intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình nhập môn Sử học (Dành cho sinh viên chuyên ngành Việt Nam học)

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:48

Thêm vào BST
Báo xấu
413
lượt xem 57
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình nhập môn Sử học (Dành cho sinh viên chuyên ngành Việt Nam học) sẽ giúp người học hiểu được vai trò, chức năng của ngành Lịch sử; đối tượng nghiên cứu của sử học; chức năng, nhiệm vụ của sử học; phương pháp luận sử học,... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình nhập môn Sử học (Dành cho sinh viên chuyên ngành Việt Nam học)

  1. MTE000006 TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F7G GIAÙO TRÌNH NHAÄP MOÂN SÖÛ HOÏC (Daønh cho sinh vieân chuyeân ngaønh Vieät Nam hoïc) PGS,TS. CAO THEÁ TRÌNH 2000
  2. Nhaäp moân Söû hoïc -1- MUÏC LUÏC 1. Thuaät ngöõ “lòch söû”............................................................................................ - 3 - 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Söû hoïc ...................................................................... - 5 - 3. Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa söû hoïc. ...................................................................... - 8 - 4. Caùc chuyeân ngaønh cuûa khoa hoïc lòch söû .......................................................... - 14 - 5. Vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc ....................... - 17 - 6. Lòch söû söû hoïc ( history of history).................................................................. - 23 - 7. Moät vaøi vaán ñeà veà phöông phaùp luaän söû hoïc ................................................... - 29 - 8. Giôùi thieäu chöông trình ñaøo taïo cuûa khoa Lòch söû - Ñaïi hoïc Ñaø Laït................ - 34 - 9. Moät vaøi gôïi yù veà phöông phaùp hoïc taäp - nghieân cöùu lòch söû ôû tröôøng ñaïi hoïc.. - 41 - PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  3. Nhaäp moân Söû hoïc -2- M ÔÛ Ñ AÀ U Nhö teân goïi cuûa noù, giaùo trình naøy (neáu dieãn giaûi moät caùch ñaày ñuû - nhaäp moân Söû hoïc phaûi laø “vaøo cöûa toøa laâu ñaøi khoa hoïc lòch söû”) laø moät giaùo trình coù tính chaát “môû maøn”, “giaùo ñaàu” cho moät lónh vöïc khoa hoïc maø moãi chuùng ta ôû ñaây ñaõ löïa choïn. Noùi moät caùch khaùc, noù seõ giôùi thieäu moät caùch khaùi quaùt ñeå chuùng ta hình dung ñöôïc toøa laâu ñaøi khoa hoïc maø chuùng ta saép böôùc vaøo coù nhöõng gì, caáu taïo ra sao, “pheùp taéc”, “gia phong” (quy taéc, quy luaät) cuûa noù nhö theá naøo...? Cuï theå, chuùng ta seõ laàn löôït ñi saâu vaøo caùc caâu hoûi heát söùc then choát khi laøm quen vôùi moät ngaønh khoa hoïc maø trong tröôøng hôïp cuï theå chuùng ta ñang xem xeùt laø khoa hoïc lòch söû. Cuï theå hôn, chuùng ta seõ laàn löôït ñi tìm caùc caâu traû lôøi cho nhöõng vaán ñeà nhö lòch söû laø gì ? lòch söû nghieân cöùu caùi gì (ñoái töôïng nghieân cöùu), lòch söû coù vai troø nhö theá naøo trong xaõ hoäi (chöùc naêng, nhieäm vuï), lòch söû goàm nhöõng chuyeân ngaønh naøo vaø coù moái quan heä hoï haøng vôùi ai (vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc), khoa hoïc lòch söû ra ñôøi töï bao giôø, lòch söû coù ñuùng khoâng...? Trong chuyeân luaän naøy, chuùng toâi cuõng giôùi thieäu khaùi quaùt veà chöông trình ñaøo taïo ngaønh söû ôû tröôøng Ñaïi hoïc Ñaø Laït cuõng nhö neâu leân moät vaøi gôïi yù veà phöông phaùp hoïc taäp- nghieân cöùu ôû baäc ñaïi hoïc. Xin baét ñaàu töø caâu hoûi thöù nhaát. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  4. Nhaäp moân Söû hoïc -3- 1. Thuaät ngöõ “lòch söû”. Trong caùc ngoân ngöõ chaâu AÂu (history - Englich, histoire - Francais) hay ictoria (Russian), lòch söû ñeàu coù goác töø tieáng Hy Laïp historía... Töø naøy coù 2 nghóa: nghóa thöù nhaát laø caâu chuyeän (History of Love), chuyeän keå veà quaù khöù hay nhöõng hieåu bieát veà quaù khöù vaø nghóa thöù hai laø moät lónh vöïc khoa hoïc nghieân cöùu veà quaù khöù. Trong ngoân ngöõ caùc daân toäc AÙ Ñoâng nhö Trung Quoác, Nhaät Baûn, Vieät Nam, töø lòch söû coù goác töø chöõ Haùn vôùi caùc bieán theå khaùc nhau nhö söû, lòch söû, söû hoïc... chöõ söû ( ) trong tieáng Haùn coù quan heä vôùi chöõ trung ( ) coøn coù aâm laø truùng - nghóa laø “chính xaùc”; lòch ( ) coù nghóa laø “traûi qua”... Do vaäy, chuùng ta baét gaëp haøng loaït nhöõng meänh ñeà haàu nhö khoâng lieân quan tôùi caâu chuyeän chuùng ta ñang xem xeùt nhö: Lòch söû Vaät lyù, Lòch söû Toaùn hoïc, Lòch söû Kieán truùc, Lòch söû Traùi ñaát... Xeùt töø phöông dieän naøy, caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin - K. Mac vaø F. Aêng-ghen, vieát: “Chuùng toâi chæ bieát coù moät ngaønh khoa hoïc duy nhaát laø khoa hoïc lòch söû...”. ÔÛ ñaây, Lòch söû ñöôïc hieåu nhö moät phöông phaùp nghieân cöùu - phöông phaùp lòch ñaïi - phöông phaùp xem xeùt söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng theo chieàu thôøi gian. Trong chuyeân luaän naøy, chuùng toâi chæ ñeà caäp tôùi lòch söû nhö laø moät khoa hoïc nghieân cöùu veà söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöoøi. Trôû laïi vôùi ñònh nghóa veà lòch söû, theo chuùng toâi, trong soá khoâng ít nhöõng caùch hieåu vaø ñònh nghóa khaùc nhau veà khoa hoïc lòch söû, ñònh nghóa ñöôïc neâu leân trong Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû laø thoûa ñaùng hôn caû; theo ñoù: lòch söû laø moät (hay moät taäp hôïp caùc) ngaønh khoa hoïc, nghieân cöùu veà söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi trong taát caû nhöõng bieåu hieän cuï theå vaø ña daïng cuûa noù vôùi muïc ñích nhaèm hieåu bieát hieän taïi vaø trieån voïng cuûa noù trong töông lai [1]. Ñònh nghóa treân ñaây ñaõ neâu baät ñöôïc ñoái töôïng nghieân cöùu vaø muïc ñích cuûa khoa hoïc lòch söû, noùi moät caùch khaùc, noù thoûa maõn nhöõng tieâu chí veà ñònh nghóa moät lónh vöïc khoa hoïc. Trong ñoái töôïng nghieân cöùu, Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû ñaõ xaùc ñònh roõ ñoù söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi vôùi taát caû nhöõng bieåu hieän cuï theå vaø ña daïng cuûa noù - toùm laïi laø toaøn boä quaù trình vaän ñoäng cuûa nhaân loaïi töø thuôû bình minh cuûa loaøi ngöôøi cho ñeán nay treân moïi bình dieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi (kinh teá, chính trò, quaân söï, ngoaïi giao, vaên hoùa-xaõ hoäi...). Muïc ñích cuûa khoa hoïc lòch söû cuõng ñaõ ñöôïc ñònh nghóa neâu treân theå hieän ñöôïc vai troø to lôùn cuûa söû hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  5. Nhaäp moân Söû hoïc -4- hoäi, khaúng ñònh ñöôïc söï caàn thieát khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa lónh vöïc khoa hoïc naøy ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, bôûi noù khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng gì ñaõ phuû buïi thôøi gian maø coøn noùng hoåi tính thôøi söï vaø ñònh höôùng cho töông lai. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  6. Nhaäp moân Söû hoïc -5- 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Söû hoïc Noùi moät caùch ñôn giaûn, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc chuû yeáu laø nhöõng gì ñaõ xaåy ra, nhöõng gì thuoäc veà quaù khöù. Tuy vaäy, traûi qua thôøi gian, nhaän thöùc veà vaán ñeà naøy khaù khaùc nhau. Döôùi thôøi coå-trung ñaïi: Xuaát phaùt töø quan nieäm xem con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa thaàn linh, Thöôïng ñeá, do vaäy, caùc söû gia thôøi baáy giôø taäp trung mieâu taû veà caùc vò vua chuùa - con Trôøi (Thieân töû) cuøng laø nhöõng hieän töôïng töï nhieân kyø laï - nhöõng ñieàm trieäu theå hieän yù nguyeän cuûa Thöôïng ñeá. Töø thôøi Xuaân Thu, beân caïnh vua thöôøng coù 2 vò söû quan - moät cheùp veà nhöõng lôøi noùi cuûa vua, moät cheùp veà nhöõng cöû chæ, haønh ñoäng cuûa ñöùc kim thöôïng (ñoäng taéc taû söû thö chi, ngoân taéc höõu söû thö chi - Leâ kyù). Nhöõng hieän töôïng baát thöôøng cuûa töï nhieân nhö ________________ [1]. Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû, T. 6, Maùtxcôva, 1965, tr. 577-578. Daãn theo: EÂroâphiev N.A. Lòch söû laø gì ? Maùtxcôva, tr. 46 (chöõ Nga). söï suït lôû cuûa moät vaït nuùi, haïn haùn/luõ luït keùo daøi, söï xuaát hieän chaâu chaáu vôùi maät ñoä cao... hay ai ñoù tình côø baét ñöôïc con voi traéng, chim tró traéng... hay con ruøa treân mình coù nhöõng veät khaùc maøu coù theå suy ra chöõ naøy, chöõ noï.... ñeàu thu huùt ñöôïc söï quan taâm ñaëc bieät cuûa caùc söû quan phong kieán. Ñaïi Vieät söû löôïc (ÑVSL) vaø Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö (ÑVSKTT) ñeàu cheùp nhöõng ñieàm trieäu veà vieäc Lyù Coâng Uaån seõ leân ngoâi Hoaøng ñeá thay Leâ Long Ñónh: Ñoù laø söï xuaát hieän cuûa con choù ôû höông Coå Phaùp treân löng coù chöõ “vöông”, laø baøi “saám caây gaïo” (thuï caên dieåu dieåu, moäc bieåu thanh thanh, hoaø ñao moäc laïc, thaäp baùt töû thaønh...[1] ). Taát caû nhöõng vieäc naøy -noùi theo ngoân ngöõ hoâm nay, laø vieäc tuyeân truyeàn vaän ñoäng, laø laøm coâng taùc tö töôûng cho “öùng cöû vieân” Lyù Coâng Uaån - ngöôøi cuûa theá löïc nhaø chuøa (do nhaø sö Lyù Vaïn Haïnh chuû xöôùng) leân ngoâi Hoaøng ñeá. Vaø veà sau, ñeå öùng vôùi vieäc xuaát hieän “mang tính quy luaät” (öùng thieân thöøa vaän) (!) cuûa trieàu Traàn, trieàu Leâ, caùc nhaø söû hoïc Leâ trieàu khoâng ngaàn ngaïi boå sung theâm: Ñoâng A nhaäp ñòa, dò moäc taùi sinh”[2]. Nhöõng con ruøa treân löng coù chöõ “vöông”, Thieân töû vaïn nieân”, “Thieân ñeá”... xuaát hieän nhan nhaûn trong VSL ñeå baùo ñieàm laønh, baùo ñieàm chieán thaéng... ÑVSKTT cuõng cheùp Traàn Nhaät Duaät khi sinh ra treân caùnh tay coù 6 chöõ “Chieâu Vaên ñoàng töû”. Naêm 48 tuoåi, oâng oám naëng suyùt cheát. Caùc con oâng laøm leã caàu thöôïng ñeá xin giaûm tuoåi thoï cuûa mình ñeå keùo daøi tuoåi thoï cho cha. Thöôïng ñeá caûm loøng thaønh cho theâm 2 kyû nöõa. Nhôø ñoù, oâng soáng tôùi 77 tuoåi (!)[3]. Töông töï söï xuaát hieän cuûa Leâ Lôïi, do chính caùc söû thaàn nhaø Leâ - nhöõng ngöôøi ñöùng treân laäp tröôøng Nho giaùo baøi tröø dò ñoan, cuõng ñaõ ghi: vua sinh ra thieân tö tuaán tuù, khaùc thöôøng, thaàn saéc tinh anh kyø vó, maét saùng, mieäng roäng, muõi cao, treân vai coù moät noát ruoài, tieáng noùi nhö chuoâng, daùng ñi töïa nhö roàng, nhòp böôùc nhö hoå...[4] ñeàu öùng vôùi “meänh thieân töû” cuûa vò hoaøng ñeá töông lai. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  7. Nhaäp moân Söû hoïc -6- Meï cuûa vua Leâ Thaùnh Toâng khi coøn laø tieäp dö ñi caàu töï, mô thaáy Thöôïng ñeá ban cho moät tieân ñoàng, theá roài coù thai. Tuïc truyeàn khi baø saép ôû cöõ, nhaân thö thaûn chôïp maét, mô thaáy mình ñeán choã thöôïng ñeá. Thöôïng ñeá sai moät tieân ñoàng xuoáng laøm con baø. Tieân ñoàng chaàn maõi khoâng chòu ñi. Thöôïng ñeá giaän, laáy caùi hoát ngoïc ñaùnh vaøo traùn chaûy maùu ra. Sau tænh daäy roài sinh ra vua, treân traùn vaãn coøn daáu veát môø môø nhö thaáy trong giaác mô, maõi ñeán khi cheát, veát aáy vaãn khoâng maát [5] . Caùc söû gia trieàu Nguyeãn coøn ñi xa hôn trong vieäc “bòa” ra nhöõng chuyeän nhö “nöôùc ngoït giöõa bieån khôi”, “con traâu xuaát hieän baát ngôø ôû baõi soâng” ñeå chôû Nguyeãn AÙnh thoaùt söï truy ñuoåi cuûa quaân Taây Sôn... Söû gia noåi tieáng Tö Maõ Thieân trong boä Söû kyù cuõng ñaõ cheùp Löu Bang coù 72 noát ruoài ôû chaân traùi, Haïng Vuõ maét coù 2 con ngöôi... _____________ [1]. Caùc chöõ hoøa ( ), ñao ( ), moäc ( ) gheùp laïi thaønh chöõ Leâ ( ); caùc chöõ thaäp ( ), baùt ( ), töû ( ) gheùp laïi thaønh chöõ Lyù ( ) Caû caâu coù nghóa: nhaø Leâ seõ maát (laïc), nhaø Lyù seõ thay (thaønh). Xem: Ñaïi Vieät söû löôïc. Baûn bieân hieäu cuûa Traàn Kinh Hoøa,Tokyo,1987, tr.33 (chöõ Haùn) [2]. Caùc chöõ ñoâng, a gheùp laïi thaønh chöõ Traàn, dò moäc (caây khaùc) öùng vôùi vieäc xuaát hieän cuûa trieàu haäu Leâ. Xem: Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, T. 1, H. 1983, tr. 236-237. [3], [4],[5]. Nhö treân, tr. 24; 240-241; 609-610. Roõ raøng, quan ñieåm treân ñaây cuûa caùc söû gia phong kieán ñaõ gaït quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ra khoûi ñoái töôïng cuûa söû hoïc, hoïa hoaèn laém hoï môùi loaùng thoaùng xuaát hieän trong moät soá söï kieän naøo ñoù vaø ôû ñòa vò cuûa nhöõng keû coù lieân quan tôùi vua chuùa, quan laïi hay ñieàm trieäu cuûa Thöôïng ñeá maø thoâi. Töø thôøi Phuïc Höng, quan nieäm veà lòch söû ñaõ vöôït ra khoûi söï kieàm toûa cuûa thaàn quyeàn, lòch söû ñöôïc xem laø cuûa con ngöôøi ñích thöïc baèng xöông, baèng thòt, con ngöôøi coù nhaân caùch caù nhaân hay noùi nhö Maùcxim Gorôki – “ngöôøi vieát hoa”; song phaûi laø nhöõng daân toäc ñaõ ñaït tôùi moät trình ñoä vaên minh nhaát ñònh (chí ít cuõng ñaõ coù chöõ vieát); coøn tröôùc ñoù goïi laø thôøi kyø tieàn söû (preùhistoire - thôøi kyø huyeàn söû, chöa coù chöõ vieát) hay sô söû/thöï söû (protohistoire - lòch söû cuûa nhöõng daân toäc ñöôïc ñeà caäp tôùi trong söû saùch cuûa caùc toäc ngöôøi khaùc). Coá nhieân, vôùi moät söû quan nhö vaäy, caû moät thôøi kyø daøi haøng chuïc vaïn naêm cuûa loaøi ngöôøi ñaõ bò giôùi hoïc giaû tö saûn ñaït ra beân leà cuûa söû hoïc. Maët khaùc, giôùi söû hoïc tö saûn moät soá nöôùc coøn quan nieäm chæ coù nhöõng söï kieän ñaõ luøi vaøo quaù khöù 50 naêm môùi laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc, nhöõng söï kieän chöa ñaày nöûa theá kyû bò xem chæ laø nhöõng söï kieän chính trò-thôøi söï. Söû hoïc tö saûn thöôøng ñeà cao vai troø caù nhaân maø xem nheï vai troø cuûa quaàn chuùng nhaân daân[1]. Ngoaøi ra, söû gia tö saûn thöôøng tuyeät ñoái hoùa nhöõng yeáu toá ngaãu nhieân maø ít quan taâm tôùi tính quy luaät coù tính taát yeáu trong söï vaän cuûa lòch söû nhaân loaïi[2]. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  8. Nhaäp moân Söû hoïc -7- Chæ coù chuû nghóa Maùc-Leânin, hay noùi cuï theå hôn laø chuû nghóa duy vaät lòch söû, môùi ñem laïi moät quan nieäm ñuùng ñaén veà ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc. Quan nieäm cuûa söû hoïc Maùc xít goàm nhöõng ñieåm chính sau ñaây: - Coù con ngöôøi laø coù lòch söû. Lòch söû laø lòch söû cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Chính con ngöôøi ñaõ caûi taïo töï nhieân vaø caûi taïo xaõ hoäi, saùng taïo neân moïi giaù trò vaät chaát vaø tinh thaàn, do vaäy, khoâng ai khaùc maø chính hoï laø laø chuû theå cuûa lòch söû. - Con ngöôøi laø chuû theå cuûa lòch söû; quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng laø nhöõng ngöôøi saùng taïo ra lòch söû vaø laø ngöôøi quyeát ñònh chieàu höôùng phaùt trieån _______________ [1]. Chaúng haïn söï thaát traän cuûa quaân Phaùp trong traän Broâdinoâ (1812) laø thaát baïi cuûa Napoleon tröôùc Kutuzoáp hay söï thaûm baïi cuûa thöïc daân Phaùp taïi Ñieän Bieân phuû (1954) laø söï thaát baïi cuûa vò töôùng löøng danh nöôùc Phaùp - H. Nava tröôùc “oâng giaùo vieân lòch söû trung hoïc - Voõ Nguyeân Giaùp”(J.Roys)…. [2]. Giôùi söû gia tö saûn cho raèng, “neáu Napoleon khoâng bò caûm cuùm trong traän Oateùcloâ thì lòch söû chaâu AÂu khoâng bieát seõ ñi tôùi ñaâu, thaäm chí “neáu muõi naøng Cleopat cao hôn 1mm nöõa thì lòch söû nhaân loaïi seõ phaùt trieån theo moät höôùng khaùc… cuûa lòch söû; lòch söû khoâng phaûi dieãn ra moät caùch ngaãu nhieân, maø vaän ñoäng theo nhöõng quy luaät khaùch quan, khoâng phuï thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa con ngöôøi; lòch söû nhaân loaïi laø moät quaù trình phaùt trieån lieân tuïc töø thaáp tôùi cao, song khoâng phaûi theo moät ñöôøng thaúng ñôn tuyeán, maø laø söï vaän ñoäng ñi leân theo hình xoaùy troân oác vôùi nhieàu böôùc ngoaët, nhieàu khuùc quanh phöùc taïp, nhöng veùc tô toång hôïp cuûa söï vaän ñoäng laø ñi leân; lòch söû khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng gì ñaõ “phuû buïi thôøi gian”, maø coøn phaûi nghieân cöùu caû nhöõng vaán ñeà ñöông ñaïi ñang dieãn ra haøng ngaøy, haøng giôø xung quanh chuùng ta... PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  9. Nhaäp moân Söû hoïc -8- 3. Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa söû hoïc. 3.1. Chöùc naêng nhaän thöùc: Cuøng vôùi vieäc vöôn leân chieám lónh nhöõng ñænh cao trí tueä trong vieäc chinh phuïc khoaûng khoâng vuõ truï vaø khaùm phaù caáu taïo ñòa chaát cuûa traùi ñaát... thì khaùt voïng hieåu bieát veà quaù khöù laø moät trong nhöõng phöông dieän quan troïng cuûa trí tueä nhaân loaïi, do vaäy chöùc naêng haøng ñaàu cuûa söû hoïc laø phaûi khoâi phuïc, hoaøn nguyeân laïi böùc tranh cuûa quaù khöù moät caùch chaân thöïc nhö noù ñaõ xaûy ra (traùnh caùc khuynh höôùng “toâ hoàng”, “boâi ñen” hay “hieän ñaïi hoùa” lòch söû). Ñaây laø moät nhieäm vuï heát söùc naëng neà, bôûi quaù khöù laø nhöõng gì ñaõ moät ñi khoâng trôû laïi. Nhöõng gì coøn soùt laïi töø quaù khöù maø giôùi söû hoïc ngaøy nay bieát ñöôïc thöôøng chæ laø nhöõng maûnh maåu nhoû beù trong haèng sa soá caùc söï kieän, hieän töôïng, bieán coá ñaõ xaåy ra. Söï hieåu bieát cuûa nhaân loaïi hoâm nay veà quaù khöù vaãn ñang heát söùc “khieâm toán” vaø haún laø coøn laâu laém caùc nhaø söû hoïc môùi bò “thaát nghieäp”. Coâng vieäc caøng khoù khaên hôn khi caøng ngöôïc doøng thôøi gian trôû veà vôùi buoåi bình minh cuûa nhaân loaïi - thôøi kyø maø caùc tö lieäu thö tòch voâ cuøng ít oûi, thaäm chí coù khi laø caïn kieät. Vieäc roïi aùnh saùng cuûa khoa hoïc vaøo nhöõng vuøng toái cuûa lòch söû vaø töøng böôùc veùn leân taám maøn ñeâm cuûa quaù khöù laø moät trong nhöõng nhieäm vuï vinh quang haøng ñaàu cuûa giôùi söû hoïc. Coù theå ví coâng vieäc naøy gioáng nhö vieäc phuïc hoài moät chieác bình goám coå töø maåu goám vôõ coøn soùt laïi. Ñoù laø chöa keå phaûi phaân bieät chính xaùc nhöõng gì thaät giaû ñaèng sau caùc nguoàn tö lieäu, nhaët ra töø hoãn ñoän nhöõng gì chaân xaùc... Coá nhieân, söï thaät bao giôø cuõng laø söï thaät, hay noùi nhö danh töôùng Xoâ vieát Giu- coáp - ngöôøi ta coù theå xuyeân taïc vaø boùp meùo lòch söû, nhöng khoâng theå che ñaäy ñöôïc söï thöïc quaù khöù. 3.2. Song vaán ñeà khoâng chæ döøng laïi ôû choã ñoù. Söï nhaän thöùc cuûa caùc tri thöùc lòch söû khoâng chæ thuaàn tuùy nhaèm thoûa maõn söï toø moø hay hieáu kyø, maø ñieàu quan troïng hôn laø duøng nhöõng tri thöùc ñoù nhaèm phuïc vuï cho cuoäc soáng hoâm nay vaø mai sau, hay noùi theo lôøi K. Maùc toân kính - vaán ñeà khoâng phaûi ôû choã giaûi thích theá giôùi maø laø ôû choã caûi taïo theá giôùi. Vaäy söû hoïc thöïc hieän chöùc naêng “caûi taïo theá giôùi” nhö theá naøo, baèng caùch naøo ? Tröôùc heát vieäc nghieân cöùu quaù khöù cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaûi ñaït tôùi vieäc ruùt caùc quy luaät vaän ñoäng cuûa lòch söû, nhöõng quy luaät phoå bieán cuõng nhö caùc quy luaät ñaëc thuø ñeå töø ñoù ruùt ra nhöõng baøi hoïc caàn thieát cho cuoäc soáng hoâm nay (keå caû nhöõng baøi hoïc thaønh coâng hay khoâng thaønh coâng) vaø döï baùo xu theá vaän ñoäng cuûa caùc hieän töôïng trong töông lai hay noùi nhö nhaø vaên Nga PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  10. Nhaäp moân Söû hoïc -9- theá kyû XIX – Beâlinxki: “Chuùng ta hoûi dó vaõng, baét noù giaûi thích hieän taïi vaø döï ñoaùn töông lai cho chuùng ta”. Noùi moät caùch cuï theå hôn: töø vieäc nhaän thöùc ñuùng quy luaät, con ngöôøi seõ haønh ñoäng thuaän chieàu vôùi quy luaät, khoâng ñi ngöôïc “vôùi chieàu vaän ñoäng cuûa baùnh xe lòch söû”; hieåu saâu saéc hieän taïi, con ngöôøi seõ haønh ñoäng tích cöïc trong hieän taïi, tieán nhanh tôùi töông lai, sôùm bieán töông lai thaønh hieän thöïc sinh ñoäng. Ñoù cuõng chính laø tinh thaàn cuûa quan ñieåm “oân coá tri taân” - hoïc xöa ñeå bieát nay cuûa coå nhaân maø Chuû tòch Hoà Chí Minh raát taâm ñaéc. Chính Baùc Hoà cuõng ñaõ neâu moät taám göông saùng trong vieäc vaän duïng nhöõng tri thöùc lòch söû phuïc vuï söï nghieäp caùch maïng. Ngay töø naêm 1941, giöõa luùc chuû nghóa phaùt xít Ñöùc ñang laøm möa, laøm gioù beân trôøi AÂu vaø luõ giaëc luøn ñang vaãy vuøng trôøi AÙ, trong moät hang ñaù giöõa thaâm u nuùi röøng Paéc Boù, Ngöôøi ñaõ phaân tích vaø phaùn ñoaùn moät caùch heát söùc chính xaùc veà söï dieät vong taát yeáu cuûa beø luõ phaùt xít vaø xaùc ñònh thôøi cô cho coâng cuoäc giaûi phoùng cuûa daân toäc ñaõ tôùi gaàn. Trong cuoán Lòch söû nöôùc ta, Ngöôøi ñaõ tieân ñoaùn moät caùch chính xaùc - 45 söï nghieäp hoaøn thaønh. Moät daãn duï khaùc laø giöõa nhöõng ngaøy gian khoù 1965, khi ngöôøi Myõ tung nöûa trieäu quaân vaøo chieán tröôøng mieàn Nam nöôùc ta, ñieân cuoàng gaây chieán tranh phaù hoaïi baèng khoâng quaân ôû mieàn Baéc, taïo neân moät söï cheânh leäch baát lôïi cho ta veà löïc löôïng, baïn beø quoác teá cuõng laáy laøm aùi ngaïi khi nhöõng ñôn vò quaân giaûi phoùng cuûa ta trang bò thoâ sô thieáu thoán phaûi ñöông ñaàu vôùi moät ñoäi quaân ñöôïc xem laø tinh nhueä, thieän chieán nhaát Theá giôùi; theá nhöng Ñaûng ta vaãn khaúng ñònh “Myõ giaøu nhöng khoâng maïnh” vaø tin töôûng saâu saéc vaøo söùc maïnh chính nghóa cuûa chuùng ta, chaáp nhaän cuoäc ñuïng ñaàu thieáu caân söùc vôùi moät sieâu cöôøng quoác. Keát quaû laø, töø nhöõng traän ñaàu thaéng Myõ ôû Nuùi Thaønh - Quaûng Nam (26/5/1965), Vaïn Töôøng - Quaûng Ngaõi(18/8/1965)... vaø chung cuoäc keû “laám löng, traéng buïng” treân vuõ ñaøi chính laø “ngöôøi Khoång loà” töø beân kia bôø Ñaïi Taây döông tôùi. Tuy vaäy, cuõng caàn caûnh giaùc vôùi nhöõng suy dieãn thieáu caên cöù, nhöõng quy naïp hoà ñoà..., nhaát laø nhöõng keát luaän lieân quan tôùi truyeàn thoáng gia ñình, queâ höông cuûa caùc nhaân vaät lòch söû. Coù nhöõng nhaø söû hoïc ñaõ coá söùc chöùng minh Nguyeãn Traõi laø chaùu 7 ñôøi cuûa Ñònh quoác coâng Nguyeãn Baëc, vaø haäu dueä sau naøy cuûa oâng laø ñoàng chí Nguyeãn Vaên Cöø - Toång Bí thö cuûa Ñaûng... Truyeàn thoáng queâ höông, gia ñình laø quan troïng, song khoâng phaûi laø “baát bieán”, caøng khoâng theå phuû nhaän yù chí vöôn leân cuûa nhöõng ngöôøi töø taàng lôùp caàn lao. Lòch söû maõi ghi nhaän nhöõng coáng hieán cuûa Yeát Kieâu, Daõ Töôïng - nhöõng gia noâ cuûa Höng Ñaïo vöông Traàn Quoác Tuaán, cuûa ngöôøi ñan soït laøng Phuø Uûng Phaïm Nguõ Laõo trong caùc cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân-Moâng ôû theá kyû XIII. Baûn thaân doøng hoï Traàn cuõng xuaát thaân töø PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  11. Nhaäp moân Söû hoïc - 10 - nhöõng ngö daân voâ hoïc ôû vuøng Haûi AÁp (Thaùi Bình ngaøy nay), vaø ngay caû Thaùi sö Traàn Thuû Ñoä vaãn chöa bieát chöõ. Caùc vò vua Ñinh Tieân Hoaøng, Leâ Ñaïi Haønh... luùc thieáu thôøi cuõng chæ laø nhöõng ñöùa treû muïc ñoàng nôi thoân oå... Ngay hoâm nay, Vieän syõ Nguyeãn Vaên Hieäu cuõng xuaát thaân töø moät gia ñình ngheøo khoù... Traùi laïi, cuõng khoâng hieám caùc tröôøng hôïp cha oâng anh huøng caùi theá, chaùu con chæ laø moät luõ hö ñoán, moït nöôùc haïi daân... Töông töï, khoâng hieám nhöõng ngöôøi sinh ra treân cuøng moät maûnh ñaát, khi nhoû cuøng hoïc moät thaày... nhöng luùc lôùn leân hoï laïi raát khaùc nhau veà chí höôùng, thaäm chí laø keû thuø khoâng ñoäi trôøi chung (Phan Ñình Phuøng - Hoaøng Cao Khaûi, ...). 3.3. Chöùc naêng giaùo duïc: Ngay töø thuôû xa xöa, ngöôøi ta ñaõ bieát tôùi vai troø giaùo duïc to lôùn cuûa lòch söû. Töø raát laâu, ngöôøi phöông Taây ñaõ xem lòch söû laø coâ giaùo cuûa cuoäc soáng, laø boù ñuoác soi ñöôøng tôùi töông lai, keû naøo hoâm nay baén vaøo quaù khöù moät phaùt suùng luïc, töông lai seõ traû lôøi baèng moät loaït ñaïi baùc... ÔÛ Trung Quoác, ngöôøi ta cuõng noùi - oân coá nhi tri taân, khaû dó vi sö hyõ - nhaéc xöa ñeå hieåu nay, chaúng ñaùng laøm thaày (thieân haï) sao ?... Caùc baäc vua chuùa, ñeá vöông phöông Ñoâng raát chuù troïng ñeán vaán ñeà naøy. Vieäc ñaøo taïo quan laïi ñeå trò nöôùc, an daân chuû yeáu baèng nhöõng tri thöùc lòch söû (naáu söû, soâi kinh) laáy nhöõng phöông chaâm xöû theá cuûa ngöôøi xöa maø khuoân maãu cho haønh söï hieän taïi (xem Thieân ñoâ chieáu cuûa Lyù Thaùi Toå)... Baøi hoïc töø lòch söû khoâng phaûi bao giôø cuõng thuoäc veà quaù khöù. Coøn nhôù nhöõng naêm chieán tranh choáng Myõ aùc lieät, ñaõ coù nhöõng caùn boä cao caáp tìm caùch göûi con sang hoïc taäp ôû Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN Trung- Ñoâng AÂu, Baùc Hoà noùi vôùi hoï: Ngaøy xöa caùc con cuûa Höng Ñaïo vöông ñeàu laø nhöõng vò töôùng lónh caàm quaân xoâng pha traän tieàn gieát giaëc, nay caùc chuù cuõng phaûi laøm theá naøo ñeå nhaân daân caû nöôùc troâng vaøo[1]. Roõ raøng hoïc taäp laø quan troïng, song ñoù khoâng phaûi laø ñaëc quyeàn cuûa moät soá hay nhoùm ngöôøi, nhaát laø trong boái caûnh ñaát nöôùc coù giaëc ngoaïi xaâm. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ngaøy nay, taïi caùc tröôøng hoïc treân Theá giôùi, lòch söû laø moân hoïc baét buoäc vôùi moïi caáp hoïc, nhaát laø lòch söû cuûa chính _____________ [1]. Theo lôøi keå cuûa GS. Traàn Quoác Vöôïng, thaùng 9/1998 taïi Ñaïi hoïc Ñaø Laït. quoác gia ñoù. Ñieàu laøm ngöôøi ta quan ngaïi, chính laø nhöõng bieåu hieän cuûa “beänh muø maøu” tröôùc lòch söû ôû moät boä phaän khoâng nhoû thanh-thieáu nieân hoâm nay[1]. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  12. Nhaäp moân Söû hoïc - 11 - Tri thöùc lòch söû goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc boài döôõng loøng yeâu nöôùc vaø hoaøn thieän nhaân caùch, ñem laïi cho moãi ngöôøi nieàm töï haøo chính ñaùng veà truyeàn thoáng veû vang, veà nhöõng trang söû haøo huøng cuûa cha oâng vaø hoï seõ soáng xöùng ñaùng hôn ñeå khoâng hoå theïn laø haäu dueä cuûa tieàn nhaân. ÔÛ phöông dieän naøy, cuøng vôùi khoa hoïc lòch söû - coá nhieân, coøn coù caùc lónh vöïc khaùc nhö vaên hoïc-ngheä thuaät. Tuy nhieân, caùc saùng taùc vaên hoïc-ngheä thuaät laø nhöõng hình töôïng ngheä thuaät ñöôïc hö caáu (ñieån hình hoùa) bôûi caùc nhaø vaên, nhaø thô, hoïa syõ, taïc töôïng... nghóa laø hieän thöïc ñaõ ñöôïc nhaøo naën laïi theo quan nieäm thaåm myõ cuûa ngöôùi saùng taùc; noù coù nhieàu öu ñieåm (caùi xaáu coù theå ñöôïc ñaåy leân tôùi möùc cuøng cöïc, caùi toát coù theå ñaït tôùi ñoä hoaøn myõ...) neân gaây neân ñöôïc nhöõng aán töôïng maïnh meõ tôùi ngöôøi thöôûng thöùc; song duø sao noù vaãn khoâng phaûi laø thöïc 100% vaø ngöôøi ta vaãn coù quyeàn hoaøi nghi (OÂi daøo ! Nhaø vaên noùi laùo, nhaø baùo noùi xieân... Tin theá quaùi naøo ñöôïc !...). Traùi laïi, hình töôïng cuûa lòch söû ñöa ra laø nhöõng “ngöôøi thöïc, vieäc thöïc”... cho neân noù coù tính thuyeát phuïc raát cao. Sinh thôøi, Baùc Hoà ñaõ neâu moät taám göông saùng veà vieäc söû duïng nhöõng baøi hoïc lòch söû ñeå giaùo duïc caùn boä caùch maïng; vaø khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ngay caû luùc caùch maïng coøn trong buoåi tröùng nöôùc, taïi Paéc Poù - Cao Baèng, Ngöôøi ñaõ vieát cuoán Lòch söû nöôùc ta theo loái dieãn ca ñeå moïi ngöôøi deã thuoäc, deã nhôù; cuõng nhö dòch Lòch söû Ñaûng coäng saûn Lieân Xoâ” ra tieáng Vieät (Baøn ñaù choâng cheânh dòch söû Ñaûng)... Baûn thaân cuoán “Ñöôøng caùch meänh” (ñöôïc bieân soaïn treân cô sôû caùc baøi giaûng cuûa trong caùc khoùa huaán luyeän cuûa Vieät Nam thanh nieân caùch maïng ñoàng chí hoäi trong nhöõng naêm 1925-27), cuõng mang naëng phong vò vaø phöông phaùp cuûa söû hoïc (Caùch maïng laø gì ? Treân Theá giôùi coù bao nhieâu loaïi caùch maïng ? Taám göông cuûa caùch maïng Vieät Nam laø cuoäc caùch maïng naøo ? ...) 3.4. Töông öùng vôùi caùc chöùc naêng neâu treân, khoa hoïc lòch söû coù nhöõng nhieäm vuï sau ñaây: - Nghieân cöùu laøm saùng toû nhöõng vaán ñeà trong quaù khöù cuûa lòch söû nhaân loaïi vaø lòch söû daân toäc, nhaát laø nhöõng vaán ñeà lieân quan maät thieát vaø phuïc vuï thieát thöïc cho cuoäc soáng hoâm nay. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi caùc nhaø söû hoïc vöøa ___________________ [2]. Keát quaû ñieåm thi moân Lòch söû trong kyø thi tuyeån sinh vaøo caùc tröôøng Ñaïi hoïc, Cao ñaúng vaø THCN 7/2005 vöøa qua laøm cho dö luaän heát söùc baøng hoaøng. Trong toång soá 23.588 thí sinh thi khoá C vaøo 4 tröôøng ÑHSP Haø Noäi, ÑHSP TP.Hoà Chí Minh, ÑH Ñaø Laït, ÑH Sö phaïm Ñoàng Thaùp, ñaõ coù tôùi 13.820 thí sinh coù ñieåm PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  13. Nhaäp moân Söû hoïc - 12 - moân söû töø 1 trôû xuoáng (58,5%), ngöôïc lai, chæ coù 2.296 thí sinh ñaït ñieåm moân Söû töø 5 ñieåm trôû leân (9,73%). phaûi lao ñoäng mieät maøi trong “cuoäc haønh trình ñi ngöôïc thôøi gian” ñaày gian khoå, vuõ tranh cho mình ñuû nhöõng “phöông tieän” caàn thieát, vöøa phaûi daán thaân vaøo cuoäc soáng soâi ñoäng haøng ngaøy ñeå tìm ra ñöôïc moái quan heä giöõa quaù khöù - hieän taïi vôùi töông lai. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø haàu nhö khoâng coù “thaàn ñoàng” trong söû hoïc. Ñeå trôû thaønh moät nhaø söû hoïc thöïc thuï, ñoøi hoûi moät khoaûng thôøi gian tích luõy tri thöùc khaù daøi, vaø do vaäy, “chaân dung” cuûa caùc nhaø söû hoïc thöôøng laø nhöõng ngöôøi toùc baïc hay noùi nhö moät nhaø söû hoïc Hoa Kyø, ngöôøi ta khoâng theå trôû thaønh moät nhaø söû hoïc tröôùc tuoåi 35. - Khai thaùc, giôùi thieäu, phoå bieán tuyeân truyeàn nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc lòch söû nhaèm muïc ñích naâng cao nhaän thöùc, hieåu bieát veà lòch söû trong nhaân daân, ñem laïi cho hoï nieàm töï haøo chính ñaùng veà nhöõng thaønh töïu cuûa nhaân loaïi, truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc. Coá Toång bí thö BCH TÖ Ñaûng Leâ Duaån noùi raát chí lyù - daïy söû khoâng phaûi laø khaéc saâu vaøo ñaàu oùc hoïc sinh nhöõng naêm thaùng söï kieän khoâ khan, maø laø phaûi khaéc saâu vaøo hoï nhöõng tình caûm caùch maïng, yù chí dôøi non laáp bieån... Khi coøn soáng, Baùc Hoà cuõng ñaõ daïy: “Daân ta phaûi bieát söû ta, cho töôøng goác tích nöôùc nhaø Vieät Nam” hay “ñem lòch söû caùc nöôùc laøm göông cho ta soi”... Vaán ñeà caøng noùng hoåi tính thôøi söï khi maø hoâm nay, do taùc ñoäng maët traùi cuûa cô cheá thò tröôøng, moät boä phaän khoâng nhoû trong lôùp treû ñaõ toû ra hôø höõng, thaäm chí xoay löng vôùi quaù khöù. Loãi naøy khoâng chæ baét gaëp ôû hoïc sinh, maø thaäm chí caû ôû khoâng ít nhöõng giaùo vieân daïy söû ôû caùc caáp hoïc khaùc nhau: hoï chaúng nhöõng toû ra raát “lô-tô- mô” veà kieán thöùc maø coøn bieán giôø söû thaønh “moät cuoäc tra taán” daõ man theá heä treû baèng nhöõng naêm thaùng, nhöõng söï kieän rôøi raïc, khoâ khan. Beân caïnh ñoù, khoâng theå khoâng ñeà caäp tôùi tình traïng khoâng ít caùc nhaø hoaït ñoäng ngheä thuaät khi khai thaùc caùc ñeà taøi lòch söû ñaõ khoâng ngaàn ngaïi “ngoài xoåm” leân lòch söû : Ngöôøi ta toû ra “phoùng khoaùng” xuyeân taïc töø noäi dung, chuû ñeà tö töôûng cho ñeán caû phuïc trang, ñaïo cuï, caûnh trí... Trong caùc vôû cheøo cuûa Taøo Maït vieát kòch baûn nhö Nguyeân Phi YÛ Lan, Toâ Hieán Thaønh choïn ngöôøi hieàn... caùc nhaân vaät lòch söû ñaõ mang nhöõng “lyù lòch” khaùc haún: Leâ Vaên Thònh caáu keát vôùi giaëc möu ñoà baùn nöôùc, Hoaøng haäu Thöôïng Döông dung tuùng cho chaùu laø Döông Ñình Baûo ñuïc khoeùt daân laønh... Tai haïi hôn, caùc vôû cheøo naøy coøn ñöôïc chuyeån theå sang caùc theå loaïi saân khaáu khaùc nhö caûi löông, tuoàng... vaø ñöôïc coâng dieãn roäng raõi cuõng nhö phaùt treân soùng truyeàn hình, ñöa laïi cho quaàn chuùng nhöõng thoâng tin leäch laïc veà lòch söû. Coøn veà phuïc trang, ñaïo cuï thì caøng “loaïn xò ngaäu”: Lyù Thöôøng Kieät raâu daøi ba boán chuïc phaân vaø raát “tòch cöïc” vuoát raâu trong khi dieãn (treân thöïc teá, oâng voán laø hoaïn quan thì laøm gì coù raâu maø vuoát). Caùc vua Huøng cuõng nhö caùc vua quan, hoaøng phi, hoaøng haäu caùc PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  14. Nhaäp moân Söû hoïc - 13 - trieàu Ngoâ, Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn... cuõng loäng laãy trong nhöõng boä trieàu phuïc maø daãu ngay caû caùc vua trieàu Nguyeãn naèm mô cuõng chöa daùm nghó tôùi. Thaùi haäu Döông Vaên Nga, Nguyeân phi YÛ Lan khoâng ngaïi ñoäi muõ cuûa Nam Phöông hoaøng haäu (?). Trang phuïc cuûa caùc daân toäc thieåu soá treân saân khaáu thì tình hình caøng “vui veû” gaáp boäi: Coâ gaùi Ba na khoâng neà haø trong boä xieâm y cuûa sôn nöõ Thaùi hay Meøo, chaøng trai xöù Möôøng cuõng saün saøng xoay löng vôùi phuïc trang cuûa daân toäc mình ñeå ñoùng khoá theo kieåu EÂ-ñeâ, Mnoâng... Thaäm chí, khoâng hieám tröôøng hôïp ngöôøi ta coøn aên vaän theo loái maø khoâng heà coù ôû baát kyø moät toäc ngöôøi naøo treân haønh tinh cuûa chuùng ta. Xem caùc boä phim cuûa Trung Quoác daøn döïng veà ñeà taøi lòch söû, ngoù laïi phim aûnh hay saân khaáu nöôùc nhaø, haún nhöõng ngöôøi coù taâm huyeát khoâng theå caàm loøng. Ñaønh raèng, ngheä thuaät laø caùch ñieäu, song noù khoâng ñöôïc vöôït quaù xa caùi neàn hieän thöïc. Raát may, laø caùc khaùn giaû Vieät Nam khoâng ñeán noãi quaù ö khoù tính (!). PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  15. Nhaäp moân Söû hoïc - 14 - 4. Caùc chuyeân ngaønh cuûa khoa hoïc lòch söû Trong gia ñình cuûa khoa hoïc lòch söû, vôùi muïc ñích taêng cöôøng tính chaân xaùc cuûa caùc quaù trình nhaän thöùc lòch söû quaù khöù, caên cöù vaøo chuû yeáu vaøo ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå, ngöôøi ta ñaõ phaân chia ra moät soá lónh vöïc chuyeân bieät nhö khaûo coå hoïc, daân toäc hoïc, söû hoïc, tö lieäu hoïc (vaên baûn hoïc, coå töï hoïc...), coå tieàn hoïc, coå nhaân hoïc, ñòa danh hoïc... Theo ñaø phaùt trieån chung cuûa khoa hoïc, ngaøy caøng xuaát hieän treân bôø “ke” cuûa caùc ngaønh khoa hoïc gaàn nhau coù theâm nhöõng lónh vöïc nghieân cöùu môùi theo höôùng lieân ngaønh, ña ngaønh vaø chuyeân ngaønh nhö Ñòa lyù hoïc - Lòch söû, Ngöõ aâm hoïc -Lòch söû,... Khaûo coå hoïc (Archeùology) laø moät lónh vöïc nghieân cöùu chuyeân bieät cuûa lòch söû. Ñoái töôïng chuû yeáu cuûa lónh vöïc vöïc nghieân cöùu naøy laø caùc hieän vaät khai quaät ñöôïc töø loøng ñaát (do vaäy maø ngöôøi ta goïi vui caùc nhaø khaûo coå laø nhöõng “söû gia ñöôïc trang bò cuoác xeûng”). Nhôø coù khoa khaûo coå hoïc maø nhieàu vaán ñeà thuoäc veà thôøi kyø tieàn söû, sô söû - nhöõng giai ñoaïn vaãn chæ thaáp thoaùng trong huyeàn thoaïi, ñaõ ñöôïc laøm saùng toû. Boùng ñeâm môø mòt cuûa nhöõng thôøi kyø con ngöôøi chöa coù chöõ vieát ñaõ ñöôïc töøng böôùc veùn leân. ÔÛ nöôùc ta, ngaønh khoa hoïc naøy ra ñôøi töø ñaàu theá kyû vôùi teân tuoåi cuûa chò em baø M. Coâlani (phaùt hieän caùc di chæ thuoäc vaên hoùa Sa Huyønh, Hoøa Bình...), F. Heger - nhaø ñoàng coå hoïc ngöôøi AÙo... vaø tieáp ñoù laø nhöõng nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Vieät nhö caùc vò GS Haø Vaên Taán, Traàn Quoác Vöôïng, Dieäp Ñình Hoa, Nguyeãn Duy Hinh... nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc ñaøo taïo tröïc tieáp bôûi nhaø khaûo coå hoïc Xoâ vieát Boâricoápxki vaø ñaõ coù coâng khoâng nhoû trong vieäc ñöa caû moät giai ñoaïn bình minh cuûa lòch söû daân toäc töø huyeàn söû thaønh hieän thöïc - thôøi kyø Huøng Vöông, cuõng nhö khaùm phaù ra haøng loaït di tích thuoäc vaên hoùa ñaù cuõ nhö nuùi Ñoï, Daàu Daây, OÁc eo... (gaàn ñaây laø khaûo coå hoïc döôùi nöôùc). Daân toäc hoïc (Ethnography/Ethnology)[1] laïi nghieân cöùu lòch söû töø moät goùc ñoä khaùc - vaên hoùa toäc ngöôøi, vaø do vaäy, phöông phaùp nghieân cöùu ñaëc tröng nhaát cuûa caùc nhaø nghieân cöùu thuoäc lónh vöïc naøy laø ñieàn daõ daân toäc hoïc. GS. Nguyeãn Khaéc Tuïng ñaõ dieãn ñaït moät caùch hình aûnh laø söû hoïc môùi chæ ñem laïi cho lòch söû nhöõng boä xöông khoâ khan, coøn daân toäc hoïc ñaõ theâm da, ñaép thòt, goùp phaàn laøm hoàng haøo, töôi thaém göông maët cuûa lòch söû Söû hoïc nghieân cöùu quaù khöù nhaân loaïi döïa chuû yeáu treân nhöõng nguoàn taøi lieäu thö tòch - caùc nguoàn söû lieäu thaønh vaên. Do vaäy, ñeå ñaùnh giaù moät caùch chaân xaùc caùc nguoàn taøi lieäu, söû hoïc phaûi tieán haønh caùc khaâu xöû lyù, xaùc minh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  16. Nhaäp moân Söû hoïc - 15 - vaên baûn heát söùc coâng phu tyû myû. Lónh vöïc nghieân cöùu chuyeân bieät naøy goïi laø vaên baûn hoïc hay baûn baûn hoïc (kritique de tests). Ñaây laø moät coâng vieäc heát söùc caáp thieát, bôûi söû lieäu laø nguyeân lieäu xaây döïng neân toaø laâu ñaøi lòch söû. Nguyeân lieäu khoâng toát, “toaø laâu ñaøi” ñoù khoù loøng ñöùng vöõng. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, ngöôøi ta phaûi thaåm ñònh vaên baûn veà nieân ñaïi ra ñôøi, taùc giaû cuûa noù thoâng qua xaùc ñònh phong caùch, veà chaát lieäu giaáy... nhaèm traùnh caùc nguoàn söû lieäu “dôûm”. Chaúng haïn cuoán “Binh thö yeáu löôïc” coù theå xem laø cuûa Traàn Quoác Tuaán ñöôïc khoâng, khi trong ñoù coù ñoaïn vieát: “Vöøa quaân Taây Sôn vaøo Thaêng long...”; hoaëc doøng chöõ khaéc treân pho töôïng chuøa Boäc maø Nguyeãn Duy Hinh neâu leân laø coù cô sôû (Bính Ngoï taïo Quang Trung töôïng)... Ngay nhö caùc saùng taùc cuûa Seách pia laø cuûa ngöôøi sau naøy cheùp laïi vì nguyeân taùc ñaõ bò thieâu truïi sau moät traän hoûa hoaïn. Laïi coù caû nhöõng lónh vöïc chuyeân bieät trong nghieân cöùu veà vaên töï coå ngöôøi ta goïi laø coå töï hoïc hay nghieân cöùu veà caùc vaên baûn khaéc treân ñaù, treân kim loaïi vôùi teân goïi laø minh vaên hoïc (do chöõ minh coù nghóa laø “khaéc”), thaäm chí laø nghieân cöùu töï daïng cuûa töøng ngöôøi vieát (ÔÛ Trung Quoác coù moät lónh vöïc ngheä thuaät taïo hình baèng chöõ vieát ñöôïc goïi laø “thö phaùp hoïc” hoaëc do chöõ cuûa K. Maùc raát khoù ñoïc, sinh thôøi chæ coù F. Aêng ghen, vôï vaø caùc con cuûa oâng môùi ñoïc noåi, veà sau ngöôøi ta phaûi thaønh laäp moät tieåu ban ñeå ñoïc caùc vaên baûn do oâng ñeå laïi). Ñòa danh hoïc laø moät lónh vöïc chuyeân nghieân cöùu veà teân ñaát vôùi nhöõng quy luaät hình thaønh vaø quaù trình vaän ñoäng cuûa noù. Ñeå coù theå laøm saùng toû caùc ñòa danh coå ñaõ môø nghóa, ngöôøi ta phaûi söû duïng keát quaû nghieân cöùu cuûa chuyeân ngaønh ngöõ aâm hoïc-lòch söû. Chaúng haïn, caùc töø chæ teân soâng coå ñaïi ôû Ñoâng Nam _____________ [1]. Gaàn ñaây, nhieàu nhaø daân toäc Vieät Nam chuû tröông ñoåi teân lónh vöïc naøy thaønh moät ngaønh khoa hoïc ñoäc laäp vaø ñoåi teân thaønh Nhaân hoïc (Anthropology) vaø taùch thaønh moät ngaønh ñaøo taïo rieâng, bình ñaúng vôùi khoa Lòch söû. Theo ñoù, Daân toäc hoïc chæ töông ñöông vôùi Nhaân hoïc vaên hoùa -xaõ hoäi (Socio-Cultural Anthropology). AÙ ñeàu coù lieân quan vôùi nhau (kroâng, Naäm khoûng, Meâ coâng, giang...). Ñòa danh coå loa, caùc teân rieâng nhö Huøng Vöông; boà chính, phuï ñaïo... (Coå Loa, Chaï Chuû, Keû Luõ, Khaû Luõ...; Huøng Vöông coù leân quan tôùi caùc töø nhö phoø khun, lang cun...; Ñòa danh...). Söï thay ñoåi ñòa danh qua caùc ñôøi cuõng ñeå laïi nhöõng daáu aán lòch söû nhö Thuaän Hoùa → Hueá, Vónh Doanh → Vinh, Saøi Coân (Taây Coáng) → Saøi Goøn → Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ñaïi La → Toáng Bình → Thaêng Long → Ñoâng Ñoâ → Haø Noäi, Vuõng Quyùt → Dung Quaát, Phanduranga → Phan rang, Cöûa Haøn → Touran → Ñaø Naüng, Ñaø Laït... Nguyeân nhaân coù PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  17. Nhaäp moân Söû hoïc - 16 - theå do ñoïc treäch aâm, coù theå do kieâng teân do huùy kî (Thanh Giang → Thanh Chöông, Cao Bình → Cao Baèng, Ñoàng Hôùi → Ñoäng Haûi,...) Maët khaùc, nhö treân ñaõ noùi, moät xu höôùng trong söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc trong maáy thaäp kyû trôû laïi ñaây laø söï xuaát hieän nhöõng ngaønh khoa hoïc mùi treân cô sôû moät soá ngaønh khoa hoïc keà caän. Khoa hoïc lòch söû cuõng khoâng naèm ngoaøi xu höôùng chung ñoù. Coù theå keå ra ñaây moät soá lónh vöïc môùi nhö AÂm nhaïc - Daân toäc hoïc, Ñòa lyù hoïc - Lòch söû, Ngöõ aâm hoïc-Lòch söû.... PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  18. Nhaäp moân Söû hoïc - 17 - 5. Vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc (Moái quan heä giöõa lòch söû vaø caùc ngaønh khoa hoïc khaùc) Ngaøy nay, moät ñaëc tröng vaø ñoàng thôøi cuõng laø xu höôùng noåi troäi trong söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc laø söï ñan xen giöõa caùc lónh vöïc nghieân cöùu (thöôøng goïi laø xu höôùng nghieân cöùu lieân ngaønh hay xuyeân ngaønh. Muïc ñích cuûa vieäc taêng cöôøng söï hôïp taùc gaén boù giöõa caùc ngaønh khoa hoïc vôùi nhau laø nhaèm naâng cao chaát löôïng cuûa caùc ngaønh khoa hoïc cuï theå. * Moái quan heä giöõa lòch söû vôùi caùc ngaønh khoa hoïc thuoäc chuû nghóa Maùc-Leânin nhö Chuû nghóa duy vaät lòch söû, Kinh teá-chính trò hoïc, Chuû nghóa coäng saûn khoa hoïc, Lòch söû phong traøo coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá. Caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin ñaõ ñöa khoa hoïc lòch söû trôû thaønh moät ngaønh khoa hoïc thöïc thuï, ñöa lónh vöïc khoa hoïc naøy thoaùt ra khoûi nhöõng bieán coá ngaãu nhieân vaän ñoäng theo nhöõng nguyeân lyù dòch hoïc (lyù, khí,vaän soá...) hay tuøy thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa caùc vó nhaân...(neáu muõi cuûa naøng Cleâoâpaùt cao hôn 1 mm thì chaâu AÂu seõ bieán ñoåi theo moät höôùng khaùc hoaëc neáu Napoleon khoâng bò cuùm thì traùi ñaát naøy seõ ñi ñeán ñaâu ?...) cuûa söû hoïc tö saûn thaønh nhöõng quaù trình vaän ñoäng dieãn ra theo quy luaät. Töø nhöõng tri thöùc mang tính ngaãu nhieân. Trong moái quan heä giöõa khoa hoïc lòch söû vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû thì chuû nghóa duy vaät lòch söû thieân veà caùc quy luaät chung mang tính phoå bieán, toaøn nhaân loaïi (quy luaät veà söï töông hôïp giöõa trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vôùi quan heä saûn xuaát, quy luaät veà ñaáu tranh giai caáp...); coøn khoa hoïc lòch söû chuù troïng vaøo vieäc tìm ra nhöõng quy luaät ñaëc thuø, nhöõng quy luaät lieân quan tôùi töøng lónh vöïc cuï theå cuûa ñôøi soáng kinh teá-xaõ hoäi hay laø nhöõng bieåu hieän cuûa quy luaät chung vôùi töøng khu vöïc hay quoác gia cuï theå. Ñaây laø moái quan heä giöõa caùi chung vôùi caùi rieâng, giöõa caùi phoå quaùt vôùi caùi cuï theå. Treân thöïc teá, khoâng coù caùi chung naèm ngoaøi caùi rieâng, maø phaûi thoâng qua caùi rieâng ñeå theå hieän. Nhaän thöùc moái quan heä naøy, ñoøi hoûi ngöôøi laøm söû tröôùc heát phaûi naém vöõng nhöõng quy luaät cuûa chuû nghóa Maùc - Leâ nin, ñoàng thôøi phaûi khoâng ngöøng boå sung theâm baèng nhöõng bieåu hieän phong phuù, sinh ñoäng cuûa lòch söû; hay noùi moät caùch hình aûnh, chuû nghóa duy vaät lòch söû chæ môùi ñem laïi cho chuùng ta caùi söôøn cuûa lòch söû, coøn nhaø söû hoïc phaûi theâm da, ñaép thòt laøm hoàng haøo göông maët cuûa lòch söû. Coù theå xem taùc phaåm Baùo caùo veà Baéc kyø, Trung kyø vaø Nam kyø[1] cuûa Nguyeãn Aùi Quoác (1924) laø moät ví duï tieâu bieåu veà phöông dieän naøy. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  19. Nhaäp moân Söû hoïc - 18 - Trong taùc phaåm naøy, ngay ôû doøng môû ñaàu, taùc giaû ñaõ vieát:“Cuoäc ñaáu tranh giai caáp khoâng dieãn ra gioáng nhö ôû phöông Taây...” vaø “nhöõng keû ôû ñoù coi laø ñaïi ñòa chuû thì chæ laø nhöõng teân luøn tòt beân caïnh nhöõng ngöôøi truøng teân vôùi hoï ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ...”. Vaø Ngöôøi coøn noùi roäng ra: “Xaõ hoäi AÁn Ñoä - China - vaø toâi coù theå noùi: AÁn Ñoä hay Trung Quoác veà maët caáu truùc kinh teá, khoâng gioáng caùc xaõ hoäi phöông Taây thôøi Trung coå, cuõng nhö thôøi caän ñaïi, vaø ñaáu tranh giai caáp ôû ñoù khoâng quyeát lieät nhö ôû ñaây...” “duø sao cuõng khoâng theå caám boå sung “cô sôû lòch söû” cuûa chuû nghóa Maùc baèng caùch ñöa theâm vaøo ñoù nhöõng tö lieäu maø Maùc ôû thôøi mình khoâng theå coù ñöôïc... Maùc ñaõ xaây döïng hoïc thuyeát cuûa mình treân moät trieát lyù nhaát ñònh cuûa lòch söû, nhöng lòch söû naøo ? Lòch söû chaâu AÂu. Maø chaâu AÂu laø gì ? Ñoù chöa phaûi laø toaøn theå nhaân loaïi... Maùc cho ta bieát raèng söï tieán trieån cuûa caùc xaõ hoäi traûi qua 3 giai ñoaïn: cheá ñoä noâ leä, cheá ñoä noâng noâ, cheá ñoä tö baûn... Chuùng ta phaûi coi chöøng ! Caùc daân toäc Vieãn Ñoâng coù traûi qua hai giai ñoaïn ñaàu khoâng ? ... Xem xeùt laïi chuû nghóa Maùc veà cô sôû lòch söû cuûa noù, cuûng coá baèng daân toäc hoïc caùc nöôùc phöông Ñoâng...[1]. Maët khaùc, chính hoïc thuyeát veà caùc hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi cuûa chuû nghóa duy vaät lòch söû ñaõ cung caáp cho khoa hoïc lòch söû moät heä thoáng tieâu chí khaû dó coù theå tieán haønh phaân kyø lòch söû moät caùch khaùch quan, khoa hoïc, phaûn aùnh ñuùng böùc tranh vaän ñoäng cuûa lòch söû toaøn nhaân loaïi. ____________ [1],[2]. Xem: Hoà Chí Minh. Toaøn taäp. T. 1, NXB Chính trò Quoác gia, H., 1995, In laàn thöù 2. tr.464-465; tr.464-465. * Moái quan heä giöõa lòch söû Theá giôùi vaø lòch söû khu vöïc, cuûa caùc quoác gia, daân toäc vaø caùc ñòa phöông. Ñeán löôït mình, boä moân lòch söû Theá giôùi laïi nhaèm laøm saùng toû nhöõng quy luaät chung trong söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa toaøn nhaân loaïi, coøn lòch söû khu vöïc, cuûa caùc quoác gia, daân toäc vaø caùc ñòa phöông laïi laø söï cuï theå hoùa nhöõng quy luaät chung ñoù ñeå laøm phong phuù hôn söï vaän ñoäng ña daïng cuûa lòch söû Theá giôùi. Moái quan heä naøy cuõng coù theå xem nhö moái quan heä giöõa caùi chung vôùi caùi rieâng, caùi ñaëc thuø, caùi cuï theå. Nhöõng phöông dieän naøy cuõng coù moái quan heä töông hoã, boå sung thuùc ñaåy laãn nhau. Caøng naém chaéc lòch söû Theá giôùi, caøng hieåu moät caùch saâu saéc lòch söû söû khu vöïc, lòch söû ñòa phöông vaø ngöôïc laïi. * Moái quan heä giöõa lòch söû vôùi caùc ngaønh khoa hoïc Ngöõ vaên Ngöôøi xöa thöôøng noùi “vaên söû baát phaân” laø nhaán maïnh moái quan heä maùu thòt giöõa caùc lónh vöïc nhaän thöùc naøy. Vaên hoïc cuõng chính laø söï phaûn aùnh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
  20. Nhaäp moân Söû hoïc - 19 - hieän thöïc thoâng qua moät hình thöùc dieãn ñaït khaùc. Daãu raèng, ñaëc tröng noåi baät cuûa vaên hoïc laø hö caáu, song vaãn coù theå nhaän ra söï thöïc lòch söû ñaèng sau nhöõng saùng taùc vaên hoïc. Ngöôøi saùng taùc vaên hoïc duø coù khaû naêng töôûng töôïng taøi gioûi, laõng maõn, bay boång tôùi ñaâu cuõng khoâng theå thoaùt ra khoûi hieän thöïc maø anh ta soáng (keå caû nhöõng nhaø vaên goïi laø “vieãn töôûng”). Thieân cung (Ñieän Linh tieâu) cuûa Ngoïc hoaøng ñaïi ñeá trong Taây du kyù chaúng qua laø söï “naâng” cao cung ñình cuûa caùc hoaøng ñeá Trung Hoa leân moät taàng môùi so vôùi maët ñaát. Caùc theå loaïi tieåu thuyeát lòch söû nhö Ñoâng Chu lieät quoác hay Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí... thì coù tôùi “baûy thöïc ba hö”. Nhöõng saùng taùc vaên hoïc daân gian cuõng chöùa ñöïng trong ñoù coát loõi cuûa lòch söû (chuyeän Sôn Tinh-Thuûy Tinh, Thaùnh Gioùng, Iliaùt-OÂñixeâ... Ngay caû nhöõng saùng taùc ngheä thuaät nhö nhöõng ca khuùc cuûa moät thôøi choáng Phaùp, khaùng Myõ haøo huøng cuûa daân toäc cuõng ñeå laïi nhöõng aâm höôûng raát lôùn cuûa thôøi ñaïi. Trong caùc khoa hoïc Ngöõ vaên, ngaønh vaên hoïc daân gian hay fonklore noùi chung coù moái quan heä ñaëc vôùi vôùi vieäc nghieân cöùu coå söû, nhaát laø caùc maûng huyeàn thoaïi, coå tích. Thôøi kyø Huøng Vöông ñaõ luøi saâu vaøo quaù vaõng vaø chæ ñoïng laïi baèng nhöõng doøng heát söùc sô löôïc trong caùc boä bieân nieân söû Trung Hoa cheùp sau naøy; song chính moät phaàn nhôø vaøo söï hoã trôï cuûa caùc huyeàn thoaïi veà caùc vua Huøng (caùc chuyeän Quaû döa haáu, Sôn Tinh Thuûy Tinh, Tieân Dung-Chöû Ñoàng töû, Thaùnh Gioùng, An Döông vöông...) maø ñaõ ñem laïi cho caùc nhaø söû hoïc khoâng ít nhöõng thoâng tin quyù baùu ñeå hình thaønh neân nhöõng giaû thuyeát laøm vieäc, bôûi neáu gaït boû, boùc ñi nhöõng tình tieát hoang ñöôøng, kyø aûo vaãn coù theå nhaän ra beân trong nhöõng huyeàn tích ñoù nhöõng caùi nhaân lòch söû. Moät ñieàu caàn ñaëc bieät löu yù laø phaûi tænh taùo ñeå phaân bieät giöõa fonklore vôùi faklore (chuyeän daân gian “dôûm” kieåu söï tích Hoà Than thôû ôû Ñaø Laït [1] ...). Moät lónh vöïc khoa hoïc ngöõ vaên khaùc cuõng coù moái quan heä gaén boù ñaëc bieät vôùi khoa hoïc lòch söû laø chuyeân ngaønh Ngoân ngöõ hoïc noùi chung vaø Ngöõ aâm hoïc lòch söû noùi rieâng. Ngaøy nay chuùng ta coù theå nhanh choùng xaùc ñònh ngoân ngöõ cuûa moät toäc ngöôøi laï baèng caùch ñoái chieáu vôùi moät baûng danh muïc 300 töø cô baûn lieân quan tôùi caùc hieän töôïng töï nhieân, caùc boä phaän cô theå, caùc hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu vaø heä thoáng thaân toäc... Töông töï, nhôø vaøo caùc thaønh töïu cuûa Ngöõ aâm hoïc lòch söû maø ngöôøi ta nhaän ra ñöôïc, giaûi maõ ñöôïc khoâng ít nhöõng teân tuoåi, ñòa danh coå xöa nhôø söï trôï giuùp cuûa chính chuyeân ngaønh nghieân cöùu naøy. Chaúng haïn, ta coù theå hieåu töôùc hieäu cuûa caùc vua Huøng cuøng caùc quan chöùc thôøi ñoù (phuï ñaïo, boà chính...) baèng caùc quy luaät PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2