cho s hình thành hoa qu ñông th i cũng có tác ñ ng c n tr hình thành hoa qu . Tr ng dâu nh m m c ñích l y lá nuôi t m, n u cây dâu có quá nhi u hoa qu s tiêu hao nhi u ch t dinh dư ng. Vì v y, trong k thu t tr ng dâu c n h n ch sinh trư ng sinh th c b ng các bi n pháp ñ n t a, ng t b hoa cái, ho c ch n t o các gi ng dâu không có hoa ho c ít hoa. 1.4. Nhân gi ng dâu Hi n nay có 2 phương pháp nhân gi ng dâu: Nhân gi ng h u tính và nhân gi ng vô tính. a. Nhân gi ng h u tính H t dâu ñư c hình thành là do quá trình th ph n gi a hoa ñ c và hoa cái, vì v y nhân gi ng b ng h t ñư c g i là nhân gi ng h u tính. Cây con m c t h t g i là cây th c sinh. • Ưu như c ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính - Ưu ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính: + Cây dâu tr ng b ng h t có b r phát tri n m nh, ăn sâu nên có kh năng ch ng ch u t t v i ñi u ki n ngo i c nh b t l i nh t là ñi u ki n khô h n. Tu i th c a cây dài hơn so v i phương pháp nhân gi ng vô tính. + H s nhân gi ng cao, v n chuy n g n nh , t l s ng c a cây con cao. M i cây dâu n u ñ sinh trư ng t do có th thu ñư c 10kg qu . T l h t trong qu thư ng ñ t 2-3%. Trong 1 gam h t có 500-700 h t. - Như c ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính: Do cây dâu th ph n nh gió nên tính di truy n c a cây con thư ng r t ph c t p, khó thu n. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..11
• Các bư c ti n hành khi nhân gi ng h u tính. - Thu h t: Ti n hành thu qu nh ng cây sinh trư ng t t, cây kho , không sâu b nh, phi n lá to và năng su t lá cao. Qu dâu có ñ c ñi m chín hình thái trư c chín sinh lý, vì v y ph i d a vào màu s c c a qu ñ xác ñ nh ñ chín. Qu chín thư ng qua giai ño n t màu h ng sang màu tím ñen, khi qu dâu có màu tím ñen thì phôi c a h t ñ t ñ n ñ chín sinh lý. Sau khi thu qu c n xát b ph n th t qu ñ l y h t, không nên b o qu n qu dâu sau khi thu ho ch quá dài d làm cho h t m t s c n y m m. - Làm khô h t: Sau khi ñã chà xát ñ tách ph n th t qu , tiên hành r a s ch h t, lo i b h t lép và phơi h t nơi thoáng gió trong th i gian t 2-3 ngày ñ h t khô và mang ñi b o qu n. - B o qu n h t: Có hai phương pháp b o qu n h t dâu là b o qu n khô và b o qu n l nh. + B o qu n khô: H t phơi khô ñ t tiêu chu n thì cho vào túi v i, bu c ch t mi ng túi và ñ t vào trong bình kín, ñáy bình có lót m t l p vôi c c. T l tr ng lư ng h t dâu và vôi c c là 2:1 ho c 1:1. Như v y, trong bình có 1/3 th tích là h t dâu, 1/3 th tích là vôi c c còn l i là kho ng tr ng. B o qu n theo phương pháp này thì sau 1 năm h t dâu v n ñ m b o n y m m 90%. + B o qu n l nh: H t dâu phơi khô ñư c ñ ng vào trong các túi kín không th m nư c (túi nilon) r i ñưa vào b o qu n l nh nhi t ñ 3-5oC. - Gieo h t Ch n ñ t: ð t làm vư n ươm ph i ñ m b o g n ngu n nư c, thu n ti n cho vi c tư i tiêu. ð t ph i b ng ph ng, thông thoáng, có k t c u t t, ñ t cát pha ho c th t nh là thích h p nh t. N u là vùng ñ t m n c n ch n lo i ñ t có hàm lư ng mu i nh hơn 0,2%, ñ pH≥5. ð t làm vư n ươm tránh s d ng liên t c nhi u năm. Làm ñ t: + Cày ñ t: ð t c n ñư c cày i càng s m càng t t, ñ sâu cày ñ t là 20-25cm. Bón lót 25-30 t n phân h u cơ và 250kg lân cho 1 hecta. + Làm lu ng: Trư c khi làm lu ng ñ t ph i ñư c b a tơi r i m i lên lu ng. Chi u r ng c a lu ng là 1-1,2m, cao 20cm. N u vùng mưa nhi u thì lu ng c n ph i làm cao hơn. Gieo h t: Th i v gieo h t ch y u là v xuân và v hè. Trư ng h p ñ c bi t có th gieo c v thu. Khi nhi t ñ ñ t ñ t t i 20oC thì có th gieo h t ñư c, có 2 phương pháp gieo h t là gieo vãi và gieo hàng. + Gieo vãi: H t ñư c vãi ñ u trên m t lu ng v i s lư ng là 2-3 gam h t/1m2 (n u h t ñ t t l n y m m trên 80%). Sau khi gieo xong, ph m t l p ñ t m ng và trên cùng cho m t l p tr u r i tư i nư c. + Gieo hàng: Có th gieo theo chi u d c ho c chi u ngang c a lu ng. ð sâu gieo h t là 2cm, hàng cách hàng 30cm. Gieo hàng có ưu ñi m là ti t ki m ñư c h t, lư ng h t ch b ng 1/3-2/3 lư ng h t gieo vãi, m t ñ thưa, d chăm sóc. Qu n lý và chăm sóc cây con Vi c qu n lý chăm sóc cây con chia ra 3 giai ño n: Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..12
Giai ño n n y m m k t khi gieo h t ñ n khi cây con có hai lá m m. Trong th i kỳ này, h t c n hút lư ng nư c khá l n, ho t ñ ng sinh lý c a cây r t m nh, t bào phôi liên t c phân chia ñ hình thành các b ph n c a cây. Cây con sinh trư ng nhanh, vì th nư c là nhu c u ch y u cho h t n y m m. C n ñ m b o ñ t luôn m. Khi cây con ñã m c ph i k p th i b nh ng v t che ph ra. Giai ño n sinh trư ng ch m k t khi cây có 2 lá m m ñ n khi cây có 4-5 lá th t. Th i kỳ này cây con y u t, r ăn nông nên s c ch ng ch u v i ñi u ki n b t l i y u. Vì v y công vi c ch y u giai ño n này là tư i, tiêu nư c, làm c k t h p bón phân v i li u lư ng nh . Dùng nư c ti u pha loãng 8-10 l n ho c hoà phân ñ m v i n ng ñ 0,3-0,5% ñ tư i. Giai ño n sinh trư ng m nh: Khi cây con có 4-5 lá th t thì b r và b ph n trên m t ñ t phát tri n nhanh, cây bư c vào giai ño n sinh trư ng m nh. Giai ño n này chi m 3/4 t ng th i gian trong vư n ươm. công vi c ch y u th i kỳ này là tư i nư c và bón phân ñ y ñ . Lư ng phân bón trong c th i kỳ là 3kg phân chu ng và 0,3kg ñ m cho 1m2. K t h p bón phân v i làm c và t a ñ nh cây ñ kho ng cách cây cách cây là 15cm. b. Nhân gi ng vô tính. Nhân gi ng vô tính là s d ng m t b ph n c a cơ quan sinh dư ng như thân, cành, .... ñ t o nên m t cây m i. Phương pháp nhân gi ng vô tính có nh ng ưu như c ñi m sau: - Ưu ñi m: Nhân gi ng vô tính duy trì ñư c ñ c tính t t c a cây m . Th i gian t tr ng ñ n khi cho s n lư ng lá n ñ nh nhanh. - Như c ñi m: T l s ng c a hom và cành ghép không cao, tu i th ng n và kh năng ch u h n kém. Nhân gi ng vô tính cây dâu bao g m phương pháp chi t, ghép và giâm cành. Vi t Nam ch y u là nhân gi ng b ng phương pháp giâm cành, còn phương pháp chi t và ghép ch áp d ng v i nh ng gi ng dâu khó n y m m. 1.5. K thu t tr ng dâu a. Làm ñ t. • Ch n ñ t tr ng dâu. Cây dâu là cây có kh năng thích ng r ng v i nhi u lo i ñ t như ñ t ñ i, ñ t bãi ven sông, ven bi n, ñ t th t ven ñê… song khi thi t k vư n dâu ph i chú ý ñ ánh sáng và ñ thông thoáng. Tr ng dâu nên tr ng t p trung vào m t khu v c ñ d qu n lý, không nên tr ng xen v i các cây tr ng khác như : lúa, màu..... ð t tr ng dâu không ñư c g n nhà máy, ñư ng qu c l , nơi môi trư ng b ô nhi m và ñ c bi t là không ñư c g n lò g ch. N u nh ng nơi nuôi t m t p trung có th thi t k ru ng dâu nuôi t m con riêng, di n tích này chi m kho ng 10-15% t ng di n tích tr ng dâu. Ru ng dâu nuôi t m con c n b trí g n khu v c nhà t m, trên lo i ñ t t t, tư i tiêu thu n l i. • Làm ñ t. ð t tr ng dâu ph i ñư c cày sâu, b a nh , ñ sâu cày là 25-40 cm ho c sâu hơn càng t t. Cày xong, b a tơi nh , nh t s ch c và san ñ t cho ph ng. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..13
• ðào rãnh ho c h tr ng dâu. Tuỳ theo m t ñ tr ng và phương th c tr ng mà ñào h ho c ñào rãnh. Nói chung g n vùng ñ t ñ i, ñ t cao nhuyên thì ñào h còn ñ t bãi ven sông, ñ t th t thì ñào rãnh. Kích thư c h là 40x40 cm, còn ñ sâu c a rãnh là t 25-30 cm. ðào h xong bón phân h u cơ và l p ñ t luôn ñ gi m cho ñ t. Lư ng phân h u cơ c n bón lót là 20 t n, phân lân 400-500kg cho 1 hecta, n u ñ t chua c n bón thêm vôi. b. K thu t tr ng dâu • Th i v tr ng: Tuỳ theo phương th c nhân gi ng và ñi u ki n khí h u t ng vùng mà th i v tr ng có khác nhau. N u tr ng b ng cây con gieo t h t thì có th tr ng t v xuân ñ n cu i v hè. N u tr ng b ng hom thì ph i d a vào th i kỳ sinh trư ng c a cây và ñi u ki n th i ti t. Vùng ñ ng b ng B c b ñ n Duyên h i mi n Trung tr ng vào tháng 11-12, vùng cao nguyên B o L c, Lâm ð ng tr ng vào tháng 4 trư c mùa mưa. • Ch n hom dâu: Ru ng dâu ñ l y hom ph i ñ t t 2 năm tu i tr lên, không sâu b nh, không l n gi ng, không gum, không ñ n ph t. Ch n nh ng hom dâu ñ tiêu chu n bó thành t ng bó, ñ nơi khu t gió b o qu n 3-5 ngày r i ti n hành ch t hom. • Ch t hom dâu Ch dùng nh ng hom có ñư ng kính t 1cm tr lên, b ph n ng n và g c cành r i ch t thành nh ng ño n hom dài 20-25cm, ch t vát 2 ñ u và ñ m b o hom không b d p, sau ñó bó thành t ng bó ñ vào nơi mát, tư i m. • M t ñ tr ng: Tuỳ thu c ñi u ki n ñ t ñai, gi ng dâu, phương pháp t o hình, h th ng tr ng xen và các ñi u ki n khác mà m t ñ tr ng khác nhau. Theo Kanarev Petkov, các nư c Nh t B n, Nam Tri u Tiên, n ð ñ u tr ng dâu theo m t ñ : 1,5-2,5x0,5(m). Trung Qu c, ph n l n các vùng tr ng theo m t ñ : 1,6x0,7(m) ho c 1,8x1,0(m). Vi t Nam, vùng ñ t ñ i và cao nguyên thư ng b h n c n ph i t o hình cao nên tr ng v i m t ñ : 2,0x0,8-1,2(m), vùng ñ t bãi ven sông, ñ t ñ ng b ng n u không tr ng xen thì có th tr ng v i kho ng cách: 1,8x0,4(m), n u có tr ng xen thì tr ng v i kho ng cách: 2,5x0,4(m). • Phương pháp tr ng: Tuỳ theo tr ng b ng cây con hay tr ng b ng hom mà có phương pháp tr ng khác nhau: + Tr ng b ng cây con (nhân gi ng h u tính): Tuỳ theo ñ t ñai, gi ng và ñi u ki n khí h u khác nhau mà ñ sâu tr ng có khác nhau. Ví d gi ng kho , ñ t ñai màu m , m c nư c ng m th p thì có th tr ng sâu hơn và ngư c l i. Thông thư ng ñ sâu tr ng t 10-20cm (tính t c r ). Khi tr ng ñ t cây con vào rãnh ho c h theo m t ñ quy ñ nh, sau ñó l p ñ t, nén ch t và san ph ng. Sau khi tr ng, cây con ñư c ñ n cho b ng nhau, chi u cao v t ñ n tuỳ thu c vào ki u t o hình ; n u t o hình thân th p ho c trung bình thì ñ n cao 15-25cm, còn n u t o hình thân cao thì c ñ nh thân chính cao 0,8-1m. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..14
+ Tr ng b ng hom: Tuỳ theo tr ng h hay tr ng hàng mà có phương th c ñ t hom khác nhau. N u tr ng hàng có 2 cách ñ t hom: Có th ñ t hom n m trên m t rãnh thành 2 hàng song song theo ki u nanh s u sau ñó l p ñ t ( nơi ñ t có m c nư c ng m cao) ho c c m hom xiên m t góc 45o ñ ch a m t m t n i lên m t ñ t cho hom n y m m. N u tr ng h thì c m 2-3 hom/h , c m xiên 45o và c m v 3 góc c a h . 1.6. Qu n lý và chăm sóc vư n dâu. a. Bón phân. M c ñích tr ng dâu là ñ l y lá nuôi t m. M i năm ru ng dâu ph i ñ n 1-2 l n và thu hái 8-10 l a lá. Do v y ch t dinh dư ng t trong ñ t ñã ñư c cây dâu s d ng nhi u. K t qu tính toán cho th y c thu ho ch 1500kg lá dâu thì trong ñ t ñã m t ñi 20,5 kg ñ m, 3,68kg lân và 10,6kg kali. Do ñó c n ph i bón phân ñ không ng ng b sung dinh dư ng cho ñ t và duy trì s n lư ng lá dâu n ñ nh. • Th i kỳ bón phân ð xác ñ nh th i kỳ bón phân cho dâu c n d a vào quy lu t sinh trư ng hàng năm c a cây. Thư ng m t năm chia làm 4 th i kỳ bón phân. - Bón phân v xuân: Bón phân v này thúc ñ y cho cây dâu ñâm ch i n y l c và t o cơ s cho thu ho ch lá v hè. Bón phân v xuân c n s d ng các lo i phân có hi u qu nhanh, d tiêu, th i kỳ này c n bón 2 l n: l n th nh t bón khi cây n y m m ñư c 3-5cm, l n th 2 bón trư c khi thu lá 20 ngày. - Bón phân v hè: V hè là v cây dâu sinh trư ng m nh nh t trong năm (lư ng sinh trư ng c a cây b ng 70% t ng lư ng sinh trư ng c a năm). Th i kỳ này cây cũng h p thu dinh dư ng m nh nh t vì v y bón phân v hè có tác d ng làm tăng s n lư ng lá v hè và v thu. V này thư ng bón các lo i phân d tiêu. M t khác, mùa hè thư ng có mưa nhi u nên c n bón chia ra nhi u l n ñ tránh b r a trôi. - Bón phân v thu: v thu, cây dâu sinh trư ng ch m d n và là th i kỳ tích lu dinh dư ng c a cây. Bón phân v thu không ch kéo dài th i kỳ sinh trư ng c a cây trong năm, làm ch m quá trình c ng c a lá mà còn có tác d ng làm tăng năng su t lá v xuân. Th i ti t v này thư ng khô hanh. Do v y, bón phân v này ph i k t h p v i tư i nư c ñ kéo dài th i kỳ sinh trư ng c a cây và nâng cao hi u qu h p thu phân bón. - Bón phân v ñông: V ñông là v cây dâu ng ng sinh trư ng, b r ho t ñ ng y u, th i kỳ này c n bón phân có hi u qu ch m như: phân chu ng, phân rác, phân xanh. V này c n bón toàn b lư ng phân h u cơ, phân lân và 50% lư ng phân kali c a c năm. • Li u lư ng và t l bón - Li u lư ng phân bón có liên quan ch t ch ñ n năng su t và ch t lư ng lá dâu. Xác ñ nh li u lư ng bón c n căn c vào ñi u ki n khí h u, ñ t ñai, tu i cây, m t ñ tr ng, bi n pháp ñ n t a và th i kỳ sinh trư ng c a cây. Nhìn chung, nh ng vùng có tư i nư c, tr ng dày có th bón 10-25 t n phân chu ng/ha, phân vô cơ là: 150-250kg N, 60-100kg P2O5, và 60-100kg K2O/ha.năm. Vi t Nam qua các thí nghi m cho th y bón v i li u lư ng 200kg N, 100kg P2O5 và 100kg K2O/ha.năm. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..15
- T l bón: T l bón phân ph i cho các th i v trong năm như sau: V xuân: 25-30%. V hè 35-40%. V thu 15-20%. V ñông 10-15% và 100% lư ng phân h u cơ. Lư ng phân bón còn thay ñ i theo tu i cây: Cây tr ng năm th nh t thì bón b ng 50%, năm th 2 bón b ng 70% lư ng phân bón cho cây dâu ñã ñ nh hình . • Phương pháp bón Bón phân cho cây dâu có th bón qua ñ t ho c bón qua lá nhưng bón qua ñ t là ch y u. - Bón qua ñ t: Nguyên t c c a bón qua ñ t là bón vào t ng ñ t mà m t ñ r cây t p trung nhi u ñ nâng cao hi u qu h p thu phân bón c a cây. Vì v y, ñ sâu khi bón c n d a vào tu i cây, lo i ñ t và ñi u ki n khí h u. Phương pháp bón g m bón rãnh và bón h c. Trong ñó, bón h c là phương pháp s d ng ch y u ñ i v i phân vô cơ, bón vào kho ng cách gi a 2 cây dâu ho c gi a 2 hàng dâu. Kích thư c h c thay ñ i tuỳ theo tu i cây, thư ng kích thư c h c là 20x25cm. Bón rãnh thư ng bón theo 2 phía c a hàng dâu và s d ng cho bón phân h u cơ, phân xanh. Dù bón h c hay bón rãnh ñ u ph i thay ñ i v trí bón qua các l n bón, t o ñi u ki n cho b r phát tri n ñ u. - Bón qua lá: Theo tình toán t ng diên tích b m t c a lá trong m t cây g p 15-20 l n di n tích ñ t mà cây che ph . Do v y, di n tích ñ ti p thu phân bón qua lá l n hơn r t nhi u so v i bón qua ñ t. M t khác, bón qua lá, hi u qu h p thu phân bón cao và nhanh hơn, ch sau khi phun 60 phút thì lá ñã h p thu ñư c phân và vân chuy n ñ n các ñ nh sinh trư ng. Phun phân vào m t dư i c a lá hi u qu h p thu phân bón cao hơn 4 l n so v i phun vào m t trên c a lá. Th i gian phun t t nh t là vào bu i sáng ho c chi u mu n. N ng ñ phun v i m t s lo i phân như sau: ð m urê là 0,5%, ñ m sulphat 0,4%, supe lân 0,5-1%, kali sulphat 0,5%. Lư ng phun 100-120kg dung d ch/1 sào. Kho ng cách gi a các l n phun là 5-6 ngày. b. Cày ñ t và làm c trong vư n dâu • Cày ñ t Bi n pháp cày ñ t trong vư n dâu bao g m cày b a, x i xáo… làm cho ñ t tơi x p, thông thoáng, có l i cho ho t ñ ng c a vi sinh v t và s sinh trư ng c a b r dâu. Do cày ñ t c t ñ t các mao qu n t ng canh tác, h n ch s b c hơi nư c c a ñ t, tăng kh năng gi m cho ñ t. ð i v i ñ t chua m n, cày ñ t còn h n ch lư ng mu i b c lên b m t ñ t gi m ñ chua m n c a ñ t. Cày ñ t còn có tác d ng di t c d i và m t s sâu b nh t n t i trong ñ t. ð c bi t ñ i v i cây dâu b r có kh năng tái sinh m nh nên cày ñ t còn có tác d ng c t ñ t m t s r già, kích thích cho r non phát tri n, tăng kh năng sinh trư ng c a cây. M i năm thư ng ti n hành cày ñ t 2 l n v ñông và v hè thu. Nhưng v ñông là quan tr ng, ch y u nh t. Cày ñ t v ñông: Ti n hành lúc cây dâu ñã ng ng sinh trư ng, ñ sâu cày t 15-20cm. gi a lu ng cày sâu, phía g n hàng dâu cày nông hơn. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..16
Cày ñ t v hè: Ti n hành sau khi ñ n dâu v hè k t h p v i bón phân làm c . Th i kỳ này cày nông hơn v ñông. Cày ñ t v hè c n ti n hành k p th i ngay sau khi ñ n dâu, n u cày mu n sau khi cây dâu ñã n y m m thì nh hư ng không t t t i sinh trư ng c a cây. Ngoài ra ngư i ta còn có th ti n hành cày ñ t vào v thu, thư ng ti n hành vào tháng 8-9 k t h p v i bón ñ m ñ kéo dài th i v cho lá vào cu i năm. Nhưng chú ý cày xong ph i b a ngay ñ gi m cho ñ t. • Làm c Th i kỳ và s l n làm c tuỳ thu c vào th i ti t, khí h u và quy lu t sinh trư ng c a c d i. Nói chung 1 năm thư ng ti n hành làm c 3-5 l n. - Làm c v xuân: Th c hi n trư c khi cây dâu n y m m ñ k p th i di t nh ng c c a năm trư c còn l i và m t s c m i n y m m. - Làm c v hè: Sau khi ñ n dâu v hè, ru ng dâu thông thoáng, nhi t ñ và m ñ cao cho nên c d i phát tri n m nh vì v y v này làm c k p th i là r t quan tr ng. - Làm c v thu: v thu, c b t ñ u ra hoa k t h t. Vì v y, ph i làm c trư c khi c k t h t ñ tránh lây lan c a c cho năm sau. - Phương pháp làm c : Có th ti n hành b ng phương pháp th công ho c s d ng thu c tr c . c. Tư i và tiêu nư c cho vư n dâu • Tư i nư c Nhu c u nư c c a cây dâu: Dâu là lo i cây tr ng tương ñ i ch u h n, nhưng không có nghĩa là thi u nư c không nh hư ng ñ n sinh trư ng c a cây. Vì cây dâu cũng gi ng như các cây tr ng khác, nư c là ñi u ki n sinh t n c a cây, nư c c n thi t cho các ho t ñ ng quang h p, v n chuy n, trao ñ i ch t… 1kg lá dâu trong m t ngày tiêu hao 8,46kg nư c ñ phát tán. Lư ng nư c c n cho cây dâu phát tán và lư ng nư c ch a trong cây ñ u l y t ñ t. Do ñó, nư c trong ñ t không ñ s gây nh hư ng ñ n ho t ñ ng sinh lý bình thư ng c a cây. - K thu t tư i nư c + Xác ñ nh nhu c u c n tư i nư c c a cây: ð xác ñ nh nhu c u c n tư i nư c c a cây dâu có th d a vào nh ng căn c sau: Quan sát tr ng thái sinh trư ng c a cây. Khi th y sinh trư ng c a cây y u d n, 2-3 lá phía ng n héo và co l i, m t s lá phía dư i chuy n sang màu vàng thì ñó là d u hi u cây dâu b thi u nư c. N u m m ñ nh ng ng sinh trư ng là cây dâu ñang th i ñi m khô h n nghiêm tr ng. D a vào lư ng mưa trung bình hàng tháng. N u lư ng mưa ch ñ t 100-150mm/tháng thì c n ph i tư i cho dâu. + Chu kỳ tư i: Tuỳ thu c vào giai ño n sinh trư ng c a cây, lo i ñ t và ñi u ki n khí h u. Thư ng v i ñ t cát 8-10 ngày tư i nư c m t l n, ñ t sét 15 ngày tư i m t l n. + Phương pháp tư i: Tư i phun ho c tư i rãnh. Phương pháp tư i phun ñơn gi n và ti t ki m lao ñ ng nhưng tiêu phí nhi u nư c. Tư i rãnh thì ti t ki m ñư c nư c, phù h p v i tư i cho di n r ng. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..17