Giáo trình nghiệp vụ thuế_1

Chia sẻ: Thanh Thảo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

190
lượt xem 57
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình nghiệp vụ thuế_1', tài chính - ngân hàng, kế toán - kiểm toán phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình nghiệp vụ thuế_1

LÞch sö ph¸t triÓn hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam tõ 1945 ®Õn 2004 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®· giµnh l¹i ®éc lËp cho ®Êt n−íc, thµnh lËp chÝnh thÓ d©n chñ céng hoµ, Nhµ n−íc do d©n vµ v× d©n ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸. Trong thêi gian gÇn 60 n¨m qua, ®Êt nuíc tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö, mçi giai ®o¹n cã nh÷ng môc tiªu vµ nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi riªng. Do ®ã, viÖc x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng thuÕ còng lu«n thay ®æi phï hîp víi mçi giai ®o¹n lÞch sö cña ®Êt n−íc. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c giai ®o¹n lÞch sö sau ®©y: 1. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n tõ 1945 ®Õn 1954 1.1. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi giai ®o¹n 1945 ®Õn 1954 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng ch−a ®−îc bao l©u th× thùc d©n Ph¸p l¹i trë l¹i x©m l−îc n−íc ta lÇn thø hai. Cuèi n¨m 1946, khi Ph¸p næ sóng ®¸nh chiÕm Nam Bé, ChÝnh phñ ®· ra lêi kªu gäi "Toµn d©n kh¸ng chiÕn, toµn diÖn kh¸ng chiÕn, võa kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc". Sau 9 n¨m tr−êng kú kh¸ng chiÕn, th¸ng 5 n¨m 1954, chóng ta ®· giµnh th¾ng lîi §iÖn Biªn Phñ chÊn ®éng ®Þa cÇu, buéc ®Þch ph¶i ký HiÖp ®Þnh Gi¬-ne-v¬. Theo ®ã, ®Êt n−íc ta t¹m thêi chia thµnh hai miÒn: miÒn B¾c ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng tõ s«ng BÕn H¶i trë ra; miÒn Nam t¹m thêi do Ph¸p chiÕm ®ãng, sau hai n¨m Ph¸p sÏ rót hÕt qu©n vµ ®Êt n−íc sÏ thèng nhÊt theo ®iÒu −íc cña HiÖp ®Þnh. Trong lóc t×nh h×nh qu©n sù nh− n−íc s«i löa báng th× t×nh h×nh kinh tÕ l¹i v« cïng khã kh¨n. HËu qu¶ cña 80 n¨m ®« hé cña Ph¸p ®· v¬ vÐt bãc lét nh©n d©n ta tíi kiÖt quÖ b»ng chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ hµ kh¾c. Thñ ®o¹n v¬ vÐt tr¾ng trîn cña ph¸t xÝt NhËt cµng lµm cho nh©n d©n ta nghÌo ®ãi tËn cïng. Khi nh©n d©n ta giµnh ®−îc chÝnh quyÒn l¹i gÆp ph¶i thiªn tai lín h¹n h¸n, ngËp lôt vì ®ª, lµm cho 6 tØnh miÒn B¾c mÊt mïa lµ nguyªn nh©n g©y ra n¹n ®ãi n¨m 1945 lµm cho trªn mét triÖu ng−êi bÞ thiÖt m¹ng. T×nh h×nh tµi chÝnh - tiÒn tÖ hÕt søc nan gi¶i, ChÝnh phñ ta tiÕp qu¶n mét ng©n s¸ch trèng rçng chØ cã trªn mét triÖu ®ång trong khi kho¶n nî cña ChÝnh phñ cò ®Ó l¹i rÊt lín. Cïng mét lóc trªn thÞ tr−êng l−u hµnh 3 lo¹i tiÒn: tiÒn §«ng D−¬ng do Ng©n hµng Ph¸p ph¸t hµnh dïng chung cho c¶ 3 Nhµ n−íc ViÖt, Miªn, Lµo; tiÒn quan kim vµ tiÒn quèc tÖ do T−ëng Giíi Th¹ch ®em sang chi dïng cho ®éi qu©n cña chóng. §Ó ®èi phã víi t×nh h×nh trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®−a ra c¸c chñ tr−¬ng: diÖt giÆc ®ãi; diÖt giÆc dèt; diÖt giÆc ngo¹i x©m; vµ tõng b−íc ph¸t hµnh ®ång tiÒn Tµi chÝnh ViÖt Nam thay cho ®ång §«ng D−¬ng. Thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng nµy ®· t¸c ®éng tÝch cùc lµm cho nÒn kinh tÕ håi phôc vµ ph¸t triÓn ®¸p øng yªu cÇu cña tiÒn tuyÕn. 1.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ cña Nhµ n−íc giai ®o¹n 1945 ®Õn 1954 ThuÕ lµ nguån thu chñ yÕu ®¶m b¶o nhu cÇu cña Nhµ n−íc trong thêi gian nµy nªn Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng: 2 http://www.ebook.edu.vn
- Giai ®o¹n ®æi míi giµnh chÝnh quyÒn Nhµ n−íc tiÕn hµnh b·i bá c¸c lo¹i thuÕ bÊt c«ng v« lý cña Ph¸p ®Ó gi¶m g¸nh nÆng thuÕ kho¸ cho d©n, söa ®æi vµ gi¶m nhÑ mét sè thuÕ hîp lý ®Ó duy tr× nguån thu, ®¶m b¶o sè thu cho Nhµ n−íc. §ång thêi, thùc hiÖn vËn ®éng quyªn gãp ñng hé Nhµ n−íc ®Ó bï sè thu. - Tõng b−íc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch thuÕ riªng cña n−íc ta. C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ban hµnh ph¶i ®¶m b¶o c«ng b»ng dùa trªn thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c−. ThuÕ ph¶i t¸c ®éng tÝch cùc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. ThuÕ lµ c«ng cô ®Êu tranh kinh tÕ víi ®Þch, gi÷a vïng tù do vµ vïng ®Þch t¹m chiÕm. ThuÕ lµ c«ng cô chñ yÕu huy ®éng nguån thu cho Nhµ n−íc ®¸p øng nhu cÇu cho cuéc kh¸ng chiÕn. ViÖc sö dông thuÕ n»m trong tæng thÓ cña chñ tr−¬ng chung vÒ tµi chÝnh lµ "t¨ng thu, gi¶m chi, thèng nhÊt qu¶n lý thu chi". 1.3. C¸c s¾c thuÕ giai ®o¹n 1945 - 1954 Thêi kú ®æi míi giµnh ®−îc chÝnh quyÒn Nhµ n−íc b·i bá c¸c lo¹i thuÕ v« lý cña Ph¸p chØ gi÷ l¹i 2 lo¹i thuÕ ®ã lµ: - ThuÕ ®iÒn thæ: thu vµo ®Êt ruéng vµ ®Êt v−ên nh−ng gi¶m bít møc thu. - ThuÕ m«n bµi: thu vµo ng−êi kinh doanh c«ng th−¬ng nghiÖp. Nhµ n−íc t¹m thêi ban hµnh mét sè thuÕ míi ®Ó huy ®éng nguån thu gåm: - ThuÕ du hý: ®¸nh vµo doanh thu cña c¸c lo¹i ho¹t ®éng kinh doanh v¨n ho¸ v¨n nghÖ vui ch¬i theo thuÕ suÊt tû lÖ % trªn doanh thu. - ThuÕ ®Æc biÖt: ®¸nh vµo xe h¬i, xe vËn t¶i. - ThuÕ s¸t sinh: x¸c ®Þnh theo møc tuyÖt ®èi trªn ®Çu con vËt bÞ giÕt thÞt, ®¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc (tr©u, bß, ngùa, lîn, dª, cõu...). - ThuÕ ®¶m phô quèc phßng: thu møc cè ®Þnh theo ®Çu ng−êi nam giíi tõ 18 tuæi ®Õn 65 tuæi. - ThuÕ ®¸nh vµo thuèc l¸, thuèc lµo víi thuÕ suÊt tÝnh theo tû lÖ % trªn doanh thu. Nh÷ng lo¹i thuÕ trªn ®−îc giao cho c¸c ®Þa ph−¬ng tæ chøc thu, nh−ng kÕt qu¶ thu kh«ng lín mét phÇn v× kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn nªn nguån thu nhá, phÇn kh¸c do c¸c ®Þa ph−¬ng ch−a tÝch cùc thu v× t©m lý cña nh©n d©n cßn nÆng nÒ do hËu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cña Ph¸p ®Ó l¹i. N¨m 1946, c¶ n−íc b−íc vµo thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, nhu cÇu chi tiªu cho tiÒn tuyÕn ngµy cµng lín Nhµ n−íc ®· b·i bá mét sè thuÕ, söa ®æi mét sè thuÕ vµ ban hµnh l¹i thuÕ míi gåm c¸c lo¹i thuÕ sau: - ThuÕ ®iÒn thæ: söa ®æi tõ biÓu thuÕ tuyÖt ®èi sang biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn theo s¶n l−îng thu ho¹ch. - ThuÕ m«n bµi: Ph©n biÖt møc thu tuyÖt ®èi kh¸c nhau theo quy m« kinh doanh. - ThuÕ thuèc l¸, thuèc lµo: n©ng møc thuÕ suÊt cao ®Ó h¹n chÕ tiªu dïng. - ThuÕ quan: ®¸nh vµo ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi vµ gi÷ vïng tù do víi vïng ®Þch t¹m chiÕm. 3 http://www.ebook.edu.vn
- ThuÕ l·i doanh nghiÖp vµ thuÕ lîi tøc tæng hîp ®¸nh vµo thùc l·i cña c¸c c¬ së kinh doanh. Hai lo¹i thuÕ nµy tuy cã ban hµnh nh−ng ch−a ¸p dông ®Ó thu v× chiÕn tranh nªn c¸c c¬ së kinh doanh ph¶i s¬ t¸n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Thêi gian thùc hiÖn c¸c lo¹i thuÕ tõ 1946 ®Õn 1950, kÕt qu¶ ®¹t ®−îc rÊt thÊp v× chiÕn tranh theo thÕ "cµi r¨ng l−îc" vïng tù do bÞ ®Þch t¨ng c−êng ®¸nh ph¸ b»ng m¸y bay c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ph©n t¸n chñ yÕu ho¹t ®éng ban ®ªm. ViÖc qu¶n lý tµi chÝnh thùc hiÖn theo ph−¬ng thøc "ph©n t¸n", c¸c ®Þa ph−¬ng "tù cÊp tù tóc". PhÇn lín c¸c ®Þa ph−¬ng ch−a quan t©m qu¶n lý thu thuÕ do yÕu tè t©m lý. C¸c ®Þa ph−¬ng vÉn chñ yÕu dùa vµo nguån thu ®éng viªn, quyªn gãp b»ng c¸c phong trµo "TuÇn lÔ vµng"; "Mïa ®«ng binh sü"; "Hò g¹o nu«i qu©n" … V× vËy, thuÕ ch−a ph¸t huy ®−îc t¸c dông. N¨m 1951, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta b−íc sang giai ®o¹n tæng ph¶n c«ng ®Ó giµnh th¾ng lîi cuèi cïng b»ng chiÕn dÞch "§iÖn Biªn Phñ" yªu cÇu ph¶i "tËp trung nh©n tµi vËt lùc cho tiÒn tuyÕn", ®ßi hái ph¶i tËp trung nguån thu cho ChÝnh phñ Trung −¬ng vµ thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch huy ®éng nguån thu, Nhµ n−íc ®· quyÕt ®Þnh b·i bá c¸c thø thuÕ hiÖn hµnh, thèng nhÊt qu¶n lý thu chi tµi chÝnh vÒ Trung −¬ng: toµn bé sè thu nép hÕt cho Trung −¬ng, c¸c ®Þa ph−¬ng lËp dù to¸n chi ®Ó Trung −¬ng cÊp vèn. Thùc hiÖn quyÕt ®Þnh nµy, Nhµ n−íc ®· ban hµnh 7 thø thuÕ ¸p dông thèng nhÊt c¶ n−íc b¾t ®Çu tõ n¨m 1951 ®Õn 1954 bao gåm: 1. ThuÕ n«ng nghiÖp: c¨n cø tÝnh thuÕ lµ hoa lîi b×nh qu©n nh©n khÈu trong hé møc hoa lîi khëi ®iÓm tÝnh thuÕ lµ 81kg víi biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn tõ 5% ®Õn 45%. 2. ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp: thu vµo ho¹t ®éng kinh doanh c«ng nghiÖp, dÞch vô. ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp bao gåm 4 thø thuÕ: - C¸c doanh nghiÖp lín nép hai thø thuÕ: thuÕ doanh thu ®¸nh theo tû lÖ % trªn doanh thu; thuÕ thùc l·i thu theo tû lÖ % vµo l·i rßng. - C¸c cöa hµng kinh doanh nhá hÑp: thuÕ qu¸n hµng víi thuÕ suÊt luü tiÕn theo thu nhËp. - C¸c c¬ së kinh doanh bu«n b¸n: nép thuÕ bu«n chuyÕn thuÕ suÊt theo tû lÖ trªn gi¸ trÞ cña chuyÕn hµng. 3. ThuÕ hµng ho¸: ®¸nh vµo 81 mÆt hµng víi thuÕ suÊt tû lÖ % cao ®Ó h−íng dÉn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, nh»m h¹n chÕ bít s¶n xuÊt, tiªu dïng nh÷ng lo¹i hµng ho¸ nµy. 4. ThuÕ s¸t sinh: thu mét møc thu cè ®Þnh vµo tõng lo¹i ®¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc giÕt mæ. (tr©u, bß, ngùa, lî, dª cõu). 5. ThuÕ tr−íc b¹: ®¸nh vµo gi¸ trÞ cña mét sè tµi s¶n chuyÓn nh−îng theo danh môc quy ®Þnh. 6. ThuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu qua biªn giíi, cöa khÈu, vµ ranh giíi gi÷a vïng tù do víi vïng ®Þnh t¹m chiÕm. ThuÕ suÊt tû lÖ % trªn gi¸ trÞ l« hµng xuÊt nhËp khÈu. 7. ThuÕ tem: thu vµo tem th− b−u chÝnh. Lo¹i thuÕ nµy tuy cã ban hµnh nh−ng kh«ng ¸p dông trong thùc tÕ. 4 http://www.ebook.edu.vn
Nh− vËy, chØ cã 6 lo¹i thuÕ ®−îc sö dông ®Ó huy ®éng nguån thu trong thêi gian tõ 1951 ®Õn 1954. KÕt qu¶ thu ®−îc 6 lo¹i thuÕ míi ®· lµm cho sè thu cña Nhµ n−íc ngµy cµng t¨ng, ®¶m b¶o nhu cÇu chi tiªu lín cho tiÒn tuyÕn vµ x· héi. 1.4. §¸nh gi¸ hÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1945 - 1954 N¨m n¨m ®Çu khi giµnh ®−îc chÝnh quyÒn, Nhµ n−íc cã söa ®æi mét sè thuÕ vµ ban hµnh mét sè s¾c thuÕ. Nh−ng thùc chÊt chØ lµ gi¶i ph¸p t¹m thêi xö lý t×nh huèng. C¸c lo¹i thuÕ ®−a ra ch−a cã c¬ së khoa häc, ch−a phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, do ®ã, hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Bªn c¹nh ®ã, t©m lý cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ t©m lý cña c¸c tÇng líp d©n c− ®èi víi thuÕ cña thùc d©n Ph¸p cßn ®ang bÞ ®Ì nÆng ®· t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c lo¹i thuÕ. V× vËy, thuÕ hÇu nh− kh«ng ph¸t huy ®−îc t¸c dông. N¨m 1951, Nhµ n−íc ban hµnh thèng nhÊt 7 lo¹i thuÕ ¸p dông trong c¶ n−íc ®· ®Æt nÒn mãng ®Çu tiªn cho hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam. C¸c lo¹i thuÕ nµy ®· b−íc ®Çu phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi n−íc ta nªn ®· ph¸t huy ®−îc t¸c dông tÝch cùc trong viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ång thêi, ®· huy ®éng nguån thu ®¸ng kÓ cho Nhµ n−íc, ®¶m b¶o nhu cÇu cña tiÒn tuyÕn vµ nhu cÇu chi tiªu cña bé m¸y Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, hÖ thèng lóc nµy míi chØ lµ b−íc ®Çu s¬ khai ch−a h×nh thµnh hÖ thèng thuÕ hoµn chØnh. Tõng s¾c thuÕ, vÒ néi dung, cßn qu¸ ®¬n gi¶n ch−a ®¶m b¶o yªu cÇu khai th¸c c¸c nguån thu. ThuÕ míi chØ dõng l¹i ë møc c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch hoÆc ®iÒu lÖ nªn hiÖu lùc ph¸p lý kh«ng cao. 2. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 - 1989 2.1. Bèi c¶nh kinh tÕ - x· héi giai ®o¹n 1954 - 1989 ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ vµ kÕt qu¶ héi nghÞ Gi¬-ne-v¬, miÒn B¾c ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng, miÒn Nam tiÕp tôc thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ chèng l¹i Mü ngôy ®Ó gi¶i phãng hoµn toµn ®Êt n−íc. ë miÒn B¾c ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ®¸nh ®æ ®Þa chñ, c−êng hµo chia ruéng ®Êt cho d©n cµy vµ thùc hiÖn ba n¨m kh«i phôc kinh tÕ, hµn g¾n vÕt th−¬ng chiÕn tranh, xo¸ sù kh¸c biÖt vÒ kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch gi÷a vïng tù do vµ vïng gi¶i phãng. NÒn kinh tÕ miÒn B¾c ®· trë l¹i æn ®Þnh, t¹o ®µ cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, b¾t ®Çu b»ng ba n¨m c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn ®ång thêi ba cuéc c¸ch m¹ng: c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt; c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt; c¸ch m¹ng t− t−ëng v¨n ho¸. Trong giai ®o¹n nµy, miÒn B¾c ph¶i thùc hiÖn ®ång thêi 3 nhiÖm vô: tiÕp tôc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®¸nh th¾ng cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n vµ lµ hËu ph−¬ng lín chi viÖn tÝch cùc cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. Sau chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö, miÒn Nam ®−îc gi¶i phãng, hai n¨m ®Çu c¶ n−íc thèng nhÊt vÒ chÝnh quyÒn nh−ng hai miÒn B¾c Nam ch−a thèng nhÊt vÒ kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch. MiÒn Nam kh«i phôc kinh tÕ, kh¾c phôc khã kh¨n sau chiÕn tranh vµ thùc hiÖn c¶i t¹o t− s¶n, c¶i t¹o tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¶i t¹o n«ng nghiÖp. Sau hai n¨m c¶ n−íc thèng nhÊt vÒ kinh tÕ cïng thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 2 tiÕp tôc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ 5 http://www.ebook.edu.vn
nghñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ quèc doanh vµ hîp t¸c x· b¾t ®Çu ph¸t triÓn, nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp quan träng cña ®Êt n−íc ®−îc x©y dùng, s¶n l−îng trong n«ng nghiÖp t¨ng biÓu hiÖn lµ phong trµo ®¹t n¨ng suÊt 5 tÊn, 10 tÊn/ha. Nh−ng nh÷ng n¨m 1985 trë ®i, nÒn kinh tÕ c¶ n−íc l©m vµo khã kh¨n, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ chËm dÇn, s¶n l−îng s¶n xuÊt cña nhiÒu ngµnh gi¶m sót, nhiÒu hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp lÇn l−ît bÞ tan vì do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, ®êi sèng x· viªn khã kh¨n. Quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ chuyÓn sang hîp t¸c trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng ®«i bªn cïng cã lîi, cã vay cã tr¶, kh«ng cßn viÖn trî cho kh«ng nªn nguån thu trong n−íc kh«ng ®ñ, ph¶i vay nî n−íc ngoµi. Ng©n s¸ch Nhµ n−íc ngµy cµng béi chi lín, l¹m ph¸t t¨ng, gi¸ c¶ leo thang, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, t×nh h×nh x· héi cã nhiÒu phøc t¹p, tiªu cùc n¶y sinh. Cïng lóc ®ã hµng lo¹t n−íc trong phe X· héi chñ nghÜa l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ, khñng ho¶ng chÝnh trÞ nªn ®· t¸c ®éng lín ®Õn nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi n−íc ta. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø VI vµ lÇn thø VII ®· ®Þnh ra ®−êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn kinh tÕ; më cöa héi nhËp kinh tÕ víi thÕ giíi. §−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ®· ®Þnh ra con ®−êng ®i míi cho kinh tÕ tµi chÝnh nãi chung vµ thuÕ nãi riªng. 2.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ giai ®o¹n 1954 – 1989 Giai ®o¹n nµy cã rÊt nhiÒu thêi kú lÞch sö víi nh÷ng chñ tr−¬ng kinh tÕ x· héi kh¸c nhau. Quan ®iÓm chung vÒ sö dông thuÕ phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng kinh tÕ x· héi trong mçi thêi kú. Cô thÓ lµ: - Sö dông thuÕ ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh. - Sö dông thuÕ lµm c«ng cô tÝch cùc gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr−¬ng c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa theo chñ nghÜa x· héi ®Ó h×nh thµnh hai chÕ ®é së h÷u: Së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. - Sö dông thuÕ ®Ó kÝch thÝch viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi trong khu vùc kinh tÕ tËp thÓ. - §èi víi kinh tÕ quèc doanh kh«ng sö dông thuÕ ®Ó ®iÒu tiÕt, mµ dïng chÕ ®é huy ®éng kh¸c ngoµi thuÕ, nguån thu tõ kinh tÕ quèc doanh lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc. - Sö dông thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch kinh tÕ tËp thÓ, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tiÕn lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa. XuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm trªn nªn hÖ thèng thuÕ vµ thu cña n−íc ta ®−îc bæ sung söa ®æi qua tõng kho¶ng thêi gian kh¸c nhau. 2.3. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 – 1989 2.3.1. ThuÕ trong thêi gian 3 n¨m kh«i phôc kinh tÕ §Ó nhanh chãng hoµ nhËp gi÷a hai vïng tù do vµ vïng míi gi¶i phãng, Nhµ n−íc ®· quyÕt ®Þnh ¸p dông thèng nhÊt trªn toµn miÒn B¾c c¸c s¾c thuÕ: thuÕ n«ng nghiÖp; thuÕ doanh thu; thuÕ thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp; thuÕ hµng ho¸; thuÕ bu«n chuyÕn; thuÕ s¸t sinh; thuÕ kinh doanh nghÖ thuËt; thuÕ muèi; thuÕ r−îu; thuÕ thæ tr¹ch (thu ë thµnh phè thÞ x·); thuÕ xuÊt, nhËp khÈu. 6 http://www.ebook.edu.vn
Ngoµi ra cßn ¸p dông thuÕ hµng ho¸ tån kho víi thuÕ suÊt cao ®Ó chèng ®Çu c¬ ph¸ gi¸ cña t− s¶n thµnh thÞ (vïng míi gi¶i phãng). Trong c¸c s¾c thuÕ ®¸ng l−u ý mét sè s¾c thuÕ cã thay ®æi lín: - ThuÕ n«ng nghiÖp: phôc vô cho c«ng cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt gi¶m nhÑ møc ®ãng gãp cho bÇn, cè, trung, n«ng, ®éng viªn nhiÒu vµo ®Þa chñ, phó n«ng kÓ c¶ khi hä ®· bÞ ®¸nh ®æ. §èi víi vïng ch−a c¶i c¸ch ruéng ®Êt vÉn ¸p dông biÓu thuÕ ®· ban hµnh, ®èi víi vïng ®· c¶i c¸ch ruéng ®Êt cho ¸p dông biÓu thuÕ míi 22 bËc thuÕ suÊt tõ 7% ®Õn 35% bËc khëi ®iÓm gi¶m xuèng 61kg (hoa lîi b×nh qu©n nh©n khÈu n«ng nghiÖp) ®Ó gi¶m bít møc ®ãng gãp cho n«ng d©n. Khi c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®· hoµn thµnh, thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n t¨ng lªn, Nhµ n−íc t¨ng thªm møc huy ®éng thuÕ n«ng nghiÖp vµo c¸c hé n«ng d©n. §ång thêi, gi¶m bít møc ®ãng gãp cho n«ng d©n miÒn nói cã khã kh¨n vµ lµ n¬i c¨n cø ®Þa cña cuéc kh¸ng chiÕn. Tõ ®ã, Nhµ n−íc thay ®æi biÓu thuÕ: Vïng miÒn xu«i ¸p dông biÓu thuÕ 27 bËc thuÕ suÊt tõ 7% - 37% khëi ®iÓm tÝnh thuÕ lµ 61kg. Khu tù trÞ ViÖt B¾c biÓu thuÕ 10 bËc thuÕ suÊt tõ 15% - 35% Khu tù trÞ T©y B¾c ¸p dông mét thuÕ suÊt chung lµ 20%. C¶ hai khu tù trÞ ®Òu ®−îc trõ xuÊt miÔn thu 100kg. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp thay cho thuÕ thùc l·i: ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp −u ®·i vÒ thuÕ cho ngµnh s¶n xuÊt vËn t¶i, kiÕn tróc h¬n c¸c ngµnh nghÒ kh¸c ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. ThÓ hiÖn lµ Nhµ n−íc ban hµnh 2 biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn cho 2 lo¹i ngµnh nghÒ. (BiÓu 1 cho ngµnh c«ng nghiÖp, vËn t¶i, kiÕn tróc thuÕ suÊt tõ 8% - 40%. BiÓu 2 cho c¸c ngµnh nghÒ kh¸c thuÕ suÊt tõ 10% - 50%). - ThuÕ hµng ho¸: më réng mÆt hµng chÞu thuÕ lªn 61 mÆt hµng víi thuÕ suÊt tû lÖ thÊp nhÊt 5% cao nhÊt 50%. - ThuÕ thæ tr¹ch lµ lo¹i thuÕ míi ®¸nh vµo ®Êt vµ nhµ ë c¸c thµnh phè ®« thÞ, thuÕ suÊt 0,8% gi¸ trÞ nhµ; 1,2% gi¸ trÞ ®Êt vµ 15% lîi tøc cho thuª nhµ. Trong thêi gian 3 n¨m kh«i phôc, ¸p dông c¸c s¾c thuÕ trªn ®· gãp phÇn tÝch cùc khuyÕn khÝch s¶n xuÊt c«ng th−¬ng nghiÖp ë thµnh thÞ, nhanh chãng xo¸ bá sù kh¸c biÖt gi÷a hai vïng. ë n«ng th«n thuÕ n«ng nghiÖp ®· hç trî tÝch cùc cho c«ng cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n. C¸c s¾c thuÕ ®· huy ®éng ®−îc nguån thu kh¸ lín cho nhµ n−íc ®¸p øng yªu cÇu chi tiªu cña nhµ n−íc. N¨m 1956 sè thu thuÕ chiÕm trong tæng thu ng©n s¸ch nhµ n−íc lµ 74%, n¨m 1957 lµ 87%. 2.3.2. ThuÕ trong thêi gian 3 n¨m c¶i t¹o x∙ héi chñ nghÜa 1957 - 1960. Trong thêi gian 3 n¨m c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, toµn miÒn B¾c tËp trung søc thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh, ®−a ng−êi lµm ¨n riªng lÎ thuéc së h÷u t− nh©n vµo c¸c lo¹i hîp t¸c x· h×nh thµnh së h÷u tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Giai ®o¹n nµy nhµ n−íc sö dông thuÕ ®Ó phôc vô c¶i t¹o, b»ng c¸ch söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ theo tinh thÇn ph©n biÖt ®èi xö vÒ thuÕ: ®èi víi hîp t¸c x· 7 http://www.ebook.edu.vn
®−îc −u ®·i vÒ thuÕ, ®èi víi c¸ thÓ kh«ng ®−îc −u ®·i, sö dông lîi Ých kinh tÕ kÕt hîp víi tuyªn truyÒn ®Ó vËn ®éng c¸ thÓ vµo hîp t¸c x·. Trong ®ã, chñ yÕu söa ®æi hai s¾c thuÕ: thuÕ n«ng nghiÖp vµ thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp. - ThuÕ n«ng nghiÖp ban hµnh thªm biÓu thuÕ suÊt luü tiÕn riªng cho hîp t¸c x·, thuÕ suÊt tõ 7% ®Õn 25% trªn hoa lîi b×nh qu©n x· viªn vµ hîp t¸c x· ®−îc trÝch mét phÇn thuÕ theo tû lÖ % kh¸c nhau tïy theo quy m« hîp t¸c x· ®Ó ®−a vµo quü tÝch luü x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña hîp t¸c. Cßn c¸ thÓ vÉn ¸p dông biÓu thuÕ cò. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp ¸p dông biÓu thuÕ cò nh−ng ®èi víi hîp t¸c x· ®−îc h−ëng c¸c −u ®·i: + Gi¸ tÝnh thuÕ ®èi víi hîp t¸c x· tÝnh theo gi¸ chØ ®¹o thÊp h¬n gi¸ thÞ tr−êng, c¸ thÓ tÝnh theo gi¸ thÞ tr−êng. + Hîp t¸c x· tÝnh thuÕ lîi tøc c¨n cø vµo lîi tøc b×nh qu©n x· viªn, c¸ thÓ kh«ng tÝnh b×nh qu©n mµ tÝnh trªn c¶ tæng lîi tøc. + Hîp t¸c x· ®−îc trõ xuÊt miÔn thu theo sè l−îng x· viªn, c¸ thÓ chØ tÝnh tèi ®a 2 xuÊt vµo lîi tøc ®Ó tÝnh lîi tøc tÝnh thuÕ. + Hîp t¸c x· ®−îc trÝch mét phÇn thuÕ theo tû lÖ % kh¸c nhau tuú theo quy m« hîp t¸c x· ®Ó ®−a vµo quü tÝch luü, c¸ thÓ kh«ng ®−îc ®Ó l¹i thuÕ. Trong giai ®o¹n c¶i t¹o thuÕ vÉn ¸p dông chung c¶ kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ nªn nguån thu tõ thuÕ vÉn chiÕm tû träng lín trong thu ng©n s¸ch. Víi sù ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh cña kinh tÕ, nªn sè thu vÒ thuÕ t¨ng ®¸ng kÓ nhÊt lµ sè thu thuÕ tõ kinh tÕ quèc doanh, n¨m 1960 so víi n¨m 1959 t¨ng 30,4%. 2.3.3. C¸c h×nh thøc thu vµ thuÕ trong thêi gian thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt, chèng chiÕn ph¸ ho¹i, ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc 1960 - 1989 Thêi gian nµy miÒn B¾c b¾t tay vµo x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. §¶ng vµ Nhµ n−íc quan niÖm c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n, nhµ n−íc qu¶n lý toµn diÖn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. Do ®ã, nhµ n−íc kh«ng sö dông thuÕ thu vµo kinh tÕ quèc doanh mµ ¸p dông c¸c h×nh thøc thu kh¸c. ThuÕ chØ cßn ¸p dông ®èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ. 2.3.3.1. §èi víi khu vùc kinh tÕ quèc doanh s¶n xuÊt kinh doanh trong n−íc vµ kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu. N¨m 1960, Nhµ n−íc cho ¸p dông thÝ ®iÓm chÕ ®é thu quèc doanh vµ chÕ ®é ph©n phèi trÝch nép lîi nhuËn ë mét sè c¬ së kinh doanh. N¨m 1965 më réng ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp quèc doanh kinh doanh trong n−íc. Doanh nghiÖp quèc doanh kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu kh«ng ¸p dông thuÕ xuÊt nhËp khÈu mµ chuyÓn sang chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng. Nh− vËy, tõ n¨m 1965 ®Õn 1989 khu vùc kinh tÕ quèc doanh kh«ng nép thuÕ mµ nép theo c¸c chÕ ®é trªn tuú theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng cô thÓ lµ: - C¸c doanh nghiÖp quèc doanh s¶n xuÊt ¸p dông hai chÕ ®é thu: thu quèc doanh vµ trÝch nép lîi nhuËn. 8 http://www.ebook.edu.vn
- C¸c doanh nghiÖp quèc doanh th−¬ng nghiÖp dÞch vô ¸p dông chÕ ®é ph©n phèi vµ trÝch nép lîi nhuËn; kh«ng nép thu quèc doanh. - C¸c doanh nghiÖp quèc doanh xuÊt nhËp khÈu ¸p dông chÕ ®é thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng. ChÕ ®é thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng ®−îc ¸p dông ®Õn th¸ng 12/1987 khi Nhµ n−íc ban hµnh LuËt thuÕ xuÊt, nhËp khÈu míi. Nh− vËy, trong c¶ thêi gian x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c cho ®Õn 1989 c¸c c¬ së kinh tÕ quèc doanh kh«ng thuéc diÖn ®iÒu tiÕt cña thuÕ. 2.3.3.2. §èi víi khu vùc kinh tÕ tËp thÓ, c¸ thÓ Nhµ n−íc tiÕp tôc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch thuÕ nh−ng cã bæ sung söa ®æi cho phï hîp víi yªu cÇu nhiÖm vô trong tõng thêi gian. §Ó phï hîp víi t×nh h×nh míi cña ®Êt n−íc tõ 1960 ®Õn 1975, Nhµ n−íc tiÕp tôc söa ®æi chÝnh s¸ch thuÕ, trong ®ã chñ yÕu söa 4 lo¹i thuÕ. - ThuÕ n«ng nghiÖp: Víi tinh thÇn chung lµ æn ®Þnh møc ®ãng gãp ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh æn ®Þnh nghÜa vô nép thuÕ trong c¸c n¨m sau theo møc cña n¨m 1958. - Bá thuÕ m«n bµi v× ®¹i bé phËn c¬ së kinh doanh lµ quèc doanh vµ hîp t¸c x·. - ThuÕ doanh nghiÖp: ph©n chia theo 2 ngµnh: s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i vµ ¨n uèng, th−¬ng nghiÖp, dÞch vô; ®ång thêi, gi¶m møc thuÕ suÊt ®Ó gi¶m bít ®ãng gãp do c¬ së kinh doanh gÆp khã kh¨n v× chiÕn tranh. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: T¸ch biÓu thuÕ thµnh 3 biÓu cho 3 ngµnh: s¶n xuÊt, x©y dùng vËn t¶i; phôc vô ¨n uèng; th−¬ng nghiÖp. ¦u ®·i thuÕ suÊt cho ngµnh s¶n xuÊt, x©y dùng vËn t¶i ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, cung øng s¶n phÈm cho x· héi. Khi ®Êt n−íc thèng nhÊt tõ 1975 ®Õn 1989 Trong nh÷ng n¨m ®Çu ë miÒn Nam t¹m thêi söa ®æi mét sè lo¹i thuÕ cña chÝnh quyÒn ThiÖu ®Ó tiÕp tôc thu vµ söa ®æi mét sè lo¹i thuÕ miÒn B¾c ®Ó ¸p dông ë miÒn Nam. N¨m 1980, hai miÒn Nam B¾c thùc hiÖn mét hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt dùa trªn hÖ thèng thuÕ ®· ¸p dông ë miÒn B¾c cã söa ®æi cho phï hîp ë c¶ hai miÒn. Tõ n¨m 1983, Nhµ n−íc thay ®æi mét sè s¾c thuÕ chÝnh. - Th¸ng 2/1983, ban hµnh Ph¸p lÖnh ThuÕ n«ng nghiÖp thay cho §iÒu lÖ ThuÕ n«ng nghiÖp. Néi dung cña ThuÕ n«ng nghiÖp thay ®æi c¬ b¶n lµ kh«ng tÝnh thuÕ theo hoa lîi b×nh qu©n vµ thuÕ suÊt luü tiÕn toµn phÇn mµ chuyÓn sang tÝnh thuÕ cho hai lo¹i c©y trång kh¸c nhau: + §èi víi c©y hµng n¨m: thuÕ n«ng nghiÖp c¨n cø vµo 7 h¹ng ®Êt tõ h¹ng 1 ®Õn h¹ng 7. ThuÕ suÊt theo ®Þnh suÊt thuÕ cè ®Þnh b»ng thãc tÝnh trªn100m2 cho tõng h¹ng ®Êt. BiÓu thuÕ chia lµm 3 vïng theo 3 biÓu: ®ång b»ng, trung du, miÒn nói (theo tØnh) ®Þnh suÊt thuÕ cã −u ®·i cho trung du, miÒn nói. + §èi víi c©y l©u n¨m: tÝnh theo % trªn gi¸ trÞ thu ho¹ch. 9 http://www.ebook.edu.vn
N¨m 1988, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh söa ®æi ThuÕ n«ng nghiÖp lµ: BiÓu thuÕ kh«ng ph©n theo vïng mµ ph©n theo x·: x· ®ång b»ng, x· trung du, x· miÒn nói ®¶m b¶o tÝnh hîp lý vµ c«ng b»ng víi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh xen kÏ nhau. C©y l©u n¨m x¸c ®Þnh cô thÓ % thuÕ suÊt cho 4 nhãm c©y: c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m; c©y ¨n qu¶; c©y lÊy l¸, lÊy gç; c©y d−îc liÖu vµ c©y l©u n¨m kh¸c. Møc thuÕ suÊt qui ®Þnh c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña c©y trång. - ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp: N¨m 1983, ban hµnh Ph¸p lÖnh ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp víi c¸c néi dung: + Phôc håi l¹i thuÕ m«n bµi ¸p dông cho c¸c hé c¸ thÓ v× cã nhiÒu hé ®· bá hîp t¸c x· ra kinh doanh riªng lÎ. + N©ng møc thuÕ suÊt cña thuÕ doanh thu ®Ó huy ®éng nguån thu vµ t¨ng c−êng qu¶n lý kinh doanh c¸ thÓ. §ång thêi, ph©n chia lo¹i ngµnh nghÒ theo thø tù: s¶n xuÊt, x©y dùng, vËn t¶i; ngµnh phôc vô; ngµnh th−¬ng nghiÖp, ¨n uèng. + ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: thay biÓu thuÕ luü tiÕn tõng phÇn b»ng biÓu thuÕ luü tiÕn toµn phÇn, ®ång thêi n©ng møc thuÕ suÊt cña c¸c biÓu thuÕ ®Ó huy ®éng nguån thu. + ThuÕ hµng ho¸: thay ®æi mét sè mÆt hµng chÞu thuÕ thµnh 33 nhãm mÆt hµng bao gåm c¶ hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n−íc vµ hµng ho¸ nhËp khÈu. - C¸c lo¹i thuÕ kh¸c nh− thuÕ s¸t sinh, thuÕ bu«n chuyÕn, thuÕ tr−íc b¹ vÉn tiÕp tôc ¸p dông. N¨m 1987 nhµ n−íc tiÕp tôc ban hµnh ph¸p lÖnh söa ®æi ThuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp. Tinh thÇn c¬ b¶n cña Ph¸p lÖnh lµ: - ThuÕ hµng ho¸: Gi¶m thuÕ suÊt cña mét sè mÆt hµng trong n−íc, më réng mÆt hµng nhËp khÈu vµo diÖn ®¸nh thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. ThuÕ hµng ho¸ thu vµo c¶ c¸c c¬ së nhËn gia c«ng tiªu thô cho kinh tÕ quèc doanh ®Ó chèng thÊt thu. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: Gi¶m bít møc ®éng viªn ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tÝch luü cña c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh qua viÖc thay biÓu luü tiÕn toµn phÇn b»ng biÓu luü tiÕn tõng phÇn. - ThuÕ s¸t sinh: Thu c¶ vµo c¬ së quèc doanh giÕt mæ gia sóc ®Ó chèng thÊt thu. N¨m 1989, Nhµ n−íc ban hµnh tiÕp Ph¸p lÖnh Söa ®æi thuÕ c«ng th−¬ng nghiÖp. Träng t©m cña viÖc söa ®æi lµ: - ThuÕ hµng ho¸: gi¶m nhãm hµng tõ 33 nhãm xuèng 22 nhãm vµ ®iÒu chØnh t¨ng hoÆc gi¶m thuÕ suÊt cña mét sè mÆt hµng. - ThuÕ doanh thu: gi¶m thuÕ suÊt ®Ó khuyÕn khÝch kinh doanh. - ThuÕ lîi tøc doanh nghiÖp: bá møc miÔn thu thay b»ng khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ. - ThuÕ xuÊt nhËp khÈu: Th¸ng 12/1987, Quèc héi ban hµnh LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ luËt thuÕ ®Çu tiªn cña n−íc ta thay cho chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng nh»m më réng quan hÖ bu«n b¸n quèc tÕ, t¨ng c−êng kiÓm tra, kiÓm so¸t lËp l¹i kû c−¬ng trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. §ång thêi, 10 http://www.ebook.edu.vn
lµm t¨ng nguån thu cho Nhµ n−íc, nhÊt lµ nguån thu b»ng ngo¹i tÖ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i. N¨m 1989, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh söa ®æi vµ ra NghÞ ®Þnh chi tiÕt vÒ thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu víi tinh thÇn c¬ b¶n lµ t¨ng c−êng b¶o hé nÒn kinh tÕ. §èi víi hµng xuÊt khÈu: Rót bít nhãm mÆt hµng ®¸nh thuÕ tõ 30 nhãm xuèng cßn 12 nhãm. §iÒu chØnh l¹i thuÕ suÊt theo chÝnh s¸ch mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch hay cÇn h¹n chÕ xuÊt khÈu. §èi víi hµng nhËp khÈu: Bá thuÕ hµng ho¸ thu vµo hµng nhËp khÈu, sö dông møc thuÕ suÊt ®Ó ®iÒu chØnh theo chÝnh s¸ch mÆt hµng. ThuÕ suÊt −u ®·i 0% ®èi víi hµng nhËp lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn liÖu vµ hµng tiªu dïng thiÕt yÕu trong n−íc ch−a s¶n xuÊt ®−îc, thuÕ suÊt cao ®èi víi hµng ho¸ trong n−íc ®· s¶n xuÊt ®−îc hoÆc hµng ho¸ cÇn h¹n chÕ nhËp. Trong suèt 30 n¨m, c¸c s¾c thuÕ cña n−íc ta liªn lôc bæ sung söa ®æi ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, nh−ng tæng hîp l¹i hÖ thèng thuÕ n−íc ta cã c¸c s¾c thuÕ sau: thuÕ n«ng nghiÖp; thuÕ doanh thu; thuÕ bu«n chuyÕn; thuÕ lîi tøc doanh nghiÖp; thuÕ hµng ho¸; thuÕ s¸t sinh; thuÕ m«n bµi; thuÕ tr−íc b¹; thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Trong ®ã, thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ¸p dông cho xuÊt, nhËp khÈu quèc doanh. Cßn tÊt c¶ c¸c s¾c thuÕ kh¸c, ph¹m vi ¸p dông chØ cho kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ c¸ thÓ. 2.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn hÖ thèng thuÕ giai ®o¹n 1954 -1989 Trong h¬n 30 n¨m tõ 1954 ®Õn 1989 nhµ n−íc ®· rÊt nhiÒu lÇn bæ sung söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cho phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi, nh÷ng thay ®æi ®ã ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, ®ã lµ: - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· gãp phÇn tÝch cùc thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ cña miÒn B¾c sau chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ ë miÒn Nam sau chiÕn tranh chèng Mü. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc thùc hiÖn c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®−êng lèi cña §¶ng. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ ë miÒn B¾c, gãp phÇn chi viÖn tÝch cùc cho miÒn Nam. - C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®· huy ®éng ®−îc sè thu ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, nghiªm tóc ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch thuÕ vµ hÖ thèng thuÕ trong thêi gian nµy cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i lín, ®ã lµ: - Quan ®iÓm coi nhÑ vai trß cña thuÕ vµ thu hÑp ph¹m vi ®iÒu chØnh cña thuÕ (giíi h¹n ®èi víi kinh tÕ tËp thÓ vµ c¸ thÓ) ®· lµm cho t¸c dông cña thuÕ bÞ lu mê trong ®êi sèng x· héi. - HÖ thèng thuÕ kh«ng hoµn chØnh, ch−a phï hîp víi yÕu tè kinh tÕ x· héi. - Tõng chÝnh s¸ch thuÕ söa ®æi qu¸ nhiÒu lÇn, ch¹y theo c¸c yªu cÇu cô thÓ ®· lµm cho c¸c chÝnh s¸ch thuÕ trë nªn ch¾p v¸, chñ quan, ¸p ®Æt. Do v©y, thuÕ ®· g©y c¶n trë lín ®èi víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. 11 http://www.ebook.edu.vn
- C¸c chÝnh s¸ch thuÕ ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ qu¸ lín lµm mÊt ®i tÝnh c«ng b»ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®èi t−îng nép thuÕ. - TÝnh ph¸p lý cña thuÕ thÊp nªn hiÖu lùc qu¶n lý yÕu, hiÖu qu¶ cña thuÕ kÐm. - Khu vùc kinh tÕ quèc doanh chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ kh«ng thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh cña thuÕ mµ ¸p dông c¸c chÕ ®é thu mang tÝnh bao cÊp 100%. Do vËy, khu vùc kinh tÕ quèc doanh hoµn toµn û l¹i vµo Nhµ n−íc, hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp. Nh÷ng tån t¹i cña thuÕ vµ chÕ ®é thu quèc doanh, ph©n phèi vµ trÝch nép lîi nhuËn, thu hay bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn kinh tÕ. Cïng víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c t¸c ®éng xÊu dÉn ®Õn hËu qu¶: kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng tr× trÖ, ®êi sèng gÆp khã kh¨n, gi¸ c¶ leo thang, gi¸ trÞ ®ång tiÒn gi¶m sót, béi chi ng©n s¸ch ngµy cµng trÇm träng. NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI thø VII ®· ®Þnh ra h−íng ®i míi, më ra c¬ héi míi cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc theo kÞp vµ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §ång thêi, còng ®Æt ra nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng yªu cÇu vµ nh÷ng thö th¸ch míi cho lÜnh vùc tµi chÝnh vµ thuÕ. 3. HÖ thèng thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) 3.1. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc I §−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng thùc sù ®· lµm cho nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc cã b−íc chuyÓn m×nh rÊt lín. Kinh tÕ quèc doanh kh«ng cßn ®−îc sù bao cÊp cña Nhµ n−íc, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i tù h¹ch to¸n, tù chñ b»ng vèn vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lç, l·i. §ång thêi, chÞu ¸p lùc cña søc c¹nh tranh trong kinh tÕ thÞ tr−êng. Thêi gian ®Çu cã nhiÒu c¬ së kinh tÕ quèc doanh bì ngì tr−íc kinh tÕ thÞ tr−êng, lóng tóng trong s¶n xuÊt kinh doanh nªn lµm ¨n bÞ thua lç. Nh−ng c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®· dÇn lµm quen vµ tiÕn ®Õn trô v÷ng trong c¬ chÕ kinh tÕ míi. Thµnh phÇn kinh tÕ t− b¶n t− nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ b¾t ®Çu ph¸t triÓn, tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng. Chñ tr−¬ng më cöa kinh tÕ thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi d−íi mäi h×nh thøc ®· kªu gäi ®−îc nhiÒu c«ng ty n−íc ngoµi ®Çu t− vµo ViÖt Nam b»ng h×nh thøc ®Çu t− trùc tiÕp, lµm cho thÞ tr−êng kinh doanh trë nªn s«i ®éng. §iÒu ®ã ®· t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ theo xu h−íng t¨ng tr−ëng nhanh. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ®Ó ®iÒu hµnh kinh tÕ thÞ tr−êng míi b−íc ®Çu ®−îc triÓn khai x©y dùng vµ ¸p dông dÇn, do ®ã, cßn thiÕu hoµn chØnh vµ ch−a ®ång bé, dÉn ®Õn cã c¶n trë nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. ViÖc huy ®éng nguån thu cña Nhµ n−íc b»ng nhiÒu h×nh thøc kh«ng mang tÝnh thèng nhÊt, thuÕ chØ lµ kho¶n thu thø yÕu, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng phï hîp víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ kinh tÕ x· héi. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu míi, §¶ng vµ Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh ph¶i nhanh chãng thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ b−íc I ®Ó thèng nhÊt chÝnh s¸ch thu trong c¶ n−íc. 12 http://www.ebook.edu.vn
3.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ trong c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) Trong bèi c¶nh míi cña ®Êt n−íc, Nhµ n−íc quyÕt ®Þnh thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch thuÕ lÇn I, x©y dùng vµ ban hµnh hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt c¶ n−íc thay thÕ cho c¸c h×nh thøc thu tr−íc. ThuÕ ph¶i trë thµnh c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý kinh tÕ vµ lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Cô thÓ lµ: - ThuÕ ph¶i trë thµnh nguån thu chñ yÕu cho Nhµ n−íc khi chuyÓn sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng. Nhµ n−íc lu«n coi nguån thu trong n−íc lµ chñ yÕu. Do ®ã, ph¶i sö dông thuÕ lµm c«ng cô huy ®éng nguån thu trong n−íc cho ng©n s¸ch, tõ tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c c¬ së kinh doanh. - ThuÕ ph¶i trë thµnh c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc. C¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh chÞu sù chi phèi cña c¸c nh©n tè thÞ tr−êng vµ lîi Ých riªng t− sÏ lµm cho nÒn kinh tÕ kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng c©n ®èi. Víi quan ®iÓm ®Þnh h−íng kinh tÕ theo chñ nghi· x· héi, Nhµ n−íc ph¶i ®iÒu hµnh kinh tÕ b»ng hÖ thèng luËt ph¸p, trong ®ã thuÕ lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý, ®iÒu tiÕt vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ. - ThuÕ ph¶i cã tÝnh ph¸p lý cao ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña thuÕ. §Ó cho thuÕ trë thµnh c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ th× c¸c s¾c thuÕ ph¶i ®¹t ®−îc chuÈn mùc vÒ néi dung võa cã tÝnh ph¸p cao võa mang tÝnh thùc tiÔn, ®¬n gi¶n thuËn tiÖn trong thùc thi. Do ®ã, thuÕ ph¶i ®−îc nghiªn cøu thÊu ®¸o vµ quy chuÈn thµnh luËt cña Nhµ n−íc. - ThuÕ ph¶i ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Víi quan ®iÓm ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn kinh tÕ trong sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, lµnh m¹nh, ®ßi hái ph¶i cã sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhµ kinh doanh vÒ mÆt luËt ph¸p ®Ó h×nh thµnh c¸c "luËt ch¬i" trong kinh doanh. ThuÕ võa ®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ nghÜa vô ®ãng thuÕ, võa lµ c«ng cô kiÓm tra, kiÓm so¸t viÖc chÊp hµnh c¸c luËt kh¸c trong kinh doanh. 3.3. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n c¶i c¸ch b−íc I (1990 - 1998) B¾t ®Çu tõ 1990, ë n−íc ta c¶i c¸ch thuÕ b−íc I ®· ®−îc tiÕn hµnh. KÕt qu¶ lµ hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt bao gåm 9 luËt thuÕ vµ ph¸p lÖnh thuÕ ®· ®−îc ¸p dông cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh− sau: - LuËt thuÕ doanh thu. - LuËt thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - LuËt thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu. - LuËt thuÕ lîi tøc. - LuËt thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. - LuËt thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt. - Ph¸p lÖnh thuÕ tµi nguyªn. - Ph¸p lÖnh thuÕ nhµ ®Êt. - Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao. Ngoµi ra, cßn ¸p dông mét sè lo¹i lÖ phÝ lµ: lÖ phÝ tr−íc b¹, lÖ phÝ giao th«ng, lÖ phÝ chøng th− vµ c¸c lo¹i lÖ phÝ kh¸c. 13 http://www.ebook.edu.vn
Nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n cña tõng s¾c thuÕ trong hÖ thèng thuÕ míi so víi thuÕ giai ®o¹n tr−íc lµ: - ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp kh¸c víi ph¸p lÖnh thuÕ n«ng nghiÖp n¨m 1988 ë viÖc thay ®æi c¨n cø ph©n h¹ng ®Êt lµ c¨n cø vµo 5 yÕu tè: ®é ph×, vÞ trÝ ®Êt, ®Þa h×nh cao thÊp, ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt, ®iÒu kiÖn t−íi tiªu, cho ®iÓm tõng yÕu tè, tÝnh tæng tæng ®iÓm ®Ó ph©n h¹ng theo thang ®iÓm ph©n h¹ng. §Þnh suÊt thuÕ tÝnh cho 1 ha (kh«ng quy ®Þnh cho 100 m2 nh− tr−íc). - ThuÕ doanh thu: më réng ®èi t−îng nép thuÕ mäi ngµnh nghÒ, mäi quy m«, mäi thµnh phÇn kinh tÕ, trõ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. ThuÕ suÊt quy ®Þnh theo ngµnh nghÒ vµ mÆt hµng. - ThuÕ lîi tøc: thay thuÕ suÊt luü tiÕn tõng phÇn b»ng thuÕ suÊt tû lÖ theo ngµnh nghÒ vµ x¸c ®Þnh c¸c kho¶n chi phÝ ®−îc trõ, tÝnh thuÕ lîi tøc bæ sung vµ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n−íc ngoµi. - ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt: rót bít nhãm hµng ®¸nh thuÕ tõ 22 nhãm cña thuÕ hµng ho¸ cßn 4 nhãm hµng cña thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - §èi víi thuÕ nhµ ®Êt: do ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ch−a cho phÐp nªn ch−a ¸p dông phÇn thuÕ ®¸nh vµo nhµ ë, chØ ¸p dông ®¸nh thuÕ vµo ®Êt ë, ®Êt x©y dùng c«ng tr×nh. - ThuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt: tr−íc ®©y HiÕn ph¸p vµ LuËt ®Êt ®ai kh¼ng ®Þnh, ®Êt thuéc së h÷u Nhµ n−íc, nghiªm cÊm viÖc mua b¸n ®Êt. Nh−ng do thùc tÕ ®êi sèng x· héi vµ nhu cÇu sö dông ®Êt ®· h×nh thµnh thÞ tr−êng ngÇm mua b¸n ®Êt. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng ho¹t ®éng mua b¸n ®Êt cµng ph¸t triÓn. Nhµ n−íc söa ®æi LuËt ®Êt ®ai: ®Êt thuéc së h÷u Nhµ n−íc, Nhµ n−íc giao quyÒn sö dông ®Êt cho c¸c tæ chøc vµ hé gia ®×nh. C¸c tæ chøc vµ hé gia ®×nh ®−îc quyÒn chuyÓn nh−îng vµ thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt. §Ó qu¶n lý ho¹t ®éng chuyÓn nh−îng quyÒn sö dông ®Êt theo ®óng ph¸p luËt vµ khai th¸c nguån thu vÒ thuÕ, Nhµ n−íc ban hµnh Ph¸p lÖnh thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt cã hiÖu lùc thi hµnh tõ n¨m 1994. 3.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ b−íc I (1990 - 1998) Qua thêi gian ng¾n ¸p dông c¸c s¾c thuÕ míi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc t−¬ng ®èi kh¶ quan vµ ®· thÓ hiÖn ®−îc c¸c quan ®iÓm sö dông thuÕ. - ThuÕ trë thµnh nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc: tû träng thuÕ trong tæng thu ng©n s¸ch t¨ng tõ 75% n¨m 1990 lªn gÇn 90% n¨m 1998. Tõ ®ã thuÕ ®· gãp phÇn tÝch cùc ®¶m b¶o c©n ®èi thu chi ng©n s¸ch, gãp phÇn gi¶m béi chi vµ gi¶m l¹m ph¸t. - ThuÕ gãp phÇn qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh; khuyÕn khÝch t¨ng ®Çu t− trong n−íc, kÝch thÝch thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. ThuÕ gãp phÇn khuyÕn khÝch më réng giao l−u hµng ho¸ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶. - ThuÕ ®· gi¶m bít sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. HÖ thèng thuÕ míi cã tiÕn bé, song còng cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn ®−îc xem xÐt hoµn thiÖn, ®ã lµ: (1) HÖ thèng thuÕ ch−a bao qu¸t hÕt c¸c nguån thu ®· vµ sÏ ph¸t sinh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nªn h¹n chÕ kh¶ n¨ng khai th¸c nguån thu cña thuÕ. 14 http://www.ebook.edu.vn
(2) Mét sè s¾c thuÕ vÉn bÞ ®¸nh trïng lµm cho sè thuÕ ch−a ph¶n ¸nh ®óng ®¾n ho¹t ®éng kinh tÕ. Mét sè s¾c thuÕ kh¸c cã møc thuÕ suÊt cao do thu gép nhiÒu s¾c thuÕ, g©y t©m lý thuÕ nÆng. (3) ChÝnh s¸ch thuÕ cßn phøc t¹p trong c¸ch x¸c ®Þnh ®èi t−îng chÞu thuÕ, ®èi t−îng kh«ng chÞu thuÕ, ®èi t−îng nép thuÕ, ®èi t−îng kh«ng nép thuÕ vµ ¸p dông nhiÒu tr−êng hîp miÔn, gi¶m thuÕ. (4) Mét sè s¾c thuÕ cßn cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ch−a ®¶m b¶o c«ng b»ng, ch−a ®iÒu tiÕt ®óng møc ®èi víi s¶n xuÊt tiªu dïng (5) C¸c s¾c thuÕ cña n−íc ta cßn nhiÒu néi dung ch−a phï hîp víi bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ trong khu vùc vµ quèc tÕ, ch−a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. 4. HÖ thèng thuÕ giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) 4.1. Bèi c¶nh kinh tÕ - x· héi trong giai ®o¹n 1999 - 2004 Sau 10 n¨m thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ, nÒn kinh tÕ ®· cã nhiÒu thay ®æi c¬ b¶n. Kinh tÕ quèc doanh ®ang ®i vµo ph¸t triÓn æn ®Þnh. C¸c c¬ së kinh tÕ tËp thÓ dÇn dÇn ®øng v÷ng trong thÞ tr−êng. Kinh tÕ c¸ thÓ ph¸t triÓn m¹nh, c¸c lo¹i h×nh kinh doanh míi ra ®êi nh− c«ng ty t− nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Bªn c¹nh ®ã, cã nhiÒu c«ng ty liªn doanh víi n−íc ngoµi, c«ng ty cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®· ®i vµo ho¹t ®éng. N−íc ta ®· më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n−íc trªn tinh thÇn héi nhËp, khi gia nhËp khèi ASEAN, APEC, nhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, nÒn kinh tÕ n−íc ta l¹i ®ang ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n míi, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã chiÒu h−íng chËm l¹i, møc t¨ng GDP thÊp. Tr−íc t×nh h×nh kinh tÕ x· héi nªu trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc chñ tr−¬ng thùc hiÖn “c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc” t¹o ra sù chuyÓn biÕn lín cña kinh tÕ, khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng tÝch luü ®Çu t− t¨ng tr−ëng kinh tÕ c¶ n−íc vµ tõng c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Söa ®æi hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸p luËt, ®¶m b¶o chÆt chÏ vµ th«ng tho¸ng ®Ó thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Më réng quan hÖ lµm ¨n kinh tÕ víi c¸c n−íc vµ c¸c khèi kinh tÕ trªn thÕ giíi theo tinh thÇn hîp t¸c ®«i bªn cïng cã lîi. C¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®−îc ®Æt ra lµ ®ßi hái tÊt yÕu vµ cÊp b¸ch ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi ®ã. 4.2. Quan ®iÓm sö dông thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) - C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ trªn c¬ së më réng diÖn thu thuÕ, ®iÒu chØnh thuÕ suÊt cña tõng s¾c thuÕ vµ c¶ hÖ thèng thuÕ cã lo¹i t¨ng cã lo¹i gi¶m nh−ng ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh tû lÖ ®éng viªn cho Nhµ n−íc trong kho¶ng tõ 19% - 20% GDP ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cho Nhµ n−íc. - C¶i c¸ch thuÕ ph¶i tiÕn hµnh dÇn tõng b−íc trªn c¬ së rµ so¸t l¹i hÖ thèng thuÕ hiÖn hµnh, xem xÐt l¹i tõng s¾c thuÕ ®Ó x¸c ®Þnh thø tù −u tiªn hoµn thiÖn, tr¸nh g©y ra nh÷ng x¸o trén trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Tr−íc m¾t, thay ®æi hai lo¹i thuÕ chÝnh, ®ã lµ, thay thuÕ doanh thu b»ng thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thay thuÕ lîi tøc b»ng thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. 15 http://www.ebook.edu.vn
- C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ lµm cho c¸c s¾c thuÕ ®¬n gi¶n, Ýt thuÕ suÊt, tr¸nh ®¸nh trïng, lo¹i trõ dÇn chÝnh s¸ch miÔn, gi¶m ®èi t−îng chÝnh s¸ch x· héi, gi¶m bít c¸c miÔn, gi¶m kh¸c. - C¶i c¸ch thuÕ ph¶i lµm cho c¸c chÝnh s¸ch thuÕ phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vÒ thuÕ, lµm cho thuÕ n−íc ta hoµ nhËp ®−îc víi thuÕ thÕ giíi. - C¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ t¹o ra chuyÓn biÕn míi vÒ quy tr×nh qu¶n lý thuÕ tiÕn tíi c¸c ®èi t−îng nép thuÕ tù kª khai, tù tÝnh thuÕ, tù nép thuÕ, n©ng cao ý thøc tù gi¸c vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c¸c ®èi t−îng nép thuÕ. Ph¸t huy cao vai trß kiÓm tra, thanh tra cña ngµnh ThuÕ vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng. 4.3. HÖ thèng thuÕ trong giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II (1999 - 2004) C¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®· ban hµnh mét sè thuÕ míi thay thÕ cho mét sè thuÕ ®· l¹c hËu vµ cã nhiÒu nh−îc ®iÓm cña c¶i c¸ch thuÕ b−íc I. §ång thêi, söa ®æi c¸c lo¹i thuÕ cßn l¹i ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng thuÕ hoµn chØnh h¬n, tiªn tiÕn h¬n. Cô thÓ, hÖ thèng thuÕ trong c¶i c¸ch b−íc II gåm c¸c lo¹i thuÕ sau: - Ban hµnh LuËt thuÕ GTGT thay cho thuÕ doanh thu ¸p dông tõ ngµy 1/1/1999. - Ban hµnh LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp thay cho LuËt thuÕ lîi tøc ¸p dông tõ 1/1/1999. - Ban hµnh LuËt söa ®æi thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - Ban hµnh c¸c v¨n b¶n söa ®æi Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao. - Ban hµnh c¸c v¨n b¶n söa ®æi thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. - Ban hµnh LuËt söa ®æi thuÕ xuÊt, nhËp khÈu phï hîp víi lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ xuÊt, nhËp khÈu khi ViÖt Nam tham gia khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ c¸c khèi kinh tÕ kh¸c. - C¸c lo¹i thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thuÕ nhµ ®Êt, thuÕ tµi nguyªn tiÕp tôc ¸p dông vµ nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh söa ®æi. Giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ b−íc II ®Õn n¨m 2004 míi chØ lµ thêi kú ®Çu cßn ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m sau. Nh−ng cã thÓ s¬ bé ®¸nh gi¸ trªn nh÷ng nÐt lín lµ: - HÖ thèng thuÕ ®· cã nh÷ng tiÕn bé, tiÕp cËn ®−îc tÝnh tiªn tiÕn hiÖn ®¹i cña thuÕ thÕ giíi, nhÊt lµ khi ¸p dông thuÕ GTGT, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu. - ThuÕ ®· dÇn dÇn ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¹o sù th«ng tho¸ng cho c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc vµ n−íc ngoµi. - ThuÕ ®· t¸c ®éng tÝch cùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, thùc hiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh trong nÒn kinh tÕ. - ThuÕ ®· t¨ng c−êng huy ®éng nguån thu cho ng©n s¸ch cao h¬n thêi gian tr−íc. 16 http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng 2 ThuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu 1. Giíi thiÖu chung vÒ thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu (thuÕ XNK) 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm thuÕ XNK ThuÕ XNK lµ s¾c thuÕ ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ. ThuÕ XNK cã nguån gèc tõ l©u ®êi vµ ®−îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi. ViÖc ban hµnh thuÕ XNK xuÊt ph¸t tõ c¸c lý do sau: - ThuÕ XNK lµ c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ néi ®Þa. Nã mang l¹i cho ®Êt n−íc nhiÒu nguån lîi lín vÒ vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ, hµng ho¸, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña kinh tÕ vÜ m«. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng më réng, nÕu kh«ng ®−îc kiÓm so¸t sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi nh−: sù phô thuéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ víi n−íc ngoµi; phong tôc, tËp qu¸n, lèi sèng cña quèc gia bÞ ¶nh h−ëng…V× vËy, c¸c quèc gia ®Òu sö dông thuÕ XNK nh− mét c«ng cô quan träng ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, qu¶n lý c¸c mÆt hµng XNK, khuyÕn khÝch XNK nh÷ng hµng ho¸ cã lîi vµ h¹n chÕ XNK nh÷ng hµng ho¸ cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n−íc. - ThuÕ XNK lµ c«ng cô b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ph¸t triÓn cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi s¶n xuÊt néi ®Þa, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn ch−a ®ñ søc c¹nh tranh víi kinh tÕ n−íc ngoµi. V× vËy, ë c¸c quèc gia kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, thuÕ XNK lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cña nhµ n−íc ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. §Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu hµng ho¸, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, c¸c quèc gia th−êng kh«ng ®¸nh thuÕ xuÊt khÈu, hoÆc thu víi thuÕ suÊt rÊt thÊp víi môc tiªu qu¶n lý lµ chñ yÕu. §èi víi thuÕ nhËp khÈu, ®−îc c¸c quèc gia sö dông rÊt linh ho¹t tuú theo tÝnh chÊt, môc ®Ých cña hµng ho¸ nhËp khÈu vµ phï hîp víi tr×nh ®é kinh tÕ cña tõng n−íc trong tõng thêi kú. - ThuÕ XNK lµ nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n−íc. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nhu cÇu tiªu dïng t¨ng trong khi s¶n xuÊt néi ®Þa ch−a ®¸p øng ®−îc, bªn c¹nh ®ã, kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña nhµ n−íc l¹i eo hÑp. Do ®ã, ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, môc tiªu ®éng viªn sè thu cho ng©n s¸ch nhµ n−íc cña thuÕ XNK ®ù¬c coi träng. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, c¸c quèc gia th−êng më réng ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, ®¸nh thuÕ nhËp khÈu vµo hµng ho¸ tiªu dïng trong n−íc ch−a s¶n xuÊt ®−îc, hoÆc ®¸nh thuÕ xuÊt khÈu vµo nh÷ng hµng ho¸ mµ trªn thÕ giíi cã nhu cÇu tiªu dïng cao víi c¸c møc thuÕ suÊt ®éng viªn hîp lý. 17 http://www.ebook.edu.vn
Lµ c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng, thuÕ XNK cã c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, thuÕ XNK lµ lo¹i thuÕ gi¸n thu. Nhµ n−íc sö dông thuÕ XNK ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng th«ng qua viÖc t¸c ®éng vµo c¬ cÊu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ XNK. V× vËy, thuÕ XNK lµ mét yÕu tè cÊu thµnh trong gi¸ cña hµng ho¸ XNK. Ng−êi nép thuÕ lµ ng−êi thùc hiÖn ho¹t ®éng XNK hµng ho¸, ng−êi chÞu thuÕ lµ ng−êi tiªu dïng cuèi cïng. ViÖc t¨ng, gi¶m thuÕ suÊt thuÕ XNK sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi gi¸ c¶ hµng ho¸ XNK, tõ ®ã ¶nh h−ëng tíi nhu cÇu vµ viÖc lùa chän hµng ho¸ cña ng−êi tiªu dïng, buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu hµng ho¸ ph¶i ®iÒu chØnh s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh cho phï hîp. Thø hai, thuÕ XNK lµ lo¹i thuÕ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng gi÷ mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tuy nhiªn ho¹t ®éng nµy ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý chÆt chÏ cña nhµ n−íc. ThuÕ XNK lµ mét c«ng cô quan träng cña nhµ n−íc nh»m kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng th«ng qua viÖc kiÓm so¸t gi¸ c¶ vµ chñng lo¹i hµng ho¸ XNK. ViÖc ®¸nh thuÕ XNK th−êng c¨n cø vµo gi¸ trÞ vµ chñng lo¹i hµng ho¸ XNK. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh lµm c¨n cø tÝnh thuÕ XNK lµ gi¸ trÞ cuèi cïng cña hµng ho¸ t¹i cöa khÈu xuÊt (®èi víi thuÕ xuÊt khÈu) vµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ t¹i cöa t¹i cöa khÈu nhËp ®Çu tiªn (®èi víi thuÕ nhËp khÈu). Gi¸ trÞ tÝnh thuÕ XNK ph¶i ph¶n ¸nh kh¸ch quan, trung thùc gi¸ trÞ giao dÞch thùc tÕ cña hµng ho¸ XNK. Thø ba, thuÕ XNK chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña c¸c yÕu tè quèc tÕ nh−: sù biÕn ®éng kinh tÕ thÕ giíi, xu h−íng th−¬ng m¹i quèc tÕ…ThuÕ XNK ®iÒu chØnh vµo ho¹t ®éng XNK hµng ho¸ cña mét quèc gia. Sù biÕn ®éng cña kinh tÕ thÕ giíi, xu h−íng th−¬ng m¹i quèc tÕ trong tõng thêi kú sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi hµng ho¸ XNK cña c¸c quèc gia, nhÊt lµ trong xu thÕ tù do ho¸ th−¬ng m¹i, më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ nh− hiÖn nay. Tõ ®ã, c¸c yÕu tè quèc tÕ sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi chÝnh s¸ch thuÕ XNK tõng quèc gia. §Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Æt ra, ®ßi hái chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i cã tÝnh linh ho¹t cao, cã sù thay ®æi phï hîp tuú theo sù biÕn ®éng cña kinh tÕ thÕ giíi vµ th−¬ng m¹i quèc tÕ, ngoµi ra chÝnh s¸ch thuÕ XNK cßn ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi hiÖp ®Þnh, cam kÕt quèc tÕ mµ mçi quèc gia ký kÕt, tham gia. 1.2. Nguyªn t¾c thiÕt lËp thuÕ XNK. Khi thiÕt lËp chÝnh s¸ch thuÕ XNK cÇn tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau: - ThuÕ XNK chØ ®¸nh vµo hµng ho¸ thùc sù xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Lµ c«ng cô qu¶n lý cña nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, nh−ng còng ph¶i ®¶m b¶o t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc giao l−u, trao ®æi hµng ho¸ trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ theo khu«n khæ qui ®Þnh cña ph¸p luËt, thuÕ XNK chØ ®iÒu chØnh vµo hµng ho¸ thùc sù xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Hµng ho¸ xuÊt khÈu thùc sù lµ hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt trong n−íc vµ tiªu dïng ë n−íc ngoµi. Hµng ho¸ nhËp khÈu thùc sù lµ hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ë n−íc ngoµi vµ tiªu dïng ë thÞ tr−êng néi ®Þa. V× vËy, c¸c n−íc th−êng kh«ng ®¸nh thuÕ XNK vµo hµng qu¸ c¶nh, m−în ®−êng qua cöa khÈu, biªn giíi quèc gia; hµng ho¸ ®−a tõ n−íc ngoµi 18 http://www.ebook.edu.vn
vµo khu chÕ xuÊt, tõ khu chÕ xuÊt ra n−íc ngoµi; hµng ho¸ tõ n−íc ngoµi vµo kho b¶o thuÕ; hoÆc qui ®Þnh c¸c tr−êng hîp miÔn thuÕ, hoµn thuÕ XNK cho hµng ho¸ kh«ng thùc sù xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu nh− hµng t¹m nhËp - t¸i xuÊt, hµng t¹m xuÊt - t¸i nhËp… - Ph¶i ph©n biÖt theo khu vùc thÞ tr−êng vµ c¸c cam kÕt song ph−¬ng, ®a ph−¬ng.. ThuÕ XNK ®iÒu chØnh vµo ho¹t ®éng XNK hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc di chuyÓn hµng ho¸ trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c n−íc cã thÓ ®Æt ra c¸c quy t¾c nhÊt ®Þnh ®èi víi hµng ho¸ XNK vµ viÖc ®¸nh thuÕ vµo nh÷ng hµng ho¸ nµy. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th−¬ng m¹i nh− hiÖn nay, c¸c quèc gia cïng chung lîi Ých cã thÓ ký kÕt víi nhau c¸c hiÖp ®Þnh song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng thùc hiÖn −u ®·i ®èi víi hµng ho¸ NK. C¸c quèc gia khi tham gia ký kÕt hiÖp ®Þnh ph¶i tõ bá tÝnh chñ quyÒn trong ®¸nh thuÕ XNK, mµ ph¶i tu©n thñ c¸c hiÖp ®Þnh thuÕ ®· ®−îc ký kÕt. V× vËy, khi thiÕt lËp chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i ®¶m b¶o sù phï hîp gi÷a chÝnh s¸ch thuÕ XNK víi c¸c th«ng lÖ th−¬ng m¹i vµ cam kÕt quèc tÕ mµ mçi quèc gia ®· ký kÕt, tham gia. Theo ®ã, víi hµng ho¸ nhËp khÈu cã xuÊt xø tõ khu vùc thÞ tr−êng phæ th«ng (kh«ng cã cam kÕt) th× ¸p dông thuÕ suÊt phæ th«ng; ®èi víi khu vùc thÞ tr−êng cã cam kÕt ®èi xö tèi huÖ quèc th× ¸p dông thuÕ suÊt −u ®·i; ®èi víi khu vùc thÞ tr−êng cã cam kÕt −u ®·i ®Æc biÖt th× ¸p dông thuÕ suÊt −u ®·i ®Æc biÖt. - C¨n cø vµo lîi thÕ so s¸nh th−¬ng m¹i vµ yªu cÇu b¶o hé cña tõng lo¹i hµng ho¸ vµ khu vùc thÞ tr−êng ®Ó thiÕt lËp biÓu thuÕ phï hîp. Mét trong nh÷ng môc tiªu khi x©y dùng chÝnh s¸ch thuÕ XNK mµ c¸c quèc gia h−íng tíi lµ b¶o hé hîp lý nÒn s¶n xuÊt trong n−íc. Tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tõng quèc gia mµ môc tiªu trªn cã thÓ nhÊn m¹nh hoÆc gi¶m bít. C¨n cø vµo lîi thÕ so s¸nh th−¬ng m¹i cña c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt trong n−íc, chÝnh s¸ch thuÕ XNK sÏ x©y dùng biÓu thuÕ phï hîp. Th«ng th−êng nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ so s¸nh t−¬ng ®èi thÊp, tÝnh c¹nh tranh kÐm, nhµ n−íc sÏ x©y dùng biÓu thuÕ nhËp khÈu cao nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc vµ ng−îc l¹i. BiÓu thuÕ nhËp khÈu ph¶i chi tiÕt, cô thÓ víi tõng nhãm mÆt hµng, còng nh− tÝnh n¨ng vµ c«ng dông cña nã. Sù cô thÓ chi tiÕt cña biÓu thuÕ mét mÆt gãp phÇn t¨ng c−êng sù qu¶n lý cña nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng XNK, ®ång thêi nã còng t¹o ra nh÷ng kÏ hë ®Ó c¸c ®èi t−îng lîi dông tr¸nh thuÕ, g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý. Do ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao dung hoµ ®−îc gi÷a môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc vµ môc tiªu ®¬n gi¶n ho¸, tiÕt kiÖm chi phÝ qu¶n lý. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh s¸ch thuÕ XNK ph¶i cã tÝnh linh ho¹t cao. Tuú theo sù biÕn ®éng cña thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ, thuÕ suÊt thuÕ XNK th−êng xuyªn ®−îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong n−íc vµ thÕ giíi trong tõng thêi kú. - Tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vµ th«ng lÖ quèc tÕ vÒ ph©n lo¹i m· hµng ho¸ XNK vµ gi¸ tÝnh thuÕ hµng ho¸ nhËp khÈu. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, c¸c quèc gia cÇn tu©n thñ c¸c quy ®Þnh chung liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. Trong ®ã, ®¸nh thuÕ bao nhiªu vµo hµng ho¸ nµo cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn viÖc ph©n lo¹i hµng 19 http://www.ebook.edu.vn
ho¸ vµ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ cña hµng ho¸ nhËp khÈu. Khi thiÕt lËp thuÕ XNK cÇn tu©n thñ nguyªn t¾c nµy ®Ó ®¶m b¶o sù hµi hoµ trong chÝnh s¸ch thuÕ gi÷a c¸c quèc gia. 1.3. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn thuÕ XNK ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi ThuÕ XNK (hay cßn gäi lµ thuÕ quan) cã lÞch sö ph¸t triÓn tõ l©u ®êi. Nã ra ®êi tõ thêi cæ ®¹i, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay. Trong lÞch sö ph¸t triÓn, lu«n tån t¹i hai tr−êng ph¸i vÒ viÖc sö dông thuÕ XNK. C¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, cã nhu cÇu xuÊt khÈu t− b¶n vµ hµng ho¸ lín th× muèn xo¸ bá hµng rµo thuÕ quan ®Ó cñng cè vµ t¨ng c−êng bµnh tr−íng kinh tÕ. Ng−îc lai, c¸c n−íc kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, kh«ng muèn bÞ lÖ thuéc hoÆc bÞ thèng trÞ bëi c¸c thÕ lùc kinh tÕ bªn ngoµi th× muèn duy tr× vµ cñng cè hµng rµo thuÕ quan ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. Hai quan ®iÓm vÒ sö dông thuÕ XNK ®· ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt th«ng qua tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi. Vµo thêi kú ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n, ®−îc khuyÕn khÝch bëi c¸c häc thuyÕt kinh tÕ thuéc trµo l−u tù do ho¸ kinh tÕ, ng−êi ta cho r»ng thuÕ XNK lµ mét c¶n trë lín cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. V× vËy, giai cÊp t− s¶n ®Êu tranh ®ßi xo¸ bá hµng rµo thuÕ XNK trong bu«n b¸n giao dÞch quèc tÕ. Quan ®iÓm nµy ®Æc biÖt thÞnh hµnh ë Anh, n¬i chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn sím nhÊt. KÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh nµy ®· dÉn ®Õn viÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh Cobden gi÷a Anh vµ Ph¸p vµo n¨m 1860. Néi dung chñ yÕu cña HiÖp ®Þnh nµy lµ xo¸ bá thuÕ XNK ®èi víi viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a hai n−íc. Trong khi ®ã, ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn l¹i cã xu h−íng dïng thuÕ XNK ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc. B−íc vµo giai ®o¹n chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, hÇu hÕt c¸c n−íc ®Õ quèc ®Òu sö dông thuÕ XNK lµ c«ng cô quan träng trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng ®Ó giµnh −u thÕ bu«n b¸n trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Môc ®Ých sö dông thuÕ XNK cña c¸c n−íc ®Õ quèc trong giai ®o¹n nµy lµ hç trî cho c¸c ngµnh ®éc quyÒn trong n−íc ph¸t triÓn. §©y lµ c«ng cô b¶o hé chÝnh vµo tr−íc n¨m 1930 vµ tõng lµ c¬ së cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, thay thÕ hµng nhËp khÈu mµ §øc vµ Mü theo ®uæi vµo thÕ kû 19. ThuÕ nhËp khÈu cao t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®éc quyÒn th©u tãm thÞ tr−êng néi ®Þa, n©ng gi¸ nh»m trang tr¶i cho c¸c kho¶n lç xuÊt khÈu do b¸n d−íi gi¸ thµnh ®Ó chiÕm −u thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø I, ®Æc biÖt lµ sau khñng ho¶ng kinh tÕ 1929- 1933, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ cña c¸c n−íc tham chiÕn mÊt c©n ®èi nghiªm träng, mèi liªn kÕt th−¬ng m¹i quèc tÕ tan r·. Trong hoµn c¶nh ®ã, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕp tôc sö dông thuÕ XNK lµm c«ng cô ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng. Bªn c¹nh ®ã, hä cßn gia t¨ng sö dông c¸c c«ng cô phi thuÕ quan trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng nh−: h¹n ng¹ch XNK, h¹n møc ngo¹i tÖ trong thanh to¸n…. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II nhu cÇu phôc håi kinh tÕ ë c¸c n−íc tham chiÕn trë nªn cÊp b¸ch vµ ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng trë thµnh nh©n tè quan träng cho viÖc phôc håi kinh tÕ. Sù æn ®Þnh trong bu«n b¸n quèc tÕ vµ sù ra ®êi cña hÖ thèng tiÒn tÖ thÕ giíi ®· thóc ®Èy c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn dÇn dÇn xo¸ bá c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. HiÖp ®Þnh chung vÒ 20 http://www.ebook.edu.vn
th−¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT) gi÷a c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn ®· ra ®êi vµo th¸ng 10/1947 (cã hiÖu lùc thi hµnh tõ th¸ng 01/1948). Víi c¸c n−íc tham gia hiÖp ®Þnh nµy, thuÕ XNK ®−îc gi¶m xuèng hoÆc xo¸ bá. Tuy nhiªn, trong GATT, viÖc c¾t gi¶m thuÕ XNK míi ®−îc ¸p dông ®èi víi hµng ho¸ c«ng nghiÖp, ®èi víi hµng ho¸ n«ng nghiÖp vÉn sö dông thuÕ XNK ®Ó b¶o hé. Tr¸i víi xu thÕ tù do ho¸ th−¬ng m¹i ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vÉn coi träng thuÕ XNK. Lý do chÝnh lµ kinh tÕ c¸c n−íc nµy cßn non kÐm, kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. MÆt kh¸c, nguån tµi chÝnh cña nhµ n−íc cßn h¹n hÑp cÇn ph¶i tranh thñ mäi nguån thu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngµy nay, víi lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh trong ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, c¸c n−íc ph¸t triÓn còng nh− ®ang ph¸t triÓn ®Òu bÞ cuèn theo trµo l−u më cöa, héi nhËp, tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Gi÷a c¸c n−íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ t−¬ng ®ång hoÆc cã chung lîi Ých h×nh thµnh nªn nh÷ng khu vùc kinh tÕ phi thuÕ quan hoÆc h¹n chÕ thuÕ quan. Trong hoµn c¶nh ®ã, buéc tÊt c¶ c¸c n−íc ®Òu ph¶i xem xÐt l¹i chÝnh s¸ch sö dông thuÕ XNK sao cho phï hîp víi diÔn biÕn vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi. Tãm l¹i, víi nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh sö dông thuÕ XNK trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi, cho phÐp chóng ta rót ra kÕt luËn c¬ b¶n: - Tuú theo t×nh h×nh kinh tÕ mçi n−íc, khu vùc vµ thÕ giíi viÖc sö dông thuÕ XNK trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng ë mçi n−íc, trong tõng thêi kú cã kh¸c nhau. - ViÖc sö dông thuÕ XNK trong chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng cña mçi n−íc lu«n ®Æt trªn thÕ so s¸nh, mét bªn lµ b¶o hé vµ mét bªn lµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Khi nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lín th× vai trß b¶o hé cña thuÕ kh«ng ®−îc coi träng. ë ViÖt Nam, thuÕ XNK ph¸t triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n: N¨m 1946, sau khi giµnh ®−îc ®éc lËp vµ tiÕn hµnh kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, Nhµ n−íc ®· ban hµnh thuÕ quan ®¸nh vµo ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi vµ viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a vïng tù do vµ vïng t¹m chiÕm. ThuÕ suÊt ®−îc qui ®Þnh theo tû lÖ % tÝnh trªn gi¸ trÞ l« hµng XNK. Giai ®o¹n tõ 1965 - 1988, ®©y lµ thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ n−íc thùc hiÖn ®éc quyÒn ngo¹i th−¬ng nªn chØ cã c¸c tæ chøc kinh tÕ nhµ n−íc míi ®−îc phÐp trao ®æi hµng ho¸ víi n−íc ngoµi th«ng qua c¸c tæ chøc XNK. ThÞ tr−êng ngo¹i th−¬ng rÊt hÑp, chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn trong ph¹m vi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa. V× vËy, Nhµ n−íc thùc hiÖn chÕ ®é thu bï trõ chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng vµ thu kÕt hèi ngo¹i tÖ tõ 5% ®Õn 20% ®èi víi hµng ho¸ XNK mËu dÞch. §èi víi hµng ho¸ XNK phi mËu dÞch th× thùc hiÖn chÕ ®é thuÕ hµng ho¸ XNK phi mËu dÞch. NhiÖm vô chñ yÕu cña chÕ ®é thu bï chªnh lÖch ngo¹i th−¬ng lµ nhµ n−íc ®¶m b¶o vÒ mÆt tµi chÝnh cho c¸c tæ chøc XNK, nã ch−a ®Æt ra môc tiªu thu ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng. ViÖc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, cïng víi chñ tr−¬ng më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· lµm cho ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ë n−íc ta cã ®iÒu kiÖn ph¸t 21 http://www.ebook.edu.vn