Giáo trình Kỹ năng tư vấn pháp luật: Phần 3

Chương 15<br /> <br /> Tư VẤN PHÁP LUẬT VỂ HÔN NHÂN GIA ĐÌNH<br /> <br /> Gia thiệu<br /> Luật Hôn nhân và gia đinh diều chĩnh<br /> các quan hệ xã hội trong lĩnh vực hôn<br /> nhản và gia đình. Các quan hệ này bao<br /> gồm các quan hệ nhân thần và tài sản<br /> giữa vợ và chổng, giữa cha mẹ và con,<br /> giữa các thành viên khác trong gia đình.<br /> Quan hệ nhân thân trong sự điểu Chĩnh<br /> của Luật Hôn nhân và gia đình (Luật HN<br /> và GĐ) ià nhóm quan hệ chủ đạo và có ý<br /> nghĩa quyết định tính chất và nộỉ dung<br /> cùa quan hệ tài sản. Chi khỉ quan hệ hôn<br /> nhân được xác lập thi từ đó, quyển và<br /> nghĩa vụ tài sàn giữa các chù thể trong<br /> các quan hệ này mới phát sinh.<br /> <br /> Giỏi thiệu<br /> 1. Khái quát pháp liậ t về<br /> Hôn nhân và Gia đnh<br /> 2. Tư vấn xàc địnl tinh<br /> chất quan hệ hôn nhân<br /> 3. Tư vấn về căn cứ ĩho ly<br /> hồn<br /> 4. Tư vấn về quan tệ tài<br /> sản và chia tài sản thung<br /> của vợ chồng<br /> 5. Tư vẩn về nuôi cm vổ<br /> việc cấp ơưỡng nuôi cot<br /> <br /> 1. Khái quát pháp luật về Hôn nhân và gỉa đình<br /> Một quan hệ hôn nhân xuất hiện và tồn tại được điều chinh b ỉ cổc<br /> quy định cùa pháp luật về Hôn nhân vá gia đinh mang yếu tố đặc thi trong<br /> phạm vi áp dụng cua Luật HN và GĐ theo không gian và thời gian cùig như<br /> các dấu ẩn lịch sử. Trong khoáng thời gian có hiệu lực cùa một luật ỊI thể,<br /> bao giờ cũng có hệ thống nhồng văn bản pháp luật đề giài thích hưóng dần<br /> ảp đụng luật đó. Khi có văn bản hướng dẫn áp đụng, thì phải tuân tìủ quy<br /> định cùa văn bàn hướng đẫn tại thời điểm quan hệ hôn được xác lập nu quy<br /> định cùa Luật mới khác với quy định cùa Luật cũ. Tuy nhiên^với nhữig vấn<br /> đè tại thời điểm xác ỉập quan hệ hôn nhân chưa có hướng dẫn áp dựig, khi<br /> sửa đổi luật có bổ sung thì phải căn cứ vào các quy định của luật sửa lổi, bồ<br /> sung dể áp dụng giải quyết các vụ án.<br /> <br /> 352<br /> <br /> Diểm suốt các thời kỳ ỉịch sử hình thành và phát triển của Luật Hôn<br /> nhân và gia đinh, cỏ thề tông hợp các mổc thời điểm áp dụng luậl sau:<br /> - Thời kỳ từ năm 1945 đển năm 1954: Với sự ra đời cùa Hiến pháp<br /> dầu tiên cùa nước Việt Nam dân chù cộng hòa ghi nhận sự bình đẳng của<br /> nam và nừ về mọi mặt, đỏ là cơ sở pháp lý quan trọng cùa việc xày dựng<br /> chế độ hôn nhân và gia đỉnh dân chủ, tiển bộ. Năm 1950, Nhà nước đã ban<br /> hành 02 sác lệnh ià sác lệnh sổ 97/SL ngày 22/05/1950 về sừa đồi một sổ<br /> quy ỉệ và chể định trong dân luật, sắc lệnh gồm 15 điều trong đó OS điều<br /> quy định vẻ ỉ ỈN và GĐ, 05 điều quy dinh về một số nguyên tắc của pháp<br /> luật dân sự. sẩc lệnh sổ 159/SL ngày 17/1 ỉ /1950 quy định về vấn đề ly hôn,<br /> Sắc ỉệnh gồm 09 điểu chia thành 03 mục: Duyên cớ ỉy hòn, thù íục ly hôn và<br /> hiệu lực cũa việc ly hôn.<br /> - Thời kỳ từ nãm 1954 đển năm 1975:<br /> + ỡ Miền Bẳc: Hiến pháp năm 1959 ỉà cơ sờ pháp lý để xây dựng chề<br /> độ hôn nhân và gia đình mới xã hội chủ nghĩa. Lưật Hôn nhân và gia đình<br /> năm ĩ 959 được Quốc hội khóa ]] ký họp thứ 11 thông qua ngày 29/12/1959<br /> và được Chủ tịch nước ký sẳc lệnh số Ũ2/SL công bố ngày 13/01/1960 (Đạo<br /> luật số 13 về Hôn nhân vả gia đình).<br /> + ở Miền Nam: Bộ luật Gia đỉnh 02/01/1959 (Luật số 01/59) quy định<br /> về giá thủ, tử hệ, ché độ phu phụ tài รànu ly thân, nuôi con nuôi; sắc luật so<br /> 15/64 ngày 23/07/1964 quy định về giả thú, tử hệ và tài sàn cộng đồng vả<br /> Bộ dân ỉuật ngày 20/12 /1972 cùa chế độ Nguyễn Văn Thiệu,<br /> Thời kỳ từ nãm ỉ 975 đến naỵ:<br /> ■» Luật HN và GĐ năm 1986 được Quốc hội khỏa V II, kỳ họp thứ 12<br /> thông qua ngày 29/12/1986 và dược Hội đồng Nhà nước công bổ ngày<br /> 03/01/1987;<br /> + Luật HN và GĐ nãm 2000 được Quốc hội khóa X, kỷ họp thứ 7<br /> thông qua ngày 09/06/2000 vả được Chủ tịch nước ký công bổ ngày<br /> 22/06/2000, có hiệu lực thì hành kẻ từ ngày 01/01/2001.<br /> Khi xem xét phạm vi áp dụng Luật HN và GĐ cùng những văn bàn<br /> hướng dần của Luật HN và GĐ qua các thời kỳ lịch sử, Luật sư cần lưu ý<br /> những vấn đề mang tính nguyên tẳc sau:<br /> <br /> 353<br /> <br /> Thử nhất: Các quy định cùa pháp luật điều chình các quan hệ trtrớc<br /> đây Luật HN và GĐ đã có hướng dần nhưng nay (iã được sữa đổũ bổ sung<br /> và có hướng dần thay thế thì phái áp dụng hưóng đản mới, Vi dụ: Luật Hôn<br /> nhân và gia đinh năm 1986 dã có hướng dẫn về cãn cứ cho ly hôn. Khi có<br /> Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 cần áp đụng hướng dẫn mới của Luật<br /> Hôn nhân và gia đinh năm 2000 dề giải quyết ly hốn,<br /> ■<br /> <br /> Thử hai: Những vấn đề đă có hướng dẫn trước dây nhưng nay chưa có<br /> hưởng dẫn mới và hướng dẫn cù không trái với quy định của Luật mới thì<br /> có quyền và cần thiết phải áp dụng các hướng đần trước dây.<br /> Thử ba: Việc vận dụng, áp dụng Luật HM và GD cần lưu ỷ yếu tổ<br /> không gian, thời gian và tính ljch sừ đặc thù cùa Luật HN vả GĐ.<br /> Thực tiễn cho thấy, sổ lượng các ĩranh chấp về hôn nhân gia đình<br /> <br /> ngày càng nhiều và phức tạp. Các yêu cầu tư vấn về quan hệ hôn nhẩn gia<br /> đình cũng như việc giài quyết tranh chấp về hôn nhân gia đình rất đa dạng<br /> với nhiều dạng vụ việc khác nhau: tranh chấp ly hôn, chia tài sản chung của<br /> vợ chồng; xác định cha, mẹ, con; tranh chấp quyền nuôi con...việc giái<br /> quyết hậu quả pháp ỉý của các tranh chấp này cùng khá phức tạp, nhiểu vụ<br /> ản về hôn nhân gia đình phái xử đi, xử lại nhiều lần dặc biệt là liên quan đến<br /> vấn đề tài sản chung của vợ chồng. Trong khuôn khổ chương này, chúng tôi<br /> tập trung phần tư vấn liên quan đén {1) Xác định tính chất quan hệ hôn<br /> nhân, đây là cơ sở pháp lỷ không chi chi phối mang tính quyết định đển việc<br /> tư vấn lựa chọn thù tục tổ tụng vụ hay việc khi giãi quyết tranh chấp, đường<br /> lồi giải quyết yêu cầu chia tài chung, mà còn là cơ sớ để xem xét, đánh giá<br /> nhiều quan hệ pháp luật Hên quan khác khi gịải quyết tranh chấp vể quyển<br /> thừa kế, tranh chấp hợp đồng....; (2) Xác định tài sàn chung của vọ chồng<br /> và tư vấn về việc chia tài sàn chung của vợ chồng; (3) Tư vấn về nuôi con<br /> và việc cấp dưỡng ทฃôỉ con khi ly hôn.<br /> <br /> 2. Tư vấn xác định tính chất quan hệ hôn nhân<br /> Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định<br /> của pháp luật về điều kiện két hôn và đăng ký kết hôn. Luật Hôn nhân và<br /> gia đình năm 2000 quy định cụ thể các điều kiện kết hôn;<br /> <br /> Điều kiện về độ tuổi: Khoản 1, Điều 9, Luật HN và GĐ 2000 quy<br /> định tuồi kểt hôn của nam là từ hai mươi tuồi trở lên, nữ từ mười tám<br /> 354<br /> <br /> tuôi trờ lèn. Tại điếm 1, mục ỉ. Nghị quvết sổ 02/2000/NQ-HĐTP<br /> giãi thích tuổi kết hôn là "nam đằ bước sang tuồi 20, nữ đã bước sang<br /> tuồi i r .<br /> - Phài có sự íự nguyện cùa hai bẽn nam, nữ khi kết hôn. Việc kết hôn<br /> đo nam nừ tự nguyện quyết định, không bén nào được ép buộc, lừa dối bên<br /> nào và không ai được cường ép hoặc cán trữ.<br /> - Việc kết hôn không thuộc một trong các trường hợp cấm kết hôn:<br /> N^ưcyị đang có vợ hoặc có chổng; người mất nâng ỉực hành vi dân sự; giữa<br /> nhừng người có dòng máu vẻ ĩrực hệ, giừa nhừng người có họ trong phạm<br /> vi ba đời; Giữa cha mẹ nuôi VỞ! con nuôi; giữa người đả từng là cha mẹ<br /> nuôi với con nuôi, bổ chồng với con dâu. mự vợ với con rể. bố dượng vải<br /> con riêng cũa vợ. mẹ kế với con riêng của chồng; Giừa những ngưởi cùng<br /> giới tính.<br /> - Việc đảng ký kếí hôn phải được đăng ký tại cơ ช ุ น Nhà nước có<br /> thám quyền theo quy định cùa pháp luật. Theo quy định tại Điều 12, Luật<br /> HN và GĐ năm 2000 thỉ ũy ban nhân dân xã, phường thị trấn nơi cư trú cùa<br /> một trong hai bên kết hôn là cơ quan đãng kỷ kếí hôn giừa công dân Việt<br /> Nam với nhau tại Việt Nam. Cơ quan đại diện ngoại giao* cơ quan lãnh sự<br /> Việt Nam tại nước ngoài là cơ quan dăng ký kểt hôn giữa công dân Việt<br /> Nam với nhau ờ nước ngoài, ủy ban nhân dân tình, thảnh phố trực thuộc<br /> trung ương thực hiện vỉệc đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoàỉ được tiến<br /> hành tại Việt Nam. Trong trưởng hợp đăng ký kết hôn không đủng thầm<br /> quyền thí việc đảng kỷ kểt hôn đó không có giá trị pháp lý, vi vậy giừa hai<br /> người kểt hôn không phát sinh quan hệ vự chồng.<br /> 2,1.<br /> Hôn nhân ฝ phạm chế độ “ một vợ, m ội chồng” vẫn có thể được<br /> công iihộn là quan hệ hôn nềtân hợp pháp<br /> <br /> Luật Hôn nhân gia đỉnh năm 1959 có hiệu lực ngày 13/01/1960 ở<br /> Miền Bắc, những trường hợp kềt hôn vi phạm nguyên tắc một vợ, một<br /> chồng là hôn nhân không hợp pháp, Các quan hệ hôn nhân xác lập trước<br /> thời điềm 13/01/1960 không bị điều chinh bời nguyên tăc của Luật Hôn<br /> nhân gia đình nãm 1959. vi vậy nam nừ dù có quan hệ hổn nhân nhiều vợ.<br /> nhicu chồng vần được coi là hòn nhân hợp pháp.<br /> <br /> 355<br /> <br /> Ở Miền Nam, ngày 25/03/]977 Hội đổng chỉnh phủ ban hãnh Nghị<br /> quyết số 76/CP quy định về việc thực hỉện pháp luật thống nhất tro>ng phạm<br /> vi cả nuớc (trong đó cỏ đạo luật sổ 13 về Hôn ahân gia đình), những quan<br /> hệ hôn nhân xảc lập trưởc ngày 25/03/1977 ở Miền Nam không tuân theo<br /> nguyên tắc một vợ, một chồng vẫn được công nhận hợp pháp.<br /> Trường hợp công nhận hôn nhân hợp pháp theo thông tư sổ<br /> 60/TANDTC ngày 22/02/1978 của Tòa án nhàn dân tổi cao “ Hướng dẫn<br /> giải quyểĩ các trưàng hợp cán bộ, bộ đội trong nam tập kểt ra bác mả lấy vợ<br /> hoặc lấy chồng khác” . Thông tư 60/TANDTC là trường hợp công nhận hôn<br /> nhân hợp pháp đặc biệt trên cơ sở xét đển hoàn cành đặc biệt c ủa chỉến<br /> tranh, yêu cầu ổn định quan hệ gia đinh phù hợp vả giãi quyết hậu quà đặc<br /> biệt của chiển tranh. Theo nội dung hướng dẫn tại thông íư này ihi cán bộ có<br /> vợ, có chồng ở miền Nam tập kết ra miền bấc lấy vợ, chổng khác, nếu vợ<br /> hoặc chổng ở miền Nam vẫn không có quan hệ hôn nhân mới và vẫn muốn<br /> duy trì quan hệ hôn nhân trước đây thì công nhận cá hôn nhân trước đây vả<br /> hôn nhân mởi ]à hôn nhân hợp pháp.<br /> 2.2.<br /> ký kết hôn<br /> <br /> Công nhộn hôn nhân hợp phàp đổi với trường hợp khởng đăng<br /> <br /> Hôn nhân không có đăng kỷ kểt hôn được ghi nhận theo hướnig dẫn tại<br /> Nghị quyết số 35/NQ-QH10 (Nghị quyết sổ 35/2000) ngày 09/06/2000<br /> hưởng đẵn thi hành Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000. Các văn bản<br /> hướng dẫn tiểp theo:<br /> - NĐ sổ 77/2001/NĐ-CP ngày 2 2 /1 0 /2 0 0 1 cúa Chính Phủ;<br /> - Nghị quyết số 02/2000 NQ-HĐTP ngày<br /> thẩm phán Tòa án nhân dân Tổi cao;<br /> <br /> 23/ 12/ 20Ó0 cúa<br /> <br /> Hội dồng<br /> <br /> - Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP<br /> ngày 03/01/2001;<br /> - Công văn số 112/2001-KHXX ngày 14/09/2001 cùa Tòa án nhân<br /> dân tối cao;<br /> - Kết luận sổ 84a/UBTVQH 11 ngày 29/04/2003 của ùy ban thường<br /> vụ Quốc Hội.<br /> <br /> 556<br /> <br />