intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Lịch sử thế giới hiện đại (1945 - 1995): Phần 2 - Ths Nguyễn Văn Chiến

Chia sẻ: Lê Bảo Ngân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST
Báo xấu
237
lượt xem 62
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình lịch sử thế giới hiện đại (1945 - 1995) viết về các vấn đề của lịch sử thế giới thời kỳ hiện đại. Phần 2 bắt đầu từ chương IV: Quan hệ quốc tế. Chương này nói về sự hình thành trật tự thế giới mới sau chiến tranh thế giới thứ 2, vấn đề đấu tranh trong quan hệ quốc tế nhằm thực hiện những nguyên tắc đã cam kết sau chiến tranh. Ngoài ra chương này còn đề cập đến chiến tranh lạnh và học thuyết NichXơn. Chương V nói về bối cảnh, nội dung, đặc điểm, những thành tựu, ý nghĩa và tác động của cuộc cách mạng Khoa học Kỹ thuật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử thế giới hiện đại (1945 - 1995): Phần 2 - Ths Nguyễn Văn Chiến

  1. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 59 - CHÖÔNG IV QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ (1945 - 1995) I. SÖÏ HÌNH THAØNH TRAÄT TÖÏ THEÁ GIÔÙI MÔÙI SAU CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI 1. Hoäi nghò Ian ta vaø vieäc hình thaønh “Traät töï hai cöïc Ianta” Ñaàu naêm 1945, cuïc dieän Chieán tranh Theá giôùi Thöù hai böôùc vaøo giai ñoaïn choùt. Nhieàu maâu thuaãn, nhieàu tranh chaáp trong noäi boä phe Ñoàng minh choáng phaùt xít noåi leân gay gaét, trong ñoù noåi baät leân ba vaán ñeà böùc xuùc phaûi giaûi quyeát: + Vieäc nhanh choùng keát thuùc chieán tranh ôû chaâu AÂu vaø chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. + Vieäc toå chöùc laïi traät töï theá giôùi sau chieán tranh. + Vieäc phaân chia khu vöïc ñoùng quaân theo cheá ñoä töï quaûn ôû caùc nöôùc phaùt xít chieán baïi vaø phaân chia phaïm vi theá löïc giöõa caùc nöôùc tham gia chieán tranh choáng phaùt xít. Trong boái caûnh ñoù, Hoäi nghò tam cöôøng Lieân Xoâ, Mó, Anh ñaõ hoïp ôû Ianta ( Lieân Xoâ) töø ngaøy 4 ñeán 12 – 2 – 1945. Hoäi nghò ñaõ dieãn ra gay go, quyeát lieät, vì thöïc chaát noäi dung cuûa hoäi nghò laø cuoäc tranh giaønh vaø phaân chia thaønh quûa thaéng lôïi chieán tranh giöõa caùc löïc löôõng tham chieán, coù lieân quan tôùi hoaø bình, an ninh vaø traät töï theá giôùi sau naøy, maø tröôùc heát laø lôïi ích rieâng cuûa moãi moät nöôùc tham chieán. Cuoái cuøng, hoäi nghò ñaõ ñi ñeán nhöng quyeát ñònh sau ñaây: - Keát thuùc chieán tranh ôû chaâu AÂu vaø chaâu AÙ – Thaùi Bình. - Thaønh laäp toå chöùc Lieân Hôïp Quoác. - Hoäi nghò ñaõ ñi ñeán thoûa thuaän vieäc ñoùng quaân taïi caùc nöôùc nhaèm giaûi giaùp quaân ñoäi phaùt xít vaø phaân chia phaïm vi aûnh höôûng ôû chaâu AÂu vaø chaâu AÙ. ÔÛ chaâu AÂu, quaân ñoäi Lieân Xoâ seõ chieám ñoùng mieàn Ñoâng Ñöùc, ñoâng Beùclin vaø caùc nöôùc Ñoâng AÂu do Hoàng quaân Lieân Xoâ giaûi phoùng; coøn quaân ñoäi Mó, Anh, Phaùp chieám ñoùng mieàn Taây Ñöùc, Taây Beùclin, Italia vaø moät soá nöôùc Taây AÂu khaùc. Vuøng Ñoâng AÂu thuoäc phaïm vi aûnh höôûng cuûa Mó, trong ñoù AÙo, Phaàn Lan trôû thaønh hai nöôùc trung laäp. ÔÛ chaâu AÙ, hoäi nghò chaáp nhaän nhöõng ñieàu kieän ñeå ñaùp öùng vieäc Lieân Xoâ tham gia chieán tranh choáng Phaùt xít Nhaät, bao goàm: 1- Baûo veä nguyeân traïng vaø coâng nhaän quyeàn ñoäc laäp cuûa Moâng Coå; 2 – Traû laïi Lieân Xoâ nhöõng quyeàn lôïi cuûa ñeá quoác Nga ôû vieãn Ñoâng tröôùc chieán tranh Nga – Nhaät 1904, cuï theå nhö sau: traû laïi Lieân Xoâ mieàn nam ñaûo Xakhalin vaø taát caû caùc ñaûo nhoû thuoäc ñaûo naøy; quoác teá hoaù thöông caûng Ñaïi Lieân (Trung Quoác) vaø khoâi phuïc vieäc Lieân Xoâ thueâ caûng Löõ Thuaän (Trung Quoác) laøm caên cöù haûi quaân; traû laïi Lieân Xoâ ñöôøng saét Xibia – Tröôøng Xuaân, cuøng söû duïng ñöôøng saét Xuaân Maõ – Ñaïi Lieân; 3 – Lieân Xoâ chieám boán ñaûo Curin; ngoaøi ra, ba cöôøng quoác cuõng ñaõ thoaû thuaän ñeå quaân ñoäi Mó chieám ñoùng Nhaät Baûn, quaân ñoäi Lieân Xoâ chieám ñoùng mieàn Baéc Trieàu Tieân vaø quaân ñoäi Mó chieám ñoùng mieàn Nam Trieàu Tieân, laáy vó tuyeán 38 laøm ranh giôùi; Nhaät Baûn ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  2. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 60 - thuoäc phaïm vi aûnh höôûng cuûa Mó; Trung Quoác tieán tôùi thaønh laäp chính phuû Lieân hieäp bao goàm Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác vaø Mó vôùi Lieân Xoâ cuøng coù quyeàn lôïi ôû Trung Quoác; caùc vuøng coøn laïi ôû chaâu AÙ (Ñoâng Nam AÙ, Taây AÙ, Nam AÙ …) vaãn thuoäc phaïm vi aûnh höôûng truyeàn thoáng cuûa caùc nöôùc phöông Taây. Nhöõng quyeát ñònh cuûa Hoäi nghò cao caáp Ianta thaùng 2 – 1945 ñaõ trôû thaønh nhöõng khuoân khoå cuûa traät töï theá giôùi môùi, töøng böôùc ñöôïc thieát laäp trong nhöõng naêm 1945 – 47 sau khi chieán tranh theá giôùi keát thuùc, thöôøng ñöôïc goïi laø “Traät töï hai cöïc Ianta” 2. Hoäi nghò cao caáp Poátxñam (töø 17-7-1945 ñeán 2-8-1945) Sau khi chieán tranh keát thuùc ôû chaâu Aâu, nhieàu maâu thuaãn môùi vaø nhieàu vaán ñeà quoác teá môùi laïi noåi leân, trong ñoù quan troïng nhaát laø vaán ñeà Ñöùc vaø vaán ñeà keát thuùc chieán tranh ôû Vieãn Ñoâng. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, töø ngaøy 17-7 ñeán 2-8-1945, nhöõng ngöôøi caàm ñaàu ba cöôøng quoác laø Lieân Xoâ, Mó vaø Anh (Xtalin, Tôruman, Sôcsin, sau ñoù laø Atli thay Sôcsin) ñaõ hoïp ôû hoäi nghò Poátxñam (Ñöùc). Trong hoäi nghò caáp cao Poâtxñam ñaõ dieãn ra cuoäc ñaáu tranh gay gaét, phöùc taïp giöõa Lieân Xoâ, Mó vaø Anh treân taát caû caùc vaán ñeà quoác teá ñaõ ñöôïc neâu leân, cuoái cuøng hoäi nghò ñaõ thoaû thuaän thoâng qua nhöõng nghò quyeát quan troïng coù lôïi cho hoaø bình vaø caùch maïng theá giôùi. Veà vaán ñeà Ñöùc, Hoäi nghò Poâtxñam ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh: - Tieâu dieät taän goác chuû nghóa quaân phieät vaø chuû nghóa phaùt xít Ñöùc, khoâng ñeå cho Ñöùc laïi coù theå uy hieáp caùc nöôùc laùng gieàng, ñe doaï neàn an ninh cuûa caùc daân toäc vaø söï nghieäp hoaø bình. Taïo cho nhaân daân Ñöùc khaû naêng xaây döïng ñôøi soáng treân cô sôû daân chuû, hoaø bình, coù moät ñòa vò xöùng ñaùng trong caùc daân toäc töï do. - Quy ñònh neàn coâng nghieäp cuûa Ñöùc phaûi ñöôïc chuyeån hoaøn toaøn sang coâng nghieäp hoaø bình; caùc lieân minh vaø caùc taäp ñoaøn ñoäc quyeàn phaûi bò thuû tieâu vì ñoù laø nhöõng “loø löûa nguy hieåm” cuûa chuû nghóa quaân phieät hieáu chieán. - Coi nöôùc Ñöùc laø moät quoác gia thoáng nhaát toaøn veïn veà kinh teá cuõng nhö veà chính trò. - Khuyeán khíc söï phaùt trieån cuûa caùc coâng ñoaøn daân chuû töï do, quyeàn töï do baùo chí vaø ngoân luaän, giuùp cho söï phaùt trieån cuûa caùc löïc löôõng daân chuû. - Quy ñònh Ñöùc phaûi boài thöôøng ôû möùc toái ña veà nhöõng thieät haïi maø Ñöùc ñaõ gaây ra cho caùc nöôùc Ñoàng minh. - Quy ñònh vieäc toå chöùc xöû toäi caùc toäi phaïm chieán tranh. - Xaùc nhaän nhöõng quyeát ñònh veà vieäc thaønh laäp Hoäi ñoàng kieåm soaùt; quyeát ñònh veà caùc khu vöïc ñoùng quaân; caùc ñaïi bieåu Ñoàng minh phaûi thi haønh moät chính saùch chung ñaõ thoaû thuaän vôùi nhau. Ngaøy 26-7-1945, Hoäi nghò Poâtxñam ñaõ ñi ñeán thoûa thuaän nhöõng nguyeân taéc trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Nhaät Baûn sau chieán tranh vaø ra baûn “ Tuyeân caùo Poâtxñam keâu goïi Nhaät Baûn ñaàu haøng” veà danh nghóa, baûn tuyeân caùo naøy do boán nöôùc Mó,Anh, Phaùp, Trung Quoác ñöùng teân vaø ñeán ngaøy 28-7-1945 Lieân Xoâ môùi tham gia baûn tuyeân caùo). Veà vaán ñeà Nhaät Baûn, hoäi nghò Poâtxñam ñaõ thoaû thuaän nhöõng nguyeân taéc sau ñaây (ñöôïc ghi roõ trong tuyeân caùo Poâtxñam ngaøy 26-7-1945): - Chuû quyeàn cuûa Nhaät trôû laïi ñaát Nhaät chính thoáng, chuû yeáu ôû trong boán ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  3. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 61 - ñaûo: Hoânsö, Hoáccaiñoâ, Kiusiu, Sicoâcö. - Tröøng trò caùc toäi phaïm chieán tranh. - Thuû tieâu löïc löôïng vuõ trang vaø giaûi taùn quaân ñoäi Nhaät Baûn. - Khuyeán khích caùc xu höôùng daân chuû trong nhaân daân Nhaät Baûn; thieát laäp caùc quyeàn töï do daân chuû: ngoân luaän, tín ngöôõng, tö töôûng, caùc quyeàn cô baûn cuûa cuûa con ngöôøi. - Sau khi giaûi quyeát caùc vaán ñeà Nhaät Baûn treân cô sôû daân chuû vaø hoaø bình, caùc quaân ñoäi chieám ñoùng cuûa Ñoàng minh seõ ruùt khoûi Nhaät. Ngoaøi ra, Hoäi nghò Poâtxñam coøn giaûi quyeát ñöôïc nhieàu vieäc quan troïng khaùc, nhö thaønh laäp Hoäi ñoàng ngoaïi tröôûng caùc cöôøng quoác (Lieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp, Trung Quoác) ñeå döï thaûo vaán ñeà hoaø öôùc vôùi caùc nöôùc phaùt xít chieán baïi vaø tieáp tuïc giaûi quyeát vaán ñeà Ba Lan theo nghò quyeát cuûa Hoäi nghò Ianta. Hoäi nghò Poâtxñam ñaõ cuï theå hoùa vaán ñeà Ñöùc, vaán ñeà Nhaät, vaán ñeà kyù hoaø öôùc vôùi caùc nöôùc phaùt xít chieán baïi v.v… nhaèm boå sung vaø hoaøn chænh nhöõng nghò quyeát cuûa hoäi nghò Ianta ñeå xaây döïng moät traät töï môùi sau chieán tranh theá giôùi thöù hai. Vieäc “hoaø bình hoaù” vaø “daân chuû hoaù” nöôùc Ñöùc vaø nöôùc Nhaät laø moät thaéng lôïi to lôùn cuûa hoaø bình theá giôùi vaø caùch maïng theá giôùi. 3. Hoäi nghò Xan Phôranxicoâ vaø vieäc thaønh laäp Lieân Hôïp Quoác Töø ngaøy 25 – 4 ñeán 26 – 6 – 1945, hoäi nghò ñaïi bieåu cuûa 50 nöôùc ñaõ hoïp taïi Xan Phôranxicoâ (Mó) ñeå thoâng qua Hieán chöông Lieân Hôïp Quoác vaø thaønh laäp toå chöùc Lieân Hôïp Quoác. Sau hai thaùng laøm vieäc, qua caùc cuoäc ñaáu tranh gay gaét giöõa nhieàu yù kieán vaø khuynh höôùng khaùc nhau, hieán chöông Lieân Hôïp Quoác ñöôïc ñaïi bieåu cuûa 50 nöôùc kyù keát ngaøy 26-6-1945. Hieán chöông baét ñaàu coù hieäu löïc töø ngay24-10-1945 (ngaøy Quoác hoäi cuûa 5 cöôøng quoác Lieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp, Trung Quoác thoâng qua hieán chöông) vaø ngaøy naøy cuõng ñöôïc coi laø ngaøy Lieân Hôïp Quoác chính thöùc ñöôïc thaønh laäp. Hieán chöông Lieân Hôïp Quoác quy ñònh muïc ñích cao nhaát cuûa LHQ laø nhaèm duy trì hoaø bình, an ninh theá giôùi baèng caùch aùp duïng nhöõng bieän phaùp coù hieäu löïc ñeå phoøng vaø thuû tieâu söï ñe doaï ñoái vôùi hoaø bình, ñeå tröøng trò moïi haønh ñoäng xaâm löôïc vaø phaù hoaïi hoaø bình. Ngoaøi ra, LHQ coøn nhaèm thuùc ñaåy söï phaùt trieån quan heä höõu nghò giöõa caùc nöôùc treân cô sôû toân troïng quyeàn bình ñaúng giöõa caùc daân toäc vaø nguyeân taéc daân toäc töï quyeát. Caùc cô quan chính cuûa LHQ goàm: Ñaïi hoäi ñoàng (töùc hoäi nghò cuûa taát caû caùc hoäi vieân), hoïp moãi naêm moät laàn ñeå thaûo luaän nhöõng vaán ñeà coù lieân quan thuoäc phaïm vi Hieán chöông ñaõ quy ñònh. Trong hoäi nghò, quyeát ñònh cuûa caùc vaán ñeà quan troïng nhaát phaûi ñöôïc thoâng qua vôùi 2/3 toång soá phieáu, vôùi vaán ñeá ít quan troïng hôn thì thoâng qua vôùi ña soá thuaän. Hoäi ñoàng baûo an: cô quan chính trò quan troïng nhaát vaø hoaït ñoäng thöôøng xuyeân cuûa Lieân Hôïp Quoác, chuïi traùch nhieäm chính veà vieäc duy trì hoaø bình vaø an ninh quoác teá. Moïi nghò quyeát cuûa Hoäi ñoàng baûo an phaûi ñöôïc thoâng qua vôùi söï nhaát trí cuûa 5 cöôøng quoác. Nhöõng quyeát ñònh cuûa Hoäi ñoàng baûo an ñöôïc thoâng qua hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi Hieán chöông thì baét buoäc caùc hoäi vieân phaûi thi haønh. Hoäi ñoàng baûo an khoâng phuïc tuøng Ñaïi hoäi ñoàng. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  4. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 62 - Ban thö kyù laø cô quan haønh chính cuûa Lieân Hôïp Quoác, ñöùng ñaàu coù Toång thö kyù (do Ñaïi hoäi ñoàng baàu ra theo söï giôùi thieäu cuûa Hoäi ñoàng baûo an). Ngoaøi ra, LHQ coøn coù nhieàu toå chöùc vaø cô quan chuyeân moân khaùc, nhö Hoäi ñoàng kinh teá vaø xaõ hoäi, Hoäi ñoàng quaûn thaùc, Toaø aùn quoác teá, Cao uûy ngöôøi tò naïn, Quõy nhi ñoàng LHQ (UNICEF), vv… Ñeán nay, LHQ ñaõ coù 185 nöôùc hoäi vieân. Xeùt theo toân chæ, muïc ñích vaø nguyeân taéc haønh ñoäng, LHQ laø moät toå chöùc quoác teá coù vò trí quan troïng trong sinh hoaït quoác teá hieän nay. Hôn 50 naêm toàn taïi vaø phat trieån cuûa mình, LHQ ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp quan troïng trong vieäc giöõ gìn hoaø bình vaø an ninh theá giôùi, coù nhöõng coù ñoùng goùp ñaùng keå vaøo tieán trình phi thöïc daân hoùa, cuõng nhö coù nhieàu noã löïc trong vieäc giaûi tröø quaân bò vaø haïn cheá saûn xuaát vuõ khí haït nhaân. Ngoaøi ra, LHQ cuõng ñaõ coù nhöõng ñoùng ñaùng keå vaøo vieäc thuùc ñaåy moái quan heä hôïp taùc veà kinh teá, chính trò, vaên hoaù vaø xaõ hoäi giöõa caùc nöôùc hoäi vieân vaø trôï giuùp cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån, thöïc hieän cöùu trôï nhaân ñaïo cho caùc nöôùc hoäi vieân khi gaëp khoù khaên. 4. Hoäi nghò ngoaïi tröôûng 5 cöôøng quoác taïi Maùtxcôva Sau khi chieán tranh theá giôùi thöù hai chaám döùt, nhaân cô hoäi löïc löôõng Anh, Phaùp bò suy yeáu, khoâng ñuû khaû naêng ñeå duy trì nhöõng vò trí cuõ, Mó ñaõ lôïi duïng öu theá veà kinh teá, quaân söï cuûa mình ñeå baønh tröùông theá löïc ôû Vieãn Ñoâng, khoâng ñeán xæa gì ñeán nhöõng ñieàu ñaõ cam keát trong caùc hoäi nghò quoác teá tröôùc ñaây. Do aâm möu cuûa Mó, tình hình Vieãn Ñoâng trôû neân caêng thaúng, phöùc taïp. Nhöng Mó ñaõ gaëp phaûi söùc ñaáu tranh kieân quyeát cuûa Lieân Xoâ vaø söï phaûn khaùng maõnh lieät cuûa nhaân daân Trung Quoác, Trieàu Tieân, Nhaät Baûn neân buoäc phaûi ñoàng yù ñöa vaán ñeà Vieãn Ñoâng ra thaûo luaän taïi hoäi nghò ngoaïi tröôûng caùc nöôùc Lieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp vaø Trung Quoác ôû Maùtxcôva töø ngaøy 16 ñeán 26-12-1945. Veà vaán ñeà Nhaät Baûn, Mó buoäc phaûi ñoàng yù ñeà nghò cuûa Lieân Xoâ ñeå taát caû caùc nöôùc Ñoàng minh ñöôïc tham gia vieäc ñònh ñoaït chính saùch ñoái vôùi Nhaät vaø kieåm tra vieäc thöïc hieän chính saùch ñoù. Ñeå thöïc hieän nhieäm vuï naøy, hoäi nghò ñaõ thaønh laäp hai cô quan ñaëc bieät: Hoäi ñoàng Ñoàng minh ôû Toâkioâ (goàm caùc ñaïi bieåu Lieân Xoâ, Mó, Anh vaø Trung Quoác); UÛy ban Vieãn Ñoâng (goàm ñaïi bieåu cuûa 11 nöôùc: Lieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp, Trung Quoác, Haø Lan, Canada, OÂxtraâylia, Taân Taây Lan, AÁn Ñoä, vaø Philipin). Uyû ban Vieãn Ñoâng coù nhieäm vuï thöïc hieän nhöõng quyeát ñònh cuûa hoäi nghò Poâtxdam ñoái vôùi Nhaät, cuï theå laø: - Ñònh ñöôøng loái chính trò, nhöõng nguyeân taéc vaø theå thöùc maø döïa theo ñoù, Nhaät Baûn seõ thöïc hieän nhöõng ñieàu cam keát veà vieäc Nhaät Baûn ñaõ ñaàu haøng. - Theo yeâu caàu cuûa caùc nöôùc uûy vieân, xeùt laïi nhöõng chæ thò cuûa chính phuû Mó, ñaïi dieän cho Ñoàng minh ôû Nhaät, vaø moïi quyeát ñònh cuûa Toång tö leänh coù tính chaát chính trò thuoäc phaïm vi quyeàn haïn cuûa uûy ban. - Xeùt moïi vaán ñeà do caùc nöôùc uûy vieân cuøng nhau thoáng nhaát ñeà ra. UÛy ban Vieãn Ñoâng thoâng qua caùc quyeát ñònh vôùi ña soá phieáu nhöng nhaát thieát phaûi coù söï ñoàng yù cuûa boán cöôøng quoác: Lieân Xoâ, Mó, Anh vaø Trung Quoác. Veà vaán ñeà Trieàu Tieân, Hoäi nghò ñaõ thoâng qua nhöõng quy ñònh: ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  5. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 63 - - Nhaèm muïc ñích xaây döïng moät nöôùc Trieàu Tieân ñoäc laäp, thaønh laäp moät chính phuû daân chuû laâm thôøi Trieàu Tieân ñeå laøm nhieäm vuï phaùt trieån neàn noâng nghieäp, coâng nghieäp, vaän taûi vaø neàn vaên hoùa quoác gia chung cho caû nöôùc. Trieàu Tieân vaø sôùm thanh toaùn nhöõng haäu quûa tai haïi do aùch noâ leä Nhaät Baûn ñaõ gaây neân. - Ñeå giuùp cho vieäc thaønh laäp chính phuû daân chuû laâm thôøi Trieàu Tieân, moät uûy ban LHQ ( goàm ñaïi U3â vaø Mó ) ôû Trieàu Tieân ñöôïc thaønh laäp. UÛy ban naøy seõ thaêm doø yù kieán cuûa caùc Ñaûng phaùi vaø caùc toå chöùc daân chuû ñeå thaûo ra nhöõng quyeát nghò veà vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Trieàu Tieân. Nhöõng khuyeán nghò cuûa uûy ban ñöôïc göûi ñeán boán nöôùc: Lieân Xoâ, Mó, Anh vaø Trung Quoác xeùt, vaø hai chính phuû Lieân Xoâ, Trung Quoác seõ coù quyeát ñònh cuoái cuøng. - Thôøi gian uûy trò cuûa boán cöôøng quoác khoâng ñöôïc keùo daøi quùa 5 naêm. Veà vaán ñeà Trung Quoác, hoäi nghò ñeà ra nhöõng quy ñònh: - Trung Quoác phaûi laø moät nöôùc thoáng nhaát vaø daân chuû. - Chaám döùt cuoäc noäi chieán ôû Trung Quoác. - Chính phuû Quoác daân ñaûng caàn phaûi toå chöùc laïi vaø môû roäng cho caùc ñaûng phaùi daân chuû tham gia. - Caùc cöôøng quoác khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác vaø trong moät thôøi gian ngaén, quaân ñoäi nöôùc ngoaøi phaûi ruùt khoûi Trung Quoác. II. ÑAÁU TRANH TRONG QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ NHAÈM THÖÏC HIEÄN NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC ÑAÕ CAM KEÁT SAU CHIEÁN TRANH 1. Ñaáu tranh trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc vaøo nhöõng naêm ñaàu sau Hoäi nghò Poâtxñam (1945 – 1947) Vaán ñeà Ñöùc laø vaán ñeà trung taâm cuûa tình hình chaâu Aâu sau khi chieán tranh keát thuùc. Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc coù moät vò trí ñaëc bieät quan troïng, goùp phaàn baûo veä neàn hoaø bình, daân chuû ôû chaâu Aâu cuõng nhö toaøn theá giôùi. Toaø aùn Nuyraêmbe Toaø aùn Nuyraêmbe ñaõ keát aùn toå chöùc Ghettapoâ, toå chöùc caûnh saùt bí maät S.S., cô quan “an ninh” ñeàu laø nhöõng toå chöùc toäi phaïm. Toaø aùn ñaõ xöû töû treo coå 12 teân toäi phaïm ñaàu soû, trong ñoù coù Gôrinh, Ripbentôroáp vv … Coøn moät teân toäi phaïm khaùc cuõng ñaùng xöû töû hình hoaëc phaûi tuø toäi naëng nhöng Mó, Anh, Phaùp … chæ keát toäi nheï (nhö Hetxô), hoaëc tha boång nhö (Phoân Papen), hoaëc dung tuùng ñeå cho moät soá khaùc chaïy troán ra nöôùc ngoaøi. Chính saùch phaù hoaïi hieäp öôùc Poâtxñam cuûa Mó, Anh, Phaùp ôû Taây Ñöùc Sau khi phaùt xít Ñöùc ñaàu haøng, theo quy ñònh cuûa Hoäi nghò caáp cao Ianta vaø Hoäi nghò caáp cao Poâtxñam, boán nöôùc Lieân Xoâ, Mó, Anh vaø Phaùp taïm thôøi chieám ñoùng ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  6. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 64 - nöôùc Ñöùc, vaø toaøn boä chính quyeàn ôû Ñöùc taïm thôøi chòu söï quaûn lyù boán nöôùc chieám ñoùng. ÔÛ Taây Ñöùc, caùc nöôùc Mó, Anh, Phaùp khoâng thöïc hieän nhöõng ñieàu ñaõ kyù tröôùc ñaây,ñaõ dung tuùng, nuoâi döôõng löïc löôïng quaân phieät, phaùt xít, tìm moïi caùch cho caùc theá löïc naøy toàn taïi vaø phuïc hoài döôùi nhöõng hình thöùc che ñaäy khaùc. Nhöõng quyeát ñònh veà vieäc Ñöùc boài thöôøng chieán tranh khoâng ñöôïc thöïc hieän. Caùc nöôùc Mó, Anh ñaõ phaù hoaïi coâng vieäc cuûa uûy ban boài thöôøng Ñoàng minh. Nhöõng yeâu caàu boài thöôøng chính ñaùng cuûa Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc khaùc bò ngaên trôû. Nhöng Mó, Anh laïi tòch thu 270 taán vaøng maø boïn Hítle ñaõ mang Taây Ñöùc, tòch thu taát caû voán ñaàu tö cuûa Ñöùc ôû nöôùc ngoaøi (tröø caùc nöôùc Ñoâng AÂu) trò giaù 5 tæ ñoâ la, vv… Toång coäng, Mó vaø Anh ñaõ tòch thu cuûa Ñöùc taát caû laø 10 tæ ñoâ la. Ñeå chuaån bò cho vieäc chia caét nöôùc Ñöùc, ngaøy 2-12-1946 taïi Oasintôn, Mó vaø Anh ñaõ kyù keát hieäp ñònh veà vieäc thoáng nhaát kinh teá vaø haønh chính hai khu vöïc do Mó vaø Anh chieám ñoùng. Hieäp nghò naøy coøn quy ñònh vieäc phaùt trieån tieàm löïc kinh teá cuûa Taây Ñöùc ñeå laøm cô sôû môû roäng saûn xuaát, phuïc vuï chieán tranh vaø phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Ñöùc sau naøy. Nhöõng chính saùch vaø haønh ñoäng cuûa Mó, Anh, Phaùp trong nhöõng naêm 46 - 47 ñaõ hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi nhöõng quyeát ñònh cuûa Hoäi nghò caáp cao Poátxñam laøm cho tình hình nöôùc Ñöùc trôû neân khoâng oån ñònh vaø vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc caøng trôû neân khoù khaên, phöïc taïp. 2. Ñaáu tranh trong vieäc kyù keát hoaø öôùc vôùi caùc nöôùc chieán baïi (Italia, Phaàn Lan, Bungari, Hunggari vaø Rumani) Ngaøy 10 -2 - 1947, sau nhieàu naêm ñaáu tranh gay gaét qua nhieàu laàn hoäi nghò quoác teá, hoaø öôùc vôùi naêm nöôùc phaùt xít chieán baïi – Italia, Bungari, Hunggari, Rumani vaø Phaàn Lan ñaõ ñöôïc kyù keát taïi Hoaø hoäi Pari goàm ñaïi dieän cuûa 21 nöôùc tham gia cuoäc chieán tranh choáng phaùt xít. Noäi dung hoaø öôùc: - Hoaø öôùc vôùi Italia: Bieân giôùi Italia ñöôïc quy ñònh theo bieân giôùi cu õ(tôùi ngaøy 1-1-1938) vôùi nhöõng thay ñoåi chuùt ít coù lôïi cho Phaùp nhö sau: ñaát ñai ñeøo Tieåu Xanh Beùcna, cao nguyeân Moâng Xôni, moät phaàn Moâng Tabo vaø Sabectoâng nay thuoäc Phaùp. Italia coøn phaûi nhuôïng Roâñô vaø Ñoâñeâcanen cho Hy Laïp. Veà vuøng Tôriet ñang tranh chaáp giöõa Nam Tö vaø Italia thì moãi beân giöõ laáy moät phaàn theo quy cheá quoác teá goïi laø “laõnh thoå töï do Tôriet”. - Italia phaûi coâng nhaän ñoäc laäp cuûa Anbani, Eâtioâpia, huyû boû taát caû caùc ñaëc quyeàn coù ôû Trung Quoác, vaø maát taát caû quyeàn haønh ñoái vôùi caùc nöôùc thuoäc ñòa Baéc Phi. Italia phaûi boài thöôøng cho Lieân Xoâ 100 trieäu ñoâla traû trong 7 naêm cuõng nhö giao cho Lieân Xoâ moät phaàn voán ñaàu tö cuûa Italia ôû Bungari, Hunggari vaø Rumani. Ngoaøi ra, Italia coøn phaûi boài thöôøng 125 trieäu ñoâla cho Nam Tö, 105 trieäu cho Hy Laïp, 25 trieäu ñoâla cho EÂtioâpi vaø 5 trieäu ñoâla cho Anbani. Italia phaûi cam keát huûy caùc coâng söï ôû gaàn bieân giôùi Phaùp vaø Nam Tö, ôû caùc ñaûo Polatôru Xaùcñeânha vaø Faêngtenbôri. Löïc löôïng quaân ñoäi Italia ñöôïc quy ñònh haïn cheá nhö sau: luïc quaân 250.000 ngöôøi, haûi quaân vaø khoâng quaân, moãi quaân chuûng 2.500 ngöôøi. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  7. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 65 - - Hoaø öôùc vôùi Phaàn Lan: bieân giôùi giöõa Lieân Xoâ vaø Phaàn Lan ñöôïc quy ñònh theo con ñöôøng saün coù töø tröôùc ngaøy 1-1-1941, ngoaøi ra khu Petxamoâ ñöôïc trao traû cho Lieân Xoâ, thay vaøo baùn ñaûo Haênggoâ maø Lieân Xoâ thueâ tröôùc ñaây, Phaàn Lan cho Lieân Xoâ thueâ khu vöïc Pooùccaluat vôùi thôøi haïn 50 naêm ñeå xaây döïng caên cöù quaân söï. Phaàn Lan phaûi boài thöôøng cho Lieân Xoâ 300 trieäu ñoâla baèng thieát bò vaø haøng hoùa. - Hoaø öôùc vôùi Bungari, Hunggari vaø Rumani: Bieân giôùi giöõ Hunggari, AÙo vaø Nam Tö giöõ nguyeân nhö hoài thaùng 1-1938. Bieân giôùi giöõa Hunggari vaø Tieäp Khaéc, nhöõng quyeát ñònh cuûa uûy ban troïng taøi vieân ngaøy 2-11-1938 ñaõ bò huûy boû, mieàn Nam Xloâvakia laïi trôû veà vôùi Tieäp Khaéc. Bieân giôùi Hunggari – Lieân Xoâ theo bieân giôùi giöõa Hunggari vaø Ucraina Tôranxinvaia cho Rumani vaø moät phaàn ñaát ñai khoâng ñaùng keå ôû khu vöïc gaàn bieân giôùi AÙo laø Bratixlava cho Tieäp Khaéc ñeå môû roäng hai beán taàu cuûa Tieäp Khaéc ôû khu vöïc naøy. Bieân giôùi Rumani – Lieân Xoâ ñöôïc quy ñònh theo hieäp nghò giöõa hai nöôùc kí keát ngaøy 18-6-1940 nghóa laø Lieân Xoâ giao laïi hai vuøng Beùtxarabia vaø Baéc Bucoâvina. Veà boài thöôøng chieán tranh, Bungari coù nhieäm vuï traû 45 trieäu ñoâla cho Hy Laïp vaø 25 trieäu cho Nam Tö; Hunggari phaûi traû 200 trieäu ñoâla cho Lieân Xoâ, 100 trieäu ch Tieäp Khaéc vaø Nam Tö. Caùc khoaûn boài thöôøng seõ traû trong voøng 8 naêm baèng thieát bò vaø haøng hoaù. Veà chính trò, caùc nöôùc Ñoàng minh tuyeân boá ñình tình traïng chieán tranh vôùi caùc nöôùc chieán baïi vaø cam keát uûng hoä caùc nöôùc naøy khi hoï ñeä ñôn xin gia nhaäp Lieân Hôïp Quoác hoaëc tham gia caùc coâng öôùc do LHQ chuû trì. Caùc nöôùc chieán baïi seõ cam keát thi haønh moïi bieän phaùp ñaûm baûo quyeàn töï do daân chuû cho moïi ngöôøi, giaûi taùn caùc toå chöùc phaùt xít coù tính chaát chính trò, quaân söï hay phi quaân söï, noäp caùc teân toäi phaïm chieán tranh ñeå ñöa ra xeùt xöû. Ngoaøi ra hoaø öôùc vôùi moãi nöôùc chieán baïi coøn coù nhöõng quy ñònh cuï theå nhaèm haïn cheá caùc löïc löôïng vuõ trang vôùi soá löôïng ñuû ñeå phoøng thuû ñaát nöôùc. Nhö theá, trong nhöõng naêm 1945 – 47, moät traät töï theá giôùi ñaõ thieát laäp treân cô sôû nhöõng thoaû thuaän cuûa ba cöôøng quoác taïi hoäi nghò Ianta maø thöôøng ñöôïc goïi laø “traän töï hai cöïc Ianta”. Trong voøng theá kyû XX, laø ngöôøi ñaõ chöùng kieán söï hình thaønh vaø suïp ñoå cuûa hai traät töï theá giôùi sau hai cuoäc chieán tranh theá giôùi: “traät töï theo heä thoáng Vecxai – Oasinhtôn” vaø “traät töï hai cöïc Ianta”. Ñieåm gioáng nhau cuûa hai traät töï naøy laø ñeàu traûi qua cuoäc chieán tranh theá giôùi aùc lieät, ñaõm maùu vaø ñeàu do caùc cöôøng quoác thaéng traän chuû yeáu thieát laäp neân ñeå phuïc vuï cho lôïi ích cao nhaát cuûa mình. ÔÛ “traät töï hai cöïc Ianta” Lieân Xoâ ñaõ ñaït ñöôïc 3 muïc tieâu cô baûn: + Baûo veä vöõng chaéc söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc Xoâ Vieát. + Thu hoài laïi nhöõng ñaát ñai cuûa Ñeá quoác Nga tröôùc ñaây ( keå töø chieán tranh Nga – Nhaät 1904 – 1905 ñeán chieán tranh choáng ngoaïi xaâm vaø noäi phaûn 1918 – 1920. + Môû roäng phaïm vi aûnh höôûng ôû chaâu AÂu vaø chaâu AÙ, Nhöng “traât töï hai cöïc Ianta” cuõng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät sau ñaây: + Giöõa “hai cöïc” Lieân Xoâ vaø Myõ coù söï khaùc nhau hoaøn toaøn: “cöïc” Lieân Xoâ luoân luoân laøm haäu thuaãn cho phong traøo caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa, caùch maïng giaûi phoùng daân toäc vaø söï nghieäp ñaáu tranh vì hoaø bình, daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi; ngöôïc laïi, “cöïc” Myõ luoân ra söùc caáu keát, giuùp ñôõ caùc theá löïc phaûn ñoäng choáng phaù ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  8. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 66 - caùch maïng theá giôùi vôùi möu ñoà vöôn leân vò trí “thoáng trò” theá giôùi - ñaây laø ñieåm khaùc bieät cô baûn töø ñoù nhìn nhaän, ñaùnh giaù veà “traät töï hai cöïc Ianta”. - Veà cô caáu toå chöùc, vieäc thanh toaùn chieùn tranh vaø duy trì hoaø bình an ninh sau chieán tranh, vieäc kyù keát hoaø öôùc vôùi caùc nöôùc chieán baïi…, “Traät töï hai cöïc Ianta” theå hieän roõ söï tieán boä hôn vaø tích cöïc hôn so vôùi “heä thoáng Vecxai – Oasinhtôn”: Lieân Hôïp Quoác so vôùi Hoäi Quoác Lieân; caùc moái quan heä hôïp taùc, giuùp ñôõ laãn nhau trong coäng ñoàng quoác teá veà kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi roäng khaép so vôùi nhöõng hoaït ñoäng hoaøn toaøn mang tính “ñeá quoác chuû nghóa” cuûa traät töï theá giôùi tröôùc ñaây. - Trong “traät töï theá giôùi hai cöïc Ianta” ñaõ dieän ra moät cuoäc ñoái ñaàu gay gaét, quyeát lieät vaø keùo daøi tôùi gaàn boán thaäp nieân giöõa hai “cuïc” Xoâ – Mó, laøm cho cuïc dieän theá giôùi luoân luoân phöùc taïp, caêng thaúng. Cuoäc ñoái ñaàu naøy ñaõ daãn tôùi cuoäc ñoái ñaàu giöõa hai khoái Ñoâng – Taây vaø cuoán huùt töøng quoác gia, töøng khu vöïc chuïi aûnh höôûng saâu saéc cuûa cuoäc ñoái ñaàu naøy. III. CUOÄC CHIEÁN TRANH LAÏNH 1. Chuû nghóa “ Tôruman” vaø aâm möu cuûa Mó Thaùng 3-1947, Toång thoáng Mó – Tôruman ñaõ ñoïc dieãn vaên tröôùc quoác hoäi Mó, chính thöùc ñöa ra “chuû nghóa Tôruman”. Theo Tôruman thì caùc nöôùc Ñoâng Aâu vöøa môùi bò coäng saûn chieám vaø nhöõng ñe doaï töông töï ñang dieãn ra treân nhieàu nöôùc khaùc ôû chaâu Aâu. Vì vaäy, Mó phaûi ñöùng ra “ñaûm nhieäm söù maïng laõnh ñaïo theá giôùi töï do” phaûi “giuùp ñôõ” cho caùc daân toäc treân theá giôùi choáng laïi “söï ñe doïa” cuûa chuû nghóa coäng saûn, choáng laïi söï “baønh tröôùng” cuûa nöôùc Nga, giuùp ñôõ baèng moïi bieän phaùp kinh teá, quaân söï. Toång thoáng Mó Tôruman ñaõ phaùt ñoäng cuoäc “chieán tranh laïnh” choáng Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Vôùi söï ra ñôøi cuûa “chuû nghóa Tôruman”, moái quan heä ñoàng minh giöõa Lieân Xoâ vôùi Mó vaø caùc nöôùc phöông Taây trong thôøi kyø chieán tranh choáng chuû nghóa phaùt xít ñaõ tan vôõ vaø thay vaøo ñoù laø cuoäc “chieán tranh laïnh”. Ñeå phaùt ñoäng “chieán tranh laïnh”, Mó tìm moïi caùch loâi keùo caùc nöôùc Ñoàng minh vaøo nhöõng toå chöùc kinh teá, chính trò, quaân söï ñeå qua ñoù khoáng cheá, thao tuùng caùc nöôùc naøy … Ngaøy 5-6-1947, ngoaïi tröôûng Mó – Macsan ñoïc dieãn vaên ñöa ra “phöông phaùp phuïc höng chaâu AÂu”, Ngaøy 12-7-1947, caùc nöôùc Anh, Phaùp trieäu taäp ôû Pari hoäi nghò 16 nöôùc tö baûn chaâu Aâu chaáp nhaän “vieän trôï” cuûa Mó, Thaùng 4-1948, Quoác hoäi Mó thoâng qua “ñaïo luaät vieän trôï nöôùc ngoaøi” . Ñeå ñoái phoù vôùi “chuû nghóa Tôruman” vaø “keá hoaïch Macsan”, thaùng 9-1947, taïi Vacxava ñaõ tieán haønh hoäi nghò ñaïi bieåu caùc Ñaûng coäng saûn Lieân Xoâ, Bungari, Hunggari, Rumani, Ba Lan, Tieäp Khaéc, Nam Tö, Phaùp vaø Italia. Hoäi nghò ñaõ thoâng qua baûn tuyeân boá, trong ñoù phaân tích tình hình theá giôùi luùc naøy ñaõ chia thaønh hai phe: “ñeá quoác” vaø “tö baûn” ( do Mó ñöùng ñaàu) vaø phe choáng ñeá quoác, choáng tö baûn (do Lieân Xoâ ñöùng ñaàu). Hoäi nghò quyeát ñònh thaønh laäp cô quan thoâng tin cuûa moät soá Ñaûng Coäng saûn vaø coâng nhaân goïi laø Cuïc thoâng tin quoác teá (KOMINEFORM) ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  9. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 67 - Ngaøy 8-1-1949, Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Anbani, Ba Lan, Bungari, Hunggari, Rumani, Tieäp Khaéc ñaõ quyeát ñònh thaønh laäp toå chöùc kinh teá cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa: Hoäi ñoàng töông trôï kinh teá ( goïi taét laø SEV). 2. “Chính saùch ngaên chaën” vaø vieäc chia caét nöôùc Ñöùc vaø Trieàu Tieân cuûa Mó. Trong nhöõng naêm 1947 – 1949, Mó thöïc hieän chính saùch “ngaên chaën” (Containment policy) nhaèm “ngaên chaën” söï baønh tröôùng cuûa chuû nghóa coäng saûn roài tieán tôùi tieâu dieät noù. Chính saùch “ngaên chaën” ñöôïc ñeà ra döïa treân nhöõng keát luaän cuûa Kennan, moät chuyeân gia veà Lieân Xoâ cuûa Mó, cho raèng sau chieán tranh Lieân Xoâ ñaõ bò suy yeáu, kieät queä caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn, chæ caàn ñaët tröôùc Lieân Xoâ moät löïc löôïng maïnh meõ thì trong moät thôøi gian töø 10 – 15 naêm, Lieân Xoâ seõ töï tieâu dieät vaø seõ ngaên chaën ñöôïc chuû nghóa coäng saûn baønh tröôùng treân theá giôùi. Sau khi ñaõ thöïc hieän “chuû nghóa Tôruman” vaø “keá hoaïch Macsan”, Mó ra söùc tieán haønh aâm möu chia caét nöôùc Ñöùc, phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Taây Ñöùc, bieán Taây Ñöùc thaønh moät tieàn ñoàn “ngaên chaën” nguy cô cuûa chuû nghóa xaõ hoäi ñang “ñe doïa” ôû nhieàu nöôùc chaâu AÂu. Thaùng 5-1949, “vaán ñeà Beùclin” ñaõ ñöôïc giaûi quyeát do Lieân Xoâ ñoàng yù huûy boû nhöõng haïn cheá giöõa Beùclin vaø caùc khu vöïc mieàn Taây vôùi ñieàu kieän hoäi nghò ngoaïi tröôûng phaûi hoïp ñeå baøn vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Ñöùc. Nhôø söï ñaáu tranh kieân quyeát cuûa Lieân Xoâ, caùc nöôùc phöông Taây ñaõ khoâng luõng ñoaïn ñöôïc kinh teá Ñoâng Ñöùc vaø cuoäc xung ñoät quaân söï ôû chaâu AÂu ñaõ khoâng dieän ra. Tieáp theo ngaøy 8-4-1949, trong hoäi nghò ôû Oasinhtôn, caùc chính phuû Mó, Anh, Phaùp ñaõ thoâng qua vaên baûn “quy cheá ñoùng quaân” vaø nhieàu vaên baûn quan troïng khaùc veà vaán ñeà Ñöùc. Noäi dung caùc vaên baûn naøy laø trao traû quyeàn quaûn trò ñaát nöôùc Ñöùc cho quoác gia Taây Ñöùc seõ thaønh laäp. Nhö theá, caùc hieäp ñònh cuûa hoäi nghò Oasinhtôn ñaõ ñöa tôùi vieäc thaønh laäp moät quoác gia rieâng reõ ôû Taây Ñöùc vaø moät quy cheá chieám ñoùng môùi ôû Taây Ñöùc traùi ngöôïc vôùi tinh thaàn hoäi nghò Poâtxñam. Thaùng 5-1949, Hoäi ñoàng nghò vieän hoïp ôû Bon ñaõ thoâng qua döï thaûo hieán phaùp cuûa nöôùc Coäng hoaø lieân bang Ñöùc (Taây Ñöùc). Ngaøy 14-8-1949, ôû caùc khu vöïc mieàn Taây ñaõ tieán haønh baàu cöû quoác hoäi rieâng reõ. Nhö theá, ôû Taây Ñöùc ñaõ xuaát hieän moät quoác gia, caáu keát chaët cheõ vôùi caùc nöôùc Phöông Taây trong moïi chính saùch ÔÛ chaâu AÙ, Mó cuõng gaáp ruùt thöïc hieän vieäc chia caét Trieàu Tieân, coi ñoù laø moät boä phaän quan troïng cuûa chính saùch “ngaên chaën” nguy cô thaéng lôïi cuûa chuû nghóa xaõ hoäi ôû chaâu AÙ vaø thieát laäp neàn thoáng trò cuûa Mó ôû khu vöïc naøy. Ngaøy 10-5-1948, Mó vaø caùc theá löïc thaân Mó ñaõ toå chöùc tuyeån cöû rieâng reõ baàu “caùc ñaïi bieåu quoác hoäi Nam Trieàu Tieân”, ngaøy 30-5-1948 quoác hoäi ñaõ hoïp vaø baàu Lyù Thöøa Vaõn laøm Chuû tòch, ngaøy 12-7-1948, thoâng qua hieán phaùp ñöa Lyù Thöøa Vaõn leân laøm Toång thoáng nöôùc Ñaïi Haøn Daân quoác (Nam Trieàu Tieân). ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  10. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 68 - 3. Heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa hình thaønh vaø söï thaát baïi cuûa “chính saùch ngaên chaën” cuûa Mó Muïc tieâu vaø aâm möu chuû yeáu cuûa keá hoaïch thoáng trò theá giôùi cuûa Mó laø tìm caùch ngaên chaën vaø tieâu dieät heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa. Vôùi chính saùch “ngaên chaën”, Mó ñònh bao vaây quaân söï, kinh teá Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng Aâu, hy voïng raèng Lieân Xoâ seõ bò suy yeáu, kieät queä roài ñi ñeán choã töï tieâu dieät vaø ôû caùc nöôùc Ñoâng Aâu, giai caáp tö saûn seõ coù ñieàu kieän leân naém chính quyeàn, thieát laäp neàn thoáng trò tö baûn chuû nghóa. Nhöng aâm möu vaø hy voïng cuûa Mó ñaõ hoaøn toaøn bò phaù saûn, heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa theá giôùi khoâng nhöõng khoâng bò ngaên chaën maø coøn ñöôïc hình thaønh töø chaâu Aâu sang chaâu AÙ vaø ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ. IV. CUOÄC CHAÏY ÑUA VUÕ TRANG XOÂ - MYÕÂ Hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây Döông goàm 12 nöôùc kí keát ôû Oasinhtôn ngaøy 4-4-1949 (NATO -North Atlantic Treaty Organisation) . Sau “chuû nghóa Tôruman” vaø “keá hoaïch Macsan”, vieäc thaønh laäp Toå chöùc hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây Döông (NATO) laø moät böôùc tieán môùi vaø cuõng laø moät boä phaän quan troïng trong vieäc thöïc hieän nhöõng keá hoaïch thoáng trò theá giôùi cuûa Mó. Thöïc chaát, khoái NATO laø moät coâng cuï cuûa chính saùch baønh tröôùng xaâm löôïc cuûa Mó. Naêm 1954, sau khi chia caét nöôùc Ñöùc vaø thaønh laäp nöôùc Coäng hoaø lieân bang Ñöùc, Mó vaø caùc nöôùc phöông Taây ñaõ kí hieäp öôùc Pari nhaèm vuõ trang laïi Taây Ñöùc vaø ñöa Taây Ñöùc vaøo khoái quaân söï NATO, bieán Taây Ñöùc thaønh “moät löïc löôïng xung kích” choáng laïi Coäng hoaø daân chuû Ñöùc, Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng AÂu xaõ hoäi chuû nghóa. Tröôùc tình hình ñoù, caùc nöôùc Anbani, Bungari, Hunggari, Coäng hoaø daân chuû Ñöùc, Ba Lan, Rumani, Lieân Xoâ vaø Tieäp Khaéc ñaõ toå chöùc hoäi nghò ôû Vaùcxava töø ngaøy 11 ñeán 14-5-1955. Caùc nöôùc tham gia hoäi nghò ñaõ quyeát ñònh kí keát hieäp öôùc höõu nghò, hôïp taùc vaø töông trôï Vaùcxava (14-5-1955) nhaèm giöõ gìn an ninh cuûa caùc nöôùc hoäi vieân, duy trì hoaø bình ôû chaâu AÂu vaø cuûng coá hôn nöõa tình höõu nghò vaø söï hôïp taùc vöõng beàn giöõa caùc nöôùc hoäi vieân. Sau khi thaønh laäp, caû hai khoái quaân söï ñeàu ra söùc chaïy ñua vuõ trang, trang bò nhöõng vuõ khí heát söùc hieän ñaïi ñeå taêng cöôøng söùc maïnh cuûa khoái mình. Mó ñaõ tieáp tuïc thaønh laäp caùc khoái quaân söï, lieân minh quaân söï ôû caùc khu vöïc khaùc nhaèm hoã trôï khoái NATO vaø bao vaây Lieân Xoâ, caùc nuôùc xaõ hoäi chuû nghóa: hieäp ñònh an ninh Mó – Nhaät (9/1951), khoái ANZUS (Mó – OÂxtraâylia – Nui Dilen, 9/1951), khoái SEATO ôû Ñoâng Nam AÙ (9/1954), khoái CENTO ôû Trung Caän Ñoâng (1959). Mó ñaõ thieát laäp treân 2000 caên cöù quaân söï, ñöa haøng chuïc vaïn quaân Mó ñoùng raûi raùc khaép moïi nôi (töø 1968 – 1969, Mó coù 1,5 trieäu quaân ñoùng ôû nöôùc ngoaøi trong toång soá 3.477.000 quaân thöôøng tröïc cuûa Mó, trong ñoù coù 60 vaïn quaân ôû Ñoâng Döông, 32 vaïn quaân ôû chaâu AÂu, 28 vaïn ôû Nhaät vaø moät soá ñaûo khaùc). Phía Lieân Xoâ cuõng ñöa haøng chuïc vaïn quaân ra ñoùng ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu (taäp trung ôû Ñoâng Ñöùc), ôû Moâng Coå vaø bieân giôùi Xoâ – Trung. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  11. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 69 - Cuoäc chaïy ñua vuõ trang giöõa hai nöôùc Xoâ – Mó ñaõ leân tôùi ñænh cao vaøo nhöõng naêm 70. Ngoaøi ra, nhöõng cuoäc xung ñoät quaân söï ôû caùc khu vöïc trong thôøi kyø naøy nhö: chieán tranh cuïc boä ôû Trieàu Tieân (1950 – 1953); quoác höõu hoaù keânh Xuyeâ vaø cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Ai Caäp cuûa Anh, Phaùp, Ixraen (1956); vòeâc kí hieäp ñònh an ninh Mó – Nhaät (9/1951); thaát baïi cuûa Mó trong aâm möu can thieäp vaø môû roäng chieán tranh xaâm löôïc ôû Ñoâng Döông (7/1954); söï caïnh tranh gay gaét giöõa aùc cöôøng quoác ôû khu vöïc Trung Caän Ñoâng töø cuoái thaäp nieân 40 nhaèm tranh chaáp ñoäc quyeàn thaêm doø vaø khai thaùc daàu löûa; söï lieân keát cuûa caùc phong traøo giaûi phoùng daân toäc ôû chaâu AÙ vaø chaâu Phi taïi hoäi nghò Baêng Ñung (Inñoâneâxia, 4/1955) … ñeàu coù lieân quan ñeán söï ñoái ñaàu cuûa hai cöïc Xoâ – Mó vaø loâi cuoán nhieàu nöôùc treân theá giôùi tham gia. V. HOÏC THUYEÁT NICHXÔN (1969 – 1975) 1. “Hoïc thuyeát Nichxôn” Naêm 1969, Nichxôn leân laøm Toång thoáng Mó trong moät hoaøn caûnh khoù khaên, ñen toái chöa töøng coù trong lòch söû nöôùc Mó. Veà maët quoác teá, löïc löôïng so saùnh giöõa caùch maïng vaø phaûn caùch maïng treân theá giôùi ñaõ caên baûn khaùc tröôùc; trong noäi boä phe ñeá quoác, löïc löôïng so saùnh cuõng thay ñoåi ngaøy caøng baát lôïi cho Mó. Mó lieân tieáp thaát baïi naëng neà ôû Vieät Nam vaø nhieàu nôi khaùc, laøm cho löïc löôïng vaø ñòa vò cuûa Mó bò suy giaûm nghieâm troïng. Tröôùc tình hình naøy, Nichxôn ñeà ra “hoïc thuyeát Nichxôn” nhaèm ñieàu chænh laïi “chieán löôïc” ñeå tieáp tuïc möu ñoà baù chuû theá giôùi vaø giöõ vöõng vò trí, quyeàn lôïi cuûa Mó ôû khaép moïi nôi. Noäi dung cuûa “hoïc thuyeát Nichxôn”: - Taêng cöôøng söùc maïnh cuûa Mó ñeå laøm cô sôû cho chính saùch “uy hieáp”, “ mua chuoäc” hoaëc gaây chieán tranh, xaâm löôïc caùc nöôùc khaùc. - Buoäc caùc ñoàng minh vaø chö haàu phaûi “chia seû traùch nhieäm” vôùi Mó, laäp ra lieân minh phaûn caùch maïng töøng khu vöïc ñeå thay theá Myõ choáng laïi phong traøo caùch maïng. - “Saün saøng thöông löôïng” neáu coù lôïi cho Myõ vaø nhaèm chia reõ, khieâu khích caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, caùc löïc löôïng caùch maïng treân theá giôùi. Tuy nhieân, do thaát baïi trong chieán tranh Vieät Nam maø cuï theå laø Myõ phaûi kyù hieäp ñònh Paris (1973) ñaõ laøm cho hoïc thuyeát Nich-xon bò phaù saûn hoaøn toaøn. 2. Cuoäc thöông löôïng giöõa Lieân Xoâ vaø Mó nhaèm haïn cheá vuõ khí chieán löôïc Do chính saùch chaïy ñua vuõ trang cuûa Mó vaø caùc ñoàng minh cuûa Mó, nhaân loaïi ñang ñöùng tröôùc moät nguy cô buøng noå chieán tranh cöïc kì nguy hieåm, trong ñoù vuõ khí haït nhaân ñang trôû thaønh moät hieåm hoaï huyû dieät loaøi ngöôøi. Ñeán thôøi ñieåm naøy, khoâng chæ Mó, Lieân Xoâ coù vuõ khí haït nhaân, maø coøn moät soá nöôùc khaùc cuõng coù vuõ khí haït nhaân hoaëc khi caàn thieát coù theå nhanh choùng saûn xuaát ñöôïc vuõ khí haït nhaân . Vì vaäy, cuoäc ñaáu tranh nhaèm haïn cheá, ngaên chaën chaïy ñua vuõ trang haït nhaân, vaø loaïi tröø vuõ khí haït nhaân, ñaëc bieät laø vuõ khí haït nhaân chieán löôïc, ñang trôû thaønh moät nhieäm vuï caáp thieát haøng ñaàu cuûa toaøn theå nhaân loaïi. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  12. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 70 - Ngaøy 26-5-1972, Lieân Xoâ vaø Mó kí “Hieäp öôùc veà vieäc haïn cheá heä thoáng phoøng, choáng teân löûa” (goïi taét laø ABM), quy ñònh moãi beân - Lieân Xoâ vaø Mó ñöôïc xaây döïng hai heä thoáng ABM, moät ôû chung quanh thuû ñoâ, moät ôû chung quanh caên cöù teân löûa chieán löôïc, vaø moãi heä thoáng coù 100 teân löûa choáng teân löûa. Ngaøy 3-7-1974, hai beân laïi kí nghò ñònh thö boå sung Hieäp öôùc ABM, quy ñònh moãi beân chæ trieån khai moät heä thoáng ABM maø thoâi. Hieäp öôùc ABM coù giaù trò voâ thôøi haïn. Cuøng ngaøy, Lieân Xoâ vaø Mó coøn kí “Hieäp öôùc taïm thôøi veà moät soá bieän phaùp trong lónh vöïc haïn cheá vuõ khí tieán coâng chieán löôïc (goïi taét laø SALT – 1), vôùi nhöõng noäi dung: - Caám xaây döïng theâm nhöõng teân löûa vöôït ñaïi chaâu ñaët treân ñaát lieàn (goïi taét laø IBM) sau ngaøy 1-7-1972. - Caám thay theá nhöõng ICBM loaïi nheï, trieån khai tröôùc naêm 1964 thaønh nhöõng ICBM loaïi naëng. - Duy trì möùc vuõ khí chieán löôïc cuûa moãi beân nhö sau: Lieân Xoâ Mó -Teân löûa vöôït ñaïi chaâu treân ñaát 1408 – 1618 1000 – 1054 lieàn (ICBM) -Taàu ngaàm haït nhaân 62 44 -Teân löûa vöôït ñaïi chaâu ñaët treân taàu ngaàm (SLBM) 950 710 Hieäp ñònh SALT – 1 coù giaù trò heát ngaøy 3-10-1977, nhöng ñeán cuoái thaùng 9- 1977, hai beân tuyeân boá tieáp tuïc thi haønh caùc ñieàu khoaûn cuûa hieäp ñònh. Töø naêm 1973, giöõa Lieân Xoâ vaø Mó thöông löôïng chuaån bò kí keát “ Hieäp ñònh haïn cheá vuõ khí tieác coâng chieán löôïc” (goïi taét laø SALT – 2). Qua nhieàu laàn thöông löôïng, hai beân ñaõ kí keát nhöõng vaên baûn thoaû thuaän, nhö vaên kieän “ nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà vieäc haïn cheá hôn nöõa vuõ khí tieán coâng chieán löôïc” (21-6-1973), “ thoaû thuaän Vôlañivoâxtoác” (24-11-1974) … Nhö theá vôùi vieäc kí caùc hieäp ñònh haïn cheá vuõ khí chieán löôïc ABM, SALT – 1, töø giöõa nhöõng naêm 70 ñaõ hình thaønh moät theá caân baèng chieán löôïc quaân söï chung giöõa Lieân Xoâ vaø Mó treân phaïm vi theá giôùi, cuõng nhö hình thaønh theá caân baèng vuõ khí haït nhaân chieán löôïc giöõa Lieân Xoâ vaø Mó .Nhöng, sau khi nhaän chöùc Toång thoáng Mó, Rigaân vaø caùc theá löïc hieáu chieán tìm moïi caùch phaù vôõ theá caân baèng chieán löôïc, ra söùc chaïy ñua vuõ trang haït nhaân, gaây tình traïng heát söùc caêng thaúng vaø nguy hieåm thoâng qua chöông trình SDI. VI. QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ TÖØ NÖÛA SAU NHÖÕNG NAÊM 70 ÑEÁN 1995 1. Nhöõng cuoäc xung ñoät khu vöïc . Vaán ñeà Campuchia: ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  13. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 71 - Ngay sau khi thuû ñoâ Phnoâm Peânh ñöôïc giaûi phoùng (17 – 4 – 1975), taäp ñoaøn laõnh ñaïo phaùi Khôme Ñoû Poân Poát Ieâng Xari ñaõ phaûn boäi caùch maïng ñöa ñaát nöôùc vaøo thôøi kì lòch söû “ñen toái” chöa töøng coù. Khô me ñoû ñaõ xua ñuoåi nhaân daân ra khoûi caùc thaønh phoá, buoäc phaûi veà lao ñoäng vaø sinh soáng trong nhöõng traïi taäp trung ôû noâng thoân, caùi maø chuùng goïi laø “coâng xaõ noâng thoân”,taøn phaù chuøa chieàn, tröôøng hoïc, caám chôï buùa, xoaù boû tieàn teä, bieán ñaát nöôùc thaønh moät xaõ hoäi “quaùi gôû” chöa töøng thaáy trong lòch söû: bieán nhöõng thaønh thò thaønh nhöõng “khoâng gian cheát”, xoaù boû moïi quyeàn sôû höõu tö nhaân veà tö lieäu saûn xuaát, tö lieäu sinh hoaït, caám hoïc haønh, caám tín ngöôõng vaø taøn saùt daõ man haøng trieäu daân Campuchia voâ toäi (trí thöùc, coâng nhaân, tieåu thöông, tieåu chuû vaø nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc vaên hoaù- ngheä thuaät…) Veà chính saùch ñoái ngoaïi, chuùng ñaõ thi haønh moät chính saùch phaûn ñoäng vaø hieáu chieán vôùi muïc ñích choáng phaù caùch maïng nöôùc ngoaøi maø trung taâm laø Vieät Nam. Ñoái vôùi Laøo, taäp ñoaøn Poân Poát Ieâng Xari ñaõ gaây ra nhöõng vuï khieâu khích, nhöõng cuoäc xung ñoät vuõ trang ôû bieân giôùi Laøo – Campuchia. Ñoái vôùi Vieät Nam, ôû bieân giôùi phía Taây Nam, töø cuoái naêm 1975 quaân Poân Poát ñaõ tieán haønh nhieàu vuï xaâm laán, Ñeán thaùng 12 – 1977, taäp ñoaøn Poân Poát Ieâng Xari ñaõ coâng khai phaùt ñoäng moät cuoäc chieán tranh xaâm löôïc ôû bieân giôùi Taây Nam, Thaùng 2 – 1978, sau khi ñaåy luøi cuoäc taán coâng laán chieám cuûa boïn Poân Poát ôû bieân giôùi, chính phuû Vieät Nam ñaõ ñöa ra ñeà nghò chaám döùt ngay chieán söï ôû bieân giôùi, ruùt löïc löôïng vuõ trang cuûa hai beân caùch xa bieân giôùi 5 km, toå chöùc moät hoäi nghò, kí moät hieäp öôùc treân “cô sôû toân troïng laõnh thoå cuûa nhau trong bieân giôùi hieän taïi” vaø ñaït moät thoaû thuaän veà moät hình thöùc thích hôïp cuûa söï baûo ñaûm vaø giaùm saùt quoác teá. Döôùi söï thoáng trò cuûa taäp ñoaøn Poân Poát Ieâng Xari, ñaát nöôùc Campuchia ñaõ rôi vaøo vöïc thaúm cuûa söï khuûng khieáp vaø khoán cuøng. Nhaø baùo Phaùp J.Delacouture goïi cheá ñoä ñoù laø “cheá ñoä töï dieät chuûng”, moät cheá ñoä maø töï baûn thaân noù laø moät toäi aùc, ñaõ dieät chuûng gaàn 3 trieäu ngöôøi ñoàng loaïi cuûa mình. Sau 1975, maâu thuaãn giöõa taäp ñoaøn Poân Poát Ieâng Xari vaø nhaân daân Campuchia ngaøy caøng gay gaét vaø saâu saéc. Nhaân daân Campuchia ñaõ noåi daäy ñaáu tranh choáng laïi cheá ñoä dieät chuûng. Cuoäc chieán ñaáu cuûa nhaân daân Campuchia, luùc ñaàu mang tính chaát töï phaùt, leû teû vaø chöa coù söï gaén boù, thoáng nhaát vôùi nhau trong caû nöôùc. Ngaøy 3 – 12 – 1978, Maët traän ñoaøn keát daân toäc cöùu nöôùc ra ñôøi, do Hieâng Xomrin laøm Chuû tòch. Ñaây laø söï kieän ñaùnh daáu böôùc chuyeån bieán quan troïng cuûa caùch maïng Campuchia. Thaùng 12 – 1978, ñeå choáng laïi phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân trong nöôùc vaø ñeå nhaèm chuyeån hoaù maâu thuaãn (töø maâu thuaãn noäi boä daân toäc sang maâu thuaãn ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  14. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 72 - daân toäc vôùi Vieät Nam theo chuû nghóa daân toäc soâvanh cöïc ñoan cuûa boïn Poân Poát), quaân Poân Poát ñaõ môû cuoäc taán coâng quy moâ lôùn ôû maët traän bieân giôùi Taây Nam, song chuùng ñaõ bò quaân ñoäi nhaân daân Vieät Nam giaùng cho nhöõng thaát baïi naëng neà. Töø ngaøy 26 – 12 – 1978, ñeán 30 – 12, löïc löôïng caùch maïng ñaõ ñaäp tan tuyeán phoøng thuû beân ngoaøi cuûa boïn Poân Poát. Ngaøy 7 – 1 1979, thuû ñoâ Phnoâm Peânh ñöôïc giaûi phoùng, trung taâm quyeàn löïc cuûa Khôme Ñoû suïp ñoå. Ngaøy 8 – 1 – 1979, Hoäi ñoàng nhaân daân caùch maïng Campuchia, do Hieâng Xomrin laøm Chuû tòch, ñöôïc thaønh laäp. Ngaøy 18 – 2 – 1979, ñeå baûo veä vaø cuûng coá chính quyeàn caùch maïng môùi thaønh laäp, chính phuû Hieâng Xomrin ñaõ kí keát vôùi Vieät Nam moät hieäp öôùc yeâu caàu quaân ñoäi Vieät Nam ñoùng treân ñaát Campuchia ñeå baûo veä thaønh quûa caùch maïng Campuchia. Sau thaéng lôïi ngaøy 7/1/1979 cuûa caùch maïng Campuchia vaø nöôùc Coäng hoaø nhaân daân Campuchia ra ñôøi, taát caû caùc theá löïc choáng ñoái ñaõ neâu leân “vaán ñeà Campuchia”. Döôùi söï thao tuùng cuûa moät soá cöôøng quoác, trong thaùng 1/1979, Hoäi ñoàng Baûo an Lieân Hôïp Quoác ñaõ thoâng qua hai nghò quyeát veà vaán ñeà Campuchia taïi phieân hoïp thöù 2108. Nghò quyeát thöù 1: Tieáp tuïc coâng nhaän boïn Poân Poát laø ñaïi dieän hôïp phaùp cuûa Campuchia. Nghò quyeát thöù 2: Ñoøi quaân ñoäi Vieät Nam ruùt ngay khoûi Campuchia. Töø naêm 1982, Vieät Nam baét ñaàu ruùt quaân veà nöôùc vaø ñeán muøa khoâ 1984 – 1985, Vieät Nam ñaõ tieán haønh 4 ñôït ruùt quaân, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Campuchia, loaïi boû ñöôïc moät nhaân toá maø caùc löïc löôïng ñoái ñaàu ñaõ lôïi duïng gaây neân “vaán ñeà Campuchia” vaø chöùng minh roõ thieän chí cuûa Vieät Nam. Ñeán naêm 1989 Vieät Nam ruùt heát löïc löôïng quaân ñoäi ñoùng treân ñaát Campuchia. 2. Quan heä quoác teá ôû khu vöïc Trung Ñoâng a. Cuoäc chieán tranh Ixraen vôùi caùc nöôùc Araäp. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng cuoäc chieán tranh khoác lieät giöõa Ixraen vaø caùc nöôùc AÛ Raäp coù nhieàu nguoàn goác lòch söû saâu xa, nhöng moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng laø söï tranh giaønh vaø ñoái ñaàu giöõa hai cöôøng quoác Xoâ – Mó ôû khu vöïc chieán löôïc quan trong naøy. ÔÛ Trung Ñoâng, caû hai cöôøng quoác ñeàu khoâng can thieäp tröïc tieáp, nhöng hoï ñaõ uûng hoä hai nhoùm ñoái laäp nhau, gaây neân nhöõng cuoäc chieán tranh lôùn vaø nhöõng cuoäc xung ñoät quaân söï keùo daøi qua hôn 4 thaäp nieân. Mó ra söùc uûng hoä hai nhoùm ñoái laäp nhau, gaây neân nhöõng cuoäc chieán tranh lôùn vaø nhöõng cuoäc xung ñoät quaân söï keùo daøi qua hôn 4 thaäp nieân. Mó ra söùc uûng hoä tieàn cuûa, vuõ khí vaø veà chính trò cho phía Ixraen. Lieân Xoâ laïi tích cöïc uûng hoä Ai Caäp veà quaân söï vaø kinh teá ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  15. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 73 - (Lieân Xoâ kí vôùi Ai Caäp hieäp öôùc höõu nghò 29 – 5 – 1971), nhaän huaán luyeän vaø trang bò nhöõng vuõ khí hieän ñaïi cho quaân ñoäi Ai Caäp. Lieân ñoäi Lieân Xoâ ñöôïc pheùp söû duïng caùc caûng Lattaquich, Tartous cuûa Xiri. Lieân Xoâ ñaõ coâng nhaän PLO laø ngöôøi ñaïi dieän chaân chính vaø duy nhaát cuûa nhaân daân Araäp – Palextin vaø ra söùc uûng hoä veà moïi maët cho cuoäc ñaáu tranh veà quaân söï cuõng nhö chính trò cuûa PLO. Trong cuoäc chieán tranh Ixraen – AÛ Raäp laàn thöù tö (dieãn ra töø 6 – 10 – 1973 ñeán 24 – 10 – 1973), ngaøy 22 – 10 – 1973, vì thaáy khoâng coøn bieän phaùp naøo khaùc ñeå cöùu Ai Caäp (Quaân ñoaøn 3 Ai Caäp bò bao vaây vaø saép bò tieâu dieät), phía Lieân Xoâ cho bieát hoï seõ can thieäp tröïc tieáp. Mó leân tieáng phaûn ñoái. Sau khi phaùt hieän ñöôïc söï di chuyeån cuûa löïc löôïng haûi quaân vaø khoâng quaân Lieân Xoâ, phía Mó ñaõ hoïp Hoäi ñoàng an ninh quoác gia vaø tuyeân boá “baùo ñoäng” caùc löïc löôïng quaân söï Mó. Nhöng, ngaøy 24 – 10 –1973, hai beân ñaõ chaáp nhaän ngöøng baén, do ñoù cuoäc ñoái ñaàu giöõa hai cöôøng quoác Xoâ – Mó ñaõ vöôït qua côn thöû thaùch ñaùng lo ngaïi. Sau khi Toång thoáng Ai Caäp Naùtxe (Nasser) qua ñôøi, ngaøy 28 – 9 – 1970, phoù toång thoáng Sañat (Anouar el Sadat) nhaän chöùc Toång thoáng Ai Caäp. OÂng Sañat ñaõ thaáy ñoåi thaùi ñoä vôùi Lieân Xoâ, toû ra thaân thieän vôùi Mó vaø muoán tìm moät giaûi phaùp thöông löôïng vôùi Ixraen. Thaùng 7 – 1972, Sadat ñaõ truïc xuaát 20.000 chuyeân gia vaø nhaân vieân quaân söï Lieân Xoâ ñang huaán luyeän cho quaân ñoäi Ai Caäp söû duïng caùc cuõ khí hieän ñaïi (Mig 23, teân löûa SAM 3,4,6). Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Toång thoáng Mó Catô (Carter), cuoäc gaëp maët ôû traïi Ñavit (Mó) thaùng 4 –1978 giöõa Toång thoáng Sañat vaø Thuû töôùng Ixraen – Begin ñeå thöông löôïng, tieán tôùi kí moät hoaø öôùc rieâng reõ. Hieäp öôùc hoaø bình Ixraen – Ai Caäp ñöôïc kí keát ôû Oasinhtôn ngaøy 26 – 3 – 1979. Trong khi caùc hieäp ñònh naêm 1949, 1956, 1967, 1973 chæ ñôn thuaàn laø nhöng kí keát ngöøng baén, vieäc kí keát hoaø öôùc keøm theo trao ñoåi ñaïi söù laø moät böôùc ngoaët. Haàu heát caùc nöôùc Araäp, töø “oân hoaø” ñeán “cöùng raén”, ñeàu quay laïi choáng Sañat. Baûn thaân oâng ta phaûi gaùnh chòu haäu quaû. Ngaøy 6 – 10 – 1981, oâng ñaõ bò aùm saùt bôûi löïc löôïng choáng ñoái. Tình hình Trung Ñoâng luoân luoân caêng thaúng, töïa nhö “thuøng thuoác noå coù nhieàu ngoøi noå chaäm”, laø do söï ñoái ñaàu giöõa hai cöïc Xoâ – Mó daàn tôùi. Ñaõ coù nhieàu keá hoaïch nhaèm giaûi quyeát tình hình Trung Caän Ñoâng ñöôïc ñöa ra nhö “keá hoaïch Vônidô” cuûa “Khoái thò tröôøng chung chaâu AÂu” (EEC) naêm 1980, “keá hoaïch Rigaân” cuûa Mó naêm 1982, “keá hoaïch Breâgiônhep” cuûa Lieân Xoâ naêm 1982… nhöng ñeàu bò “beân naøy” hay “beân kia” baùc boû, vaãn beá taéc khoâng giaûi quyeát ñöôïc. b. Thaûm kòch ôû Libaêng. Libaêng laø moät nöôùc nhoû, dieän tích 10.452 km2, daân soá gaàn 4 trieäu ngöôøi, trong ñoù coù ngöôøi theo Cô ñoác giaùo (chuû yeáu laø tín ñoà doøng Maron theo Roâma, vaø chính giaùo Hi Laïp) vaø ngöôøi Hoài giaùo (ôû phía baéc laø ngöôøi theo phaùi Sunnít, ôû phí nam laø phaùi Shiit). Söï xaâm nhaäp oà aït cuûa nhöõng ngöôøi di cö Palextin coù vuõ trang theo PLO, vieäc thaønh laäp ôû phía nam caùc traïi coù trang bò vuõ khí maïnh trong nhöõng naêm 79, ñaõ ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  16. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 74 - daãn ñeán vieäc thaønh laäp moät “quoác gia trong loøng quoác gia”, coù löïc löôïng quaân söï maïnh meõ hôn nhieàu so vôùi quaân ñoäi nhoû beù cuûa Libaêng. Cuoäc chieán tranh ôû Libaêng ñaõ dieãn ra keùo daøi caùc giai ñoaïn sau ñaây: - Giai ñoaïn Cô ñoác giaùo – Palextin. Ngaøy 13 – 4 – 1975, khi moät xe boïc theùp chôû ñaày ngöôøi Palextin coù vuõ trang ñi ngang qua khu vöïc cuûa ngöôøi Cô ñoác giaùo thuoäc “toå chöùc vuõ trang Phalaêng”, chieác xe ñaõ bò taán coâng vaø hai beân ñeàu coù nhieàu ngöôøi thöông vong. Töø ñoù môû maøn giai ñoaïn ñaàu cuoäc chieán tranh, maø ngöôøi ta goïi laø “chieán tranh Cô ñoác giaùo – Palextin” keùo daøi ñeán thaùng 11 – 1976. Nhöõng ngöôøi Phalaêng ñaõ phaùt ñoäng cuoäc ñaáu tranh choáng ngöôøi Palextin baèng moät loaït traän ñaùnh, lan caû ñeán trung taâm thuû ñoâ Baâyruùt, vaø caû hai beân taøn saùt laãn nhau ñaãm maùu. - Giai ñoaïn Xiri – Cô ñoác giaùo (1978 – 1981). Naêm 1977, quaân ñoäi Xiri vôùi danh nghóa laø “löïc löôïng raên ñe cuûa A raäp” tieán vaøo Libaêng nhaèm ñam baûo moät neàn hoaø bình cho nöôùc naøy, löïc löôïng vuõ trang Phalaêng ñaõ choáng laïi quaân ñoäi Xiri. Vì theá, töø 1978, Xiri ñaõ trieån khai cuoäc chieán tranh maïnh meõ ôû Libaêng. Maùy bay cuûa Xiri ñaõ lieân tieáp tieán haønh nhöõng vuï neùm bom xuoáng caùc thaønh phoá laøng xaõ. Trong khi ñoù, quaân ñoäi Ixraen lieân tuïc ñoät kích vaøo Nam Libaêng, nhaát laø naêm 1981. Treân cô sôû ñoù, ôû Libaêng laïi dieãn ra moït cuoäc noäi chieán: ngöôøi phaùi Shiit choáng ngöôøi Palextin ôû Baâyruùt thuoäc phía nam; ngöôøi Palextin choáng ngöôøi Xiri; ngöôøi Hoài giaùo choáng laïi ngöôøi Cô ñoác giaùo… - Giai ñoaïn Ixraen tieán coâng xaâm löôïc Sau traän neùm bom khuûng khieáp ngaøy 4-6-1982, quaân ñoäi Ixraen vôùi nhöõng phöông tieän maïnh hôn nhieàu so vôùi nhöõng laàn ñoät kích tröôùc, ñaõ chieám mieàn Nam Libaêng ngaøy 6- 6. Quaân Ixraen ñöôïc söï ñoùn tieáp noàng haäu khoâng nhöõng cuûa ngöôøi Cô ñoác giaùo maø caû nhöõng phaàn töû Hoài giaùo thuø ñòch vôùi ngöôøi Palextin, nhö ngöôøi giaùo phaùi Shiit. Quaân ñoäi Ixraen bao vaây caùc khu vöïc Hoài giaùo ôû Taây Baâyruùt, nhöng hoï ñaõ bò sa laây. Löïc löôïng Ixraen vaø löc löôïng Cô ñoác giaùo muoán truïc xuaát nhöõng ngöôøi Palextin, traïi tò naïn cuûa hoï vaø nhaát laø löïc löôïng vuõ trang cuûa hoï ra khoûi ñaát nöôùc Libaêng. Löïc löôïng Thieân chuùa giaùo lieân keát vôùi quaân ñoäi Ixraen ñaõ taøn saùt hôn moät nghìn ngöôøi taïi caùc traïi tò naïn ngöôøi Palextin ôû Saha Chatila. Trong hoaøn caûnh bò thieät haïi naëng neà vaø cöôõng böùc nhö theá, Chuû tòch PLO Y.Araphaùt (Y.Arafat) cuøng vôùi nhöõng ngöôøi trung thaønh cuûa mình ñaõ di chuyeân sang nöôùc Tuynidi ñeå xaây döïng caên cöù ñòa môùi (nhôø nhöõng taøu chieán cuûa Phaùp ñeå ñeán Tuynidi). - Giai ñoaïn caùc phe phaùi hoãn chieán. Töø naêm 1983, moïi hi voïng hoaø bình ñeàu tieâu tan. Ñoái vôùi Libaêng, ñieàu lí töôûng nhaát laø hai keû xaâm löôc ngoaïi bang ñeàu ruùt quaân. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  17. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 75 - Ixraen muoán baûo ñaûm ñöôøng bieân giôùi phía nam cuûa mình vôùi nhöõng ngöôøi Thieân chuùa giaùo. Hieäp öôùc Ixraen – Libaêng ñöôïc kí keát ngaøy 17 – 5 – 1983, nhöng khoâng ñöôïc pheâ chuaån. Xiri choáng laïi hieäp öôùc ñoù baèng caùch söû duïng moïi bieän phaùp, keå caû vieäc cho caùc phaàn töû PLO trôû laïi Libaêng phaùt trieån söï tranh chaáp giöõa Ixraen vôùi ngöôøi Shiit ôû phía nam. Chính phuû Libaêng luùc naøy chæ coøn cai trò moät vuøng laõnh thoå roäng 1000 km2 trong toång soá gaàn 10.000 km2 cuûa Libaêng. ÔÛ phía nam Baâyruùt, quaân ñoäi cuûa chính phuû Libaêng ñaõ chia thaønh nhieàu phe nhoùm hoãn chieán vôùi nhau. Ngoaøi ra löïc löôïng cuûa caùc giaùo phaùi khaùc nhau cuõng lieân tieáp ñaùnh nhau laøm thieät haïi cuûa caûi vaø taøn saùt haøng traêm nghìn ngöôøi (löïc löôïng Thieân Chuùa giaùo, löïc löôïng Hoài giaùo Sunnít, löïc löôïng Shiit cöïc ñoan, löïc löôïng Thieân Chuùa giaùo cöïc taû, löïc löôïng Hedôboâla, toång coäng 18 nhoùm). Thaûm kòch ôû Libaêng tieáp dieãn ñeán cuoãi naêm 1989 môùi taïm thôøi oån ñònh trôû laïi. Nhöng ôû mieàn Nam Libaêng, quaân ñoäi Ixraen vaãn chieám ñoùng vaø luoân luoân gaây ra nhöõng cuoäc taán coâng quaân söï choáng laïi caùc löïc löôïng choáng ñoái mình. c. Caùch maïng Hoài giaùo Iran vaø söï thaát baïi cuûa Mó Sau khi laøm cuoäc ñaûo chính laät ñoå Chính phuû daân toäc daân chuû Moátxañeùc naêm 1952, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Mó, vua Paleâvi ñaõ thöïc hieän caùi goïi laø cuoäc “Caùch maïng traéng”, maø thöïc chaát laø nhaèm tö baûn hoaù cheá ñoä phong kieán vaø môû ñöôøng cho ñeá quoác Mó xaâm nhaäp, bieán Iran thaønh moät nöôùc phuï thuoäc, moät “baøn ñaïp” cuûa Mó ôû vuøng chieán löôïc Trung Caän Ñoâng. Ngoaøi vieäc ñeå cho tö baûn Mó ñaàu tö, thao tuùng neàn kinh teá Iran, Paleâvi coøn kí hieäp öôùc quaân söï “tay ba” vôùi Mó vaø Thoå Nhó Kó, tham gia khoái quaân söï CENTO vaø cho Mó xaây döïng haøng chuïc caên cöù quaân söï hieän ñaïi treân laõnh thoå Iran. Cuoäc “caùch maïng traéng” ñaõ laøm maát ñi chuû quyeàn daân toäc, chaø ñaïp leân neàn vaên hoaù daân toäc laâu ñôøi vaø laøm ñaûo loän nhöõng ñaûo loän nhöõng phong tuïc taäp quaùn, traät töï xaõ hoäi voán bò raøng buoäc chaët cheõ bôûi luaät leä Hoài giaùo truyeàn thoáng. Khi tieán haønh “caùch maïng traéng”, Paleâvi ñaõ xaâm phaïm nghieâm troïng ñeán nhöõng ñòa vò öu ñaõi töø laâu ñôøi veà kinh teá, chính trò cuûa taêng löõ Hoài giaùo, do ñoù töø naêm 1963, moät phong traøo ñaáu tranh choáng laïi cheá ñoä Paleâvi vaø cuoäc “caùch maïng traéng” cuûa giôùi taêng löõ Hoài giaùo, do giaùo chuû Khoâmeâni ñöùng ñaàu, ñaõ buøng noå vaø nhanh choùng ñöôïc ñoâng ñaûo quaàn chuùng tích cöïc tham gia. Paleâvi ñaõ thaúng tay ñaøn aùp phong traøo naøy, nhieàu taêng löõ cao caáp bò gieát haïi, giaùo chuû Khoâmeâni buoäc phaûi löu vong ra nöôùc ngoaøi. Cuõng töø ñaây, ôû Iran ñaõ hình thaønh moät maët traän vôùi cöông lónh “laät ñoå cheá ñoä quaân chuû Paleâvi vaø aùch noâ dòch cuûa Mó, thaønh laäp nöôùc coäng hoaø Hoài giaùo, huyû boû caùc hieäp öôùc baát bình ñaúng vôùi nöôùc ngoaøi, ñoùng cöûa caùc caên cöù quaân söï Mó vaø ruùt Iran ra khoûi khoái CENTO”. Môû ñaàu, ngaøy 7-1-1978, hôn 10 nghìn sinh vieân thaønh phoá Coâm ñaõ bieåu tình. Sau ñoù laø nhöõng cuoäc bieåu tình vaø baõi coâng lieân tieáp. Ngaøy 16-1-1979, vua Paleâvi phaûi laëng leõ chaïy troán ra nöôùc ngoaøi vaø chính phuû Bactia buoäc phaûi tuyeân boá töø chöùc ngaøy 11-2. Saùng ngaøy 12-2-1979, Hoäi ñoàng caùch ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  18. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 76 - maïng, do giaùo chuû Khoâmeâni ñöùng ñaàu, tuyeân boá thaønh laäp nöôùc Coäng hoaø Hoài giaùo Iran. Sau khi caùch maïng thaéng lôïi, Iran ñaõ ñuoåi veà nöôùc hôùn 40 ngaøn coá vaán quaân söï Mó, ñoùng cöûa caùc caên cöù quaân söï, huyû boû moïi hieäp öôùc baát bình ñaúng, ruùt ra khoûi khoái CENTO vaø quoác höõu hoaù 70% xí nghieäp coâng nghieäp tö baûn trong vaø ngoaøi nöôùc. Ñaëc bieät, trong thaùng 1-1980, sinh vieân Iran ñaõ xoâng vaøo ñaïi söù quaùn Mó, baét giöõ nhaân vieân söù quaùn Mó laøm con tin maø Toång thoáng Catô (Carter) khoâng theå laøm ñöôïc gì, ngoaøi cuoäc ñoät kích baèng maùy bay (thaùng 40-1980) nhöng ñaõ bò thaát baïi hoaøn toaøn. d. Chieán tranh Iran – Iraéc (1980 – 1988) Trong khi cuoäc chieán tranh Libaêng ñang tieáp dieãn, moät cuoäc chieán tranh khaùc ñaãm maùu ñaõ noå ra giöõa Iran vaø Iraéc. Ngaøy 22-9-1980, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Bass do Xatñam Huùtxeâin (Saññam Hussein) ñöùng ñaàu, Iraé ñaõ quyeát ñònh taán coâng Iran ñeå thu hoài laïi caùc ñaát ñai tranh chaáp ôû Khudeùxtan (Khouzestan) maø Iraéc ñaõ nhöôïng cho Iran thaùng 3-1975. Maët khaùc, ngöôøi Shiit ôû Iraéc raát ñoâng (52% daân soá), chính phuû Iraéc lo sôï hoï coù theå bò loâi keùo ñi theo “caùch maïng Hoài giaùo Iran”; Iran cuõng thöôøng xuyeân giuùp ngöôøi Cuoác (Kurd) ôû Iraéc. Sau 3 thaùng chieán tranh, Iraéc chieám moät daûi ñaát daøi 600 km, roäng 20 km, vôùi 3 thaønh phoá trong ñoù coù caûng Khôrama (Khorramshar). Quaân ñoäi Iran ñaõ taán coâng maõnh lieät laïi phía Iraéc. Töø thaùng 1 ñeán thaùng 9- 1981, ñaây laø cuoäc chieán tranh giaønh giaät vò trí, ñaát ñai. Vaøo thaùng 9, ngöôøi Iran phaûn coâng vaø giaûi phong ñöôïc thaønh phoá daàu löûa Abadan ñang bò bao vaây, laáy laïi Khôramasa (5-1982) vaø thu hoài laïi toaøn boä laõnh thoå bò maát. Töø thaùng 7-1982, Iran tieán haønh nhieàu cuoäc taán coâng roäng lôùn nhaèm choïc thuûng phoøng tuyeán cuûa Iraéc. Cuoäc chieán ñaáu dieãn ra heát söùc quyeát lieät, nhöng chæ ñaït ñöôïc nhöõng thaéng lôïi nhoû ñeå roài bò beá taéc ôû vuøng ñaàm laày Hoânaâyda (Honeiza) gaàn Basoâra (Bassorah). Töø thaùng 2-1984, dieãn ra cuoäc chieán tranh treân khoâng, môû ñaâu baèng vieäc Iraéc taán coâng vaøo caùc taàu chôû daàu xuaát phaùt töø caùc caûng Iran vaø ñang ñi treân vònh Peùcxich (Persique). Ñaàu naêm 1985, caû hai beân ñaõ neùm bom caùc thaønh phoá cuûa nhau, ñaùnh caû vaøo daân thöôøng. Chính phuû Iran ñaõ leân aùn Iraéc duøng caû bom hoaù hoïc trong khi oach taïc laõnh thoå Iran. Tröôùc nhöõng chuyeån bieán môùi cuûa tình hình theá giôùi vaø cuoäc chieán tranh keùo ñaøi ñaõ taøn phaù ñaát nöôùc, laøm hao ngöôøi toán cuûa, Iran vaø Iraéc ñaõ tieán haønh nhöõng cuoäc ñaøm phaùn bí maät nhaèm ñaït tôùi ngöøng baén. Ngaøy 20-8-1988, hai beân ñaõ ngöøng baén vaø ngaøy 26-8, caùc cuoäc thöông löôïng chính thöùc ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa chieán tranh ñaõ ñöôïc tieán haønh. ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  19. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 77 - 3. Quan heä Xoâ- Mó . Ñeán ñaàu thaäp nieân 70, cuoäc ñoái ñaàu Xoâ – Mó ñaõ môû roäng ra nhieàu quoác gia vaø nhieàu khu vöïc treân theá giôùi, bieåu hieän qua nhöõng cuoäc xung ñoät vuõ trang mang tính khu vöïc maø Lieân Xoâ vaø Mó ñeàu laøm haäu thuaãn cho moãi moät phe phaùi trong cuoäc xung ñoät naøy. Tuy theá, giöõa Mó vaø Lieân Xoâ vaãn tieáp tuïc coù nhöõng cuoäc thöông löôïng veà vieäc haïn cheá vuõ khí tieán coâng chieán löôïc vaø veà moät soá vaán ñeà khaùc nöõa. Sau khi kí hieäp ñònh SALT – 1 (3 – 7 – 1974), giöõa Lieân Xoâ vaø Mó laïi thöông löôïng ñeå chuaån bò kí keát “Hieäp ñònh haïn cheá vuõ khí tieán coâng chieán löôïc” (goïi taét laø SALT - 2). Qua nhieàu laàn thöông löôïng vaø kí keát vaên baûn thoaû thuaän, ngaøy 18 – 6 – 1979, Lieân Xoâ vaø Mó ñaõ kí keát Hieäp ñònh SALT-2. Noäi dung “Hieäp ñònh SALT-2” quy ñònh giôùi haïn toång soá caùc phöông tieän phoùng vuõ khí haït nhaân chieán löôïc cuûa moãi beân (beä phoùng teân löûa ICBM, SLBM, maùy bay neùm boùm chieán löôïc mang teân löûa ñaïn ñaïo “khoâng ñoái ñaát” goïi taét laø ASBM, coù taàm baén lôùn hôn 600 km), luùc ñaàu laø 24 00, sau seõ giaûm xuoáng coøn 2250 vaøo cuoái naêm 1981; quy ñònh giôùi haïn ngang nhau cuûa toång soá teân löûa coù caùnh, taàm baén hôn 600 km laø 1320; caám thöû vaø trieån khai nhöõng loaïi ICBM môùi vôùi moät ngoaïi leä cho moãi phía (töùc moãi beân ñöôïc trieån khai moät loaïi môùi); quy ñònh khoáng cheá soá ñaàu ñaïn cuûa teân löûa ñoái vôùi caùc ICBM thoâng thöôøng…uûch. a. Quan heä Xoâ – Mó trong thaäp nieân 80 AÂm möu phaù theá caân baèng veà chieán löôïc quaân söï cuûa Roânan Rigaân. Sau khi Nichxôn bò ñoå, phoù toång thoáng Mó – Gieâroân Pho (Gerald Ford) leân laøm Toång thoáng. Thaùng 11-1976, trong cuoäc baàu cöû Toång thoáng, Gimmi Catô (Jimmy Cater) ngöôøi cuûa Ñaûng Daân chuû ñaõ truùng cöû. Nhöng chính saùch ñoái ngoaïi cuûa G.Pho vaø G.Caùctô veà caên baûn vaãn chæ laø söï chuyeån tieáp chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Nichxôn. Trong cuoäc baàu cöû thaùng 11-1980, Roânan Rigaân (Ronald Reagan), ñaõ truùng cöû Toång thoáng. Rigaân leân caàm quyeàn trong boái caûnh Mó lieân tieáp gaëp phaûi nhöõng thaát baïi naëng neà ôû Vieät Nam, Iran…. Vaø ñòa vò cuûa Mó bò giaûm suùt maïnh meõ ôû nhieàu khu vöïc treân theá giôùi. Tröôùc vieäc Lieân Xoâ ñöa quaân vaøo Appanixtan, Lieân Xoâ haãu thuaãn cho Ba Lan tuyeân boá “tình traïng chieán tranh” nhaèm traán aùp caùc theá löïc ñoái laäp ôû Ba Lan (töø ngaøy 13-12-1981, Ba Lan ñöôïc ñaët döôùi söï kieåm soaùt cuûa quaân ñoäi, coâng an vaø nhöõng löïc löôïng choáng ñoái bò ñaøn aùp, baét bôù, giam caàm), Rigaân toû ra phaûn öùng raát quyeát lieät vaø thöïc hieän nhöõng cuoäc phaûn kích maïnh meõ. Tröôùc heát, Rigaân thöïc hieän vieäc chaïy ñua vuõ trang maïnh meõ nhaèm phaù theá caân baèng veà chieán löôïc quaân söï vôùi Lieân Xoâ, khoâi phuïc laïi vò trí ñöùng ñaàu veà quaân söï. Töø naêm 1980-1986, ngaân saùch quaân söï taêng 50%, sau ñoù ñaõ giaûm xuoáng moät ít. Naêm 1982, ngaân saùch quaân söï chieám 7,4% cuûa toång saûn phaåm quoác daân (GNP). Thaùng 11-1983, Rigaân ñaõ haï leänh ñöa caùc teân löûa taàm trung “Pershinh” vaø “Cruise” ñaët ôû Taây Ñöùc, Bæ, Haø Lan vaø caùc nöôùc chaâu AÂu khaùc. Ngaøy 23-3-1983, Rigaân laïi ñeà ra moät keá hoaïch mang teân “Chieán tranh giöõa caùc vì sao” (SDI) vôùi chi phí 26 tæ ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
  20. Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi – Phaàn 2 - 78 - ñoâla trong 5 naêm. Ñeå ñoái phoù laïi, Lieân Xoâ cuõng taêng cöôøng chaïy ñua vuõ trang maø toán phí leân ñeán 25% toång saûn phaåm quoác daân Lieân Xoâ. Lieân Xoâ cuõng trieån khai caùc teân löûa taàm trung SS4 vaø ñaëc bieät laø SS20 ôû caùc nöôùc Ñoâng AÂu vaø ôû laõnh thoå chaâu AÙ cuûa Lieân Xoâ. Ngoaøi ra, Myõ ñaõ tieán coâng Greânaña naêm 1983, Libi naêm 1986 vaø cung caáp vuõ khí cho quaân noåi loaïn ôû Apganixtan. Vôùi khu vöïc Trung Caän Ñoâng, Myõ ñaõ thöïc hieän nhieàu bieän phaùp nhaèm giöõ vöõng vò trí cuûa mình ôû vuøng chieán löôïc quan trong naøy. b. Xoâ – Mó chaám döùt “Chieán tranh laïnh”. Töø nöûa sau nhöõng naêm 80, ñaëc bieät töø khi Goocbachoâp leân caàm quyeàn ôû Lieân Xoâ, quan heä Xoâ – Mó ñaõ thöïc söï chuyeån töø “ñoái ñaàu” sang “ñoái thoaïi”. Ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà tranh chaáp, Lieân Xoâ vaø Mó ñaõ tieán haønh nhieàu cuoäc gaëp gôõ caáp cao giöõa Rigaân vaø Goocbachoâp, giöõa Busô vaø Goocbachoâp; qua ñoù nhieàu vaên kieän veà hôïp taùc treân caùc lónh vöïc kinh teá, buoân baùn, vaên hoaù vaø khoa hoïc – kó thuaät ñöôïc kí keát, nhöng quan troïng nhaát laø vieäc kí keát Hieäp öôùc thuû tieâu teân löûa taàm trung ôû chaâu AÂu naêm 1987 (goïi taét laø INF, chieám khoaûng 3% kho vuõ khí haït nhaân cuûa moãi nöôùc). Cuõng töø naêm 1987, hai nöôùc Mó vaø Lieân Xoâ ñaõ thoaû thuaän cuõng giaûm moät böôùc quan troïng cuoäc chaïy ñua vuõ trang, töøng böôùc chaám döùt cuïc dieän “chieán tranh laïnh”, cuøng hôïp taùc vôùi nhau giaûi quyeát caùc vuï tranh chaáp vaø xung ñoät quoác teá. Cuoái naêm 1989, taïi cuoäc gaëp gôõ khoâng chính thöùc giöõa Busô vaø Goocbachoâp treân ñaûo Manta, Mó vaø Lieân Xoâ ñaõ chính thöùc tuyeân boá chaám döùt cuoäc “chieán tranh laïnh” keùo daøi treân 40 naêm giöõa hai nöôùc naøy. Nguyeân nhaân chaám döùt “Chieán tranh laïnh” : Thöù nhaát, traûi qua hôn 40 naêm, vôùi gaùnh naëng “chaïy ñua vuõ trang”, vaø “bao” veà chi tieâu quaân söï haàu khaép theá giôùi (thôøi gian naøy hai nöôùc Xoâ – Mó phaûi gaùnh chòu töï 50 ñeán 55% chi tieâu quaân söï cuûa toaøn theá giôùi), baûn thaân hai nöôùc naøy bò suy giaûm “theá maïnh” cuûa hoï veà nhieàu maët so vôùi caùc cöôøng quoác khaùc. Thöù hai, Mó vaø Lieân Xoâ ñeàu ñöùng tröôùc nhöõng khoù khaên vaø thaùch thöùc heát söùc to lôùn: hai nöôùc Ñöùc vaø Nhaät Baûn – hai nöôùc phaùt xít chieán baïi naøy vöôn leân maïnh meõ, trôû thaønh ñoái thuû nguy hieåm ñoái vôùi Mó vaø Lieân Xoâ; caùc nöôùc trong “Khoái thò tröôøng chung chaâu AÂu (EEC)” trôû neân raát maïnh; cuoäc “Chieán tranh kinh teá” mang tính toaøn caàu maø caû theá giôùi ñang ra söùc chaïy ñua; cuoäc caùch maïng coâng ngheä vaø kó thuaät ñang dieãn ra soâi noåi.v..v.. Do vaäy, muoán vöôn leân kòp caùc nöôùc khaùc, caû hai nöôùc caàn phaûi thoaùt khoûi theá “ñoái ñaàu” vôùi nhau vaø coù cuïc dieän oån ñònh. Thöù ba, kinh teá cuûa Mó vaø Lieân Xoâ ñeàu giaûm suùt so vôùi Nhaät Baûn vaø Taây AÂu (ñaëc bieät, Lieân Xoâ luùc naøy ñaõ laâm vaøo vaøo khuûng hoaûng traàm troïng). ___________________________________________________________ Th.S. Leâ Minh Chieán Khoa Lòch söû
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0