Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 4

Chia sẻ: Asd Avfssdg | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

181
lượt xem 62
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 4', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Quản lý tổng hợp vùng ven bờ part 4

34 Nhìn chung, các tác ng ph i h p i v i vùng ven bi n trong các ô th cũng như vùng ven bi n nông thôn bao g m: Phát tri n xây d ng như các b n du thuy n và các ê ch n sóng có th gây nên s • phá hu nơi và gia tăng s xói mòn b bi n. K t h p ô nhi m v i các lo i hình công nghi p khác nhau • Thay i vi c s d ng t (ví d chuy n i nông thôn thành thành th ) gây ra s • suy thoái vùng ven b và c a sông và làm xáo tr n hàm lư ng mu i sulphát trong t. C i t o t cho b n c ng, kho hàng và phát tri n ô th gây ra s m t vùng tri u và • tài nguyên nư c. Nông nghi p góp ph n vào vi c phát tán ch t các ch t hoá h c và ch t dinh dư ng • theo dòng nư c làm tăng s l ng ng tr m tích do t b xói mòn. Du l ch và gi i trí d n n vi c thay i môi trư ng ven b và s d ng quá m c tài • nguyên. I. ô th hoá ô th hóa là quá trình m r ng các i m dân cư ô th và ph c p l i s ng thành th trên lãnh th nh m phát tri n m ng lư i ô th hoàn ch nh ph c v m c tiêu công nghi p hóa, hi n i hóa, ng th i m ra nh ng cơ h i u tư l n m nh v m i phương di n cho các thành ph n kinh t . Các vùng ven bi n là nơi sinh s ng thu n l i c a con ngư i t th i ti n s . Vùng ven bi n thu n l i vì m t lo t lý do, trong ó có s i u hoà nh hư ng i dương n các i u ki n khí h u khác nghi t; g n v i vùng t nông nghi p màu m , d dàng ti p c n v i tài nguyên sinh v t bi n và d dàng v n chuy n b ng ư ng thu . K t qu là kho ng 70% các thành ph l n trên th gi i có dân s trên 2,5 tri u dân n m d c theo b bi n. S gia tăng dân s vùng ven bi n ang vư t quá t c gia tăng dân s toàn c u do h u qu c a s di cư ra vùng ven bi n. S di cư này c bi t l n các nư c ang phát tri n nơi mà s chuy n d ch ra các trung tâm ô th ven bi n có liên quan t i s tìm ki m vi c làm, giáo d c, y t và các d ch v khác. ô th hoá có nh ng tác ng sâu s c n các ngu n tài nguyên ven bi n. Có th là t vi c ô nhi m vùng nư c ven b do nh hư ng c a nư c ch y tràn b m t và nư c th i, suy thoái các bãi bi n và các môi trư ng t nhiên khác do s d ng không úng hay quá m c; gi m thi u di n tích các vùng t c hoang b i r m ven b , các vùng t ng p nư c, suy thoái nơi . Khi các vùng nh cư ô th ư c thành l p, thư ng ít có các nghiên c u v các tác ng c a ô t h n môi trư ng xung quanh. K t qu là nư c ch y tràn b m t và các h th ng ch t th i th i tr c ti p vào sông và các ngu n nư c mà không chú ý n nh hư ng c a các ch t th i này n ch t lư ng ngu n nư c nh n. Thêm vào y, nhi u khu v c t p trung dân s xung quanh khai thác quá m c các ho t ng gi i trí. Trong h u h t các trư ng h p, s phát tri n các khu ô th m i u gây nên nh ng s chuy n i các ngu n tài nguyên t d ng này sang d ng khác. Ví d s chuy n i các vùng cây b i còn sót l i thành các vùng ru ng t. Trong m t s trư ng h p, các m c tiêu b o t n cũng b b qua trong quá trình phát tri n, t o ra s m t nơi cư trú và ch t lư ng môi trư ng nói chung. Phát tri n các ô th m i mà quá trình qu n lý không hi u qu cũng làm n i r ng các tác ng không mong mu n v các ngu n tài nguyên. t ai b thu h p, h th ng giao thông th y l i, các h th ng ph c v sinh ho t tăng lên gây ra nh ng khó khăn v môi trư ng sinh thái. T c ô th hóa càng nhanh thì nh ng v n
35 v t ai là r t c n thi t, là nguyên nhân gây nên các v n môi trư ng vùng ven b như là các bãi rác. Ngoài ra các bãi t tr ng b xâm chi m m t cách nghiêm tr ng. Khi t c ô th hóa tăng thì dân s t p trung cao và ph c v nhu c u c a con ngư i, công nghi p phát tri n áp ng vi c làm và các nhu c u khác. V i s ô th hóa này nó gây ra áp l c trong qu n lý, t ó n y sinh nh ng v n nh hư ng n môi trư ng như s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p v i s lư ng nh nên không có các bi n pháp x lý nư c th i, ch t th i r n,... H sinh th i th y v c b ô nhi m m nh, ô nhi m i dương, b bi n và sông hi n nay là m i quan tâm c a con ngư i. Quá trình ô th hóa d n n nhu c u m r ng t vùng tri u và vùng ven b tăng nhanh, ch y u s d ng cho nông nghi p, th y s n và dùng cho xây d ng nhà , xí nghi p, m r ng m ng lư i giao thông, b n c ng,... Ngu n nư c th i sinh ho t ư c th i tr c ti p t các khu dân cư ven bi n. Ch t lư ng nư c th i ch y u là giàu ch t h u cơ, phân rác, cùng v i ch t th i t các n n công nghi p ven bi n. Lư ng ch t th i này ư c th i tr c ti p vào bi n không qua x lý ho c th i vào sông r i qua bi n gây ô nhi m h u cơ, làm gi m lư ng oxy trong nư c, m t nơi cư trú c a các loài sinh v t bi n. Thêm vào ó s ô nhi m bi n còn do ch ph m ph c v nuôi tôm, dư lư ng các lo i thu c kích thích, tr sâu, b o v th c v t,... góp ph n làm gia tăng t n su t xu t hi n ‘th y tri u ’ gây ô nhi m nghiêm tr ng n n n kinh t bi n, m t cân b ng sinh thái bi n. Xây d ng các cơ s h t ng ô th ti m n các nguy cơ ô nhi m môi trư ng do nư c th i, khí th i, ch t th i r n. Các công viên cây xanh, các khu vui chơi gi i trí b thu h p l n chi m, nh hư ng n môi trư ng s ng c a dân cư vùng ven b . Do dân cư t p trung ông úc các ô th ven b nên nhu c u v nư c ng t s d ng cho công nghi p, nông nghi p, sinh ho t tăng lên, d n n vi c khai thác nư c ng m ven bi n quá m c gây ô nhi m nư c ng m, gia tăng lún s t vùng ven b . Quá trình ô th hóa làm nhi u ao h b san l p, nhi u sông mương b thu h p, ây là nguyên nhân làm gi m kh năng ch a, gi m dòng ch y t sông ra bi n làm m t cân b ng h sinh thái sông và c a sông. Quá trình xây d ng nhà , công trình ven b ã gây ra l ng ng tr m tích, bùn cát làm kìm hãm s phát tri n c a san hô, c bi n. Do tăng nhanh dân s , cùng v i s phát tri n c a các khu công nghi p, ô th ,... òi h i ph i gia tăng nhu c u lương th c, th c ph m, ch t t, nguyên v t li u xây d ng, nơi ,... vì v y nhi u nơi ã phá h y r ng ng p m n l y t s n xu t nông nghi p, nuôi tr ng th y s n, xây d ng thành ph m i, b n c ng,... H u qu là thu h p di n tích r ng ng p m n nhanh chóng, tài nguyên lâm, th y s n c n ki t d n, n n xói l b sông, b bi n tăng làm cho môi trư ng ngày càng x u i. M t tác ng k t h p phát sinh khi vi c s d ng t các vùng k c n x y ra m r ng di n tích ô th . Các d ng s d ng t cho các vùng "g i là ô th " này có th t o ra nh ng áp l c cho vi c cung c p các d ch v và cơ s h t ng. M t th p có nghĩa là giá trên m i ơn v cao i v i vi c cung c p và duy trì các d ch v và cơ s h t ng như ư ng sá, c p nư c và giáo d c. Ngoài ra, cư dân các vùng này thư ng trông i cao hơn v các d ch v s ư c cung c p. S trông i như v y thư ng bi n thành các yêu c u i v i chính quy n a phương và các ngư i cung c p các d ch v khác áp ng tăng thêm các i u ki n v t ch t. II. Nông nghi p Cũng như các nơi khác, nông nghi p vùng ven b có vai trò quan tr ng trong vi c chi m d ng t. Vùng ven b có các i u ki n khí h u và t ai thu n l i cho nông nghi p. Ngoài ch c năng h t s c rõ ràng là cung c p lương th c cho c ng ng ven b , nông nghi p cũng t o ra nguyên v t li u cho công nghi p các thành ph c ng. S n ph m nông nghi p có
36 th tìm th y trong các th trư ng du l ch, m c dù các s n ph m này không ph i luôn luôn chi m v trí ưu th . Nông nghi p cũng t o ra k sinh nhai cho c ng ng a phương và bao g m c cư dân các thành ph ven b . Nông nghi p vùng ven b thư ng có nh ng l i ích t các i u ki n môi trư ng thu n l i, t các vùng t t t và s giao thông liên l c c a bi n cũng như t s phát tri n c a công nghi p và du l ch ven b . Tuy nhiên, nông nghi p ven b cũng ph i ch u áp l c liên quan n tr ng thái g n v i bi n bao g m nguy cơ c a vi c m n hoá không khí và nư c; ch t lư ng nư c kém và không an toàn xu t phát t các ho t ng vùng thư ng lưu; s c nh tranh gay g tv t vùng ven b . Lĩnh v c nông nghi p cũng nh hư ng và ch u nh hư ng c a các lĩnh v c khác. Các m i tương tác này có th tích c c nhưng thư ng là tiêu c c và xoay quanh các c nh tranh v t, nư c, ngu n v n và lao ng. Tác ng tiêu c c c a nông nghi p i v i các lĩnh v c khác bao g m: vi c làm ô nhi m ngh cá thông qua các hoá ch t dùng trong nông nghi p và làm ngh n bùn i v i các r n san hô và các c ng do vi c xói mòn t. M t nơi và suy gi m a d ng sinh h c vùng ven b cũng có th x y ra. Ngư c l i, nông nghi p ven b cũng có th b nh hư ng t các ô nhi m xu t phát t các ho t ng vùng ven b hay th m chí có th gây ra các tác ng tiêu c c do chính các ho t ng c a nó, ví d như ho t ng tư i tiêu không thích h p có th d n n vi c nhi m m n nư c bi n. có th có k ho ch th ng nh t c a nông nghi p trong k ho ch t ng th c a vùng ven b , giai o n u tiên là thu th p các thông tin thích áng và h u ích. Các thông tin này bao g m các c i m môi trư ng kinh t xã h i, sinh h c, v t lý; m i tương tác gi a các lĩnh v c, s qu n lý và s cư ng ép, các cơ h i và kh năng l a ch n trong các lĩnh v c. Giai o n ti p theo là v ch ra k ho ch liên quan n các c i m c bi t c a n n nông nghi p ven b , trong khi v n b o m k ho ch này phù h p v i m c tiêu t ng th c a qu c gia v nông nghi p. Trong giai o n này, các bi n pháp gi m thi u hay tránh các tác ng tiêu c c n các lĩnh v c khác ph i ư c trình bày. i u ó có th ph i rà xét l i kinh phí, vi c ánh thu và các qui nh trong khi trình bày các d ch v h tr và xem l i cơ c u hành chính. K t qu có th thay i v mô hình s n xu t và phương pháp canh tác. Trong quá trình th c hi n, các ngư i cùng tham gia và các bên liên quan s ư c thăm dò và c n duy trì m i liên l c thích áng v i các B , Ngành c a các lĩnh v c khác. Các k ho ch phát tri n nông nghi p vùng ven b s trình bày các c i m c bi t v nông nghi p c a vùng, m i tương tác v i các lĩnh v c khác và t m quan tr ng c a các ho t ng b n v ng. III. Du l ch và gi i trí Du l ch là m t ngành kinh doanh t ng h p không nh ng ch a ng trong ó nh ng giá tr kinh t ơn thu n mà c nh ng giá tr v l ch s , văn hóa c a m t vùng mi n. Du l ch nh ng vùng ven b ang là ngu n thu nh p cao cho các nư c có vùng ven b . T i ây, ngư i ta s ư c thư ng th c nh ng phong c nh p nh ng vùng c a sông ven bi n, nh ng bãi bi n tuy t v i, các o á v i y hang ng, b cát m n, vùng m phá, r ng ng p m n, các r n san hô,... Vùng ven b là i u ki n lý tư ng phát tri n ti m năng du l ch, nghĩ mát và i u dư ng. i cùng theo các ho t ng d ch v ph c v cho du l ch gi i trí như là bơi thuy n thư ng ngo n, l n, lư t sóng, câu cá t m bi n, ng m san hô,... Tuy nhiên, bên c nh nh ng l i ích em l i, thì du l ch gi i trí ang gây ra nh ng tác ng nh hư ng n môi trư ng ven b . Các ho t ng c a con ngư i trong lĩnh v c này ã góp ph n làm cho môi trư ng ven b b suy thoái. Các tác ng tiêu c c c a du l ch n môi trư ng vùng ven b có th k là : Khai thác quá m c và không h p lý h i s n ph c v nhu c u thư ng th c c s n • bi n cho du khách. Trong nh ng năm g n ây, năng su t ánh b t m t s ngh b
37 gi m sút nghiêm tr ng (nh t là các ngh ho t ng ven b có sâu dư i 30 m), s n lư ng khai thác các lo i h i s n chưa n tu i trư ng thành chi m khá cao, c bi t m t s tôm cá, nhuy n th , các sinh v t quý hi m. Vi c phá h y san hô thông qua s d ng thu c n và l y san hô làm c n ki t ngu n tôm gi ng và các àn cá g n b . Buôn bán các hàng m ngh t h i s n ph c v khác du l ch: ây là nguyên nhân • d n n c n ki t m t s loài san hô, trai c, tôm hùm và i m i. Vi c buôn bán cá c nh bi n phát tri n m t s trung tâm du l ch kéo theo vi c ánh b t cá quá m c trên các r n san hô. S khai thác quá m c và không h p lý vùng bi n ven b ang là m i e d a l n cho nhi u loài sinh v t bi n, ó cũng là nguyên nhân làm m t cân b ng t nhiên c a các qu n xã ven b . Xây d ng các cơ s h t ng ph c v cho các ho t ng du l ch gi i trí: l i th kinh • t tr c ti p cũng ư c t o ra b i các ho t ng du l ch và theo ó ã có s bùng n v du l ch v i vi c xây d ng hàng lo t khách s n, nhà ngh , c a hàng ăn u ng và các bãi bi n nhân t o d c b bi n ã ư c c nh báo là m i e d a l n nh t i v i môi trư ng ven bi n th gi i. Các di n tích t hay m t nư c vùng ven b s ư c dùng xây d ng cơ s h t ng, làm gi m d n di n tích t và m t nư c. Hi n t i các r ng ư c che ph trên 16 tri u ha ven b bi n, song di n tích ang thu h p hàng nă m v i t c 2%. Ch trong m y th p k cu i cùng l i ây, ho t ng ánh b t và nuôi h i s n c a con ngư i (ph c v cho nhu c u hàng ngày và du l ch, gi i trí,...) ã phá h y và làm thay i t i 50% di n tích các r ng ư c trên th gi i. i u t i t hơn là trong t ng di n tích các r ng ư c còn t n t i hi n nay trên ph m vi toàn c u ch có 1% ư c b o v . Ho t ng tham quan, du l ch cũng làm nh hư ng n s lư ng, nơi cư trú và sinh • s n c a m t s loài chim sinh s ng các khu r ng ng p m n, vùng t ng p nư c ven b : các ho t ng du l ch r ng ng p m n như tham quan i b trong r ng, ng m c nh, ch p nh, săn b n, khám phá,... gây ra ti ng ng m nh hay phá h y m t s nơi cư trú c a m t s loài ng, th c v t nơi ây, làm thay i t p tính và i s ng c a chúng. Vi c khai phá và chuy n i m c ích s d ng c a các vùng t ven bi n làm m t i khu h cư trú c a các loài hoang dã, phá v các nhân t sinh s n, nuôi dư ng, làm tuy t ch ng c c b , làm ch t các cá th sinh v t. Môi trư ng ven b cũng ang ch u s tác ng c a nh ng ngu n ô nhi m t t li n • do ch t th i sinh ho t c a du khách vãng lai: các ch t th i này có nguy cơ làm thay i ch t lư ng nư c, các h sinh thái vùng ven b . T ó d n n m t a d ng sinh h c do ô nhi m và phá h y môi trư ng s ng. S thay i c a m t s h p ph n t nhiên ho c s m t i c a m t s loài sinh v t c u thành nên h sinh thái nào ó dư i tác ng c a con ngư i s là nguyên nhân làm thay i, th m chí m t i h sinh thái ó và k t qu là tài nguyên s b nh hư ng các m c khác nhau. Các ch t th i r n t ho t ng du l ch n u không ư c qu n lý t t s làm ô nhi m môi trư ng vùng ven b . Ô nhi m không khí các khu công nghi p g n vùng bi n hay do ho t ng v n • chuy n khách du l ch cũng s tác ng n s sinh trư ng c a nhi u loài sinh v t, làm di chuy n nơi cư trú c a m t s loài nh y c m v i môi trư ng không khí. Khách du l ch và phương ti n v n chuy n khách du l ch có th có th em n m t • s loài sinh v t ngo i lai, nh hư ng n s phát tri n c a m t s h sinh thái ven b. Vi c xây d ng các công trình du l ch trên cát c n cát nh y c m thư ng gây ra xói • mòn, thay i tính ch t i b và d n d n m t i m t s loài sinh v t phát tri n trên m t s h sinh thái cát ven bi n.
38 Ch t th i t các tàu thuy n du l ch, g m c máy d u, ti ng n c a ng cơ s tr c • ti p làm ô nhi m các th y v c, môi trư ng bi n. Neo u tàu thuy n không úng nơi quy nh cũng phá h y nhi u r n san hô có giá tr . Nh ng hành vi thi u ý th c c a khách du l ch khi khám phá các r n san hô và vi c • khai thác san hô làm quà lưu ni m c a ngư i dân a phương, ngoài vi c phá h y tr c ti p r n san hô còn góp ph n làm xói mòn nghiêm tr ng vùng b , làm m t i l p b o v b bi n. Vi c s d ng nư c thi u tính toán cho nhu c u du l ch d n n tình tr ng thi u nư c • c c b và làm tăng kh năng b nhi m m n khu v c ven bi n, làm ch t cây c i. Vi c xây d ng các khách s n, ư ng sá d n n vi c san i t gây ra s xói mòn và • trôi ch y tr m tích gây tác h i n vùng c a sông và r n san hô. Nư c th i t các nhà hàng và khách s n chưa ư c x lý y gây thêm tình tr ng • ô nhi m vùng ven b cũng như làm ô nhi m ngu n nư c dùng cho sinh ho t, là nguyên nhân gây b nh và làm ch t các nhi u loài ng v t nư c. Tóm l i, tác ng c a du l ch vùng ven b có th gây ra nh ng th m ho i v i môi trư ng và c ng ng a phương. Gi i pháp cho các v n này là phát tri n du l ch d a vào các nguyên lý c a s b n v ng. Trư c khi th c hi n phát tri n du l ch ven b , c n ph i ánh giá và phân lo i c n th n các khu v c ven b cũng như tính nh y c m v sinh thái, xã h i và văn hoá c a nó. C n ph i có các k ho ch và m c tiêu qu n lý i v i t ng vùng. Nh ng vùng có nh y c m cao, có c thù v m t môi trư ng cũng như có ý nghĩa v văn hoá c n ph i thư ng xuyên b o v , ó là các vùng b o v không phát tri n. nh ng vùng phát tri n, c n ph i có s cân i gi a phát tri n du l ch và thiên nhiên. Công ngh , v t li u và thi t k ph i m c tác ng th p nh t t i s suy thoái môi trư ng di s n văn hoá du l ch h c ư c kinh nghi m và duy trì v i c ng ng a phương. IV. Nuôi tr ng thu s n Vùng ven b là nơi thích h p cho vi c nuôi tr ng các loài thu s n bi n cũng như các loài nư c ng t. Vi c nuôi tr ng thu s n có ý nghĩa l n trong vi c cung c p protein và gi m thi u ói nghèo cho ngư i dân s ng vùng ven b . Tuy nhiên ho t ng nuôi tr ng thu s n cũng em l i nhi u tác h i v m t môi trư ng ây. Trư c h t ho t ng nuôi tr ng thu s n c nh tranh v không gian v i các lĩnh v c khác như du l ch, gi i trí và nông nghi p,... có th phát tri n, nuôi tr ng thu s n c n ph i có nư c s ch, không có các sinh v t l du nh p; xây d ng cơ s h t ng, như xây d ng nhà c a, kho hàng, ư ng sá,... Các vùng t th p ven b như r ng ng p m n, t nông nghi p, các bãi tri u ã b chuy n i thành các ao nuôi tôm. Tác ng rõ ràng nh t và ư c quan tâm nhi u nh t là r ng ng p m n ã b bi n i thành các ao nuôi. S suy thoái r ng ng p m n cùng v i s phát tri n c a nuôi tôm x y ra Châu Á, Trung M . Có kho ng 1-1,5 tri u ha r ng ng p m n ã b chuy n i thành ao nuôi tôm trên ph m vi toàn th gi i, trong ó, riêng Châu Á, ã có hơn 500.000 ha r ng ng p m n ã b chuy n i thành ao nuôi tôm nư c l . Vi c nuôi tôm gia tăng ngo i t cho các nư c phát tri n, nhưng vi c m t mát nơi nh y c m là khó bù p. R ng ng p m n có vai trò trong vi c ch ng xói mòn, duy trì ch t lư ng nư c ven b và là nơi sinh s n c a nhi u loài sinh v t. R ng ng p m n cung c p các ngu n tài nguyên tái t o như g , s i, than á,.. cho c ng ng ngư i dân a phương. Chuy n i thành ao nuôi tôm, sinh c nh này b phá tr i và r t khó ph c h i. Ti c r ng các ao nuôi tôm thư ng ch sinh l i trong th i gian ng n do y chính là i tư ng c a m m b nh và giá tôm h xu ng trên th trư ng. Vi c quay tr l i s ánh b t truy n th ng không ph i luôn luôn d dàng do m t i các khu r ng ng p m n, có nghĩa là m t i môi trư ng nuôi dư ng, là ngu n b sung quan tr ng cho các loài thu s n t nhiên.
39 M t tác ng thư ng g p c a vi c nuôi tôm thâm canh ó là s th m r c a nư c m n t các ao nuôi n ngu n nư c ng m và các vùng t nông nghi p tr ng lúa k c n. Trong m t s vùng Thái lan, vi c s d ng nư c ng m bơm cho các ao nuôi tôm ã làm cho ngu n nư c ng m b nhi m m n. i u ó có th d n t i nh ng t n th t v m t xã h i như gi m vi c cung c p nư c cho nông nghi p và sinh ho t, chuy n i lao ng,... M t tác ng khác ã ư c báo cáo m t s vùng Châu Á liên quan n vi c s d ng nư c ng m cho nuôi tôm là làm cho t b lún s t. Trong quá trình ho t ng, nuôi tr ng thu s n t o ra các tác ng tiêu c c i v i môi trư ng như vi c dư th a th c ăn nhân t o trong quá trình nuôi, làm thay i c u trúc chu i th c ăn t nhiên c a môi trư ng; làm thay i c u trúc qu n xã ng v t áy do m t s nhóm ưa các th c ăn dư th a này hơn m t s nhóm khác; thêm vào y, m t s nhóm sinh v t áy s ng c nh có th b ch t do hàm lư ng oxygen trong t ng áy b suy gi m do quá trình phân hu c a vi sinh v t. M t trong nh ng tác ng l n c a vi c nuôi tr ng thâm canh các loài thu s n i v i môi trư ng nư c xung quanh là hi n tư ng phú dư ng. Các ch t bài ti t, ch t th i c a v t nuôi cùng v i các ch t dinh dư ng trong quá trình phân hu th c ăn dư th a ã làm cho hàm lư ng các ch t dinh dư ng trong nư c cao hơn m c bình thư ng gây ra hi n tư ng n hoa c a các loài t o. S phát tri n quá m c c a m t s loài t o giáp có gai có th c n tr quá trình ăn l c c a m t s loài cá. M c dù m t s loài t o phát tri n t t khi hàm lư ng ch t dinh dư ng trong nư c cao, tuy nhiên m t s loài t o c h i khi n hoa, gây ra hi n tư ng thu tri u (red tides) có th gây c cho các sinh v t khác. Các ch t c c a các loài t o này có th ư c tích t trong quá trình ăn l c c a các loài hai m nh v , có th gây nguy hi m i v i s c kho c a con ngư i. gi m thi u các tác ng c a các ch t ô nhi m t các ao nuôi n ch t lư ng nư c ven b có th nuôi ghép các loài 2 m nh v , cá và tôm; s d ng nư c ao tôm nuôi các loài hàu, v m và c bi n là nh ng gi i pháp tích c c. Tương t , vi c s d ng nư c trong ao tôm tư i cho các loài cây tr ng ch u m n cũng ã ư c quan tâm. Glenn 1991 và Brown 1999 ã th y r ng các loài cây ch u m n th p (Salicornia bigelovii, Atrilplex, Distichlis) và ch u m n cao (Suaeda esteroa) có kh năng lo i nitơ trong nư c ao nuôi tôm r t hi u qu . C i ti n phương pháp cung c p th c ăn và thành ph n ch t dinh dư ng trong th c ăn là chi n lư c hi u qu làm gi m t i lư ng nitơ và photpho vào môi trư ng. Th c ăn s ng như các loài t o và Chironomid m c dù có hàm lư ng protein cao nhưng làm gi m vi c bài ti t nitơ do ó ít có tác ng x u t i ch t lư ng nư c so v i th c ăn nhân t o. M t bi n pháp khác là s d ng r ng ng p m n như là b máy l c các ch t ô nhi m t ao nuôi. Alongsi, 1991 và Boto 1992 ã th y r ng, r ng ng p m n r t có hi u q a trong vi c lo i ch t th i r n và các ch t dinh dư ng th i t ao nuôi. Monoroy 1999 ánh giá r ng 0,04 - 0,12 ha r ng ng p m n có kh năng lo i b hoàn toàn nitơ vô cơ trong nư c th i t 1 ha ao tôm nuôi bán thâm canh. Ch t th i tr m tích áy: m t tác ng khác r t quan tr ng trong quá trình nuôi các ao cao tri u là các ch t th i t n n áy ao nuôi. Vào th i i m k t thúc v nuôi, m t kh i lư ng l n bùn trong ao, kho ng 200 t n/ha/v không qua x lý ã ư c th i ra ngoài. Lư ng bùn áy này ch a m t lư ng l n các ch t ô nhi m, th c ăn dư th a, các s n ph m bài ti t c a v t nuôi thư ng th i ra ngoài môi trư ng không theo qui ho ch hay thư ng dùng b i p các ê bao ao nuôi. Các ch t th i trong lư ng bùn này sau ó s theo nư c mưa i vào môi trư ng nư c, làm ô nhi m môi trư ng nư c t nhiên hay c nư c trong các ao nuôi. Nuôi tr ng thu s n vùng ven bi n òi h i m t lư ng l n nư c ng t c n thi t cho các ho t ng sinh ho t, và v n hành nuôi. Thêm vào ó, vùng ven bi n mi n Trung, nơi có t cát và nhi t cao, lư ng nư c b c hơi b m t và th m th u qua t có th lên t i 1-3% th tích ao nuôi. Ph n l n các ao nuôi cao tri u vùng ven bi n c n ph i b sung m t lư ng l n
40 mu i thích h p cho v t nuôi trong kho ng 150/00. Theo tính toán c a nư c ng t i u hoà các chuyên gia, c 1 ha nuôi tôm trên cát c n t 16.000 n 27.000 m3 nư c, n u ch tính m i năm nuôi 2 v , thì lư ng nư c ng t ph i s d ng cho c hàng ngàn ha nuôi tôm trên cát khu v c B c Trung b và duyên h i mi n Trung ã lên t i hàng t m3 năm. Vì v y, m t lư ng l n th tích nư c ng m c n ph i ư c bơm lên có ư c môi trư ng nuôi thích h p, i u ó ã làm cho m c nư c ng m b h th p d n n vi c nhi m m n các vùng t và các dòng nư c k c n. Ngay c khi không bơm nư c ng t lên thì vi c th i nư c th i có n ng mu i cao có th làm nhi m m n t nông nghi p. Vi c thi u nư c ng t, nhi m m n không ch làm gi m nư c cung c p cho nông nghi p mà còn nh hư ng n nư c u ng và các nhu c u khác c a ngư i dân và c a các h sinh thái ven b . T i Ninh Thu n, các nhà khoa h c ã ghi nh n ư c hi n tư ng r ng cây phi lao ven bi n ch t do thi u nư c ng t. Có nơi r ng phòng h b suy ki t, gió cát vùi l p c ao nuôi tôm. Ao nuôi b b hoang: tu i th trung bình c a m t ao nuôi tr ng thu s n ph thu c vào nhi u y u t khác nhau như ch qu n lý, ch t lư ng nư c, tr m tích áy,... và thư ng dao ng trong vòng 7-15 năm. T i m t s vùng nuôi tr ng thu s n t p trung, do thi u h th ng thu l i h p lý ho c h th ng x lý ch t th i không m b o làm cho ch t lư ng nư c trong ao nuôi bi n i theo chi u hư ng x u, d n n hi n tư ng “th i ao” và sau m t s năm s d ng, năng su t nuôi gi m áng k , sau ó ao s b b hoang. Vi c hoàn th các vùng t ư c s d ng làm ao nuôi này r t t n kém và ph c t p ph n l n do i u ki n môi trư ng g c ban u ã b thay i nghiêm tr ng. H th ng dòng ch y b gián o n, thay i; kh năng cung c p ch t dinh dư ng cho cây c i c a l p t b m t ã b m t i,... chuy n i hình th c s d ng các vùng t này v m t môi trư ng hoàn toàn là m t v n nan gi i. Ngoài ra, vi c du nh p các i tư ng nuôi m i (thư ng là các loài bi n i gen) và m t s b nh phát sinh trong quá trình nuôi c a các này có th gây b nh cho các loài a phương. M c dù h u h t các b nh t cá không gây h i cho con ngư i, tuy nhiên m t s b nh cũng như có th lan truy n cho con ngư i (ví d như vi khu n Streptococcus). h n ch các tác ng b t l i c a nuôi tr ng và ch bi n thu s n i v i môi trư ng, c n th c hi n m t s bi n pháp sau ây: - B o m nguyên t c ánh giá tác ng môi trư ng c n thi t cho các chương trình và d án m i trong ngành nuôi tôm. - C m xây d ng các ao nuôi tôm nh ng vùng ư c lâu năm. Phát tri n cơ ch ng qu n lý r ng ư c trên cơ s c ng ng. - Xúc ti n chương trình giáo d c cho t t c các bên liên quan t cán b qu n lý n cá nhân nh ng ngư i nuôi tôm v khái ni m phát tri n b n v ng và làm th nào t ưc iu ó trong nuôi tr ng thu s n. - Qu n lý ch t ch vi c s d ng th c ăn và thu c kháng sinh trong nuôi tr ng thu s n. - ánh giá tác ng môi trư ng c a các cơ s ch bi n tôm ng th i x lý nghiêm ng t i v i các cơ s vi ph m v sinh môi trư ng. - Kh n trương xây d ng quy ho ch vùng nuôi tôm, nh t là nuôi tôm trên cát, rà soát l i di n tích nuôi tr ng có bi n pháp qu n lý thích h p. V. Khai thác khoáng s n và d u m Khoáng s n là v t li u c a v trái t, ư c hình thành t quá trình t nhiên mà con ngư i có th khai thác, s d ng m t cách tr c ti p hay gián ti p cho các nhu c u c a cu c s ng. Quá trình phát tri n văn minh c a nhân lo i g n li n v i quá trình phát tri n kh năng s d ng nguyên li u khoáng. S phân chia các th i i văn minh ã th hi n r t rõ v n này các th i kỳ á cũ, á m i, ng, s t,... và c bi t trong i u ki n phát tri n cao c a khoa h c k thu t trong th i i ngày nay thì kh năng khai thác khoáng s n ngày m t
41 nâng cao. Vi c khai thác s d ng s d ng tài nguyên khoáng s n ã thúc y s phát tri n c a các n n văn minh nhân lo i, em l i s th nh vư ng cho nhi u lãnh th . Tuy nhiên, vi c khai thác tài nguyên cũng gây ra nhi u v n môi trư ng nghiêm tr ng nh hư ng n s phát tri n c a các ngành kinh t khác. Môi trư ng vùng ven b là thành ph n ch u nhi u nh hư ng nghiêm tr ng nh t c a vi c khai thác khoáng s n c bi t là các s c do khai thác d u em l i. a. Nh ng tác ng c a vi c khai thác khoáng s n n môi trư ng vùng ven b có th k như sau: Tùy theo t ng lo i khoáng s n mà con ngư i có phương th c khai thác, ch bi n và tàng tr cho thích h p ưa l i hi u su t cao nh t. Cho dù khai thác khoáng s n b ng công ngh nào i n a thì h u qu mà môi trư ng vùng ven b ph i gánh ch u cũng r t nghiêm tr ng. Các tác ng n vùng ven b có th k là: Các h p ch t khí CO2, SO2, CO, b i,... ư c sinh ra do các công o n n mìn, các • phương ti n v n chuy n là rât l n. Các khí này s t o nên mưa axít làm nh hư ng n môi trư ng nư c, sinh v t. Ho t ng ch y tràn em các ch t ô nhi m trên m t t và m t s lư ng l n các • v t li u tr m tích vào vùng nư c m t làm suy thoái ch t lư ng ngu n nư c, các ch t ô nhi m theo nư c ch y tràn mang theo xăng d u, nư c làm l nh máy,... c a các phương ti n thi công, các hóa ch t liên quan n ch t n và các ch t th i sinh ho t khác làm ô nhi m nghiêm tr ng ngu n nư c m t. Các ho t ng khai khoáng và n u ch y kim lo i ã t o ra m t lư ng bùn l n S • qu n lý các ph ph m và các t n dư khác t khai khoáng có th d n t i m t lo t các v n vùng h lưu ven bi n do nh ng thay i v nơi cư trú, ch t l ng ng và hoá ch t. Vi c khai thác nư c ng m vùng ven bi n ã gây ra m t s v n nghiêm tr ng • và dài h n, c bi t trong i u ki n nư c bi n dâng lên th hi n qua vi c xâm nh p m n vùng c a sông và nhi m m n nư c ng m. Khai thác cát s n vùng ven b m t cách b t h p lý ã nh hư ng n các h sinh • thái vùng b . Trong khai thác vàng, ngư i ta ã s d ng m t lư ng l n th y ngân trích ly • vàng trên cát dòng sông làm cho nư c b ô nhi m Hb. Th y ngân r t b n v ng trong môi trư ng do v y t n lưu trong t, nư c và sinh v t r t lâu gây h u qu th c p m t cách lâu dài. Nhi u vùng trên th gi i có các dãi tr m tích l n v thi c, crôm và các khoáng ch t • khác ven bi n hay k c n r ng ng p m n. Vi c khai thác các khoáng s n này ã làm m t i các vùng r ng ng p m n. m t s nư c, vi c khai thác san hô xây d ng và làm trang trí trong các • ti u c nh ã gây ra các tác h i áng k không ch n m trong s phá hu san hô mà còn vi c m t i kh năng b o v c a các r n san hô i v i vùng b . b. Nh ng tác ng c a vi c khai thác d u m n môi trư ng vùng ven b là: Ho t ng khai thác các ngu n tài nguyên không tái t o như d u khí các các lo i khoáng s n khác vùng bi n thư ng t o ra nh ng thay i v c tính tr m tích, phá hu các qu n xã sinh v t áy; vi c xây d ng các giàn khoan ngoài khơi thư ng xung t v i các m c ích khác trong khu v c c bi t là ánh cá và hàng h i. Tác ng tiêu c c c a vi c khai thác d u m và khí t ã ư c minh ch ng các vùng nư c n i a và ven b . Các tác ng này có th là nh ng th m ho t vi c tràn d u, vi c th i các ch t d u m t vi c s n xu t và các ho t ng v n chuy n.
42 - Các tác ng tr c ti p: Khi nư c b nhi m b n b i d u, gi a m t thoáng c a nư c và không khí hình thành • m t l p d u làm thay i quá trình trao i khí c a nư c, thay i s c căng b m t, pH, nhi t ,... t ó nh hư ng n sinh ho t và s s ng c a các qu n th chim bi n, các loài cá, giáp xác, thân m m, h i c u, san hô, các loài th c v t c a r ng ng p m n,... L p d u ngăn c n không cho tia sáng m t tr i qua nư c, làm ch m quá trình làm giàu oxy c a nư c bi n, trư c h t làm ng ng s sinh s n hay gi t ch t các loài sinh v t n i là ngu n th c ăn quan tr ng cho các loài ng v t bi n. i v i các loài chim bi n, m c dù lông c a chúng ch ng ư c s th m nư c nhưng • không ch ng ư c s th m d u làm cho tr ng lư ng cơ th c a chim tăng lên, làm cho chúng không th bay lên ư c n a n nơi khác ki m ăn. D u làm cho da, niêm m c m t b t n thương cùng cái ói làm cho chim ki t s c và ch t. D u có th gi t ch t các r n san hô sâu 6 m. nh ng vùng b ô nhi m d u, • ngư i ta th y n 76% san hô b h y di t. D u bám vào các loài th c v t c a r ng ng p m n làm cho cây ng t th và ch t • thành t ng ám làm m t môi trư ng s ng c a các loài t o, hàu, v m và các ng v t không có xương s ng khác s ng t p trung vùng r c a sú, v t,... cu i cùng h y di t c h sinh thái r ng ng p m n. D u ngoài vi c làm ch t nhi u loài h i s n, nó còn làm m t môi trư ng s ng và xua • u i các loài h i s n di cư n nh ng vùng khác, s nh hư ng n ngh cá. D u và các s n ph m c a chúng th i ra trong quá trình khai thác d u m s tích t • l i trong cơ th sinh v t bi n, làm cho th t c a chúng có mùi d u. Khi con ngư i ăn ph i các loài h i s n này có th b ng c hay b ung thư do r i lo n các thông tin di truy n. Ngoài các tác ng k trên, vi c ô nhi m do d u có th nh hư ng t i khí h u khu • v c do gi m s b c hơi nư c c a i dương d n n gi m lư ng mưa; thu h p kh năng d ch v trong lĩnh v c du l ch gi i trí ven bi n; vi c ánh m các giàn khoan quá h n, s h y ho i h sinh thái áy khu v c ó và làm thay i c u trúc n n áy. - Tác ng gián ti p: t các tác ng tr c ti p như ã nêu trên s d n n hàng lo t các tác ng gián ti p như: Gây xói mòn do gi m di n tích r ng ng p m n, r n san hô • Làm m t nơi cư trú c a sinh v t bi n • Gi m kh năng b i t b bi n, các ch t dinh dư ng trong t. • VI. Ngh cá: Vi c khai thác, s d ng ngu n l i sinh v t bi n ngày càng tăng góp ph n tăng trư ng kinh t qu c gia, nâng cao i s ng, tăng thu nh p và gi i quy t công ăn vi c làm cho a ph n dân cư ven bi n. Song song v i s gia tăng các m i e do do suy thoái ch t lư ng môi trư ng ven bi n, thì vi c ánh b t h i s n trên th gi i cũng tăng lên trong th i gian qua. Gia tăng dân s s d n t i s gia tăng nhu c u v các s n ph m bi n c bi t là cá, do ó có th th y r ng t c khai thác ánh b t cá s tăng t i m c mà tr lư ng các àn cá có th b suy gi m hoàn toàn. Hi n nay, do h u qu c a gia tăng dân s , nhu c u trên th gi i ã vư t quá s n lư ng, gây nên s tăng giá và gi m ngu n cá, c bi t i v i các nư c nghèo. Áp l c ánh b t tăng do s gia tăng phương ti n và các c i ti n v k thu t ánh b t. S khai thác quá m c ã làm s n lư ng c a nhi u ngư trư ng xu ng dư i m c thu ho ch, dư i ngư ng n n c a lý thuy t. Vì áp l c ánh b t tăng lên d n t i s suy gi m kích thư c qu n th , tính a d ng gen và tính thích nghi c a àn cá cũng gi m theo. H u h t các àn cá ăn áy
43 ã b ánh b t và nhi u àn ang b suy gi m. Do b khai thác, ánh b t quá m c, nên m t s àn cá di cư không còn kh năng ph c h i s lư ng qu n th và lâm vào tình tr ng b e d a di t vong. Vi c buôn bán cá c nh bi n phát tri n m nh kéo theo vi c ánh b t cá quá m c trên các r n san hô, các bãi á ng m. Như v y, phương th c thương m i qu c t ã d n n s gia tăng s n lư ng cá xu t kh u t các nư c ang phát tri n sang các nư c phát tri n, d n n m c không b n v ng c a vi c khai thác tài nguyên, làm m t cân b ng t nhiên các qu n xã sinh v t bi n ven b . Rõ ràng là ngành ánh b t cá quy mô nh ph c v nhu c u và nguy n v ng c a a phương là b n v ng và có tính b o t n hơn là các ngành ánh b t quy mô l n có nh hư ng xu t kh u. Vi c qu n lý ngh cá hi n nay trên th gi i cũng là v n ph c t p liên quan n phương ti n và k thu t ánh b t. M t s nơi trên th gi i s d ng m t s ngư c có th có nh ng nh hư ng có h i i v i các loài không ph i là i tư ng khai thác như các loài rùa bi n, các loài chim, các loài thú bi n và các loài ng v t không xương s ng khác. Vi c s d ng các lo i ngh , ngư c ánh b t cá có tính h y di t ho c nh hư ng l n n kh năng ph c h i qu n th còn ang ph bi n nhi u nơi như dùng ch t n , xung i n, hóa ch t c, các ngh te, ăng áy, lư i v i m t lư i bé,... Bên c nh m i e do tr c ti p c a vi c khai thác quá m c các àn cá, nhi u ngư trư ng ang g p r i ro do s suy thoái nơi cư trú gây ra b i ô nhi m và các can thi p khác c a con ngư i. M i e do l n nh t i v i s n lư ng ngh cá s n y sinh khi ánh b t quá m c và s suy thoái môi trư ng cư trú k t h p nhau. Vi c phát tri n vùng ven bi n và s hu ho i nơi cư trú t nhiên có vai trò là nh ng bãi , nơi ki m ăn c a nhi u loài sinh v t ngoài khơi cũng là nh ng y u t c n ph i quan tâm. Các loài cá có các giai o n ban u trư c trư ng thành, s ng vùng nư c ng t ho c nư c l ven b , ví d r ng ng p m n hay m l y nư c m n, c bi t b e do b i vi c phát tri n không h n ch vùng ven bi n. VII. V n t i bi n. Cùng v i s phát tri n c a xã h i, giao thông ư ng th y không còn bó h p trong ph m vi m t vùng mà ã phát tri n thành h th ng v n t i bi n r ng l n trên toàn th gi i, em l i s th nh vư ng cho m i vùng t. Tuy nhiên, cũng như m i ho t ng khác, v n t i bi n cũng có m t trái c a nó, nh hư ng tr c ti p lên các h sinh thái vùng ven b , h sinh thái bi n và i dương. Ngày nay v n t i bi n ư c s d ng nhi u nh t là các ngành thương m i, quân s , và du l ch v i ch c năng chuyên ch hàng hóa và ngư i t nơi này sang nơi khác. ph c v cho các ch c năng trên, ngành v n t i bi n òi h i ph i có các cơ s h t ng như các b n c ng, vũng v nh kín, các xi nghi p óng tàu, s a tàu và các vùng bi n. Các tác ng c a v n t i bi n n môi trư ng vùng ven b có th k như sau: - Xây d ng các công trình ph c v v n t i bi n: M t các h sinh thái vùng b , d n n m t t, m t a d ng sinh h c và m t • các ngu n l i do các h sinh thái này em l i. Làm thay i ch phù sa; Vi c n o vét và u n n n dòng sông ph c v giao thông ã làm phá v dòng • ch y, gi m chi u dài sông, tăng t c dòng ch y và h th p m c nư c ng m; Vi c m r ng m ng lư i kênh r ch d n n s xâm nh p c a nư c bi n vào • sâu trong t li n gây m n hóa, k t qu là làm suy thoái h th c v t thu sinh nư c ng t. - Nh ng tác ng do v n t i bi n gây ra: Ô nhi m nhi t: do vi c dùng nư c bi n làm mát các thi t b máy móc. Tác • h i c a ô nhi m nhi t có th nh hư ng n các lo i tr ng và u trùng c a các
44 sinh v t bi n; s tăng cao c a nhi t nư c bi n có th làm thay i s di cư c a các loài ng v t bi n nh y c m v i y u t nhi t, làm gi m s n lư ng h i s n ánh b t hay nuôi tr ng trong khu v c b nh hư ng. Nư c bi n nóng lên là i u ki n cho s phát tri n c a m t s loài sinh v t bi n có h i. Ô nhi m hóa h c: x y ra do các ho t ng thau r a tàu thuy n s th i ra rác • rư i, d u m và nư c th i; quá trình b c d hàng hóa và ti p nhiên li u cũng gây rơi vãi và th t thoát ra môi trư ng. Vi c s d ng sơn có ch a kim lo i n ng và các lo i dung môi trong vi c óng m i và tu s a tàu thuy n gây nhi m c t i ch t, nư c và các h sinh thái. Các s c x y ra trên bi n như m tàu, tai n n,... s nh hư ng n c m t khu v c r ng l n. Tác h i c a ô nhi m hóa h c bao g m ô nhi m do kim lo i n ng, các ch t h u cơ dinh dư ng và ô nhi m d u. Ô nhi m sinh h c: bao g m hai d ng là s phú dư ng và s du nh p các sinh • v t ngo i lai. Trong quá trình v n chuy n, m t lư ng l n các ch t h u cơ dinh dư ng có ch a nitơ và phospho (như phân bón, nguyên li u s n xu t,...) b th t thoát ra bi n. Các ch t này gây ô nhi m bi n, gây ra hi n tư ng th y tri u , làm ch t các loài sinh v t bi n.M t trong nh ng v n quan tr ng liên quan n v n t i bi n là vi c ki m tra nư c dùng d n tàu. Nư c dùng d n tàu là c i m c n thi t i v i s v n hành c a các tàu l n. Vi c th i kh i nư c này sau khi b c d hàng các b n c ng là m t trong nh ng nguyên nhân gây ra s du nh p c a các sinh v t l gây h i trên toàn th gi i. Các sinh v t bám gây r thân tàu cũng có kh năng tr thành các sinh v t l . c h ng l i s du nh p c a các sinh v t bám này, ho t ng ch ng r thân tàu có th gây ra nh ng v n ô nhi m, qua vi c s d ng các lo i sơn ch ng r . Câu h i ôn t p chương 3 1. Tác ng c a ô th hóa n môi trư ng vùng ven b . 2. Tác ng c a nông nghi p n môi trư ng vùng ven b . 3. Tác ng c a ho t ng du l ch gi i trí n môi trư ng vùng ven b . 4. Tác ng c a nuôi r ng th y s n n môi trư ng vùng ven b . 5. Tác ng c a khai thác khoáng s n và d u m n môi trư ng vùng ven b . 6. Tác ng c a ngh cá n môi trư ng vùng ven b . 7. Tác ng c a v n t i bi n n môi trư ng vùng ven b .