Giáo trình -Sản xuất hạt giống và công nghệ hạt giống - chương 8

Chia sẻ: Song Song Cuoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:40

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 8: Kỹ thuật sản xuất hạt giống cây tự thụ phấn Nhóm cây tự thụ phấn bao gồm nhiều họ, chi và loài có đặc điểm, phương thức sinh sản khác nhau, do vậy bên cạnh những nguyên lý chung về công nghệ cần có những kỹ thuật đặc cho từng loại, từng giống khác nhau

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình -Sản xuất hạt giống và công nghệ hạt giống - chương 8

CHƯƠNG 8 K THU T S N XU T H T GI NG CÂY T TH PH N Nhóm cây t th ph n bao g m nhi u h , chi và loài có ñ c ñi m, phương th c sinh s n khác nhau, do v y bên c nh nh ng nguyên lý chung v công ngh c n có nh ng k thu t ñ c cho t ng loài, t ng gi ng khác nhau. H t gi ng thu n c a c p h t tác gi và siêu nguyên ch ng nhóm cây t th ph n có hai h th ng s n xu t là: h th ng duy trì và h th ng ph c tráng gi ng. H th ng duy trì áp d ng khi ñã có h t tác gi hay h t siêu nguyên ch ng c n duy trì c p h t gi ng này ñ cung c p cho s n xu t h t gi ng nguyên ch ng hàng v hay hàng năm. H th ng ph c tráng áp d ng v i nh ng gi ng ñã thoái hóa nhưng s n xu t có nhu c u, c n ti n hành ph c tráng t o l p h t gi ng siêu nguyên ch ng. H t gi ng ưu th lai F1 qua hai giai ño n s n xu t, giai ño n th nh t nhân dòng b m v i c p h t SNC,NC, xác nh n và giai ño n th hai s n xu t h t lai. Hình 8.1: Các lo i và c p h t gi ng cây t th ph n 8.1 S n xu t h t gi ng thu n cây t th ph n 8.1.1 S n xu t duy trì h t gi ng tác gi ho c h t gi ng siêu nguyên ch ng S n xu t duy trì áp d ng v i nh ng gi ng ñã có h t tác gi ho c gi ng ñã có h t siêu nguyên ch ng. H th ng duy trì th c hi n trong hai v t o l p ñư c lô h t tác gi hay siêu nguyên ch ng th h m i. V 1: Gieo tr ng vư n v t li u duy trì K thu t gieo tr ng t i ưu v i loài cây tr ng ñó, nh ng k thu t khác bi t v i s n xu t thương ph m bao g m: + Chu n b lô h t tác gi ho c SNC (có ch ng ch c p h t gi ng) s lư ng tùy thu c vào loài cây tr ng và lư ng h t tác gi (SNC) s n xu t yêu c u, nhưng qu n th t i thi u ñ ch n ñư c 1500 cá th . + Ch n ñ t t t, thu n l i tư i tiêu và có h th ng giao thông n i ñ ng t t + Cách ly theo quy ñ nh ñ i v i m i loài cây tr ng như lúa thu n 20m, + Gieo tr ng 01 cây,01 h t , 01 hom trên khóm 117 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
+ M t ñ thưa hơn s n xu t thương ph m và áp d ng k thu t chăm sóc t i ưu v i loài cây tr ng và gi ng + Ch n l c nh ng cá th t t nh t, s ch b nh, kh e m nh và ñúng gi ng thu riêng, phơi riêng ñ gieo tr ng ñánh giá dòng v 2 Ghi chú: G ( generation) là th h ch n nhân dòng Hình 8.2: Sơ ñ s n xu t duy trì h t gi ng cây t th ph n V 2: ðánh giá và ch n dòng + M i cá th thu ñư c v 1 gieo thành 01 hàng hay 01 ô nh g i là 01 dòng + K thu t gieo tr ng như v 1, các dòng cách nhau 30 – 40 cm ñ thu n ti n cho theo dõi, ñánh gía và ch n l c + Theo dõi m i dòng 30 cá th trên các tính tr ng quan tr ng, lo i b cây khác d ng, cây sâu b nh, cây x u và cây còi c c + Ch n nh ng dòng t t nh t, ñúng gi ng (có th dùng ch s ch n l c ñ ch n nh ng dòng t t nh t, ñúng gi ng). + H n h p h t c a các dòng ch n t o l p lô h t tác gi hay lô h t siêu nguyên ch ng m i Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ có ch ng ch h t gi ng, lô h t gi ng duy trì có th lưu thong trên th trư ng. 8.1.2 S n xu t ph c tráng t o l p lô h t siêu nguyên ch ng Ph c tráng áp d ng v i nh ng gi ng ñang s d ng trong s n su t nhưng ñã có bi u hi n thoái hóa ho c ñã thoái hóa. ð c bi t nh ng gi ng không rõ ngu n g c hay tác gi ch n t o. ði u ki n ph c tráng: + S n xu t có nhu c u h t gi ng c a gi ng cây tr ng ñó + Có b n mô t gi ng g c ho c tài li u có liên quan làm cơ s ph c tráng + Cán b chuyên môn sâu và n m v ng ñ c ñi m c a gi ng V 1: Gieo tr ng v t li u và ch n dòng. 118 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Ch n cây, ch n bông ñ t o dòng là công vi c ñ u tiên ph i làm trong trình t ph c tráng m t gi ng ñã b thoái hoá. K thu t gieo tr ng vư n v t li u như phương pháp duy trì. Căn c vào b n mô t gi ng g c ñ ch n nh ng cá th t t nh t, ñúng mô t c a gi ng g c, s ch b nh thu riêng ñ gieo tr ng ñánh giá dòng v 2. Hình 8.3: Sơ ñ ph c tráng h t gi ng cây t th ph n V 2: So sánh dòng và ch n dòng các dòng t t, ñúng gi ng Các cá th thu ñư c v 1 gieo riêng thành hàng hay ô nh , theo dõi và ñánh gía các dòng. S cây theo dõi trên m t dòng ít nh t là 30 cây (khóm), tính giá tr trung bình c a m i ch tiêu ñánh giá ch n ra 25 - 30 dòng t t nh t thông qua quan sát ñánh giá trên ñ ng ru ng và áp d ng ch s ch n l c ch n s dòng này ñ ñưa sang so sánh và nhân dòng. V 3: So sánh và nhân dòng ch n Các dòng ñư c ch n v 2, chia h t thành 2 ph n, m t ph n th c hi n thí nghi m so sánh dòng và m t ph n ñưa sang nhân dòng cách ly. + Khu thí nghi m so sánh các dòng b trí thí nghi m kh i ng u nhiên hoàn ch nh (RCB) v i 4 l n nh c l i và có ñ i ch ng. ð i ch ng cho thí nghi m này có th s d ng 2 ñ i ch ng là qu n th ban ñ u và gi ng tiêu chu n. Thu th p s li u, phân tích ñánh giá ñ xác ñ nh dòng t t nh t, ñúng gi ng. K t lu n này là cơ s ñ ch n các dòng trong khu nhân dòng t o l p lô h t SNC + Khu nhân dòng áp d ng k thu t như ñ i v i ch n l c, ch n lo i b cây x u, sâu b nh và cây khác d ng ra kh i dòng. Nh ng dòng ñư c k t lu n trong thí nghi m so sánh là t t, ñúng gi ng, h t c a chúng thu ho ch khu nhân dòng thu hoach t o l p lô h t siêu nguyên ch ng ñ u tiên. Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ nh n ch ng ch h t gi ng. 119 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
8.1.3 Nh ng k thu t cơ b n trong s n xu t h t nguyên ch ng cây t th ph n Cơ quan s n xu t: H t gi ng nguyên ch ng ñư c các tr m, tr i, công ty c a nhà nư c hay tư nhân và có th là các h và nhóm nông dân nhưng ph i ñư c ñăng ký c p phép s n xu t.Cá nhân, cơ quan s n ph i ñăng ký ki m nghi m ñ c p ch ng ch h t gi ng Lô h t gi ng g c: S n xu t h t gi ng nguyên ch ng b t bu c lô h t gi ng g c ñ nhân ph i là lô h t tác gi ho c siêu nguyên ch ng có ch ng ch h t gi ng do cơ quan có th m quy n c p. Ch n ñ t : Ch n ru ng li n khu, ñ t t t và ñ ng ñ u và ñi u ki n tư i tiêu thu n l i, giao thông v n chuy n d dàng, không s n xu t gi ng trên khu ñ t cây tr ng trư c cùng h , cùng loài. K thu t này ñ c bi t quan tr ng v i cây h cà vì cây tr ng trư c là môi gi i truy n m m b nh cho ru ng s n xu t gi ng. Cách ly: M c dù cây t th ph n nhưng v n có m t t l có kh năng nhân ph n ngoài, do v y cách ly là b t bu c khi s n xu t h t gi ng nguyên ch ng. Phương pháp cách ly g m cách ly không gian, cách ly th i gian hay cách ly b ng v t ch n. Cây tr ng khác nhau yêu c u cách ly khác nhau theo quy ñ nh trong TCVN ho c tiêu chu n ngành. Ví d v i lúa h t gi ng tác g a, siêu nguyên ch ng phái cách ly không gian 20m, s n xu t h t nguyên ch ng và xác nh n cách ly 3 m. Cà chua s n xu t h t s n xu t nguyên ch ng ph i cách ly t i thi u là 50m và s n xu t h t xác nh n là 25m. Nh ng cây t th ph n nhưng có kh năng nh n ph n ngoài cao như cà chua nho, t kho ng cách cách ly ph i tương t như cây giao ph n 300 m Chu n b ñ t: ð t ñư c chu n b k theo yêu c u k thu t c a loài cây tr ng, v sinh ñ ng ru ng trư c khi ti n hành s n xu t. Thông thư ng ñ t s n xu t gi ng ñư c chu n b trư c 15 – 20 ngày ñ di t c d i, sâu b nh. Nh ng cây tr ng c n sau làm ñ t lên lu ng, ph lu ng b ng ni lông ñ h n ch c d i, sâu b nh và gi m t t Gieo tr ng: Gieo tr ng vào th i v thích h p nh t trong năm ñ i v i loài cây tr ng, ch gieo tr ng 1 h t, 1 cây trên khóm, m t ñ thưa và th ng hàng ñ thu n ti n cho chăm sóc, ch n l c và kh l n. Nh ng loài cây tr ng yêu c u gieo cây con trong vư n ươm ñ qu n lý chăm sóc t t hơn như cà chua, khi cây con ñ tiêu chu n, s ch b nh m i tr ng ra ru ng s n xu t gi ng Chăm sóc: Phân bón, tư i nư c và phòng tr sâu b nh áp d ng k thu t t i ưu ñ i v i gi ng cây tr ng ñó, ñ c bi t là phân bón yêu c u cân ñ i các lo i phân ña lư ng và b sung trung lư ng hay vi lư ng theo yêu c u ñ c thù c a loài. Kh l n: Kh l n phái ti n hành ít nh t là 3 l n là th i kỳ cây con, th i kỳ ra hoa và trư c thu ho ch lo i b toàn b cây khác d ng, cây b b nh và c d i Thu ho ch ch bi n h t gi ng: 120 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Chu n b d ng c thu ho ch ñ y ñ và là d ng c riêng cho m i lo i gi ng như sân phơi, phương ti n v n chuy n, tách h t, tu t ñ p, và các d ng c b o qu n ph i riêng bi t cho m i lo i gi ng ho c ph i v sinh s ch nhi u l n trư c khi thu ho ch. Thu ho ch khi qu h t chín hoàn toàn ñ ñ m b o ch t lư ng h t, nh ng loài cây tr ng yêu c u chín ti p t c sau thu ho ch thì b o qu n trong ñi u ki n mát vài ngày r i m i tách h t. Áp d ng k thu t tách h t phù h p yêu c u không làm t n thương h t gi ng, n u tách h t b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ h p lý ñ không làm d p v h t gi ng. Làm khô , làm s ch và phân lo i h t gi ng theo k thu t riêng cho m i loài cây tr ng ñ m b o tiêu chu n quy ñ nh cho m i c p gi ng và loài cây tr ng quy ñ nh trong tiêu chu n ngành ho c tiêu chu n Vi t Nam. Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng Th c hi n ki m ñ nh ñ ng ru ng và ki m ñ nh trong phòng theo quy ñ nh ñ nh n ch ng ch h t gi ng, nhưng lô h t gi ng có ch ng ch m i ñư c cung c p cho s n xu t h t nguyên ch ng. 8.1.4 Nh ng k thu t cơ b n trong s n xu t h t gi ng xác nh n H t gi ng xác nh n là c p h t gi ng cu i cùng trong quá trình nhân gi ng cung c p thương m i. H t gi ng c p này s lư ng l n do v y có th s n xu t các tr m tr i hay trên h nông dân. C p h t gi ng này quan tr ng nh t là ki m soát và qu n lý quá trình s n xu t ñ ñ m b o ch t lư ng. S n xu t h t gi ng xác nh n yêu c y k thu t tương t như s n xu t h t nguyên ch ng, nh ng ñi m khác v i s n xu t h t nguyên ch ng như sau: + Lô h t gi ng g c ñ nhân s n xu t h t xác nhân ph i là lô h t nguyên ch ng + Gieo tr ng có th 2 – 3 h t, cây trên khóm + Tiêu chu n ph m c p th p hơn h t nguyên ch ng 8.2 S n xu t h t gi ng lai cây t th ph n 8.2.1 K thu t nhân và duy trì dòng b m Cây t th ph n s n xu t h t lai có hai nhóm khá khác bi t ñó là nhóm cây không b t bu c s d ng b t d c ñ c như cà chua, cà tím, t..và nhóm cây b t bu c s d ng b t d c ñ c như lúa. Như v y nhân dòng và s n xu t h t lai m i nhóm có nh ng k thu t ñ c thù. 8.2.1.1 Nhân duy trì dòng b m trong s n xu t h t gi ng UTL không s d ng b t d c Nh ng loài cây tr ng t o gi ng ưu th lai không nh t thi t ph i s d ng b t d c ñ c như cà chua, t… nhân dòng b m ñư c áp d ng như k thu t duy trì gi ng thu n siêu nguyên ch ng. Tuy nhiên trong cùng m t v s n xu t SNC c dòng m và dòng b , do v y c n 2 ru ng riêng và cách ly gi a ru ng b và m ñ m b o như s n xu t SNC c a gi ng thu n. ð ñ m b o duy trì b m ñúng ki u gen và có ưu th lai, các cá th ưu tú c a dòng b m ch n và lai nhau t ng c p. Thu ho ch riêng các cá th ch n và con lai ñưa sang ñánh giá dòng và con lai v 2. Nh ng cá th t t nh t , ñúng gi ng và con lai F1 v n gi nguyên ñư c ưu th lai m i ch n h n h t t o l p lô h t SNC dòng b và m . M t s ñi m khác bi t ñư c trình bày trong sơ ñ sau: 121 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Hình 8.4: Sơ ñ nhân và duy trì h t b m là dòng, gi ng thu n 8.2.2.1 Nhân dòng b m A, B và R trong h th ng lúa lai h ba dòng Duy trì nh ng dòng A, B và R ñã ph c tráng ho c m i ch n t o là quá trình nhân và duy trì dòng A, B và R ñ m b o dòng A ñúng nguyên b n, b t d c hoàn toàn và có UTL khi lai v i R, dòng B ñúng nguyên b n có kh năng duy trì tính b t d c c a dòng A, và dòng R ñúng nguyên b n có kh năng ph c h i b t d c c a dòng A và cho con lai F1 có ưu th lai. Dòng A, B và R có th b thoái hóa trong các th h nhân do v y k thu t nhân c n ñ m b o t khâu nhân h t tác gi hay siêu nguyên ch ng. Theo Nguy n Trí Hoàn s thoái hóa x y ra c dòng A, B và R và bi u hi n như sau: Bi u hi n s thoái hóa c a dòng A: + Phân ly v ki u hình, th i gian sinh trư ng, s lá trên thân chính và suy gi m các tính tr ng kinh t , nông sinh h c + Hoàn toàn gi m sút v m c ñ b t d c c a cây m + Gi m sút v kh năng k t h p nên năng su t h t lai F1 th p + Xu t hi n cây bán b t d c trong dòng A + T p tính n hoa m s cây A không t t, th i gian n hoa c a cây A kéo dài không t p trung + T l hoa không m tăng, t l nhô vòi nhu c a hoa A gi m + T l tr không tho t c a cây A tăng S thoái hoá c a dòng duy trì ( B) và dòng ph c h i (R) + Tương t như dòng a, dòng B và dòng R cũng có hi n tư ng thoái hoá + S thoái hoá c a dòng B và R bi u hi n và nguyên nhân gi ng như lúa thu n tuy nhiên có m t s bi u hi n khác như: + Gi m kh năng ph c h i tính b t d c c a dòng R và kh năng duy trì c a dòng B + Lư ng ph n gi m Bi u hi n s thoái hoá trên ru ng lúa lai F1 + ð ñ ng ñ u qu n th kém 122 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
T l ñ u h t th p, t l lép cao + Kh năng ch ng ch u gi m sút + Năng su t cây lai gi m d n ñ n hi u ng UTL gi m + K thu t duy trì các dòng b m A , B và R trong h th ng lúa lai h ba dòng th c hi n trong 3 v ñ t o l p lô h t A, B và R siêu nguyên ch ng V 1: tr ng các cây A, B và R ñ ñánh giá, ch n và lai c p Th i v Ch n th i v thích h p nh t v i dòng b t d c CMS, dòng m b t d c không ph n ng ánh sáng và nhi t ñ có th nhân trong c hai v xuân và v mùa Cách ly: V i s cá th nhi u vi c cách ly kh ng gian r t khó th c hi n, thông thư ng áp d ng cách ly b ng v t ch nho c bao cách ly. Cách ly b ng v t ch n dùng ni lông tr ng cách ly gi a các cây A , B và R theo nh ng ô zíc z c. Hình 8.5: Phương pháp cách ly các cá th b ng ni lông Khu nhân dòng cách ly v i các khu v c s n xu t lúa khác theo tiêu chu n ngành. ð thu n ti n cho lai c p và cách ly khu nhân và duy trì dòng th c hi n trong khu có các ô xây là t t nh t cho chăm sóc ñánh giá và cách ly K thu t gieo tr ng Áp d ng k thu t gieo tr ng t i ưu như k thu t gieo m , c y, chăm sóc và phòng tr sâu b nh áp d ng t i ưu v i yêu c u c a m i t h p lai. K thu t quan trong nh t là xác ñ nh th i v gieo tr ng ñ b m tr trùng kh p. Căn c ñ xác ñ nh th i v gieo tr ng b m d a trên th i gian sinh trư ng c a A, B và R, d a trên s lá và hi u qu tích nhi t h u hi u (EAT) c a hai b m . Nh ng thông s này ñã ñư c nghiên c u trư c khi nhân duy trì dòng Ch n cá th và lai c p Ch n các cá th ñi n hình ñúng dòng v ki u hình, sinh trư ng phát tri n t t và s ch b nh, m i cá th ch n dòng A lai v i 1 cá th dòng R và m t cá th dòng B theo t ng c p như sơ ñ 8.6 M i cây A ph i lai c p v i m t cây B ñ thu ñư c h t b t d c và lai v i m t cây R ñ thu ñư c h t lai F1. T t c h t c a t ng cây A, và R thu riêng o qu n riêng ñ gieo tr ng ñánh giá v 2 123 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Hình 8.6: Sơ ñ nhân dòng b t d c CMS Ghi chú: Ví d có các cây A1…An như trên sau v 2 ñánh giá và ch n ch ñư c cây A s 2 cho b t d c hoàn toàn, F1 có ưu th lai , B và R thu n , các dòng ñ u có ñ c ñi m ñúng như nguyên b n Th i v nhân dòng A, B và R + Vu 2:ðánh giá dòng và con lai Gieo tr ng A và con lai F1 c a t ng c p khu cách ly, phương pháp cách ly b ng v t ch n như v 1. ðánh giá và ch n các cây A b t d c hoàn toàn F1 có ưu th lai. C c p lai ñư c ch n ñ nhân h t siêu nguyên ch ng v 3 + V 3:Nhân dòng A và R siêu nguyên ch ng Nhân h t A siêu nguyên ch ng Cây A ñã ch n tr ng và lai v i cây B ñã ch n v i k thu t như s n xu t h t lai F1(tham kh o ph n k thu t s n xu t h t lúa lai F1), dòng A và dòng B không sai khác nhi u v ki u hình và th i gian sinh trư ng cho nên k thu t thu n l i hơn. ð thu n c a h t A siêu nguyên ch ng r t quan tr ng v i h t nguyên ch ng và h t lai do v y ngoài nh ng k thu t gieo tr ng c n ñ m b o nh ng k thu t quan tr ng sau: + Cách ly nghiêm ng t, khu nhân h t A phái cách ly v i các khu có s n xu t lúa khác ít nh t 500 m + Ki m tra h t ph n b t d c khi lúa tr + Kh b cây khác d ng, cây b b nh khi cây con , th i k tr và trư c thu ho ch tri t ñ Nhân dòng R và dòng B siêu nguyên ch ng H t dòng B trong ru ng nhân dòng A chính là h t B siêu nguyên ch ng. H t R siêu nguyên ch ng ñư c nhân t cây R ñã ch n theo quy trình s n xu t h t siêu nguyên ch ng c a gi ng lúa thu n 124 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
8.2.2.2 Duy trì và nhân h t dòng b m trong s n xu t h t gi ng lúa lai h 2 dòng (TGMS và PGMS) a) Nhân và duy trì dòng b t d c TGMS siêu nguyên ch ng Quy trình ch n và nhân dòng siêu nguyên ch ng ñã ñư c m t s tác gi ñ c p và công b . Trong tài li u này trích nh ng k thu t cơ b n c a PGS.TS Nguy n Th Trâm và c ng s 2006. Quy trình th c hi n 4 v như sau: Hình 8.7: Sơ ñ ch n và nhân dòng b m trong lúa lai khi s d ng dòng m TGMS V 1:Ch n cá th b m và lai c p Gieo tr ng nhi t ñ cao, v mùa Gieo tr ng b m trên hai ru ng kho ng 100m2 L a ch n các cá th b m kh ng 500 cá th m i dòng Khi tr lai t ng c p, ph i ñánh s các c p lai c n th n Thu h t riêng t ng c p lai và h t cây b và b o qu n Các cây ch n trên dòng m c t ñ g c r , chăm sóc dòng m chuy n sang v thu ñông khi nhi t ñ th p dư i 24oC thu h t m trên lúa chét, h t t ng cây m ch n cũng thu, b o qu n riêng ñ ñánh giá v 2 V 2: ( v xuân) ðánh giá các dòng b m và con lai F1 Ru ng 1: gieo các cá th m ch n v trư c thành các dòng ñ ñánh giá ch n Ru ng 2: gieo ñánh giá ch n b Ru ng 3: ñánh giá con lai Xác ñ nh nhưng b m ñúng dòng, con ưu th lai Nh ng c p ch n thu riêng ñ nhân siêu nguyên ch ng V 3: Ki m tra ngư ng chuy n ñ i tính d c c a m 125 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
M i dòng m l y 400 h t gieo thành 4 th i v , m i th i v cách nhau 7 ngày trong nhà lư i. Khi phân hóa ñòng x lý nhi t ñ theo ngư ng chuy n hóa c a dòng Bư c 3 ñánh 10 cây Bư c 4 x lý 10 cây Bư c 5 x lý 10 cây Sau x lý ñưa ra tr ng trong nhà lư i (có 10 cây trong nhà lư i làm ñ i ch ng). Ki m tra h t ph n khi tr nh ng dòng nào có h t ph n b t d c 100% là ngư ng chuy n hóa n ñ nh ñư c ch n ñ nhân SNC, l y h t c a dòng ñó v 2 ñ nhân siêu nguyên ch ng V 4 Nhân dòng b m SNC Ru ng 1 nhân dòng m Th i v gieo 15 – 20/12 và khi nhi t ñ tăng d n ñ n 14oC thì c y, K thu t gieo tr ng áp d ng t i ưu v i dòng. C y 1 d nh m t ñ 60 – 70 khóm/m2, thu riêng t ng dòng. Ru ng 2 nhân dòng b theo quy trình SNC c a gi ng thu n. b) Nhân và duy trì dòng PGMS Nguyên lý nhân và duy trì tương t như dòng TGMS nhưng c n x lý ánh sáng và ch n l c trên cơ s ph n ng chuy n ñ i tính d c ñ i v i ñ dài chi u sáng trong ngày c) Nhân h t nguyên ch ng dòng TGMS và PGMS Ch n th i v nhân Dòng TGMS D a vào ñ c ñi m và ph n ng tính d c c a dòng ñ xác ñ nh th i v nhân dòng, dòng TGMS có th i gian c m ng nhi t ñ t 10- 18 ngày trư c khi tr , ñi m nhi t ñ t i h n gây h u d c < 240C tùy theo dòng. Như v y ñi u ki n mi n B c Vi t Nam th i v nhân dòng phù h p là v ñông xuân. Gieo m t 1-20/12, ñi u khi n cho lúa phân hoá ñòng cu i bư c 3 ñ n ñ u bư c 6 vào kho ng t 15/3 - 10/4 là lúc nhi t ñ không quá th p nhưng không cao hơn 240C, lúa s có ph n h u d c. Khi tr bông s m kho ng 5 ñ n 15/4, nhi t ñ v n còn th p nên năng su t h t nhân dòng không cao, nh ng dòng ch u nhi t ñ th p năng su t nhân dòng cao hơn, có th ñ t 1,0 - 1,5 t n/ha. Dòng PGMS Dòng PGMS h u d c khi ánh sáng ngày ng n dư i 12h 45 phút, trong ñi u ki n Vi t Nam ph n ng b t d c và h u d c c n th i gian chi u sáng ng n hơn vì ngày dài nh t mi n B c cũng ch ñ t 12h 45 phút. Như v y dòng PGMS ph n ng h u d c hay b t d c 12h 15 phút ñ n 12h 20 phút là phù h p. Ví d dòng P5S c a Trư ng ð i h c Nông nghi p I : Yêu c u ñ dài chi u sáng trong ngày < 12 gi 16 phút, như v y có th nhân dòng hai v : + V xuân gieo 10 – 20/12 phân hóa bư c 5 – 6 vào 10 – 20/3 và tr 25/3 - 5/4 + V mùa gieo 10 – 15/8 phân hóa bư c 5 – 6 vào 20 – 30/9 tr 5-15/10 (Theo Nguy n Th Trâm và C ng s , 2006) Ch n ñ t và khu ru ng nhân dòng 126 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Khu nhân dòng yêu c u ñ t t t, ch ñ ng tư i tiêu, ru ng b ng ph ng Cách ly v i các khu s n xu t khác ít nh t là 500 m, cách ly th i gian là tr l ch v i s n xu t khác trong khu v c 20 ngày K thu t làm m X lý h t gi ng b ng phơi trong n ng nh , nư c m ho c nư c vôi trong trư c khi gieo tr ng ñ tránh n m b nh. H t c a nh ng dòng có ng ngh c n phá ng trư c khi gieo, như dòng 103S có th i gian ng sinh lý sau thu ho ch c n phá ng n u chưa qua giai ño n ng ngh . Lô h t ñã qua th i gian ng sinh lý v n có ñ c ñi m là n y m m không ñ u, s c n y m m th p kho ng (70-75%) trong khi lô h t có t l n y m m cao (85-90%). Vì v y v n có th d ng thu c phá ng cho lô h t ñã qua th i gian ng . Ngâm h t gi ng: Dòng TGMS và PGMS thư ng h v tr u nên ngâm c n có k thu t là không lo i b h t l ng, th i gian ngâm 36-40 gi liên t c ñãi b ng nư c s ch kho ng 6 gi 1 l n. Chu n b ñ t gieo m như k thu t s n xu t lúa khác làm ñ t k , lên lu ng và bón lót sau ñó gieo. Lư ng phân bón cho 01 ha ñ t m là 15- 20 t n phân chu ng + 50kgN + 80 – 90 P2O5 + 50K2O. Bón lót toàn b phân chu ng + lân + 50% ñ m và 50% kali còn l i bón thúc cho m 2 l n, l n 1 khi m có 3 lá l n 2 trư c khi c y. Chăm sóc m : sau khi gieo gi m 4-5 ngày cho m m c, sau ñó tư i m t l p nư c m mg 1-2cm, khi m ra 1.5-2,5 lá ti n hành phun MET v i li u lư ng 850g/ ha giúp cho m ñ s m, ñ nhi u; khi m có 4-4,5 lá ti n hành bón thúc 30% ñ m và toàn b kali, s ñ m còn l i bón trư c khi cây 7 – 10 ngày. K thu t c y và chăm sóc lúa Chu n b ru ng c y: cày i, b a k , bón lót ñ y ñ bao g m phân chu ng, vôi (n u ñ t chua), lân + 50% lư ng N + 50% Kali. M t ñ c y 70 khóm/m2, c y m t d nh chia thành t ng băng r ng 1,5m gi a các ăng ñ l i ñi 25 – 30 cm thu n l i cho ki m tra, kh l n ch n l c Lư ng phân bón: 10 t n phân chu ng/ha, t l N:P:K = 1:1:1, li u lư ng 120kgN/ha trên ñ t phù sa sông H ng. Bón lót toàn b phân chu ng, lân, vôi + 50% ñ m + 50% kali, bón thúc 1 ñ nhánh 40% N, bón thúc 2 thúc ñòng 10% N và 50% kali. Th i kỳ ñ nhánh, phân hoá ñòng, tr bông phun thêm vi lư ng Zn, Bo ho c h n h p các nguyên t vi lư ng. K thu t chăm sóc ru ng nhân dòng như qu n lý sâu b nh và c d i như s n xu t gi ng khác Ki m tra ru ng nhân dòng th i kỳ tr vì th i kỳ c m ng 8-10 ngày trư c tr , n u nhi t ñ trung bình ngày bi n ñ ng 20-240C v i dòng TGMS và ñ dài chi u sáng ng n hơn 12h 20 phút ñ m b o cho k t h t và năng su t khi nhân dòng Kh l n và thu ho ch Trong th i kỳ sinh trư ng sinh dư ng có th quan sát th y m t s cá th bi n d v hình thái, c n lo i b t t c các cây khác d ng. Th i kỳ tr quan tr ng nh t là ki m tra h t ph n lo i b nh ng cá th thay ñ i ñi m nhi t ñ chuy n hóa tính d c, ñ c bi t chuy n hóa tính d c nhi t ñ cao c a dòng TGMS. Kh l n trư c 127 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
thu ho ch có vai trò quy t ñ nh ñ n ch t lư ng h t siêu nguyên ch ng c a các dòng. 8.3 K thu t s n xu t h t nguyên ch ng m t s cây t th ph n 8.3.1 K thu t s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng a) ð c ñi m ngu n g c cây lúa Cây lúa tr ng Oryza sativa L. là cây hàng năm và là cây lương th c quan tr ng nh t nư c ta. Trung tâm phát sinh lúa tr ng có nhi u ý ki n cho r ng Trung Qu c và n ð là trung tâm phát sinh lúa tr ng Châu Á (Ting 1993, Shampath, S. và N. Rao 1951). Chang T.T. (1976) lúa tr ng Châu á Oryza sative L. t lưu v c sông Ganges dư i chân dãy núi Himalaya qua Myanma ñ n B c Thái Lan qua Lào ñ n Vi t Nam và Nam Trung Qu c. Theo Khush GS.,1997 thì hai loài ph Indica và Japonica có nhi u ngu n g c, Indica có th ñư c thu n hoá chân núi Himalaya Tây n ð , lúa Indica phát tán r ng kh p vùng nhi t ñ i và á nhi t ñ i c a n ð . Loài ph Japonica di th c v t mi n Nam Trung Qu c ñ n phía B c, mi n Nam và ðông Nam Châu á, Tây Châu Phi và Brazil hình thành các lo i hình sinh thái khác nhau. Lúa là cây t th ph n có c u t o hoa lư ng tính, nh và nh y trong cùng m t hoa. Hoa có c u t o hai v tr u là v tr u l n và v tr u nh , trong hoa có 6 nh ñ c m ng 6 bao ph ncâu t o hoa mô t ñ y ñ Hình 8.8: C u t o hoa lúa b) H t gi ng g c: S n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng ph i ñư c nhân lên t lô h t siêu nguyên ch ng ho c h t tác gi có ch ng ch h t gi ng c) Ch n ru ng s n xu t: Ch n ru ng li n khu, ñ t t t và ñ ng ñ u và ñi u ki n tư i tiêu thu n l i, giao thông v n chuy n d dàng d) Cách ly: Khu ru ng s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng cách ly v i các khu s n xu t lúa khác 3 m ho c cách ly th i gian khi tr l ch v i khu s n xu t lúa li n k ít nh t là 15 ngày e) Làm ñ t : Làm ñ t k theo các phương pháp bình thư ng, nhưng ph i lưu ý nh ng ru ng v trư c c y lo i lúa khác thì ph i cày i ho c cày v trư c khi làm ñ t ít nhât 15- 20 ngày ñ di t c d i và nh ng h t r ng v trư c m c l i gây l n cơ gi i. 128 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
f) Làm m : X lý h t gi ng: h t gi ng siêu nguyên ch ng ph i ñư c phơi l i, làm s ch trư c khi ngâm . L c gi ng b ng nư c mu i ho c nư c bùn có t tr ng 1,13 ñ lo i b lép l ng sau ñó r a s ch b ng nư c s ch cho h t nư c mu i ho c nư c bùn r i ñưa vào ngâm. Ngâm gi ng các khu riêng bi t và ph i làm s ch trư c khi ñưa gi ng vào ngâm tránh l n gi ng. Ngâm h t gi ng trong th i gian 60 gi (n u mùa ñông ngâm b ng nư c m 2 sôi 3 l nh) trong quá trình ngâm ph i ñãi r a chua 3 l n là sau 12 gi , l n 2 sau 24 gi , l n 3 sau 48 gi . Sau 60 gi v t ñãi s ch ñ ráo nư c cho vào khi m m dài b ng 1/2 h t thóc là ñ tiêu chu n gieo. K thu t gieo: M s n xu t gi ng nguyên ch ng ph i cách xa các khu v c khác ñ tránh l n cơ gi i.Gieo ñ ng ñ u và m t ñ thưa ñ m c ng cây ñanh d nh, lư ng h t gi ng gieo phù h p t 0,2 ñ n 0,4 kg thóc gi ng trên 10m2 ñ t m . Chăm sóc, làm c , tư i nư c, phân bón và phòng tr sâu b nh k p th i ñ m b o cho m sinh trư ng phát tri n t t, s ch b nh, ñã ñ ñư c 2 - 3 nhánh trong ru ng m g) Qu n lý ru ng s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng Chu n b ñ t và bón lót: làm ñ t k s n ph ng ñ thu n ti n cho ñi u ti t nư c và chăm sóc. Bón lót toàn b phân chu ng, lân và 30% ñ m, 50% lư ng kali c a quy trình k thu t c a gi ng K thu t c y: M c y ñ tu i, không ñ m ôi, c y thành băng, m i băng kho ng 10 - 15 hàng lúa l i ñ l i ñi 30 cm ñ ñi l i chăm sóc và kh l n. M t ñ và s d nh c y: m t ñ 55 – 60 khóm/m2 , c y 1 d nh là phù h p v i s n xu t h t gi ng lúa nguyên ch ng Bón phân thúc l n 1 sau c y 15 - 20 ngày 50% lư ng ñ m theo quy trình, bón thúc l n 2 trư c khi phân hoá ñòng toàn b s phân còn l i, chú ý giai ño n này c n ñ kali ñ ñ m b o ch t lư ng h t gi ng Tư i nư c ñ y ñ theo nhu c u nư c c a cây lúa , ñ c bi t không ñ thi u nư c th i kỳ tr Phòng tr c d i, sâu b nh áp d ng k thu t IPM v i ru ng s n xu t h t gi ng lúa là t t nh t. Nh ng c d i nguy hi m ñ i v i h t gi ng lúa nguyên ch ng là c l ng v c c n (Echinoocloa colona), c l ng v c nư c (Echinoocloa crusgalli) c l ng v c tím (Echinoocloa glarescens) c ñuôi phư ng (Leplochioa chinesnis) và lúa c ( Oryza sativa L. var. fatua prain). Nh ng b nh nguy hi m như b c lá( Xanthomonas oryxae pv. Oryzicola), ñ o ôn (Pyricularia oryzae), khô v n( Rhizoctonia solani) hoa cúc ( Ustilaginoidea virens) h) Kh l n : Kh l n l n 1: th i kỳ m trư c khi nh c y kh b cây l n, c phân bi t b ng màu s c thân lá m v i gi ng l n Kh l n l n 2 : khi lúa con gái cũng ch y u phân bi t b ng màu s c thân lá Kh l n l n 3: khi tr xong : Căn c vào màu s c thân lá, chi u cao, d ng cây, d ng bong, d ng h t ñ kh l n và 129 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Kh l n l n th 4 : Trư c khi thu ho ch, ñây là l n kh l n quan tr ng nh t, ph i căn c vào t t c các ñ c ñi m than , lá và h t ñ lo i b tri t ñ cây khác d ng, sâu b nh và còi c c i) Thu ho ch và ch bi n h t gi ng Chu n b d ng c thu ho ch ñ y ñ và là d ng c riêng cho m i lo i gi ng Như sân phơi, phương ti n v n chuy n, tu t ñ p, và các d ng c b o qu n ph i ri ng bi t cho m i lo i gi ng ho c ph i v sinh s ch nhi u l n trư c khi thu ho ch. Tách h t b ng máy tu t nh ñ không làm xây sát h t, v h t gi ng sau ñó ph i làm s ch t p ch t, tr u và các l n t p khác. Phơi trên sân xi măng ho c sân g ch khi n ng g t c n phơi dày, phơi ñ n khi ñ m ñ t 13%. Trong trư ng h p tr i mưa và có ñi u ki n làm khô dùng máy s y Hình 8.9 Tu t ñ p b ng máy nh và làm khô t nhiên ( ngu n Manual for Hybrid Rice Seed Production, IRRI) Làm s ch, phân lo i và ñóng bao: Làm s ch h t lép l ng và t p ch t b ng qu t, rê sau ñó ñóng bao, b o qu n nơi khô ráo, thoáng ñ h t gi ng không b m t s c n y m m. S d ng máy phân lo i h t s cho lô h t gi ng ñ ng ñ u hơn là m t tiêu chu n ch t lư ng h t gi ng lúa. j) Ki m nghi m và c p ch ng ch h t gi ng S n xu t h t gi ng ph i ñư c ki m nghi m và c p ch ng ch ph m c p h t nguyên ch ng v i cơ quan ki m nghi m do B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn quy ñ nh 8.3.2 K thu t s n xu t h t gi ng cà chua nguyên ch ng a) ð c ñi m cây cà chua Cà chua (Lycopersicon esculentum Mill) có ngu n g c Nam M b i vì các loài d i tìm th y Ecuador ñ n Chile, cũng có b ng ch ng cà chua có ngu n g c t Mexico. ði u này có nghĩa là cà chua ñã phát tán t Nam M , ñ n Châu Âu trư c khi ñ n nư c M . Cà chua tr ng L. esculentum có th ti n hóa t loài d i Lycopersicon pimpinellifolium b n ñ a Peru và Ecuador. Loài L. esculentum var. cerasiforme (cà chua anh ñào) là m t loài d i nhi t ñ i và á nhi t ñ i. L. esculentum là m t loài cây tr ng r t ña d ng v màu s c, kích thư c, d ng qu và phân thành hai nhóm sinh tư ng h u h n và vô h n. Cây rau r t ph bi n Châu Á cũng như nư c ta. S n xu t h t cà chua (các gi ng và dòng thu n) th c hi n d dàng vì không c n có khu v c cách ly l n, s lư ng h t t o ra t m t cây nhi u, m t cây có th cho hàng nghìn h t. K thu t canh tác trong s n xu t h t cà chua không khác nhi u so v i s n xu t bình thư ng. 130 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
b) Yêu c u ngo i c nh: Cà chua nư c ta thư ng ñư c tr ng chính vào v ñông, tuy nhi n g n ñây nhi u gi ng cà chua ch u nhi t ñã ñư c ph bi n ra s n xu t có th tr ng các v s m và mu n, nhưng s n xu t h t gi ng nên b trí vào chính v ñ có năng su t và ch t lư ng h t gi ng t t c) H t gi ng g c S n xu t h t gi ng cà chua thu n c p nguyên ch ng ph i ñư c nhân lên t lô h t siêu nguyên ch ng ho c h t tác gi có ch ng ch h t gi ng d) Ch n ru ng : Ch n ru ng ñ t t t , thoát nư c, làm ñ t và lên lu ng ñ tr ng s n xu t h t cà chua. Nh ng ñ t v trư c không tr ng cây h cà ñ tránh lây nhi m b nh vào cà chua gi ng c n s n xu t. e) Cách ly: Cà chua là cây t th ph n và c u trúc hoa thích h p cho t thu ph n hoa lư ng tính, ñ c và cái trên cùng m t hoa. Nhưng có m t s gi ng cà chua nho (Lycopersicon pimpinellifolium) và gi ng L. esculentum có ki u vòi nhu thò ra kh i hoa r t d ti p xúc v i côn trùng ñ nh n ph n ngoài c n ph i ph lư i cách ly khi s n xu t h t cà chua là c n thi t tránh ñ côn trùng th c hi n truy n ph n lô h t không ñ m b o ñ thu n. Cách ly ñ i v i cà chua theo tiêu chu n Vi t Nam là 50 m v i s n xu t h t nguyên ch ng và 25 m v i s n xu t h t xác nh n. V i loài cà chua ph bi n nư c ta là loài Lycopersicon esculentum Mill. f) Vư n ươm: Vư n ươm tr ng cây con cà chua cho s n xu t h t gi ng nên gieo thưa hơn v i s n xu t bình thư ng ñ m b o cho cây con kho . Lu ng h t gi ng gieo trung bình 2 - 2,5 g h t/m2 vư n ươm. g) K thu t tr ng và qu n lý ru ng s n xu t h t gi ng nguyên ch ng: S c kho cây là ti n ñ cho s c kho c a h t cà chua do v y t o ñi u ki n chăn sóc t i ưu , phòng tr sâu b nh k p th i là m t yêu c u trong s n xu t h t cà chua. Chăm sóc t t cũng là ñi u ki n cho năng su t qu và h t cao t o ñi u ki n gi m giá thành h t gi ng. Làm ñ t lên lu ng như t ng cà chua trong s n xu t, ñ t cày b a k ñ tơi x p, lên lu ng v i r ng m t lu ng 1 ñ n 1,2 m, , chi u r ng rãnh 25 - 30 cm , sâu rãnh 20 - 25 cm ñ thoát nư c t t. M t ñ kho ng cách tr ng v i nh ng gi ng chi u cao cây trung bình hàng cách hàng 70 cm, cây cách cây 45 cm v i s n xu t h t gi ng là h p lý. Nh ng gi ng cao cây và phân cành m nh có th tr ng thưa hơn, nhưng gi ng th p cây, phân cành y u có th tr ng dày hơn ñ có năng su t h t cao. Phân bón cho s n xu t h t cà chua ñ m b o cân ñ i lư ng ñ m, lân và kali, phân h u cơ là phân chu ng hoai m c không s d ng phân tươi d truy n m m b nh sang ru ng s n xu t gi ng. Lư ng phân bón tuỳ theo gi ng, ñ t và mùa v , nhưng lư ng bón trung bình 15 - 20 t n phân chu ng , 100 kg N, 70kgP2O5 và 120 kg k2O/ha. 131 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Làm dàn và t a cành : Sau tr ng m t tháng có th làm dàn ñ ñ cây và ñ qu , t a b t cành nh , lá già thư ng xuyên ñ thông thoáng t o ñi u ki n ti p nh n ánh sáng c a các t ng lá và gi m kh năng lây nhi m b nh. Các k thu t khác như tư i nư c, làm c , phòng tr sâu b nh ñư c áp d ng như s n xu t bình thư ng, c n chú ý phòng tr sâu b nh và t a nh cây b nh ñ m b o cho ch t lư ng lô h t gi ng. ð c bi t là b nh n m, vi khu n và virus như b nh ñ m vòng (Alternaria solani Sorauer), ñ m nâu (Stemphylium solani Weber), kh m (Tobacco mosaic virus), héo xanh (Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici), héo xanh vi khu n (Pseudomonas solanacearum). Hình 8.10: M t s sâu b nh h i cà chua h) Kh b cây khác d ng và cây b b nh: D a vào các ñ c ñi m như ki u cây, lá, qu và ñ c bi t là ñ c ñi m c a qu chín lo i b t t c nh ng cây khác d ng (off-type) ra kh i qu n th ru ng gi ng. Ngoài lo i b cây khác d ng cây sâu b nh, cây còi c c, d d ng cũng lo i b tri t ñ là m t k thu t quan tr ng v i s n xu t h t gi ng cà chua i) Thu ho ch ch bi n h t gi ng: + Thu h ach S qu thu ho ch tuỳ thu c vào lo i qu to hay nh , thư ng thu 30 qu trên cây v i lo i qu to, 40 qu v i lo i trong bình và 50 qu trên cây v i lo i qu nh . Ch n qu và ñ trên cây ñ n khi chín hoàn toàn m i thu ho ch ñ h t già và chín sinh lý hoàn toàn. N u thu s m thì ñ t trong nơi mát, khô che ñ y c n th n 3 - 4 ngày ñ n khi chín ñ . ð ng qu thu ho ch trong tuí lư i ni lông, n u d ng c ch a khác khi qu b d p h t n m trong nư c c a qu th i gian dài gây nh hư ng ñ n s c s ng và gía tr gieo tr ng c a h t. + Tách h t: Hai phương pháp tách h t b ng tay ho c tách b ng máy, n u tách h t b ng tay t t nh t ñ ng qu trong túi lư i ni lông m t nh . Dùng chân làm d p qu nát h t th t qu sau ñó cho vào ch u l n ñ lên men tách h t ra kh i th t qu , ñ thúc ñ y quá trình lên men c n ñè m t v t n ng lên trên ñ túi qu ng p trong nư c d ch qu . Quá trình lên men ph thu c vào nhi t ñ phòng, n u nhi t ñ phòng trên 25oC quá trình lên men 01 ngày là ñ , n u th p hơn c n 2 ngày nhưng không nên qúa 3 ngày nh hư ng ñ n ch t lư ng h t . Ti p theo m túi ñ h t ra ch u ho c xô r i cho nư c s ch vào khu y tan r a s ch và g n nư c ra kh i xô ch u, h t l ng l i phía dư i. (ñãi l y h t) làm như v y m t s l n ñ n khi h t hoàn toàn s ch 132 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Hình 8.11: ðãi h t cà chua sau lên men ( ngu n R.T.Opeña, J.T.Chen, T.KalbandP.Hanso, AVRDC. 2001) Tách h t b ng máy khi s n xu t quy mô l n, ñ m b o th i gian và ch t lư ng h t gi ng. ðưa qu gi ng vào máy tách h t g i là extractor, h n h p th t qu và h t ñư c thu vào xô, ch u ñ lên men như phương pháp tách h t b ng tay. Có th thay th lên men b ng s d ng axít HCL 0,7% v i t l 7 ml HCL cho 1 kg h n h p h t và th t qu , khi cho axit ph i kh y ñ u và ñ trong 40 phút r i cho nư c r a và g n l y h t như phương pháp tách h t b ng tay. Chú ý không s d ng n ng ñ cao và th i gian dài hơn s nh hư ng ñ n ch t lư ng h t gi ng + Làm khô h t: ð t h t trong túi lư i s ch ñ róc h t nư c trong mát m t ngày, có th làm róc nư c nhanh b ng cách quay túi ñ lo i nư c ra kh i túi ñ ng h t. Sau ñó cho h t ra các khay ñ phơi khô. Khay ph i có ph lư i ni lông, có th ñưa h t vào máy ñ s y khô, ch t lư ng t t hơn trong trư ng h p tr i mưa. Máy s y ph i duy trì nhi t ñ 28 - 30 oC trong 3 - 4 ngày n u cao hơn nh hư ng ñ n kh năng n y m m c a h t. Trong quá trình s y ho c phơi ph i thư ng xuyên ñ o ñ h t khô ñ ng ñ u. + ðóng gói và b o qu n Bao bì và m u mã ñóng gói là khác nhau gi a các công ty, cơ s s n xu t. Thông thư ng ñ b o qu n h t cà chua 3 - 5 năm h t ñư c ñ ng trong túi manila, túi gi y thi c, túi ni lông, l thu tinh. Nhưng t t nh t là ñ ng trong túi thi c, túi kim lo i kín chân không và không b hút m. ð t h t ñã ñóng gói trong kho b o qu n mát và khô, nhi t ñ kho b o qu n không vư t quá 20oC và ñ m không vư t quá 30%. j) Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng ðăng ký ki m nghi m khi b t ñ u s n xu t ñ ñư c c p ch ng ch h t gi ng cơ s pháp lý khi h t lưu thông trên th trư ng 8.3.3 K thu t s n xu t h t gi ng cà tím nguyên ch ng a) Ngu n g c, ñ c ñi m Cà tím ( Solanummelogenla L. ) có ngu n g c t n ð và ngày nay ñư c tr ng kh p vùng nhi t ñ i, á nhi t ñ i và vùng có khí h u m. Cà tím là m t cây rau ph bi n n ð , Trung Qu c, Nh t B n và Vi t Nam. Tên ti ng Anh “eggplant” ñư c b t ngu n t d ng qu c a loài rau này gi ng như tr ng gà. M t s cây cà làm rau nư c ta là cà tím , cà bát và cà pháo. Tài li u này gi i thi u 133 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
quy trình k thu t s n xu t h t gi ng cho cà tím, m t lo i cà ñang ñư c ưa chu ng nư c ta và có th xu t kh u, quy trình cũng có th áp d ng cho s n xu t h t gi ng cà bát và cà pháo. Cây cà nói chung không yêu c u kh t khe ánh sáng ngày dài ñ ra hoa, hoa cà có th là hoa ñơn ho c hoa chùm là là hoa hoàn ch nh phù h p cho t th ph n b) Gi ng cà tím: Gi ng cà tím r t ña d ng v d ng qu và màu s c, ch n gi ng s n xu t h t c n ch n có d ng qu màu s c phù h p v i th trư ng nư c ta và có nh ng ñ c ñi m nông h c mong mu n như ng n ngày, năng su t cao , ch ng ch u sâu b nh và ñ c bi t là ch u nóng m c a Mi n B c. Hi n nay chưa có gi ng cà tím ch n t o trong nư c ñư c công nh n gi ng, ch y u là gi ng ñ a phương và nh p n i. Căn c vào hình d ng qu có th chia thành các nhóm gi ng qu tròn và nhóm gi ng qu dài. c) Yêu c u ñi u ki n môi trư ng Th i gian sinh trư ng c a cà tím ñ l y h t kho ng 120 ngày và là cây yêu c u nhi t ñ m cho sinh trư ng phát tri n, cà tím sinh trư ng t t nh t dư i ñi u ki n nhi t ñ 21oC ñ n 29oC. Nhi t ñ ban ngày 25 -32oC nhi t ñ ban ñêm 21- 27oC là t t nh t cho s n xu t h t gi ng. Nhi t ñ th p hơn t l ñ u qu gi m, nhi t ñ cao hơn và ñ m cao cũng làm gi m năng su t ñáng k . Cà tím có kh năng ch u h n và lư ng mưa cao, nhưng s không ch ng ch u ñ i v i ñ t sũng nư c trong th i gian dài b i vì ñ m cao kéo dài cây cà d b b nh n m th i r . Cây cà cũng không ch ng ch u ñư c sương mu i trong mùa ñông. d) Lô h t gi ng g c Lô h t gi ng ñưa vào s n xu t h t nguyên ch ng ph i là lô h t tác gi ho c h t siêu nguyên ch ng có ch ng ch h t gi ng e) Ch n ñ t và khu v c s n xu t ð t s n xu t h t gi ng cà tím c n ch n ñ t t t, thoát nư c và tư i tiêu thu n l i. C n tránh tuy t ñ i nh ng ru ng cây tr ng v trư c là nh ng cây thu c h cà như khoai tây, cà chua và t. Ch n ñ t s n xu t h t gi ng luân canh v i lúa nư c là t t nh t ñ tránh lây m t s b nh vi khu n và n m ñ n ru ng s n xu t h t gi ng. ð t sét pha cát cho thu ho ch s m và năng su t cao hơn ñ t th t n ng. pH thích h p cho s n xu t h t gi ng cà tím là 5,5 ñ n 6,5 f) Cách ly M c dù cà tím là cây t th ph n nhưng do c u t o hoa ñ u nh y nhô cao hơn bao ph n do v y r t d nh n ph n ngoài. Kh năng nh n ph n ngoài tùy thu c gi ng, ñi u ki n sinh thái và ho t ñ ng c a côn trùng. Theo k t qu nghiên c u các gi ng c a n ð t l giao phân t 2 – 48%, các gi ng c a Trung Qu c 3 – 7%, các gi ng t Trung tâm nghiên c u và phát tri n rau Qu c t (AVRDC) t 0 – 8%. Như v y s n xu t h t gi ng c n cách ly t t, cách ly không gian khi s n xu t h t gi ng nguyên ch ng là 200m, h t xác nh n là 100m g) Vư n ươm: Cũng như cây h khác, giai ño n trong vư n ươm r t quan tr ng c n ñư c quan tâm như ch n ñ t, làm ñ t k , nh lên lu ng ñ gieo h t. Gieo trong vư n ươm 134 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
ñ ñi u ki n chăm sóc t t, ñ t ñai ñ ng ñ u và cây con kho m nh, ñ ng ñ u trư c khi ñưa ra ru ng s n xu t th i gian trong vư n ươm kho ng 5 tu n. X lý h t gi ng trư c khi gieo, h t gi ng m i thu ho ch không c n x lý. ð i v i h t ñã qua b o qu n c n x lý b ng ngâm h t trư c khi gieo trong nư c m 50oC v i th i gian 30 phút sau ñó tráng qua nư c l nh và hong khô m i ñem gieo nâng cao s c n y m m và t l n y m m. H t có th x lý b ng thiram ñ ngăn ng a n m b nh h i r cây con. Phương pháp gieo ươm cây con có th là trong nhà kính, nhà lư i, gieo trên khay ho c tr c ti p trên lu ng ñ t. Gieo trên khay có ngăn ñ không làm r i r cây con, cây con ñ ng ñ u hơn và khi cây con ñ tiêu chu n tr ng ra ru ng s n xu t thu n l i. ð t gieo cây con có th là h n h p ñ t, phân chu ng, tr u, rơm rác m c ho c ñ t thương m i (ch bi n s n) như ñ t than bùn + cát…Chăm sóc cây con trong giai ño n vư n ươm ñ t o ra cây con kh e m nh g m k thu t tư i phân vô cơ pha loãng cho cây con sau gieo 2 tu n, t a b cây còi c c, sâu b nh. N u gieo trên lu ng c n có rơm m c, tr u ph lu ng ñ khi tư i không gây váng ñ t và xô h t cũng như cây con. Lu ng gieo h t ph i thoát nư c, t a b t cây con khi cây có m t lá th t ñ m b o m t ñ thưa cho cây con kh e h) K thu t tr ng và qu n lý ru ng s n xu t Tr ng khi cây con có 3 - 4 lá th t, kho m nh, không b b nh, không b ng ng, luy n cây trư c khi nh tr ng 6 - 9 ngày như tư i nh , phơi ho c tháo lư i che. tư i nư c ñ m trư c khi tr ng 12 - 14 gi tránh ñ t r , nh cây con vào bu i chi u hay nh ng ngày tr i mát. Làm ñ t lên lu ng tr ng v i chi u r ng lu ng 1,5 m cao 20 - 25 cm tr ng 1 hàng, cây cách cây 50 cm v i 13.333 cây/ha. K thu t ph lu ng ñ gi m c d i và gi ñ m ñ t b ng ni lông, ph trư c khi tr ng và sau khi ph t o l trên ni long t i v trí tr ng cây con. + Bón phân Cây cà tím yêu c u ñ t t t, c n bón thêm phân chu ng ñ cung c p dinh dư ng và c i t o ñ t lư ng bón 10 t n phân chu ng. Lư ng phân vô cơ tuỳ theo ñ t, Vi n Nghiên C u Và Phát Tri n Rau Châu Á khuy n cáo lư ng bón trung bình 170 kg/ha N, 70 kg/ha P2O5, và 180 kg/ha K2O phù h p cho s n xu t h t gi ng cà tím. B ng 8.1: T l phân bón thúc cho cà tím qua các th i kỳ sinh trư ng ðvt: ( %) Lo i phân Bón lót 3 tu n 6 tu n sau Th i kỳ T ng sau tr ng tr ng thu ho ch N 30 15 15 40 100 P 50 0 50 0 100 K 30 15 15 40 100 Tư i nư c ñ c bi t quan tr ng ñ i v i nh ng vùng không có ho c ít mưa trong th i v tr ng cà tím. Tư i nư c quan tr ng nh t th i kỳ ra hoa và ñ u qu . Thi u nư c th i kỳ này d n ñ n th i các hoa cu i chùm và qu d d ng, kích thư c và năng su t gi m. Cây héo rũ vào bu i sáng là m t ch th cây 135 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
c n tư i nư c. Cà tím thu c lo i r phát tri n trung bình v i vùng r sâu 90 cm nh ng nơi ñ t thoát nư c t t. ð t ñư c tư i m trong t ng ñ t 45 cm là ít nh t. Có th áp d ng phương pháp tư i: + Tư i rãnh + Tư i theo ñ m ñ t và + Tư i theo nhu c u c a cây. Phương pháp tư i thông thư ng là tư i theo rãnh ho c tư i phun + Làm giàn và t a cành Sau tr ng m t tháng có th làm giàn cho cây ñ ñ qu , tùy theo gi ng nh ng gi ng qu dài và l n c c giàn có th cao 80 - 120 cm, c c c m c nh cây ñ ñ cây. T a cây thoáng ñ có màu qu sáng, ch t lư ng qu cao, m i cây ch ñ m t s cành qu nh t ñ nh, s n xu t h t gi ng ch nên ñ ba cành qu còn l i c t b . ð ng th i c t b nh ng lá già lá héo dư i tán ñ thông thoáng và ánh sáng ñ y ñ trong tán cây. + Phòng tr c d i và sâu b nh Cà tím sinh trư ng phát tri n kém n u nhi u c d i, c d i cũng là nơi sâu b nh trú n phá ho i. Tr c d i b ng cơ gi i ho c hoá ch t, làm c b ng tay ho c k thu t canh tác ñư c áp d ng v i trang tr i nh , ñ u tư th p. V i di n tích l n có th áp d ng phương pháp ph ni lông ñen h n ch c d i ñ ng th i gi m t t cho ñ t. Nhi u lo i sâu b nh h i trên cà tím, m t s sâu b nh chính là b nh n m, b nh vi khu n như các cây h cà khác, sâu ñ c thân, ñ c qu , r p. Nh ng b nh nguy hi m là b nh do n m (Pythium, Phytophtora and Rhizoctonia) vi khu n, virus như cà chua. Bi n pháp phòng tr áp d ng k thu t IPM gi ng như ñã trình bày trong phòng tr sâu b nh s n xu t h t gi ng cà chua thu n. i) Thu ho ch và ch bi n h t gi ng + Thu ho ch Thu ho ch qu màu sáng, qu to, ch c không d p v ñ tách h t gi ng. Thu ho ch ñư c làm b ng tay, dùng dao s c c t t ng qu , thu ho ch khi qu ñã chín hoàn toàn ñ ñ m b o ch t lư ng h t gi ng . Thu ho ch 6 - 12 qu t t nh t trên m t cây không thu qu sâu b nh, còi c c, d d ng. Kh i lư ng qu thu gi ng 300 - 400 gi ng qu to, 100 - 150 g v i g v i gi ng qu nh ( tuỳ theo gi ng) + Tách h t, phơi khô và ñóng gói h t gi ng : Qu thu ho ch b o qu n 3 – 4 ngày ñ qu m m và h t chín hoàn toàn, dùng dao c t 1/3 ñ u qu nơi không chưa h t, sau ñó b và l y h t trong trư ng h p s lư ng ít, s lư ng nhi u l y h t b ng làm nát ho c ngâm nư c ñ làm nát qu ñ tách h t ra kh i th t qu . Sau ñó h t ñư c làm s ch b ng nư c b ng ñãi ho c x i nư c. Phơi ho c s y ñ n khi ñ t ñ m h t ñ t 8%, làm s ch, ñóng gói và b o qu n h t gi ng. Năng su t h t gi ng r t khác nhau ñ i v i m i gi ng, nhìn chung năng su t có th ñ t 600 – 800 kg/ha. j) Ki m nghi m và ch ng ch h t gi ng 136 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn