Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán cho trẻ (Dùng cho hệ đào tạo từ xa – ngành GD Mầm non): Phần 2

Chia sẻ: Lê Thị Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:34

Thêm vào BST

Báo xấu

384
lượt xem 72
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán cho trẻ (Dùng cho hệ đào tạo từ xa – ngành GD Mầm non) trình bày các nội dung: Tổ chức việc hình thành biểu tượng ban đầu về kích thước vật thể cho trẻ mầm non; tổ chức việc hình thành biểu tượng ban đầu về hình dạng vật thể cho trẻ mầm non; tổ chức hình thành biểu tượng về định hướng không gian cho trẻ mầm non; tổ chức hình thành biểu tượng về định hướng thời gian cho trẻ mầm non.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp hình thành biểu tượng toán cho trẻ (Dùng cho hệ đào tạo từ xa – ngành GD Mầm non): Phần 2

Chương VI Tổ chức việc hình thành biểu tượng ban đầu về kích thước vật thể cho trẻ mầm non I. Khái niệm về kích thước. 1. Kích thước là một khái niệm toán học dùng để chỉ độ lớn, độ dài, dung tích, thể tích, diện tích… của đối tượng. Nói đến đồ lớn là nói đến độ To Nhỏ. Nói đến đồ dài là nói đến chiều dài, chiều rộng, chiều cao. Nói đến diện tích là phần mà vật chiếm chỗ trên mặt phẳng. Nói đến thể tích là phần vật chiếm chỗ trong không gian 3 chiều. Nói đến dung tích là phần vật chứa được vật khác. 2. Để phân biệt chiều dài, chiều rộng, chiều cao cần dựa vào các dấu hiệu sau: Nếu vật dắc trưng bởi 1 đại lượng kích thước về độ dai thì khi đại lượng đó đặt vuông góc với mặt đất sẽ được gọi là chiều cao. Nếu đặt ở các tư thế khác được gọi là chiều dài. Nếu vật đặc trưng bởi 2 đại lươngk kích thước về độ dài thì 2 đại lượng đó là chiều dài và chiều rộng, trong đó chiều dài là chiều có độ dài dài hơn. Nếu vật đặc trưng bởi 3 đại lượng kích thước về độ dài thì trong 3 đại lượng đó, đại lượng nào vuông góc với mặt đất được gọi là chiều cao, 2 đại lượng còn lài là chiều dài và chiều rộng. 3. Kích thước của vật thể có tính tương đối. Khi thay đổi đơn vị đo, giá trị của kích thước sẽ thay đổi. Ví dụ: Khi so sánh vật A với vật B, ta có vật A to hơn vật B. Nếu so sánh vật A với vật C, ta có vật A nhỏ hơn vật C. Như vậy, giá trị về độ lớn của vật A bị thay đổi khi so sánh với các đối tượng khác nhau. II. Đặc điểm tri giác kích thước vật thể ở trẻ . Trẻ em nhận biết các kích thước của các vật nhờ có sự tham gia tích cực của các giác quan mà chủ yếu là thị giác và xúc giác, sau đó dụng ngôn ngữ để khái quát và nhận biết về kích thước. Trong tâm lí học gọi khả năng nhận biết (cảm thụ) khích thước vật ở các vị trí khác nhau là hệ số thụ cảm. Sự cảm thụ kích thước phụ thuộc vào kinh nghiệm, khả năng ước lượng bằng mắt, sự phát triển về ngôn ngữ, sự tham gia của các quá trình tư 38
duy: so sánh, phân tích, tổng hợp và sự tác động của các nhà giáo dục. Vì hệ số thụ cảm về kích thước vật tăng theo kinh nghiệm, sự phát triển về tâm, sinh lý từng lứa tuổi và sự hướng dẫn của các nhà giáo dục. trẻ ở các lứa tuổi khác nhau thì khả năng nhận biết về kích thước của vật cũng khác nhau. 1. Trẻ dưới 3 tuổi Nhiều công trình nghiên cứu đã khẳng định: Trẻ từ một tuổi trở lên có khả năng nhận biết kích thước của vật, khả năng này được tăng lên theo mức độ tích luỹ kinh nghiệm trong quá trình trẻ hoạt động với đồ vật. Trẻ lên 2 tuổi, trước khi biết nói thành thạo trẻ đã có những phản ứng với những kích thước khác nhau của vật và cả với mối liên hệ giữa các đối tượng có kích thước khác nhau. Tuy nhiên ở lứa tuổi này trẻ khó phân biệt các loại khích thước khác nhau và khó đánh giá các vật. Những kinh nghiệm phân biệt kích thước thường mang tính cục bộ, những dấu hiệu mà trẻ đã biết về kích thước của các vật cụ thể thường mang tính tuyệt đối chứ không phải là tương đối. Ví dụ: Trẻ thường coi quả bóng hay củ cà rốt mình đã chọn được trong giá đồ chơi là to hơn của các bạn hay con chó nhà mình là to nhất (tức là to hơn con chó nhà các bạn khác) mà không cần biết đến đối tượng để so sánh. Điều đó chứng tỏ trẻ chưa hiểu được tính tương đối khi so sánh kích thước các đối tượng. 2. Đối với trẻ mẫu giáo: Trẻ 34 tuổi: Trẻ có thể nhận biết về một chiều kích thước của vật và trẻ có thể làm đúng theo yêu cầu của người lớn. Ví dụ: Trẻ có thể nhận biết đúng một người là người lớn hay trẻ con. Hoặc đem đến một quả bóng to, một cái thước dài cho cô. Trong ngôn ngữ thụ động của trẻ đã bắt đầu có những từ và khái niệm về các kích thước khác nhau của vật. Song vốn từ của trẻ còn ít và trẻ cũng chưa hiểu được ý nghĩa của danh từ “kích thước”, chưa nắm được biểu tượng của từng loại kích thước nên chúng trả lời không chính xác về kích thước của vật. Ví dụ: Trẻ thường nói: “cây to” thay cho “cây cao”, nói “ bút chì to” thay cho “ bút chì dài”. Ở lứa tuổi này do khả năng ước lượng bằng mắt còn kém, động tác tay chưa thành thạo, vốn ngôn ngữ còn nghèo nàn nên trẻ chỉ có khả năng phân biệt kích thước của 2 vật có độ chênh lệch lớn bằng thị giác, chưa có khả năng so sánh. Trẻ 45 tuổi ( mẫu giáo nhỡ) 39
Do trẻ được tiếp xúc trực tiếp nhièu lần với các đồ chơi và các vật có kích thước khác nhau nên khả năng định hướng của trẻ về kích thước vật thể được xác định chủ yếu do ước lượng bằng mắt kết hợp với kinh nghiệm, sự cảm thụ của lời nói, sự tham gia của các thao tác tư duy: so sánh, phân tích tổng hợp. Ở lứa tuổi này trẻ đã có khả năng phân biệt được khích thước theo 2 chiều của vật khi 2 chiều có sự khác nhau rõ nét về kích thước. Các hành động khảo sát bằng tay kết hợp với sự phát triển về ngôn ngữ đã giúp trẻ cảm nhận đúng hơn từng biểu tượng kích thước cụ thể của đối tượng. Trẻ có thể nắm được ý nghĩa của danh từ “kích thước” nên việc diễn đạt các từ chỉ kích thước của vật được chính xác hơn. Ví dụ: khi so sánh chiều cao của 2 cái hộp nếu trẻ 34 tuổi thường sử dụng từ “to nhỏ” thì trẻ 45 tuổi biết sử dụng từ “cao thấp”. Do thị lực phát triển hơn và động tác tay thành thạo hơn, trẻ 45 tuổi có khả năng phân biệt được kích thước của 23 vật có độ chênh lệch nhỏ bằng kỹ năng so sánh xếp chồng hoặc xếp cạnh. Khả năng so sánh ước lượng bằng mắt về từng biểu tượng kích thước cụ thể tăng lên. Trẻ 56 tuổi (MGL): Trẻ có khả năng phaan biệt 3 chiều kích thước một cách rõ nét (chiều dài, chiều rộng, chiều cao hay bề dày) của vật. Trẻ đã biết chỉ tay theo chiều dài, chiều rộng hay chiều cao của các đồ vật. Đối với các hình khối có chiều cao thấp, trẻ 45 tuổi cho rằng không có chiều cao thì trẻ 56 tuổi đã hiểu được đó là bề dày của đồ vật và trẻ có thêm biểu tượng dày mỏng. Chẳng hạn: Quyển sách này dày hơn quyển sách kia. Trẻ có khả năng dùng thước đo để đánh giá kích thước của vật. Tuy nhiên phương tiện đo không chính xác mà chỉ là “que tính”, “băng giấy”… nên các cháu chưa phân biệt được công cụ đo với đơn vị đo mà con người sử dụng. Ví dụ: Trẻ hiểu thước là một thước gỗ, thước dây nhờ đó người ta đo được vải trong cửa hàng, trẻ không nhận biết thước là một đơn vị đo lường. Tóm lại: ở lứa tuổi mẫu giáo bé và nhỡ các cháu xác định kích thước của các vật bằng cách so sánh trực tiếp chúng với nhau nhờ biện pháp xếp kề và xếp chồng. Ở trẻ 56 tuổi trẻ biết đánh giá kích thước của vật bằng cách đo lường nhờ các dụng cụ đo đơn giản. III. Nội dung và phương pháp hướng dẫn hình thành biểu tượng về kích thước vật thể cho trẻ. 3.1. Đối với trẻ 24-36 tháng. 40
a. Nội dung: dạy trẻ phân biệt To nhỏ; Dạy trẻ phân biệt Cao – thấp. b. Phương pháp hướng dẫn: * Dạy trẻ phân biệt To nhỏ: Với trẻ nhà trẻ, khi dạy phân biệt to nhỏ, nghĩa là không dạy trẻ cách so sánh cái này với cái kia mà cần giúp trẻ nhận ra được trong 2 đối tượng cùng loại, cái nào to, cái nào nhỏ. Ngoài ra, cần chú ý đến việc luyện phát triển cặp từ to nhỏ. Như vậy, khi chọn đồ dùng trực quan để dạy trẻ, cần phải chọn các cặp đối tượng cùng loại (nên khác nhau về màu sắc đề giúp trẻ dễ phân biệt), không nên đưa ra các đối tượng khác loại vì như vậy sẽ tạo ra sự khó khăn cho trẻ trong việc tri giác đối tượng. Ban đầu cần hình thành cho trẻ biểu tượng cho trẻ về to nhỏ bằng cách đặt hai đối tượng cùng loại ở cạnh nhau, cô giáo có thể đặt câu hỏi: Đây là cái gì? Màu gì? Cái nào to? Cái nào nhỏ? Thông qua những câu hỏi này giúp giáo viên có thể biết được khả năng hiểu biết của trẻ đạt được mức độ nào để có thể xác định phương án dạy cho phù hợp. Nếu trẻ không biết, giáo viên nên cung cấp cho trẻ để trẻ nhận biết được thế nào là To Nhỏ Khi trẻ đã có biểu tượng về to nhỏ, giáo viên tiếp tục đưa ra nhiều cặp đối tượng khác nhằm giúp trẻ phân biệt to nhỏ. Việc đưa ra các trò chơi như “thi ai nhanh” hay gắn tương ứng to to; nhỏ nhỏ có tác dụng giúp trẻ củng cố, khắc sâu những biểu tượng đã được học. * Dạy trẻ phân biệt Cao Thấp cũng được thực hiện tương tự như dạy phân biệt To Nhỏ. 3.2. Đối với trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về độ lớn (To nhỏ), độ dài (chiều dài, chiều rộng, chiều cao) của 2 đối tượng. Sử dụng các cặp từ so sánh. Từ những nội dung này có các bài dạy cụ thể: Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về độ lớn của 2 đối tượng. Sử dụng các cặp từ so sánh To hơn nhỏ hơn. Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về chiều cao của 2 đối tượng. Sử dụng các cặp từ so sánh Cao hơn Thấp hơn. 41
Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về chiều dài của 2 đối tượng. Sử dụng các cặp từ so sánh dài hơn ngắn hơn. Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về chiều rộng của 2 đối tượng. Sử dụng các cặp từ so sánh Rộng hơn – Hẹp hơn. * Ngoài tiết học: Tiếp tục dạy trẻ tìm trong môi trường xung quanh các đồ vật, đồ chơi và so sánh 2 đối tượng về độ lớn, chiều dài, chiều rộng, chiều cao. b. Phương pháp hướng dẫn: Đối với những nội dung này, khi dạy trẻ mẫu giáo bé, cần xác định rõ mục đích của những nội dung này là: Trẻ biết so sánh độ lớn (To nhỏ), độ dài (chiều dài, chiều rộng, chiều cao) của 2 đối tượng. Trẻ biết sử dụng các cặp từ so sánh. Để chuẩn bị các đồ dùng dạy học, cần lựa chọn 2 đối tượng cùng loại có sự khác biệt rõ nét về độ lớn, độ dài. Chẳng hạn: Về độ lớn: 2 quả bóng, 2 quả cam… Về chiều dài: 2 đoạn dây, 2 dải nơ… Về chiều cao: 2 cây xanh, 2 cây nến… Về chiều rộng: 2 phong bì thư, 2 cổng… Khi dạy những nội dung này, có 2 dạng cấu trúc như sau: Cấu trúc 3 phần: dành cho nội dung dạy so sánh sự khác biệt về độ lớn và so sánh sự khác biệt về chiều cao. Như vậy, ở phần 1 là ôn phân biệt ToNhỏ (ôn phân biệt Cao Thấp) Cấu trúc 2 phần: dành cho nội dung so sánh sự khác biệt về chiều dài, chiều rộng 2 đối tượng. Khi dạy trẻ những nội dung này, giáo viên thực hiện khác với nhà trẻ, nghĩa là không phải đặt 2 đối tượng cạnh nhau mà phải tạo ra các tình huống có vấn đề để làm thế nào xuất hiện tình huống xảy ra với cái này mà không xảy ra với cái kia. Ví dụ: Để so sánh to hơn nhỏ hơn, có thể cho trẻ mặc áo/váy/đội mũ/đi dép cho búp bê. Khi đó chỉ vừa cho búp bê nhỏ hơn mà không vừa cho búp bê to hơn. Để so sánh chiếu cao 2 đối tượng, có thể cho trẻ hái hoa/ quả để rồi trẻ có thể hái được những bông hoa ở vị trí thấp hơn mà không hái được những bông hoa ở vị trí cao hơn. 42
Để so sánh chiều dài 2 đối tượng có thể lấy 2 đoạn dây để buộc vòng cổ tay, đoạn dây dài hơn sẽ buộc vừa còn đoạn dây ngắn hơn sẽ không buộc được. Để so sánh chiều rộng của 2 đối tượng có thể sử dụng 2 tấm bưu thiệp có chiều dài bằng nhau nhưng chiều rộng khác nhau để bỏ vào phong bì, tám bưu thiếp hẹp hơn sẽ vừa, còn tấm bưu thiếp rộng hơn sẽ không vừa phong bì. Khi tình huống xuất hiện, cô giáo nên đặt cho trẻ câu hỏi “ Vì sao...”. Câu hỏi này đặt ra nhằm kích thích tư duy, suy luận của trẻ. Dù trẻ trả lời được hay không trả lời được giáo viên đều phải hướng dẫn cho trẻ cách so sánh sự khác biệt của 2 đối tượng, bằng cách xếp chồng hoặc xếp cạnh 2 đối tượng lên nhau. Nếu đối tượng nào có kích thước thừa ra sẽ là hơn, đối tượng nào có kích thước thiếu sẽ là kém. Khi trẻ đã biết cách so sánh về độ lớn, độ 2 2 đối tượng, giáo viên tổ chức cho trẻ thực hành để trẻ tự làm thông qua các cặp đối tượng khác. Cô nên đặt câu hỏi ngược với câu hỏi khi hướng dẫn. Ví dụ: Các con hãy so sánh chiều dài 2 băng giấy xem, băng giấy nào dài hơn? băng giấy nào ngắn hơn? Vì sao? Thông qua các trò chơi như: Thi ai nhanh, về đúng nhà, tìm bạn thân...Giáo viên giúp trẻ củng cố, khắc sâu những kiến thứ, kỹ năng đã được học. 3.3. Đối với trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Tiếp tục dạy trẻ so sánh về độ lớn, độ dài của 2 đối tượng. Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về độ lớn, độ dài của 3 đối tượng. Sử dụng đúng các cặp từ so sánh. * Ngoài tiết học: Tiếp tục các nội dung trên. b. Phương pháp hướng dẫn: *Dạy trẻ so sánh về độ lớn, độ dài 2 đối tượng. Khác với mẫu giáo bé là dạy so sánh sự khác biệt về độ lớn, độ dài 2 đối tượng thì khi dạy nội dung này cho mẫu giáo nhỡ cần dạy so sánh cả sự bằng nhau và sự khác biệt về độ lớn, độ dài của 2 đối tượng, tuy nhiên vẫn phải dựa trên kỹ năng so sánh đã được trang bị ở trẻ 34 tuổi. Như vậy khi dạy những nội dung này, cần chuẩn bị 3 đối tượng, trong đó 2 đối tượng hoàn toàn bằng nhau, 1 đối tượng khác biệt (có thể hơn hoặc kém 2 đối tượng kia). Bài dạy được thiết kế thành 3 phần: Phần 1: Ôn so sánh sự khác biệt về độ lớn (độ dài) của 2 đối tượng. 43
Phần 2: Dạy trẻ so sánh độ lớn, độ dài của 3 đối tượng. Phần 3: Luyện tập củng cố. Dựa vào kỹ năng so sánh mà trẻ đã có và được ôn trong phần 1, giáo viên giúp trẻ vận dụng kỹ năng so sánh đó vào việc so sánh độ lớn, độ dài của 2 đối tượng trên cơ sở có 3 đối tượng. Bằng cách yêu cầu trẻ lấy ra từng cặp đối tượng để so sánh chúng với nhau, trẻ tự so sánh và nhận ra rằng chúng bằng nhau hay không bằng nhau. Đây là dạng bài tập sáng tạo, tức là trẻ vận dụng những kiến thức, kỹ năng của mình vào việc giải quyết bài toán dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Vì vậy khi dạy nội dung này cần để trẻ chủ động, độc lập trong thao tác. * Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về độ lớn, độ dài của 3 đối tượng: Khi so sánh 2 đối tượng với nhau gọi là so sánh hơn, so sánh từ 3 đối tượng trở lên gọi là so sánh nhất. Tuy nhiên, việc có được kết quả so sánh nhất vẫn phải dựa trên sự so sánh hơn. Do vậy khi dạy những nội dung này, cần tiến hành như sau: Phần 1: Ôn so sánh sự khác biệt về độ lớn, độ dài 2 đối tượng. Phần 2: Dạy trẻ so sánh sự khác biệt về độ lớn, độ dài 3 đối tượng. Khi dạy so sánh 3 đối tượng, sẽ tiến hành theo trình tự: - Cô và trẻ cùng xếp các đối tượng theo chiều tăng dần hoặc giảm dần. Việc cô và trẻ cùng làm giúp trẻ làm giống với cách xếp của cô. - Cô hướng dẫn trẻ so sánh từng cặp đối tượng để từ đó hình thành biểu tượng về so sánh nhất. Ví dụ: so sánh chiều dài 3 băng giấy. - Xếp 3 băng giấy Xanh, Đỏ, Vàng theo chiều giảm dần. - So sánh từng cặp băng giấy: + So sánh băng giấy Xanh với Đỏ, kết quả Xanh dài hơn Đỏ. So sánh băng giấy Xanh với Vàng, kết quả Xanh dài hơn Vàng. Ta có: Xanh dài hơn Đỏ và Vàng nên Xanh gọi là Dài nhất. + So sánh băng giấy Đỏ với Xanh, kết quả Đỏ ngắn hơn Xanh. So sánh băng giấy Đỏ với Vàng, kết quả Đỏ dài hơn Vàng. Ta có: Đỏ ngăn hơn Xanh nhưng dài hơn Vàng nên Đỏ gọi là Ngắn hơn. + So sánh băng giấy Vàng với Xanh, kết quả vàng ngắn hơn Xanh. So sánh băng giấy Vàng với Đỏ, kết quả Vàng ngắn hơn Đỏ. Ta có: Vàng ngắn hơn Xanh và Đỏ nên Vàng gọi là Ngắn nhất. 44
Như vậy, các biểu tượng dài nhất, ngắn hơn, ngắn nhất được hình thành trên cơ sở so sánh chiều dài 2 đối tượng. Khi so sánh, giáo viên nên chú ý đến cách dùng từ cho chính xác, như “với”; “và”, “nhưng”. 3.4. Đối với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ về phép đo. Từ nội dung này, các bài dạy cụ thể: Dạy trẻ nhận biết mục đích của phép đo. Dạy trẻ đo độ dài một đối tượng bằng một đơn vị đo. Dạy trẻ đo độ dài một đối tượng bằng nhiều đơn vị đo khác nhau. Dạy trẻ đo độ dài nhiều đối tượng bằng một đơn vị đo. * Ngoài tiết học: Dạy trẻ biết lựa chọn các thước đo phù hợp với đối tượng đo và biết thực hiện thao tác đo độ dài các đối tượng. b. Phương pháp hướng dẫn: * Dạy trẻ nhận biết mục đích của phép đo. Thực chất, phép đo được xem là một trong những biện pháp để giúp trẻ so sánh độ dài của các đối tượng. Trẻ có thể dựa vào kết quả đo để nhận biết về các đối tượng. Mục đích của phép đo là giúp trẻ biết cách biểu thị độ dài của đối tượng này thông qua đối tượng khác (thước đo). Khi dạy trẻ nhận biết mục đích của phép đo, cô giáo cần chuẩn bị một đối tượng đo và nhiều thước đo giống hệt nhau. Cô và trẻ cùng thực hiện trình tự các tho tác như sau: Đặt đối tượng đo ra phía trước. Đặt thước đo thứ nhất chồng lên đối tượng đo sao cho một đầu của thước đo trùng với một đầu của đối tượng đo. Đặt thước đo thứ 2 chồng lên đối tượng đo, đặt kế tiếp với thước đo thứ nhất. Cứ như vậy cho đến hết đối tượng đo. Sau khi đã xếp liên tiếp các thước đo, cô giáo hướng dẫn trẻ nhận xét xem “đối tượng đo được xếp bằng mấy thước đo?” Lưu ý: kết quả phải là số lần nguyên, không quá 10. Như vậy, đối tượng đo được biểu thị bằng nhiều thước đo giống hệt nhau. Việc sử dụng các vật như chiều rộng của cửa lớp được xếp bằng mấy viên gạch, hoặc chiều rộng của cửa sổ bằng mấy ô cửa sẽ giúp trẻ hiểu sâu hơn về mục đích của phép đo. 45
* Dạy trẻ đo độ dài một đối tượng bằng một đơn vị đo. Khi trẻ đã biết cách biểu thị độ dài của một đối tượng thông qua đối tượng khác là thước đo và hiểu được mục đích của phép đo, giáo viên hướng dẫn trẻ đo độ dài một đối tượng bằng một đơn vị đo. Nghĩa là không cần dùng tới nhiều thước đo để xếp liên tiếp với nhau mà chỉ cần dùng một thước đo cũng có thể biểu thị độ dài của đối tượng đo thông qua đối tượng khác là thước đo. Việc trang bị cho trẻ kỹ năng đo là cơ sở để giúp trẻ biết cách đo độ dài các đối tượng và có thể so sánh chúng với nhau dựa vào kết quả đo. Khi dạy nội dung này, cô giáo cần tiến hành làm mẫu các thao tác đo, kết hợp với lời hướng dẫn theo trình tự sau: + Để đối tượng đo ra phía trước. + Đặt thước đo chồng lên đối tượng đo sao cho một đầu của thước đo trùng với một đầu của đối tượng đo. + Dùng bút hoặc phấn vạch vào vào đầu còn lại của thước đo. + Nhấc thước đo lên. Tiếp tục đặt thước đo chồng lên đối tượng đo sao cho một đầu của thước đo trùng với vạch bút hoặc vạch phấn vừa vạch. Tiếp tục vạch vào đầu còn lại của thước đo. + Cứ như vậy cho đến hết đối tượng đo. Sau đó cô cho trẻ đo đối tượng. Kết quả của phép đo được biểu thị bằng số lần đối tượng đo so với thước đo. Để trẻ có thể nắm vững thao tác đo, cô giáo nên tiếp tục đưa ra các bài tập cho trẻ đo. Tuy nhiên khi đo một đối tượng nào đó, cần có một thước đo tương ứng để kết quả của phép đo không vượt quá 10. * Dạy trẻ đo độ dài một đối tượng bằng nhiều đơn vị đo khác nhau. Với nội dung này, trẻ cần vận dụng đến kỹ năng đo độ dài một đối tượng bằng một đơn vị đo. Thông qua việc đo độ dài một đối tượng bằng nhiều đơn vị đo khác nhau, giúp trẻ hiểu được mối quan hệ giữa các thước đo với kết quả đo. Có thể dựa vào kết quả đo, trẻ sẽ suy luận về các thước đo. Trước khi sử dụng các thước đo khác nhau để đo một đối tượng, cho cho trẻ so sánh các thước đo với nhau, sau đó hướng dẫn trẻ dùng lần lượt từng thước đo để đo đối tượng. Kết quả của mỗi lần đo được biểu thị bằng các thẻ số, gắn với thước đo (việc làm này giúp trẻ nhớ được kết quả đo sau mỗi lần đo). Khi đã đo đối tượng bằng các thước đo, giáo viên giúp trẻ nắm được mối quan hệ giữa các thước đo với kết quả đo như sau: Khi đo độ dài một đối tượng bằng các thước đo khác nhau sẽ cho kết quả 46
đo khác nhau, thước đo nào càng dài, kết quả đo càng ít (hoặc càng bé), thước đo nào càng ngắn, kết quả đo càng nhiều (hoặc càng lớn). Với các bài tập luyện tập, nên sử dụng các thước đo để đo một đối tượng nào đó, như chiều dài hoặc chiều rộng của bàn học…Tuy nhiên cần lưu ý về cách tính kết quả đo: nếu khi đo một đối tượng nào đó, phần thừa của đối tượng đo ≥ 1/2 thước đo thì phần thừa đó được tính bằng 1 lần đo. Nếu phần thừa của đối tượng đo < 1/2 thước đo thì phần thừa đó không tính (xem như bằng 0) * Dạy trẻ đo độ dài nhiều đối tượng khác nhau bằng một đơn vị đo. Đây cũng là một trong những bài dạy giúp trẻ vận dụng kỹ năng đo vào việc đo nhiều đối tượng bằng một đơn vị đo, qua đó giúp trẻ thấy được mối quan hệ giữa các đối tượng đo với kết quả đo. Để dạy nội dung này, cần chuẩn bị các đối tượng đo có độ dài khác nhau, các thẻ số để biểu thị kết quả đo. Trước khi tiến hành cho trẻ đo độ dài các đối tượng, cô giáo cho trẻ so sánh các đối tượng đo với nhau. Sau đó, cùng một thước đo, trẻ sẽ lần lượt đo các đối tượng dưới sự hướng dẫn của cô giáo. Kết quả của phép đo được biểu thị bằng các thẻ số gắn với đối tượng đo. Giữa các đối tượng đo và kết quả đo có mối quan hệ như sau: khi đo độ dài các đối tượng khác nhau bằng cùng một thước đo sẽ cho kết quả khác nhau. Nếu đối tượng đo càng dài thì kết quả đo càng nhiều (hoặc càng lớn), nếu đối tượng đo càng ngắn thì kết quả đo càng ít (hoặc càng bé). Để luyện thao tác đo độ dài nhiều đối tượng bằng một thước đo, giáo viên có thể dùng chính thước đo sử dụng trong bài dạy để tiếp tục cho trẻ đo các đối tượng. Qua kết quả đo sẽ so sánh được độ dài các đối tượng với nhau. câu hỏi và bài tập: 1.Trình bày đặc điểm phát triển biểu tượng về kích thước vật thể của trẻ mầm non. 2. Hãy soạn một giáo án hình thành biểu tượng về kích thước vật thể cho trẻ 34 tuổi. 3. Hãy soạn một giáo án hình thành biểu tượng về kích thước vật thể cho trẻ 45 tuổi. 4. Hãy soạn một giáo án hình thành biểu tượng về kích thước vật thể cho trẻ 56 tuổi. 47
Chương VII Tổ chức việc hình thành biểu tượng ban đầu về hình dạng vật thể cho trẻ mầm non I. Đặc điểm tri giác vật thể và các hình hình học ở trẻ mầm non. Một trong các dấu hiệu bề ngoài để nhận biết các vật trong môi trường xung quanh là hình dạng của vật. Tuy nhiên, các sự vật rất đa dạng và phong phú nên người lớn không thể dạy trẻ tất cả hình dạng các vật mà phải quy chúng về các hình hình học. Như vậy, các hình hình học được xem là những hình chuẩn, hình mẫu, thể hiện tính khái quát của hình dạng vật thể. Ngay từ khi còn nhỏ tuổi, trẻ đã có khả năng nhận biết về hình dạng các vật trong môi trường xung quanh. Hình dạng của bất kỳ sự vật nào đều có thể qui về dạng các hình hình học nhất định hoặc được biểu thị như sự kết hợp một số hình hình học sắp xếp theo một kiểu nào đó trong không gian( ví dụ: cái ô tô được tạo bởi hai hình chữ nhật và hai hình tròn; con lật đật được tạo bởi một hình tròn to và một hình tròn nhỏ). Trẻ nhận biết hình dạng các vật thể và các hình hình học là nhờ có sự tham gia tích cực của các giác quan. Sau đó dùng lời nói để khái quát những nhận biết đó. Việc nhận biết hình dạng vật thể với việc nhận biết các hình hình học có mối quan hệ tương hỗ với nhau. Lúc đầu trẻ chưa nhận ra các hình hình học, với trẻ các hình được coi như các vật bình thường và trẻ gọi tên tương ứng của các vật. Chẳng hạn: Hình trụ là cái cốc, cái hộp. Hình tam giác là lá cờ, cánh buồm…Hình chữ nhật là cửa sổ, cái bảng… Trên cơ sở nhận biêt hình dạng các vật thể dưới sự tác động dạy của người lớn, nhận thức về các hình hình học được chuyển dần, trẻ không đồng nhất các vật với các hình mà đã biết so sánh các hình với các vật gần gũi, quen thuộc, như hình vuông giống khăn mùi soa, hình chữ nhật giống cái bảng, tam giác giống mái nhà; hình trụ giống cái cốc… Và cuối cùng các hình hình học được trẻ khái quát, nhận thức như là một tiêu chuẩn. Từ việc nắm vững các biểu tượng hình hình học giúp trẻ củng cố, nâng cao khả năng nhận biết, xác định và phân biệt hình dạng các vật thể. Trẻ ở các lứa tuổi khác nhau thì khả năng nhận biết về hình dạng vật thể và các hình hình học cũng khác nhau. Hệ số thụ cảm về hình dạng vật thể và các hình hình học được tăng theo kinh nghiệm cảm giác của trẻ và nhờ có sự tác động của các nhà giáo dục. 48
1. Trẻ dưới 3 tuổi Khả nhận biết về hình dạng vật thể xuất hiện ở trẻ từ rất sớm. Trẻ có thể phân biệt được các vật. Sự nhận biết này không phụ thuộc vào sự sắp xếp vị trí của các vật trong không gian. Ví dụ: Trẻ 2 tuổi có thể phân biệt được ở trên mặt bàn đâu là chai sữa đâu là con búp bê. Hoặc con búp bê dù đặt ở trên cửa sổ, trên bàn hay trong tủ thì trẻ vẫn nhận ra con búp bê. Trong quá trình hoạt động trẻ có điều kiện để nhận biết hình dạng khác nhau của các vật thể, song trẻ chưa nhận thấy sự giống hệt nhau về hình dạng của các vật khác nhau nếu không có sự tác động của người lớn. Ví dụ: trẻ có thể nhận thấy rằng hình dạng của các xắc xô, cái đĩa, cái vòng nhưng trẻ không nhận thấy tất cả các đồ vật ấy đều có dạng hình tròn. Như vậy ở lứa tuổi này trẻ chưa có khả năng khái quát, coi hình hình học là một tiêu chuẩn để so sánh, đối chiếu với các vật giống nhau về hình dạng thường gặp trong cuộc sống. 2. Trẻ mẫu giáo: Trẻ 34 tuổi: Trẻ đã có khả năng gọi đúng tên, phân biệt được các hình dạng khác nhau giữa các vật thể. Trẻ có thể nhận biết gọi đúng tên một số các hình hình hình học nhờ sự tác động của người lớn và trẻ vẫn thường so sánh hình dạng các hình hình học với các đồ vật thường gặp hàng ngày. Ví dụ: Hình tròn giống cái bánh xe, cái đĩa… Việc trẻ nhận biết hình dạng các vật thể và các hình hình học có sự tham gia tích cực của các giác quan là tay và mắt. Song do hoạt động của tay còn vụng về, khả năng quan sát của mắt còn hạn chế nên việc hoạt động của tay mới dừng lại ở việc cầm nắm, chưa có ý thức. Quan sát của mắt chỉ tập trung vào một dấu hiệu nào đó của vật (hình dạng, kích thước, màu sắc…) chứ trẻ chưa thấy những dấu hiệu chi tiết đặc trưng cho vật. Ở lứa tuổi này trẻ có khả năng so sánh, phân biệt các hình hình học, đặc biệt các hình có sự khác nhau ít như hình vuông và hình chữa nhật. Tuy nhiên trẻ vẫn rất dề nhầm lẫn giữa 2 hình này. Cũng ở lứa tuổi này do vốn ngôn ngữ và kinh nghiệm sống còn ít, việc diễn đạt còn gặp nhiều khó khăn và thiếu chính xác nên việc cô giáo hướng dẫn trẻ dùng lời nói để khái quát sự cảm giác hình dạng các vật thể và các hình hình học là điều quan trọng giúp trẻ khắc sâu việc nhận biết các hình. Trẻ 45 tuổi 49
Trẻ đã có khả năng nhận biết các hình hình học như là một tiêu chuẩn để trẻ dựa vào đó so sánh, cảm giác các vật thường gặp trong cuộc sống hàng ngày. Trẻ có thể lựa chọn các hình hình học theo mẫu và theo tên gọi. Khả nắng nhận biết các hình hình học và các vật thể bằng các giác quan phát triển hơn: Trẻ đã chủ động dùng các ngón tay để cầm nắm, khảo sát hình; sự hạot động của mắt đã bắt đầu tập trung quan sát các dấu hiệu riêng đăc trưng cho từng hình. Vì vậy trể 45 tuổi có khả năng so sánh phân biệt các hình học phẳng theo đường bao của chúng nếu được sự hướng dẫn tổ chức của các nhà giáo dục. Trẻ có khả năng nhận biết được hình dạng của một số hình khối thông dụng: Khối cầu, khối vuông, khối chữ nhật. Trẻ 56 tuổi Khả năng nhận biết, phân biệt các hình hình họcbằng các hoạt động của tay và mắt của trẻ theo đường bao được tiến triển hoàn thiện: Trẻ đã chủ đông sờ mó vật bằng cả 2 tay, cầm nắm vật bằng đầu ngón tay biêt đưa mắt quan sát bằng đường bao của vật, phần chủ yếu đặc trưng cho hình dạng của vật. Đó chính là hình dạng giúp trẻ khảo sát hình đầy đủ đúng. Ngôn ngữ của trẻ phát triển hơn, có sự phát triển chặt chẽ giữa các cơ quan thị giác, xúc giác và ngôn ngữ đã tạo điều kiện giúp trẻ thu nhận các kiến thức về hình dạng chính xác hơn, giúp trẻ nhớ lâu những điều mà mình cảm giác được. Lời nói còn giúp cho nhận thức của trẻ được tổng quát hơn. Trẻ có thể hiểu được các tính chất đơn giản của các hình hình học, có thể phân biệt được các hình các vật theo các nhóm phù hợp và gọi tên được các nhóm cơ bản của chúng theo dấu hiệu. Ví dụ: Nhóm có đường bao cong, nhóm có đường bao thẳng… Có khả năng đối chiếu hình dạng vật thể với các hình hình học. 3. Nội dung và phương pháp hướng dẫn hình thành những biểu tượng về hình dạng vật thể cho trẻ mầm non. 3.1. Đối với trẻ nhà trẻ (2436 tháng). a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ nhận biết, gọi tên hình tròn hình vuông. * Ngoài tiết học: Tiếp tục cho trẻ nhận biết, gọi tên hình tròn hình vuông và nhận biết các vật xung quanh có dạng hình tròn hình vuông. b. Phương pháp hướng dẫn: 50
Đối với trẻ nhà trẻ chỉ dừng lại ở mức độ đơn giản là nhận dạng và biết được tên hình tròn hình vuông; biết một số vật có dạng hình tròn hình vuông. Khi dạy cần chuẩn bị hình mẫu (2 hình tròn, 2 hình vuông) và một số vật có dạng hình tròn, hình vuông. Cần có sự kết hợp với các yếu tố màu sắc để nhận biết các hình này. Với trẻ nhà trẻ cần tiến hành như sau: Cô cầm một hình bất kỳ lên cho trẻ quan sát. Cô đặt câu hỏi: Đây là hình gì? Thông qua câu hỏi này, nếu trẻ trả lời được, cô sẽ cho trẻ nhắc đi nhắc lại tên gọi của hình (kết hợp với màu sắc). Nếu trẻ không trả lời được, cô giáo sẽ cung cấp cho trẻ về tên gọi của hình. Cô yêu cầu trẻ chọn hình giống hình của cô và giơ lên, cho trẻ nhắc to tên hình để trẻ nhớ rõ. Làm tương tự với hình còn lại. Khi trẻ đã nhận dạng và nói được tên các hình, cô giáo lần lượt đưa ra các vật cho trẻ quan sát và đặt nhiều câu hỏi về vật đó, trong đó cần hỏi trẻ “Vật đó có dạng hình gì? Bằng các trò chơi đơn giản, dễ chơi như “Thi ai nhanh”; “Về đùng nhà”; “Tìm bạn thân” giúp trẻ dễ dàng nhận ra được hình tròn hình vuông. 2.1. Đối với trẻ mẫu giáo 34 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ nhận biết, gọi tên hình tròn, hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật. Biết tìm trong môi trường xung quanh các đồ vật, đồ chơi có hình dạng giống với các hình trên. Từ những nội dung trên được cụ thể thành các bài dạy: Dạy trẻ nhận biết, gọi tên hình tròn hình vuông. Dạy trẻ nhận biết, gọi tên hình tam giác hình chữ nhật. * Ngoài tiết học: Tiếp tục các nội dung trên. b. Phương pháp hướng dẫn: Mặc dù ở lứa tuổi nhà trẻ đã giúp trẻ nhận biết và gọi tên hình tròn, hình vuông nhưng chưa tìm hiểu đặc điểm hình. Vì vậy, ở độ tuổi này ngoài việc nhận dạng và nói được tên các hình, trẻ còn phải biết được đặc điểm của các hình. 51
Khi chuẩn bị, cần có hình mẫu và một số vật có dạng các hình và bố trí xung quanh lớp. Việc dạy trẻ nhận biết gọi tên hình được tiến hành như sau: - Cô cầm một hình bất kỳ giơ lên cho trẻ quan sát. - Cô yêu cầu trẻ chọn hình giống hình của cô và giơ lên. Cô đặt câu hỏi “Đây là hình gì?”. - Làm tương tự với hình còn lại. Khi trẻ đã biết tên các hình, cô giáo giúp trẻ nhận biết các đặc điểm của các hình. * Đối với hình tròn hình vuông. Để giúp trẻ nhận biết được một số đặc điểm của hình, cô giáo cần phải cho trẻ tham gia vào trong hoạt động, cho trẻ trực tiếp thao tác để trẻ tự phát hiện ra đặc điểm của hình dưới sự hướng dẫn của cô giáo. Cho trẻ lăn hình, qua đó giúp trẻ nhận ra được hình tròn lăn được, hình vuông không lăn được. Tuy nhiên, khi lăn hình cần chú ý: + Cầm hình bằng ngón cái và ngón trỏ của tay phải. Cầm vào mép hoặc tâm của hình. + Lăn hình từ phải sang trái, sau mỗi thao tác lăn thì thả tay ra. Cô giáo đặt câu hỏi “Vì sao hình tròn lăn được? hình vuông không lăn được? Câu hỏi đó kích thích tư duy, suy luận của trẻ nhưng cũng là cách đặt vấn đề để giúp trẻ tìm hiểu đường bao của các hình. Khi khảo sát đường bao hình, cô vừa làm, vừa hướng dẫn trẻ, vừa hỏi trẻ để giúp trẻ biết rằng: hình tròn có đường bao cong, nhẵn, không bị vướng; hình vuông có đường bao thẳng và bị vướng bởi các góc. Tuy nhiên, thao tác khảo sát đường bao phải chính xác, đó là: + Cầm hình bằng ngón cái và ngón trỏ của tay trái. Cầm vào mép hoặc tâm của hình. + Dùng đầu ngón trỏ của tay phải sờ dọc theo đường bao hình. Khi đã có kết quả khảo sát đường bao, giải thích rõ cho dấu hiệu lăn hình. Việc nhận biết, gọi tên các hình được cô giáo tiếp tục cho trẻ luyện tập thông qua các bài tập tìm kiếm các vật có dạng các hình, thông qua các trò chơi như: Thi ai nhanh, tìm bạn thân, về đúng nhà, chiếc túi kỳ diệu, tìm hình trong vật, ghép hình, gắn hình... * Đối với hình tam giác, hình chữ nhật: đặc điểm của 2 hình này không nhiều và cũng không phức tạp như hình tròn hình vuông. Chúng thể hiện đặc điểm nổi bật 52
là số lượng cạnh. Như vậy, cô giáo chỉ cần hướng dẫn trẻ đếm số cạnh để biết rõ: hình tam giác có 3 cạnh, hình chữ nhật có 4 cạnh. Lưu ý: mặc dù trong quá trình hướng dẫn tìm ra các đặc điểm của các hình nhưng không so sánh các hình với nhau. 2.2. Đối với trẻ mẫu giáo 45 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ phân biệt các hình học phẳng. Dạy trẻ nhận biết, gọi tên các khối cầu, khối trụ, khối vuông, khối chữ nhật. Các bài dạy cụ thể: Dạy trẻ phân biệt hình tròn với hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật. Dạy trẻ phân biệt hình vuông, hình chữ nhật. Dạy trẻ phân biệt hình tam giác, hình chữ nhật. Dạy trẻ nhận biết, gọi tên các khối (khối cầu, khối trụ, khối vuông, khối chữ nhật). * Ngoài tiết học: Tiếp tục nhận biết, phân biệt các hình trong các sự vật hiện tượng cuộc sống thực tế. b. Phương pháp hướng dẫn: * Dạy trẻ phân biệt hình tròn với hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật. Với 4 hình này được chia thành 2 nhóm, đó là nhóm bao gồm hình tròn và nhóm bao gồm hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật. Hai nhóm hình này được phân biệt với nhau dựa vào dấu hiệu đường bao và dấu hiệu lăn hình. Tuy nhiên, việc nhận biết các dấu hiệu này mới được tìm hiểu trong bài dạy “nhận biết, gọi tên hình trònhình vuông”, còn hình tam giác và hình chữ nhật chưa đề cập đến. Vì vậy, khi dạy bài này cần tiến hành như sau: Bước 1: Tìm hiểu đặc điểm các hình: Cô và trẻ cùng tìm hiểu đặc điểm của các hình này bằng cách cho lăn hình, qua đó trẻ nhận ra được hình tròn lăn được còn hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật không lăn được (thao tác lăn tương tự như ở bài nhận biết, gọi tên hình tròn hình vuông”). Cô và trẻ cùng khảo sát đường bao của các hình, từ đó giúp trẻ nhận thấy: đường bao của hình tròn cong, nhẵn, không bị vướng. Đường bao của hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật thẳng và bị vướng bởi các góc (thao tác khảo sát đường bao tương tự như ở bài nhận biết, gọi tên hình tròn hình vuông”). 53
Bước 2: So sánh (phân biệt) hình tròn với hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật: Các hình này giống nhau ở chỗ đều là hình (hình hình học). Khác nhau: Hình tròn lăn được; đường bao cong, nhăn, không bị vướng. Hình vuông, hình tam giác, hình chữ nhật không lăn được; đường bao thẳng và bị vướng bởi các góc. Để giúp trẻ củng cố, ôn luyện nhằm phân biệt các hình, cô giáo nên lựa chọn và thiết kế các trò chơi cho phù hợp với nội dung bài dạy. Ví dụ: Trò chơi “Thi ai nhanh” (chọn theo đặc điểm) “Về đúng nhà” * Phân biệt hình vuông, hình chữ nhật. Với 2 hình này cũng khá giống nhau. Vì vậy chỉ có thể phân biệt được chúng dựa vào độ đài của các cạnh. Tuy nhiên, nếu quan sát bình thường trẻ cũng rất dễ nhầm lẫn. Bằng việc sử dụng các que tính để xếp thành các hình, và nhận ra đắc điểm các hình dựa vào các que tính đó. Do vậy khi chuẩn bị cần có hình mẫu (hình vuông, hình chữ nhật), 8 que tính trong đó 6 que ngắn bằng nhau và 2 que dài bằng nhau. Giáo viên sẽ hướng dẫn cho trẻ đếm và so sánh các que tính với nhau để từ đó giúp trẻ nhận thấy rằng: Hình vuông được xếp từ 4 que tính bằng nhau nên hình vuông là hình có 4 cạnh bằng nhau. Hình chữ nhật được xếp từ 4 que tính, trong đó có 2 que dài bằng nhau và 2 que ngắn bằng nhau nên hình chữ nhật là hình có 4 cạnh, trong đó có 2 cạnh dài bằng nhau và 2 cạnh ngắn bằng nhau. Từ những đặc điểm đó, tìm ra điểm giống nhau của 2 hình này là đều có 4 cạnh. Khác nhau: Hình vuông có các cạnh bằng nhau; hình chữ nhật có 2 cạnh dài bằng nhau, 2 cạnh ngắn bằng nhau. Cô giáo có thể sử dụng các trò chơi như: Thi ai nhanh (chọn theo đặc điểm); Về đúng nhà 54
Chiếc túi kỳ diệu Con rối: Trò chơi tạo các hình vuông, hình chữ nhật từ giấy, từ dây, hột hạt, vòng chun, ngón tay... * Dạy trẻ phân biệt hình tam giác, hình chữ nhật. Đối với dạy phân biệt hình tam giác và hình chữ nhật tương tự như dạy phân biệt hình vuông hình chữ nhật. Tuy nhiên, hình tam giác phức tạp hơn một chút vì nó có một số kiểu hình khác nhau. Chẳng hạn: nếu dựa vào cạnh sẽ có: tam giác đều, tam giác cân, tam giác thường. Nếu dựa góc sẽ có: tam giác vuông, tam giác nhọn, tam giác tù. Tuy nhiên với trẻ nhỏ chỉ nên dựa vào các cạnh để nhận dạng tam giác. Dù là kiểu tam giác nào thì chúng có chung một điểm đó là đều có 3 cạnh. Khi chuẩn bị các hình mẫu và các que tính xếp hình phải quan tâm tới kiểu tam giác để chuẩn bị cho phù hợp. Nghĩa là các hình tam giác mẫu phải là hình đồng dạng với tam giác được xếp ra. Như vậy, các que tính phải được chuẩn bị để tạo ra nhiều kiểu tam giác như sau: Tam giác đều : cần có 7 que tính, trong đó có 5 quen ngắn bằng nhau và 2 que dài bằng nhau. Tam giác cân: cần 7 que tính, trrong đó 4 que ngắn bằng nhau và 2 que dài bằng nhau. Tam giác thường: cần có 7 que tính, trong đó 3 que ngắn bằng nhau, 3 que dài bằn nhau và 1 que khác biệt. Với các kiểu tam giác này chỉ để mỗi trẻ xếp được 1 kiểu tam giác. Khi trẻ đã nhận thấy có sự khác nhau về các cạnh của các kiểu tam giác khác nhau, Cô giáo sẽ 55
giúp trẻ nhìn ra điểm chung của các kiểu tam giác này là đều có 3 cạnh. Nếu chỉ cho trẻ xếp được 1 kiểu tam giác sẽ dẫn đến kết luận không đầy đủ (Ví dụ: tam giác là hình có 3 cạnh bằng nhau, hoặc tam giác là hình có 2 cạnh bằng nhau và 1 cạnh dài hơn, hoặc tam giác là hình có 3 cạnh không bằng nhau) * Dạy trẻ nhận biết, gọi tên các khối (khối cầu, khối trụ, khối vuông, khối chữ nhật). Việc dạy trẻ nhận biết gọi tên các khối đơn giản hơn dạy trẻ nhận biết, gọi tên các hình vì trong nội dung dạy này không cho trẻ biết đặc điểm các khối. Như vậy chỉ nên cho trẻ nhận dạng, biết được tên gọi của các khối, từ đó giúp trẻ biết tìm các vật có dạng các khối. 2.3. Đối với trẻ mẫu giáo 56 tuổi. a. Nội dung: * Trên tiết học: Dạy trẻ phân biệt các khối. Các bài dạy cụ thể: Dạy trẻ phân biệt khối cầu khối trụ. Dạy trẻ phân biệt khối vuông khối chữ nhật. * Ngoài tiết học: Tiếp tục giúp trẻ phân biệt các khối trên, đồng thời giúp trẻ biết nhận dạng các vật dựa vào các khối. b. Phương pháp hướng dẫn: * Dạy trẻ phân biệt khối cầu khối trụ. Khối cầu và khối trụ có rất nhiều đặc điểm, chúng vừa giống nhau vừa khác nhau cùng một đặc điểm. Tuy nhiên để nhận ra các đặc điểm đó, cô giáo phải tổ chức cho trẻ hoạt động, thao tác với những hình đó. Khi dạy phân biệt những khối này, cần chuẩn bị 2 khối cầu và 2 khối trụ. Quá trình dạy như sau: Bước 1: Tìm hiểu đặc điểm khối. * Lăn khối: Cô và trẻ cùng lăn khối để giúp trẻ nhận ra: khối cầu lăn được về mọi phía; khối trụ lăn được về 2 phía khi đặt nằm và không lăn được khi đặt đứng. Khi lăn khối cô giáo cần chú ý: + Lăn khối bằng tay phải. + Lăn khối cầu về nhiều phía, nhận thấy đề lăn được. + Khối trụ cần thao thao tác như sau: Đặt khối trụ nằm dọc (hoặc nằm ngang). Lăn khối trụ theo chiều phải trái (hoặc trướcsau), nhận thấy lăn được. Cho khối trụ dừng lại, sau đó lăn theo chiều trước –sau (hoặc phảitrái), nhận thấy không lăn được. 56
Đặt khối trụ đứng và lăn, nhận thấy không lăn được. Kết luận: Khối trụ lăn được về 2 phía khi đặt nằm và không lăn được khi đặt đứng. Cô giáo đặt câu hỏi: Vì sao khối cầu lăn được về mọi phía còn khối trụ chỉ lăn được về 2 phía khi đặt nằm và không lăn được khi đặt đứng? Câu hỏi này kích thích tư duy, sự suy luận, phán đoán của trẻ. và đồng thời để chuyển sang tìm hiểu đặc điểm thứ 2 của 2 khối, đó là đường bao. * Đường bao khối: Cô cùng trẻ khảo sát đường bao khối, qua đó giúp trẻ nhận thấy, đường bao của khối cầu cong, nhẵn, không bị vướng về mọi phía; đường bao của khối trụ cong, nhẵn nhưng bị vướng bởi 2 đầu là 2 mặt phẳng có dạng hình tròn. Khi lăn khối, cần lưu ý: + Dùng 2 tay để lăn khối. + Đối với khối cầu: đặt khối cầu trong lòng bàn tay, xoay đều khối cầu trong lòng 2 bàn tay để cảm nhận độ cong, nhẵn, không bị vướng của bề mặt khối. + Đối với khối trụ: đặt khối trụ nằm trong lòng bàn tay, lăn khối trụ trong lòng 2 bàn tay cảm nhận độ cong, nhẵn của đường bao xung quanh. Sau đó, đặt 2 đáy của khối trụ vào 2 lòng bàn tay và xoay nhẹ, cảm nhận độ phẳng của 2 mặt đáy. Dùng mắt quan sát 2 đáy thấy có dạng hình tròn. Khi đã có kết quả khảo sát đường bao, dùng kết quả này hướng dẫn trẻ giải thích cho dấu hiệu lăn hình. Ví dụ: Khối cầu lăn được về mọi phía vì đường bao của khối cầu cong, nhẵn, không bị vướng về mọi phía. * Xếp chồng các khối: Cô và cháu cùng chơi xếp chồng các khối cùng loại lên nhau. Từ đó nhận thấy, khối cầu không xếp chồng được lên nhau, khối trụ xếp chồng được lên nhau khi đặt đứng và không xếp chồng được lên nhau khi đặt nằm. Tiếp tục dựa vào đường bao để giải thích cho dấu hiệu này. Bước 2: So sánh khối cầu khối trụ: Với những đặc điểm trên, khối cầu và khối trụ có những điểm giống nhau như: đều lăn được (khi khối trụ đặt nằm); đều có đường bao cong; không xếp chồng được lên nhau (khi khối trụ đặt nằm). Tuy nhiên, chúng có nhiều điểm khác nhau, đó là: + Khối cầu: lăn được về mọi phía; đường bao không bị vướng về mọi phía. + Khối trụ: lăn được về 2 phía khi đặt nằm và không lăn được khi đặt đứng; đường bao bị vướng bởi 2 đầu.., xếp chồng được lên nhau khi đặt đứng. 57