Giáo trình Luật Quốc tế - Phần 2

CHƯƠNG VIII<br /> <br /> LUẬT HÀNG KHÔNG QUỐC TÊ<br /> I. KHÁI NIỆM<br /> 1. Định nghĩa<br /> L uật hàng không quốc t ế là m ột ngành luật của hệ thống L uật quốc<br /> tế, bao gồm tổng th ể các nguyên tắc, các quy phạm pháp luật điều chỉnh<br /> các quan hệ p h á t sinh giữa các chủ thê của L u ậ t quốc tế trong lĩnh vực sử<br /> d ụ n g khoảng không gian.<br /> Là ngành luật độc lập trong hệ thống L uật quốc tế, L uật hàng không<br /> quốc tế có những đặc trư n g cơ bản sau đây:<br /> - L uật hàng không quốc tế là một ngành luật mới hình th àn h , vì vậy<br /> nó được xây dựng và p h át triể n chú yếu dựa trên các điều ước quốc tê về<br /> hdp tác hàng không.<br /> - Quá trìn h p h á t triể n của L uật hàng không quốc tế không ổn rtịnh,<br /> luôn có sự thay đổi cần th iế t vì các quy phạm kỹ th u ậ t hàng không thường<br /> thay đổi dưới tác động của quá trìn h p h á t triể n kỹ th u ậ t hàng không.<br /> - L uật hàng không quốc tế có xu hưống p hát triển dân chủ và tiến bộ,<br /> là cơ sở vững chắc cho sự h ìn h th à n h và p h át triển L uật hàng không quốc<br /> gia của các nước. Trong thực tê pháp điển hóa, các nước có xu hưống soạn<br /> thảo bộ lu ật hàng không quốc gia của m ình trê n cơ sở các nguyên tắc, các<br /> quy phạm cơ bản của L uật h àn g không quốc tế.<br /> Luật hàng không quốc tê’ điều chỉnh các vấn đề liên quan đến chê độ<br /> pháp lý của vùng trời, chê định cho phép sử dụng vùng trời nước ngoài, khai<br /> thác các quyền thương mại trong vận chuyển hàng không quốc tế, chê độ pháp<br /> lý của máy bay trên vùng trời quốc tế cũng như địa vị pháp lý của phi hành<br /> đoàn hàng không... Ngoài ra, Luật hàng không quốc tê còn có nhiệm vụ thống<br /> nhất hóa các quy phạm pháp lý trong Hnh vực trách nhiệm dân sự, các vấn đề<br /> kỹ thuật và an ninh cho hoạt động của ngành hàng không dân dụng quốc tê.<br /> 138<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 2. C ác nguyén tắc của Luột hàng không quốc tế<br /> Hoạt động hàng không được thực hiện trong môi trường hết sức đặc<br /> biệt, đòi hỏi phải đảm bảo an toàn - an ninh tuyệt đối cho mọi chủ thể<br /> tham gia vào quá trình lưu thông hàng không quốc tế cũng như quốc gia.<br /> Chính vì vậy, trong Luật hàng không quốc tế đã hình thành nên các<br /> nguyên tắc đặc thù của ngành luật này.<br /> a. N g u yên tắ c ch ủ q u yền h o à n to à n và riê n g b iệ t củ a quốc g ia<br /> đối với v ù n g trờ i c ủ a m ìn h<br /> Nguyên tắc này được ghi nhận ở ngay Điểu 1 Công ước Chicagô 1944 với nội<br /> dung: “<br /> Các quốc gùi ký kết công nhận rằng mỗi quốc gia đều có chủ quyền hoàn<br /> toàn và riêng biệt đôi với khoảng không gian bao trùm lên lãnh thổ của mình’’.<br /> Trong các Bộ lu ậ t h àng không quốc gia của các nước đều khảng định<br /> nguyên tắc nêu trê n trong các điều khoản của mình như Bộ L uật hàng<br /> không của Liên bang Nga năm 1997,...<br /> Tuyên bố ngày 5/6/1984 vê vùng trời của nước Cộng hòa xã hội chủ<br /> nghĩa Việt N am đã k h ẳn g định nguyên tắc chủ quyền hoàn toàn và riêng<br /> biệt đối vối vùng trời quốc gia ỏ Điều 1: “Vùng tròi của nước Cộng hòa xã<br /> hội chủ nghĩa Việt N am là khoảng không gian bao trù m trên đất liền, nội<br /> thủy, lãn h h ải và các h ải đảo V iệt Nam và thuộc chủ quyền hoàn toàn<br /> riêng biệt của nưốc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”.<br /> Nội dung của nguyên tắc này xác định các quốc gia có quyền quyết<br /> định cụ th ể chế độ phốp lý của vùng tròi nưốc m ình một cách độc lập, quy<br /> định trìn h tự, th ủ tục và các điều kiện mà phương tiện bay nước ngoài<br /> được phép sử dụng vùng trời quốc gia phải đáp ứng như phải có giấy phép<br /> hàng không trê n cơ sở điều ưốc quốc tế hữu quan, phải chấp h à n h các quy<br /> định về cửa k h ẩu h àn g không, h ành lang bay, quy định sân bay được phép<br /> hạ cánh, độ cao bay... Đối vối các chuyên bay không thường xuyên (chuyến<br /> bay không định kỳ) phải được sự cho phép đặc biệt của cơ quan nhà nước<br /> có th ẩm quyền. Tập hợp các quy định pháp lý nêu trên hình th à n h nên chế<br /> định p háp lý về vùng trời quốc gia trong L uật hàng không quốc tế.<br /> N guyên tắc chủ quyền hoàn toàn và riêng biệt của quốc gia đối với<br /> vùng trời của m ình có mục đích đảm bảo quyền lợi và lợi ích đa dạng cho<br /> mỗi quốc gia nói riêng và cộng đồng quốc tế nói chung trong quá trìn h sử<br /> dụng khoảng không gian cho hoạt động lưu thông hàng không quốc tế.<br /> b N g u y ê n tắ c t ự d o b a y tr o n g v ù n g trờ i qu ố c t ế<br /> Theo Luật hàng không quốc tế, vùng trời quốc tế là khoảng không gian<br /> bao trùm lên biển cả, châu Nam Cực và nằm ngoài đường biên giới quốc gia<br /> 139<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> trên biển của quốc gia ven biển. Trong vùng tròi quốc tế, các phương tiện bay<br /> có quyền tự do bay mà không cần phải xin phép b ất kỳ chủ thể nào của Luật<br /> quốc tế, đồng thòi tấ t cả các phương tiện bay chỉ thuộc thẩm' quyền tài phán<br /> của quốc gia đăng tịch phương tiện bay. Tuy nhiên, quyền tự do bay trong<br /> không phận quốc tế không phải là tuyệt đối. Trong thời gian bay ỏ không<br /> phận này, các phương tiện bay phải chấp hành nghiêm chỉnh và tuân thủ các<br /> quy đinh, các yêu cầu được quy định trong điều ước quốc tế về hàng không và<br /> trong các vàn bản hàng không của ICAO mà không có một ngoại lệ bất kỳ<br /> nào. Tất cả các quốc gia phải ủng hộ các quy định này và áp dụng tất cả các<br /> biện pháp đảm bảo phương tiện bay của mình phải chấp hành, tu ân thủ triệt<br /> để các quy định hàng không nêu trên.<br /> Đối với vùng trài bao trùm lên vùng đặc quyền kinh tế, các phương tiện<br /> bay nước ngoài vần có quyền tự do bay. Công ưóc Liên hợp quốc vê' Luật biển<br /> 1982 đã khẳng định quyền tự do bay có tính truyền thống trong vùng trời<br /> trên vùng đặc quyền kinh tế. Việc hình thành vùng đặc quyền kinh tế rộng<br /> không quá 200 hải lý theo công ước này không có ảnh hưỏng tái quyền bay tự<br /> do nói trên. Tuy nhiên, trong thực tiễn quốc tê nhiêu quốc gia đã thiết lập<br /> vùng an ninh hàng không có chiều rộng 200 - 300 hải lý, nhằm mục đích<br /> kiểm soát các chuyến bay hàng không, để đảm bảo an ninh quốc gia nhu Mỹ,<br /> Tây Ban Nha, Italia, Pháp, N hật Bản, Philippin, H àn Quốc... Các nưốc thiết<br /> lập vùng an ninh hàng không yêu cầu các phương tiện bay phải thông báo các<br /> thông tin, dữ liệu cần thiết và hưống bay của m ình trong thòi gian đang hoạt<br /> động ở vùng an ninh hàng không nói trên.<br /> c.<br /> N gu yên tắ c đ ả m b ả o a n n in h ch o h à n g k h ô n g d â n dụng<br /> quốc tế<br /> T uân th ủ và thực th i nghiêm chỉnh nguyên tắc đảm bảo an ninh cho<br /> hàng không dân dụng quốc tế là tiền đề cần th iế t cho sự p h át triển có hiệu<br /> quả của hàng không dân dụng quốc tế. P h ù hợp với nguyên tắc này, các<br /> quốc gia có nghĩa vụ sau đây:<br /> Thi h ành các biện pháp đảm bảo kỹ th u ậ t cần th iết cho hoạt động<br /> hàng không, sân bay h àng không, các dịch vụ và chuyên bay hàng không.<br /> Căn cứ vào các phụ bản kỹ th u ậ t h àn g không của Công ưốc Chicagô 1944,<br /> các quốc gia trong khuôn khổ của ICAO và phụ thuộc vào hoàn cảnh cần<br /> thiết, theo từ ng thời kỳ n h ấ t định, phải soạn thảo lại các quy định về các<br /> vấn đê' kỹ th u ậ t hàng không và áp dụng chúng trong thực tế, nhàm mục<br /> đích đảm bảo cao n h ấ t an toàn kỹ th u ậ t cho các chuyên bay hàng không<br /> nói riêng và hoạt động lưu thông hàng không nói chung.<br /> 140<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đấu tranh kiên quyết với các hành vi can thiệp bất hợp pháp trong<br /> hoạt động hàng không dân dụng. Trong khuôn khổ ICAO đã soạn thảo và<br /> thông qua p h ụ bản đặc biệt số 17 của Công ưốc Chicagô 1944 về an ninh<br /> hàng không, đồng thòi dưới sự bảo trợ của ICAO các quốc gia đã ký kết các<br /> công ưốc quốc tế toàn cầu có mục đích tổ chức và p h át triển hợp tác quốc tế<br /> giữa các quốc'gia trong cuộc đấu tra n h vối các hàn h vi can thiệp b ấ t hợp<br /> pháp trong hoạt động h àn g không dân dụng.<br /> 3. Nguồn của Luật hàng không quốc tế<br /> Trong L uật h àng không quốc tế, nguồn chủ yếu và có vai trò quan<br /> trọng n h ấ t là các điều ưốc quốc tế. Tập quán quốc tế cũng hình th àn h và<br /> tồn tại trong L uật h àn g không quốc tê như tập quán quốc tê về chê độ<br /> pháp lý của vùng trời, nhưng không có vai trò cơ bản như trong L uật biển.<br /> Ngoài ra, các quyết định của ICAO cũng là nguồn của L uật hàng không<br /> quốc tê do đặc trư n g của các văn bản này trong thực tiễn áp dụng.<br /> a. Đ iều ước q u ố c t ế<br /> Công ưốc Chicagô 1994 về hàng không dân dụng quốc tê là nguồn<br /> quan trọng đầu tiên của L uật hàng không quốc tế, được ký kết ngày<br /> 7/12/1944 tạ i hội nghị quốc tế ỏ Chicagô (Mỹ). Công ưốc bao gồm 4 phần,<br /> 22 chương và 96 điều khoản. Công ước quy định các nguyên tắc cơ bản của<br /> Luật h àng không quốc tế và th à n h lập tổ chức hàng không dân dụng quốc<br /> tế - ICAO. Công ước Chicagô 1944 là điều ước quốc tế đa phương quan<br /> trọng n h ấ t trong lĩnh vực h àng không dân dụng, là một trong nhữ ng văn<br /> bản pháp lý quốc tế được th ừ a n h ận rộng rãi nhất.<br /> Công ưốc V acsava 1929 về thống n h ấ t một số quy định trong vận<br /> chuyển h àng không d ân dụng quốc tê là điều ưốc quốc tế có vị trí quan<br /> trọng n h ấ t trong lĩnh vực dân sự hàng không quốc tế. Công ưốc này đã<br /> được bổ sung, sửa đổi bằng các nghị định thư Lahay 1955, công ước<br /> G uadalara 1961, N ghị định thư Goatêm ala 1971, bôn nghị định thư<br /> M ônrêan 1975 tạo ra hệ thống công ưốc Vacsava 1929 về vận chuyển hàng<br /> không dân dụng quôc tế.<br /> Hệ thống các công ưốc quốc tế về an ninh hàng không dân dụng là<br /> những điều ước quốc tế chủ yếu trong lĩnh vực hình sự hàng không, bao<br /> gồm Công ước Tôkiô 1963, Công ước Lahay 1970, Công ưốc M ônrêan 1971<br /> và nghị định th ư M ônrêan 1988. Hệ thống các công ước này nhằm ngăn<br /> chặn các h à n h vi gây nguy hiểm cho hoạt động hàng không, đảm bảo an<br /> ninh h àng không dân dụng quốc tế.<br /> 141<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 6. Các quyết địn h củ a ICAO<br /> <br /> X uất p h á t từ đặc điểm về nội dung của các quyết định do ICAO ban<br /> h àn h mà trong khoa học L uật h àng không quốc tế các quy tắc, quy định vl<br /> h àng không do ICAO soạn thảo và ban h àn h cũng được coi là nguồn của<br /> L uật h àng không quốc tế. Xét về giá trị pháp lý, th ì các quyết định này<br /> không quan trọng bằng các điều ước quốc tế về hàng không. Tuy nhiên,<br /> trong thực tiễn hàng không dân dụng quốc tế các văn bản quốc tế do ICAO<br /> ban h ành có tác động ảnh hưởng to lớn trong quá trìn h p h á t triển hàng<br /> không dân dụng quốc tế và L uật hàng không quốc tế.<br /> Các quyết định của ICAO chủ yếu đưa ra các tiêu chuẩn quốc tế, các<br /> phương thức khuyến nghị vê' kỹ th u ậ t hàng không. Các quy phạm kỹ<br /> th u ậ t hàng không như vậy được cộng đồng quốc tế thông qua trong khuôn<br /> khô ICAO, phù hợp vối phương thức biểu quyết Contracting Out.<br /> H oạt động hàng không dân dụng của Việt Nam trong những năm<br /> qua đã p h át triển vượt bậc. M ạng đường bay ngày càng dược mở rộng,<br /> phương tiện bay được đổi mới và hiện đại hóa, các hãng hàng không ngày<br /> càng lớn m ạnh, năng lực vận chuyển và k h ả năng cạnh tra n h trong cung<br /> cấp dịch vụ được nâng cao... Nguồn cơ bản điều chỉnh hoạt động hàng<br /> không dân dụng của Việt Nam hiện nay chính là Luật hàng không dân<br /> dụng Việt Nam năm 2006 (có hiệu lực th i h à n h từ ngày 1/1/2007). Với 10<br /> chương, 202 điều khoản, Luật năm 2006 quy định vể các vấn đề: nguyên<br /> tắc hoạt động h àng không dân dụng; chính sách p h á t triể n hàng không<br /> dân dụng; bảo vệ môi trường trong hoạt động hàng không dân dụng; áp<br /> dụng pháp luật... Trong quan hệ hợp tác quốc tế về hàng không dân dụng,<br /> Việt Nam đã trở th à n h th à n h viên chính thức của ICAO, gia nhập vào<br /> nhiều điều ước quốc tế về hàng không dân dụng và cũng đã ký kết trên 40<br /> hiệp định vận chuyển h àng không song phương.<br /> II. LUẬT HÀNG KHÔNG QUỐC TẾ v i VÙNG TRÒI QUỐC GIA VÀ HOẠT<br /> ĐỘNG CỦA PHƯƠNG TIỆN BAY VÀ PHI HÀNH ĐOÀN<br /> 1. Vùng tròi quốc gia<br /> Theo quy định của L u ật h àng không quốc tế, vùng tròi quốc gia là<br /> một bộ phận của lãnh thổ quốc gia, là khoảng không gian bao trù m lên<br /> vùng đất, vùng nước của lãnh thổ quốc gia và nằm dưối chủ quyền hoàn<br /> toàn riêng biệt của quốc gia.<br /> Vùng trời của mỗi quốc gia bị giới h ạn bởi:<br /> 142<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />