Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 1

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

233
lượt xem 64
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

đối tượng nghiên cứu của thống kê học I. Đối tượng nghiên cứu của thống kê học 1-1. Sơ lược về sự ra đời vμ phát triển của thống kê học Thống kê học lμ một môn khoa học xã hội có lịch sử phát triển lâu đời. Người ta đã tìm thấy một số di tích cổ tại Trung Quốc, cổ Hy Lạp, La Mã, Ai Cập,... chứng tỏ rằng ngay từ thời cổ đại con người đã biết lμm công việc đăng ký vμ ghi chép số liệu. Tuy nhiên, các công việc nμy còn đơn giản, tiến hμnh trong phạm vi nhỏ hẹp, chưa...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 1

lêi nãi ®Çu Lý thuyÕt thèng kª lμ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ së n»m trong khèi kiÕn thøc chuyªn ngμnh thuéc ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o cao ®¼ng kÕ to¸n. Nh÷ng kiÕn thøc cña thèng kª häc mμ Lý thuyÕt thèng kª cung cÊp rÊt cÇn thiÕt cho sinh viªn khèi kinh tÕ, còng nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ang lμm c«ng t¸c qu¶n lý. Tr−íc yªu cÇu ®ã, tËp thÓ gi¸o viªn thuéc Khoa Kinh tÕ tr−êng Cao ®¼ng X©y dùng sè 3, do Gi¶ng viªn chÝnh Ph¹m §×nh V¨n - Chñ nhiÖm Khoa Kinh tÕ lμm chñ biªn, ®· biªn so¹n Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt thèng kª, nh»m phôc vô cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y vμ trang bÞ kiÕn thøc cho sinh viªn cao ®¼ng ngμnh kÕ to¸n. Gi¸o tr×nh nμy ®· ®−îc Héi ®ång khoa häc nhμ tr−êng xÐt duyÖt vμ th«ng qua. Ngoμi ra, chóng t«i còng ®· tiÕp thu nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp trong vμ ngoμi tr−êng ®Ó biªn so¹n gi¸o tr×nh nμy. LÇn ®Çu tiªn biªn so¹n gi¸o tr×nh dμnh cho hÖ cao ®¼ng thuéc chuyªn ngμnh kÕ to¸n, chóng t«i khã tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Do ®ã, chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn nhËn xÐt cña b¹n ®äc ®Ó kÞp thêi bæ sung vμ chØnh lý cho gi¸o tr×nh ®−îc hoμn thiÖn h¬n. Chóng t«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n. Chñ biªn ph¹m ®×nh v¨n http://www.ebook.edu.vn 2
CH¦¥NG I ®èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc I. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc 1-1. S¬ l−îc vÒ sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi. Ng−êi ta ®· t×m thÊy mét sè di tÝch cæ t¹i Trung Quèc, cæ Hy L¹p, La M·, Ai CËp,... chøng tá r»ng ngay tõ thêi cæ ®¹i con ng−êi ®· biÕt lμm c«ng viÖc ®¨ng ký vμ ghi chÐp sè liÖu. Tuy nhiªn, c¸c c«ng viÖc nμy cßn ®¬n gi¶n, tiÕn hμnh trong ph¹m vi nhá hÑp, ch−a mang tÝnh thèng kª râ nÐt. §Õn thêi chiÕm h÷u n« lÖ, c¸c chñ n« th−êng t×m c¸ch ghi chÐp vμ tÝnh to¸n ®Ó n¾m ®−îc tμi s¶n cña m×nh nh−: sè n« lÖ, sè sóc vËt,... D−íi chÕ ®é phong kiÕn, c«ng t¸c thèng kª ®· cã nhiÒu b−íc ph¸t triÓn. HÇu hÕt c¸c quèc gia Ch©u ¸, Ch©u ¢u ®Òu ®· tæ chøc c¸c cuéc ®¨ng ký, kª khai ë ph¹m vi réng, néi dung phong phó vμ cã tÝnh chÊt thèng kª râ rÖt nh−: ®¨ng ký nh©n khÈu, kª khai ruéng ®Êt,... Tuy ®· cã tÝnh chÊt thèng kª, nh−ng c¸c ho¹t ®éng nμy ch−a ®óc kÕt thμnh lý luËn vμ chØ dõng l¹i ë thèng kª m« t¶. M·i ®Õn cuèi thÕ kû thø XVII, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi. TÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt ngμy cμng cao, thÞ tr−êng ®−îc më réng vμ c¹nh tranh ngμy cμng gay g¾t ®ßi hái nh÷ng ng−êi qu¶n lý kinh doanh, qu¶n lý nhμ n−íc, nh÷ng nhμ khoa häc ph¶i ®i s©u nghiªn cøu lý luËn vμ ph−¬ng ph¸p thùc tiÔn ®Ó thu thËp, tÝnh to¸n, ph©n tÝch sè liÖu. Thèng kª häc thùc sù ra ®êi vμ chuyÓn sang giai ®o¹n thèng kª ph©n tÝch. C¸c tμi liÖu, s¸ch b¸o vÒ thèng kª ra ®êi vμ ë mét sè tr−êng häc b¾t ®Çu gi¶ng d¹y lý luËn thèng kª. Trong thêi kú nμy, mét sè t¸c phÈm cã tÝnh chÊt ph©n tÝch thèng kª ®Çu tiªn ra ®êi nh− cuèn “Sè häc chÝnh trÞ” (1676) cña nhμ kinh tÕ häc nguêi Anh William Petty (1623 - 1687), «ng ®· cã ý nghÜ vÒ viÖc sö dông thèng kª ®Ó nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi. N¨m 1660, nhμ kinh tÕ häc ng−êi §øc H. Conhring (1606 - 1681) ®· gi¶ng d¹y t¹i tr−êng §¹i häc Heimsted ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hiÖn t−îng x· héi dùa vμo sè liÖu ®iÒu tra cô thÓ. §Õn n¨m 1759, mét Gi¸o s− ng−êi §øc G. Achenwall (1719 - 1772) lÇn ®Çu tiªn dïng tõ “Statistik” ®Ó chØ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn. Sau nμy ng−êi ta dÞch lμ “Thèng kª”. Nh÷ng thμnh tùu khoa häc tù nhiªn trong thêi kú nμy, ®Æc biÖt lμ sù ra ®êi cña lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª to¸n ®· cã ¶nh h−ëng rÊt quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn cña thèng kª häc. http://www.ebook.edu.vn 3
Nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c - Lªnin còng nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa khoa häc vμ thùc tiÔn cña thèng kª. Trong c¸c t¸c phÈm cña K. Marcx, F. Engghen, V.I. Lªnin kiÕn thøc thèng kª ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vμ phong phó. Nghiªn cøu s¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc, cã thÓ thÊy thèng kª häc ra ®êi vμ ph¸t triÓn do nhu cÇu cña ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi. 1-2. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã ra ®êi vμ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. C¸c hiÖn t−îng mμ thèng kª häc nghiªn cøu lμ c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi, chñ yÕu lμ c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, bao gåm: - C¸c hiÖn t−îng vÒ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng cña c¶i vËt chÊt x· héi. - C¸c hiÖn t−îng vÒ d©n sè vμ nguån lao ®éng. - C¸c hiÖn t−îng vÒ ®êi sèng vËt chÊt,v¨n hãa, vμ tinh thÇn cña d©n c−. - C¸c hiÖn t−îng vÒ sinh ho¹t chÝnh trÞ, x· héi. Thèng kª häc nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· héi, kh«ng nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn. Nh−ng gi÷a c¸c hiÖn t−îng x· héi vμ hiÖn t−îng tù nhiªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cho nªn khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· h«Þ thèng kª còng ph¶i nghiªn cøu ¶nh huëng cña c¸c nh©n tè tù nhiªn (thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Þa lý) vμ kü thuËt (c¶i tiÕn c«ng cô, ¸p dông kü thuËt míi...) ®Õn c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi. Kh¸c víi c¸c m«n khoa häc x· héi kh¸c, thèng kª häc kh«ng trùc tiÕp nghiªn cøu b¶n chÊt vμ quy luËt cña c¸c hiÖn t−îng x· héi. Thèng kª häc nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi. MÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi lμ nh÷ng biÓu hiÖn b»ng sè l−îng vÒ b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. Nh÷ng biÓu hiÖn sè l−îng ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng quy m«, kÕt cÊu, quan hÖ tû lÖ, tèc ®é ph¸t triÓn,...cña c¸c hiÖn t−îng. MÆt l−îng ®ã kh«ng ph¶i lμ con sè trõu t−îng, mμ lμ nh÷ng sè liÖu cã ý nghÜa, g¾n liÒn víi néi dung kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, chóng gióp ta nhËn thøc ®−îc cô thÓ b¶n chÊt cña hiÖn t−îng. C¸c con sè thèng kª ph¶n ¶nh ®−îc mÆt chÊt cña hiÖn t−îng v× chÊt vμ l−îng lμ hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau cña sù vËt vμ hiÖn t−îng. Khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· héi thèng kª häc coi tËp hîp gåm nhiÒu hiÖn t−îng c¸ biÖt lμ mét tæng thÓ hoμn chØnh ®Ó nghiªn cøu vμ dïng ph−¬ng ph¸p quan s¸t sè lín ®Ó lo¹i trõ nh÷ng ¶nh h−ëng mang tÝnh chÊt ngÉu http://www.ebook.edu.vn 4
nhiªn, qua ®ã nªu lªn ®Çy ®ñ vμ næi bËt nh÷ng ®Æc tr−ng cña b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Nh−ng khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng sè lín thèng kª häc còng kh«ng bá qua nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng c¸ biÖt nh»m gióp cho nhËn thøc hiÖn t−îng x· héi ®−îc toμn diÖn, phong phó vμ s©u s¾c h¬n. HiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi bao giê còng tån t¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ thêi gian vμ kh«ng gian. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö kh¸c nhau, hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi cã ®Æc ®iÓm vÒ chÊt vμ biÓu hiÖn vÒ l−îng kh¸c nhau. Do vËy, khi sö dông tμi liÖu thèng kª vμo ph©n tÝch t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi, ph¶i lu«n xÐt tíi ®iÒu kiÖn thêi gian vμ kh«ng gian cô thÓ cña hiÖn t−îng mμ tμi liÖu ph¶n ¸nh. Tãm l¹i, thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. II. MéT Sè KH¸I NIÖM th−êng dïng trong THèNG K£ HäC 2-1. Tæng thÓ thèng kª Tæng thÓ thèng kª (gäi t¾t lμ tæng thÓ) lμ tËp hîp nhiÒu ®¬n vÞ c¸ biÖt trªn c¬ së mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. VÝ dô: toμn bé nh©n khÈu n−íc ta cã vμo 0 giê ngμy 01/04/1989 lμ 64.411.668 ng−êi lμ mét tæng thÓ thèng kª, v× ®©y lμ mét tËp hîp nh÷ng ng−êi ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt giμ hay trÎ, nam hay n÷, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é v¨n hãa,... §Ó cÊu thμnh tæng thÓ, c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ chØ cÇn cã mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. Nh−ng mçi ®¬n vÞ tæng thÓ l¹i cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Do vËy, tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu ng−êi ta cßn ph©n biÖt tæng thÓ ®ång chÊt vμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt. Tæng thÓ ®ång chÊt bao gåm c¸c ®¬n vÞ gièng nhau vÒ mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu cã liªn quan ®Õn môc ®Ých nghiªn cøu. Cßn tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt bao gåm c¸c ®¬n vÞ kh¸c nhau vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, c¸c lo¹i h×nh. VÝ dô: c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc coi lμ mét tæng thÓ ®ång chÊt, nÕu ®em so s¸nh chóng víi c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, th−¬ng nghiÖp,...nh−ng nÕu ®i s©u nghiªn cøu c¸c lo¹i h×nh trong tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th× ®©y l¹i lμ mét tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt, v× c¸c doanh nghiÖp nμy thuéc c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. Nh− vËy, tæng thÓ thèng kª ®−îc coi lμ ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy, l¹i lμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c. http://www.ebook.edu.vn 5
2-2. §¬n vÞ tæng thÓ thèng kª §¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng ®¬n vÞ c¸ biÖt cÊu thμnh nªn tæng thÓ. VÝ dô: víi tæng thÓ lμ toμn bé nh©n khÈu n−íc ta th× ®¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng nh©n khÈu n−íc ta. Cßn trong tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× tõng doanh nghiÖp lμ mét ®¬n vÞ tæng thÓ. §Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ nh÷ng phÇn tö kh«ng thÓ chia nhá ®−îc n÷a. Ngoμi ®Æc ®iÓm gièng nhau ®Ó cÊu thμnh tæng thÓ, mçi ®¬n vÞ tæng thÓ cßn cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng. 2-3. Tiªu thøc thèng kª Tiªu thøc thèng kª lμ tõng ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ. VÝ dô: tõng nh©n khÈu cã c¸c tiªu thøc nh−: hä vμ tªn, tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n hãa, t×nh tr¹ng h«n nh©n,... Tïy theo tÝnh chÊt l−îng hãa cña tiªu thøc, cã thÓ chia ra hai lo¹i tiªu thøc lμ: tiªu thøc thuéc tÝnh vμ tiªu thøc sè l−îng. - Tiªu thøc thuéc tÝnh (cßn gäi lμ tiªu thøc chÊt l−îng) lμ tiªu thøc kh«ng biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng con sè cô thÓ. VÝ dô: d©n téc, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,... - Tiªu thøc sè l−îng lμ tiªu thøc cã thÓ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng nh÷ng con sè cô thÓ. VÝ dô: tuæi ®êi, tuæi nghÒ, chiÒu cao, søc nÆng, møc l−¬ng,... 2-4. ChØ tiªu thèng kª ChØ tiªu thèng kª lμ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh mét c¸ch tæng hîp mÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña tæng thÓ trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. Trong b¶n th©n mçi chØ tiªu thèng kª cã hai mÆt: kh¸i niÖm vμ con sè. MÆt kh¸i niÖm quy ®Þnh néi dung kinh tÕ - x· héi cña chØ tiªu. Con sè chØ tiªu nªu lªn møc ®é cña chØ tiªu trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. ChØ tiªu thèng kª th−êng mang tÝnh chÊt tæng hîp, biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm cña c¶ tæng thÓ. §©y còng lμ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt chØ tiªu vμ tiªu thøc. Tuy nhiªn do ®èi t−îng nghiªn cøu cô thÓ cña thèng kª th−êng thay ®æi kh¸c nhau, cho nªn trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy mét ®Æc ®iÓm nμo ®ã ®−îc coi lμ mét chØ tiªu, cßn trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c còng ®Æc ®iÓm ®ã ®−îc coi lμ tiªu thøc. VÝ dô: sè lao ®éng trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lμ chØ tiªu cña doanh nghiÖp, nh−ng còng sè lao ®éng ®ã l¹i lμ tiªu thøc cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp./. http://www.ebook.edu.vn 6