Giáo trình Sáng tác ca khúc

Chia sẻ: Hoàng Tử Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

579
lượt xem 126
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhằm giúp các bạn chuyên ngành Văn hóa - Nghệ thuật có thêm tài liệu tham khảo trong quá trình học tập và nghiên cứu, mời các bạn cùng tham khảo "Giáo trình Sáng tác ca khúc" dưới đây. Nội dung cuốn giáo trình trình bày về sự phong phú của âm nhạc, điều kiện căn bản của sáng tác, cách ghi chép cảm hứng nhạc,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Sáng tác ca khúc

HAÛI NGUYEÃN
Kính daâng linh hoàn coá Nhaïc só Vieát Chung. Ngöôøi Thaày, ngöôøi cha nuoâi kính yeâu cuûa con. Haûi Nguyeãn
MÔÛ ÑAÀU: Ñ eå chuaån bò cho mình moät voán lieáng phong phuù veà ngoân ngöõ duøng trong vieäc saùng taùc ca khuùc thì ñieàu ñaàu tieân laø phaûi chòu khoù tìm ñoïc, xem xeùt, nghieân cöùu taát caû caùc loaïi vaên thô . . . . töø coå chí kim, nhaát laø caùc vaên thô Vieät-Nam nhö: Truyeän Kieàu, Luïc-Vaân-Tieân, Cung Oaùn Ngaâm Khuùc, thô Tieàn Chieán, Haäu Chieán, Hoøa-Bình . . . noùi chung laø taát caû caùc theå loaïi, ñeå nhôø ñoù ta coù moät tö töôûng phoùng khoaùng, ñeïp ñeõ, trong saùng, doài daøo veà ngöõ vaên. Vì saùng taùc ca khuùc raát caàn ñeán lôøi ca thanh lòch, goïn gaøng, trau chuoát, coù kieán thöùc . . . Nhö theá tö töôûng cuûa ta seõ töï nhieân caûm nhaän ñöôïc nhöõng tinh tuùy veà ngöõ vaên, nhaát laø mang theo ñöôïc caùi ñaëc tính Ñoâng Phöông moûng doøn, thanh lòch . . . Saùng taùc ca khuùc coù giaù trò hay khoâng thì tuøy thuoäc vaøo 3 yeáu toá: tieát taáu, aâm ñieäu vaø hoøa aâm (ñoái vôùi Vieät vaên thì hoøa aâm chæ coù tính caùch thöù yeáu). a. Tieát taáu trong ca khuùc: ñôn vò nhoû nhaát caàn löu yù laø tieát taáu cô baûn. ÔÛ tröôøng hôïp thöôøng thì khôûi taáu laø böôùc tieán (phaùch 2 trong nhòp 2/4, phaùch 2 vaø 3 trong nhòp 3/4, phaùch 2, 3, 4 trong nhòp 4/4), coù theå laø böôùc lui (phaùch 1), keát taáu thì thöôøng neân ôû böôùc lui (phaùch 1). Ngoaïi tröø caùc tröôøng hôïp baát thöôøng, lôøi ca luoân phaûi gaén chaët vaø hoaø quyeän vôùi tieát taáu thì môùi coù theå chuyeân chôû theo taâm tình trong 1 ca khuùc. b. AÂm ñieäu: ca khuùc hay raát caàn coù söï trang ñieåm, doøng nhaïc coù luùc hay, luùc thöôøng, luùc eâm ñeàm, luùc soùng gioù, môùi taïo cho thính giaû ñöôïc nhöõng caûm höùng khi ta trình taáu, ca khuùc môùi coù söùc cuoán huùt, thu phuïc, haáp daãn. Caàn traùnh tröôøng hôïp duøng nhieàu neùt ñaëc bieät, nhieàu neùt hay doàn trong 1 baøi, vì seõ deã laøm cho thính giaû nhaøm chaùn vì söï trang ñieåm quaù loá, quaù dö thöøa. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 3
SÖÏ PHONG PHUÙ CUÛA AÂM NHAÏC: AÂm nhaïc laø moät ngheä thuaät raát tröøu töôïng, vì söï caûm nhaän ngheä thuaät aâm thanh cuûa con ngöôøi phuï thuoäc vaøo thính giaùc. AÂm nhaïc khoâng coù hình aûnh, soá löôïng, hình töôïng, kích thöôùc . . . chæ laø nhöõng aâm thanh meânh mang, chôi vôi, lô löûng . . . soá löôïng caûm nhaän cuûa moãi ngöôøi nghe tuøy thuoäc vaøo caûm giaùc cuûa moãi ngöôøi. Tuy chæ coù 12 noát nhaïc: Nhöng tuøy vaøo sôû thích vaø khaû naêng cuûa moãi saùng taùc gia maø 12 cao ñoä ñoù ñöôïc duøng theo caùc heä thoáng, caùch thöùc . . . khaùc nhau, sinh ra voâ soá taùc phaåm khaùc laï. AÂm thanh coù tính töông ñoái, nöûa vôøi, hai chieàu . . . (laø nhö vaäy maø khoâng phaûi nhö vaäy). Con ngöôøi treân theá giôùi ñaïi ña soá ñeàu coù söï caûm nhaän aâm nhaïc trong ngöôøi, baát keå coù kieán thöùc hay khoâng . . . taát caû ñeàu coù ít nhieàu xuùc caûm ñoái vôùi ngheä thuaät aâm thanh. Tuøy theo töøng saéc toäc, ñòa phöông . . . maø phaùt sinh ra caùc loaïi daân ca, tröôøng phaùi . . . khaùc nhau. Theá nhöng neàn ngheä thuaät aâm thanh toaøn theá giôùi ñeàu gaëp nhau ôû 12 noát nhaïc. Söï khaùc bieät laø do tuøy theo heä thoáng söû duïng soá aâm thanh nhaát ñònh cuûa töøng loaïi daân ca, hình thaùi nhaïc maø thoâi. Nhôø tính chaát quy ñoàng hôïp nhaát ñoù maø toaøn theá giôùi ñeàu deã thoâng caûm vôùi nhau duø raèng khaùc ngoân ngöõ, phong tuïc . . Ñoù laø tính chaát öu vieät, phong phuù cuûa aâm nhaïc so vôùi caùc hình ngheä thuaät khaùc. Saùng taùc aâm nhaïc laø ghi cheùp laïi caùc caûm höùng aâm nhaïc cuûa mình baèng caùch kyù aâm. Neáu ta ghi ñuùng, dieãn ñuùng thì ta ñaõ hoaøn thaønh coâng vieäc baét giöõ caûm höùng cuûa Thöôïng-Ñeá ñaõ trao ban cho moãi con ngöôøi. Saùng taùc ñoù maõi maõi seõ laø cuûa ta, maõi maõi thuoäc veà ta. 4 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
ÑIEÀU KIEÄN CAÊN BAÛN CUÛA SAÙNG TAÙC: - Coù giaáy buùt saün saøng ñeå baát cöù luùc naøo cuõng coù theå ghi cheùp ñöôïc. - Phaûi raønh xöôùng aâm vaø kyù aâm, sao cho coù theå ghi cheùp ñuùng cao ñoä, tröôøng ñoä . . . - Taäp nghe, taäp nhìn, taäp suy ñoaùn . . . neân sinh hoaït thöôøng xuyeân vôùi ca ñoaøn ñeå taïo ra caùc ñieàu kieän naøy, vì lyù do ñôn giaûn laø aâm thanh ñöôïc phaùt sinh caên baûn laø gioïng ngöôøi. Tay caàm nhaïc, maét nhìn nhaïc, tai nghe nhaïc, oùc suy nghó, ñoaùn xeùt . . . Daàn daàn con tim cuûa ta seõ caûm nhaän ñöôïc aâm thanh thaät roõ reät veà cao ñoä, tröôøng ñoä, thöù baäc . . . - Caùc caûm höùng nhaïc thöôøng chæ laø moät ñoaïn nhaïc ngaén, nhieàu khi phaùt sinh ngaãu nhieân vaøo baát cöù luùc naøo, baát cöù nôi naøo, ta cöù kòp thôøi ghi cheùp laïi roõ raøng ñeå daønh saün, söï gom goùp ñoù seõ ñöôïc choïn löïa vaøo trong taùc phaåm cuûa ta sau naøy. Caùc caûm höùng caàn phaûi khaùc nhau veà moïi maët ñeå cho caùc taùc phaåm cuûa ta ñöôïc ña daïng vaø phong phuù, vì theá neân traùnh söï lieân keát giöõa caùc caûm höùng vôùi nhau, vì chuùng seõ raäp khuoân, maát ñi tính chaát doài daøo, phong phuù . . .veà nhòp ñieäu, aâm ñieäu, aâm baäc, tình töù . . . cuûa caûm höùng. Caùc baøi haùt neân vieát caùch xa nhau, ñeå cho caûm höùng baøi tröôùc phoâi phai haún trong ta, caûm höùng cuûa baøi sau môùi coù ñöôïc söï khaùc bieät vaø rieâng tö cuûa rieâng noù. CAÙCH GHI CHEÙP CAÛM HÖÙNG NHAÏC: Caùch ghi cheùp ñôn giaûn vaø roõ raøng nhaát laø baèng giaáy buùt, thaät nhanh vaø thaät chính xaùc, vì caùc caûm höùng seõ chæ thoaùng qua roài bay maát, vaøo baát cöù luùc naøo, giôø naøo, moâi tröôøng naøo . . . Vì theá söï ghi cheùp ñoøi hoûi raát cao söï nhanh goïn, chính xaùc, kòp thôøi . . . Neân taäp coù thoùi quen mang theo vieát, giaáy . . .. saün trong ngöôøi, trong haønh lyù, Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 5
nhaát laø trong caùc dòp ñi chôi xa, du lòch, phong caûnh höõu tình, traïng thaùi tinh thaàn thoaûi maùi raát deã naûy sinh caûm höùng. Trong khi sinh hoaït, giao tieáp vôùi caùc moâi tröôøng beân ngoaøi nhö: ñi chung xe, chung ñoø, chung taøu . . . . ta neân duøng caùch ghi aâm baèng caùc con soá ñeå traùnh phieàn toaùi, traùnh söï hieåu laàm cuûa nhieàu ngöôøi cho raèng ta khoe khoang. Ta maëc nhieân coâng nhaän caùc con soá thay cho caùc baäc aâm: • Veà cao ñoä: Thoâng thöôøng gioïng haùt cuûa con ngöôøi chæ coù giôùi haïn töø Sol baùt ñoä 1 leân Sol baùt ñoä 2 maø thoâi. ÔÛ baùt ñoä giöõa thì ta maëc nhieân giao keát laø caùc aâm thanh ñöôïc ghi theo soá töï nhieân. Do cao laø soá 8, caùc noát cao nöõa laø: Reù, Mi, Fa, Sol, La . . . thì chaám treân soá ñoù moät chaám nhoû, caùc noát baùt ñoä 1 thì chaám döôùi con soá moät chaám nhoû. • Veà tröôøng ñoä: Ta ñoàng yù laø vieát moät soá troáng khoâng thì coù giaù trò baèng moät noát ñen. - Noát moùc moät thì gaïch döôùi con soá moät gaïch. - Noát moùc hai thì gaïch döôùi con soá 2 gaïch, moùc ba thì gaïch döôùi con soá 3 gaïch, moùc boán thì gaïch döôùi 4 gaïch. - Noát traéng thì gaïch ngang beân phaûi (sau) con soá 1 gaïch. - Noát troøn thì gaïch ngang beân traùi (tröôùc) con soá 1 gaïch. - Neáu coù theâm 1/2 tröôøng ñoä nöõa (daáu chaám doâi) thì chaám theâm beân phaûi 1 chaám nhoû, 1/4 tröôøng ñoä thì chaám theâm 1 chaám nhoû nöõa. - Daáu laëng thì ghi baèng hình thöùc nguyeân veïn cuûa noù. 6 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
- Daáu thaêng & daáu giaùng ghi ngay caïnh beân traùi cuûa con soá . Ví duï: Sol traéng: ( 5 - ), Sol ñen chaám(nhòp röôõi): ( 5 . ), Sol moùc 1: ( 5 ), Sol traéng chaám:( 5 - . ), Sol traéng hai chaám, ( 5 -..) . . . Ta cöù ghi cheùp caùc nhaïc höùng cuûa mình tröôùc vôùi ñaày ñuû giaù trò veà tröôøng ñoä, cao ñoä . . . sau ñoù, khi muoán vieát tieáp ñeå hoaøn thaønh 1 ca khuùc thì ta seõ haùt ñi haùt laïi nhaïc ñeà ñoù ñeå tìm caûm giaùc phaân nhòp ñieäu, phaân nhòp ñieäu coøn lieân heä raát maät thieát theo gioïng aâm ñieäu ñoù nöõa. Thoâng thöôøng thì nhòp 2 thöôøng khôûi ôû böôùc tieán, keát ôû böôùc lui. Nhòp 3 khôûi ôû böôùc tieán vaø böôùc lui, keát ôû böôùc lui . . . Khi ghi cheùp caûm höùng ta neân traùnh cho noát keát cuûa ñoaïn nhaïc höùng döøng vaøo noát baäc 1, vì doøng nhaïc seõ khoù khai trieån sau naøy ñeå trôû thaønh moät baûn nhaïc (caùch duøng giaûi keát). Ñôn ñieäu raát deã daøng vaø thoaûi maùi, khoâng coù nhöõng quy luaät chuyeån ñoäng nhö hoøa aâm . . . . chæ caàn deã haùt vaø xuoâi tai laø ñöôïc. Chuù yù: ôû caùc aâm giai thì noát baäc IV thích hôïp cho chuyeån ñoäng xuoáng hôn laø chuyeån ñoäng leân. Noát baäc VII thích hôïp cho chuyeån ñoäng leân hôn laø chuyeån ñoäng xuoáng. Vì tích chaát quaõng cuûa caùc noát baäc ñoù (nöûa cung). CAÙCH TAÄP NGHE BAÄC AÂM: Trong caùc sinh hoaït ca ñoaøn neân taäp nghe baèng tai trong khi maét nhìn nhaïc ñeå quen daàn vôùi söï nhaän bieát chuyeån ñoäng cuûa aâm ñieäu, raát caàn cho nhöõng luùc thieáu ñieàu kieän ñeå haùt hoaëc ñaøn. Taäp caûm nhaän söï khaùc nhau cuûa töøng baäc aâm ñoái vôùi baäc aâm chuû: baäc I ñoái vôùi caùc baäc II, baäc III, baäc IV, baäc V, baäc VI, baäc VII. Taäp nghe caùc gioïng Basso trong baêng maùy, radio, tivi . . . ñeå nhaän ra ñöôïc caùc baäc aâm, baäc hôïp aâm. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 7
Taäp nghe caùc quaõng cuûa chuyeån ñoäng cho thaät chính xaùc. Ñieàu kieän ñeå taäp lyù töôûng laø ca ñoaøn. Caùc caûm nhaän naøy giuùp cho ta naâng cao khaû naêng kyù xöôùng aâm. CAÛM GIAÙC CUÛA CAÙC BAÄC AÂM: • Caùc hôïp aâm baäc toát nghe maïnh meõ, vui töôi: Baäc I: vöõng chaéc, maïnh meõ. Baäc IV: trong saùng, töôi treû. Baäc V: ñoøi hoûi, maïnh (aùt aâm), caàn phaùt trieån (trôû veà baäc I). • Caùc hôïp aâm baäc thöôøng nghe nheï nhaøng hôn: baäc II: meàm yeáu , maûnh deû. Baäc III: mang caûm giaùc cuûa hôïp aâm, tröôûng: vui, thöù: buoàn. Rieâng baäc VI vì tính caùch chôi vôi cuûa noù neân xeáp ñaët cho ñöôïc daãn tôùi bôûi chuyeån ñoäng quaõng 3 thöù: I xuoáng VI, III leân VI . . . caûm giaùc seõ ñöôïc taïo roõ raøng. CAÙCH TAÄP GHI TREÂN AÂM GIAI: Moãi taùc giaû ñeàu seõ coù thoùi quen thích hôïp vôùi moät vaøi aâm giai nhaát ñònh, bieåu loä caù tính ngheä thuaät cuûa moãi ngöôøi. Tuy nhieân ta caàn phaûi taäp ghi treân nhieàu aâm giai ñeå coù söï thoaùng khoaùt, roäng raõi trong taâm hoàn cuûa mình, traùnh söï goø boù, ñoùng khuoân . . . Ta neân taäp ghi vôùi caùc loaïi nhòp ñieäu. Ñôn giaûn nhaát laø nhòp 2 vaø nhòp 3. Ñeán khi vieát nhieàu roài thì neân phaùt trieån theâm ôû caùc nhòp khaùc: nhòp 6/8, nhòp 4/4 . . . . 8 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
MAÁY ÑIEÀU CAÀN THIEÁT KHI MÔÙI TAÄP SAÙNG TAÙC: - Xeáp cho caâu nhaïc döøng treân phaùch 1. - Giôùi thieäu cung vaø theå cuûa ca khuùc roõ raøng ngay töø caâu ñaàu. - Giôùi thieäu ñöôïc tieát taáu cuûa toaøn baøi. - Keát caâu 1 coá gaéng ñöôïc xeáp ñaët thuoäc hôïp aâm baäc I. - Hình noát cuûa moãi oâ nhòp khoâng xeáp ñaët gioáng nhau ñeå caâu nhaïc ñöôïc phong phuù (tieát taáu vaø aâm ñieäu). Ñoåi hình noát vaø gioïng nhaïc ôû moãi oâ nhòp. Traùnh daäm chaân taïi choã ôû trong 1 caâu, ôû nhöõng noát nhaïc gaàn nhau . . . MOÄT VAØI QUAN NIEÄM VEÀ CUNG, THEÅ CUÛA TAÂY PHÖÔNG: - Cung Do: Bình dò, chaát phaùc, deã nghe, deã haùt, nhöng coù veû khoâ khan. - Cung Am: nghe meânh moâng, buoàn vôøi vôïi, thöôøng duøng ñeå nhaéc ñeán tình maãu töû. - Cung G: thích hôïp vôùi haønh khuùc, vì coù ñuû 16 aâm vöïc cho caùc loaïi keøn. Caûm giaùc hôi cöùng coûi, hôïp vôùi quaân nhaïc. - Cung F vaø Dm: coù tính caùch ñoàng queâ, moäc maïc, gaàn vôùi heä thoáng Nguõ Cung Vieät-Nam vaø Trung-Hoa. - Cung D: nghe raát bay böôùm, hôïp vôùi taâm tình ngheä só (öa duøng cho nhòp Tango). - Cung Bm vaø Em: nghe traàm huøng, lyù töôûng, chaéc chaén. Noùi chung: Theå tröôûng: nghe vui veû, vöõng chaõi. Theå thöù: meàm yeáu, deã bieán ñoåi, coù theå taïo nhieàu maøu saéc do söû duïng caùc loaïi thöù khaùc nhau (aâm giai thöù töï nhieân, aâm giai thöù hoøa aâm, aâm giai thöù ñôn ñieäu). Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 9
- Heä thoáng caøng nhieàu daáu thaêng: yù nhaïc caøng saùng, thích hôïp vôùi söï keâu goïi, aùnh bình minh . . . - Heä thoáng caøng nhieàu daáu giaùng: yù nhaïc caøng thaâm traàm, coù chieàu saâu. Hôïp vôùi trieát hoïc, ñaïo hoïc . . . Caùc tính chaát vaø quan nieäm treân chæ töông ñoái. Caûm giaùc cuûa caâu nhaïc coøn phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa quaõng chuyeån ñoäng: quaõng tröôûng: vui, khoûe . . . , quaõng thöù: buoàn, u toái, aûm ñaïm . . . QUAN NIEÄM CHUNG VEÀ TIEÁT TAÁU: Thöôøng noát taän cuûa caâu nhaïc hay döøng ôû phaùch ñaàu cuûa oâ nhòp ñoù. Nhòp ñôn nghe roõ raøng, döùt khoaùt . . . Nhòp keùp nghe uyeån chuyeån, boàng beành . . . Nhòp 4 coù tính caùch traàm huøng, chaäm raõi . . . Nhòp 2 ñeàu ñaën, gioáng nhö böôùc ñi . . . thích hôïp vôùi nhaïc sinh hoaït, thieáu nhi . . . Nhòp 3 thích hôïp vôùi vuõ ñieäu, nöôùc chaûy . . . Nhòp 6/8 khoâng döùt khoaùt, thích hôïp vôùi thaùnh ca vaø haønh khuùc chaäm . . . . Duøng ñeå dieãn taû söï boàng beành, du döông . . . thì neân duøng nhòp keùp nhôø tính chaát töông ñoái, söï chôi vôi, nöûa vôøi cuûa noù, bôûi nhòp keùp bò chia 3 neân khoâng coù tính caùch tuyeät ñoái. Nhòp 2 laø loaïi nhòp töï nhieân cuûa sinh hoaït thieân nhieân neân coù tính caùch vöõng chaõi, nhaát ñònh. Veà phaùch: Phaùch sau (böôùc tieán) duøng ñeå khôûi taáu, phaùch moät (böôùc lui) duøng ñeå keát. Daáu laëng duøng ñeå laáy hôi. Tính soá oâ nhòp: thöôøng thì chæ tính soá oâ nhòp khi coù nhaïc baèng hoaëc hôn nöûa oâ nhòp, noát ngaân cuûa caâu keùo daøi qua oâ nhòp khaùc, neáu baèng hoaëc hôn nöûa oâ nhòp thì vaãn tính cho caâu nhaïc ñoù. Neáu muoán tính oâ nhòp ñoù sang caâu khaùc thì ta duøng daáu laëng ñeå ngaên caùch vôùi caâu tröôùc. 10 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
NHÖÕNG ÑIEÀU QUAN TROÏNG KHI SAÙNG TAÙC: Trong saùng taùc aâm nhaïc thì nhaïc tính ñöôïc coi laø quan troïng hôn lôøi ca, vì nhaïc tính laø toång hôïp (duøng chung) cho taát caû caùc loaïi nhaïc cuï, nhaïc khí . . . ñeàu coù theå dieãn taû ñöôïc, coøn lôøi ca thì chæ ca vieân dieãn taû maø thoâi. Vì tính chaát phoå bieán roäng raõi aáy maø nhaïc tính ñöôïc coi laø quan troïng hôn. Vì theá khi saùng taùc, nhaïc tính cuûa moät baûn nhaïc ñöôïc caàn laø 75%, lôøi ca laø 25%. Neáu phoå nhaïc theo lôøi coù saün nhö: thô, vaên . . . thì chæ neân xeáp ñaët lôøi ca theo yù toång hôïp cuûa ñoaïn vaên, ñoaïn thô ñoù. Traùnh xeáp ñaët nhaïc tính theo töøng caâu, töøng ñoaïn . . . seõ laøm naùt yù cuûa moät baûn nhaïc, vì ñoù laø nhöõng caùi hay nhoû nhoi, ñöùt ñoaïn. Ta neân chuù troïng ñeán caùi chung lôùn hôn laø caùi tieåu tieát. Tuy nhieân, coù tröôøng hôïp ngoaïi leä laø Bình Ca: moät theå loaïi aâm nhaïc Gregorian hay duøng trong Thaùnh Ca truyeàn thoáng, Bình Ca laø moät theå loaïi aâm nhaïc maø nhaïc tính ñöôïc coi laø thöù yeáu, laø boå tuùc cuûa lôøi ca, khi saùng taùc theå loaïi naøy caàn phaûi coi troïng lôøi ca, giai ñieäu phaùt trieån keøm theo lôøi ca, duøng ñeå dieãn taû lôøi ca, vì theá giai ñieäu caàn chuù yù quan troïng laø sao cho töï nhieân, leân xuoáng, traàm boång, dieãn taû theo yù töù cuûa lôøi ca, theo daáu gioïng cuûa ngoân ngöõ Vieät Nam, vì vôùi tính chaát 5 daáu 6 gioïng thì tieáng Vieät Nam chuùng ta ñaõ ñöôïc ngöôøi ngoaïi quoác coi nhö laø vöøa noùi vöøa haùt, sao cho giai ñieäu thaät deã haùt nhö töï nhieân voán laø nhö theá. Thôøi gian suy nghó ñeå saùng taùc thì coù theå keùo daøi bao laâu cuõng ñöôïc, ñeán khi ñaët buùt vieát ra thì neân vieát lieàn moät maïch cho tôùi khi heát baøi thì môùi thoâi, ñeå cho yù töôûng ñöôïc noái keát moät caùch lieàn laïc, chaët cheõ, yù nhaïc ñöôïc tuoân ra cho tôùi khi heát môùi neân ngöøng, traùnh söï ghi cheùp ngaét quaõng vì yù nhaïc seõ trôû thaønh rôøi raïc, chaép vaù . . . Khi saùng taùc xong thì coi kyõ laïi baøi vaø söûa ngay nhöõng choã caûm thaáy thieáu soùt, ñöøng ñeå moät thôøi gian sau môùi söûa, vì nhöõng caûm höùng ban ñaàu khoâng coøn nöõa, söï söûa ñoåi luùc ñoù seõ laøm maát giaù trò cuûa baûn nhaïc. Ta luoân luoân phaûi nhôù toân troïng caûm giaùc ban ñaàu cuûa taùc phaåm. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 11
Trong ngheä thuaät phaûi traùnh söï caân ño baèng lyù trí, baèng khoái oùc . . . bôûi vì ngheä thuaät laø söùc soáng cuûa con tim, ngheä thuaät raát lai laùng vaø voâ khuoân voùc. Söï saùng taùc khoâng bao giôø ñeå goø khuoân trong lyù thuyeát. Luoân coá gaéng cho coù söï saùng taïo, coù suy nghó ñuùng ñaén, coù moät tö caùch ngheä thuaät laø ñuû, coøn caûm höùng thì cöù ñeå töï do tung bay, mieãn laø ñöøng coù quaù ñaùng. Taát caû nhöõng caùi ñoù seõ taïo ra nhöõng tröôøng hôïp ngheä thuaät baát ngôø raát hay ho vaø lyù thuù. Chaáp nhaän vui veû nhöõng khuyeát ñieåm trong taùc phaåm cuûa mình, coi ñoù laø nhöõng caùi duyeân ngheä thuaät cuûa mình, chæ neân söûa laïi ñoâi chuùt neáu ñoù laø caùi khuyeát ñieåm quaù lôùn hoaëc quaù thoâ leäch so vôùi baûn chaát cuûa ngheä thuaät. Vì vaät theå töï nhieân bao giôø cuõng caàn phaûi coù nhöõng khuyeát ñieåm ñöùng beân caïnh nhöõng öu ñieåm, ñeå khuyeát ñieåm toân theâm veû ñeïp cuûa öu ñieåm, ñeå öu ñieåm che bôùt caùi xaáu cuûa khuyeát ñieåm. Ñoù môùi ñuùng laø moät taùc phaåm töï nhieân, vì chæ coù nhöõng böùc töôïng môùi coù ñöôïc taát caû moïi neùt hoaøn myõ, nhöng noù seõ chæ maõi laø moät böùc töôïng maø thoâi. Trong aâm nhaïc coù 3 yeáu toá caên baûn: aâm ñieäu, tieát ñieäu vaø hoøa aâm. Ta coá gaéng dung hoøa caû 3 yeáu toá ñoù trong taùc phaåm cuûa mình, söû duïng töøng yeáu toá moät caùch coù suy nghó chín chaén, yeáu toá naøo thích hôïp vôùi ñoaïn naøo? Choã naøo? . . . Neáu keát hôïp ñöôïc moät caùch haøi hoøa, coù pha troän ñeå taïo söï môùi laï, baát ngôø, haáp daãn . . . Vì tính chaát cuûa ngheä thuaät aâm nhaïc laø nhö vaäy. Traùnh vieäc duøng ñôn thuaàn moät yeáu toá, laïm duïng 1 neùt ñeïp, vì seõ laøm cho baøi nhaïc trôû thaønh nhaøm chaùn, ngheøo naøn. Ví duï: coù 1 caâu nhaïc hay, ta yeâu quí noù, ta duøng noù vaøi laàn, nhöng phaûi kieân quyeát chæ duøng baát quaù tam (khoâng quaù 3 laàn). Trong caâu nhaïc môû ñaàu khoâng neân döøng ôû noát I vì khoù coù theå gôïi yù ñeå ñi tieáp, vì theá neân cho döøng treân noát III hoaëc V, ñoâi khi coù theå döøng treân noát II hoaëc VI, ít khi döøng treân noát IV, hieám khi döøng treân noát VII. 12 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
TÌM HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN CAÂU NHAÏC HÖÙNG: Sau khi ñaõ coù moät yù nhaïc hay ta caàn phaûi ñaén ño suy nghó xem caâu ñoù thuoäc loaïi nhaïc naøo? Thieáu nhi, sinh hoaït, tình caûm . . . töø ñoù taïm laäp moät daøn baøi. Xeùt tính chaát cuûa caâu nhaïc: - Thích hôïp vôùi ñôn ca hay coäng ñoàng? - Coù theå thöïc hieän cho ca ñoaøn, ñôn ca, song ca, toáp ca? - Caàn duy trì toác ñoä ñoù hay ñoåi khaùc? Hay muoán chæ thay ñoåi ôû moät ñoaïn naøo ñoù thoâi? - Laø tieåu khuùc hay ñieäp khuùc? Tieåu khuùc: duøng kyõ thuaät cao deã noùi heát yù ñònh cuûa taùc giaû. Ñieäp khuùc: kyõ thuaät vöøa phaûi seõ deã nghe, deã haùt . . . Noùi leân ñöôïc caùc yù töôûng chung chung. - Neáu môû ñaàu laø theå thöù, nhòp ñieäu seõ chaäm raõi, chôø ñöôïc keát ôû theå tröôûng vaø nhòp ñoä seõ nhanh hôn. - Môû ñaàu traàm tónh deã daãn ñeán soáng ñoäng, neân choïn laøm tieåu khuùc. - Môû ñaàu soáng ñoäng thì neân choïn laøm ñieäp khuùc vì coù theå trôû veà ñeå keát thuùc. - Moät taùc phaåm cuõng coù boá cuïc nhö moät baøi luaän vaên: coù môû (môû baøi), luaän (thaân baøi) vaø keát (keát luaän). Môû: ñeå giôùi thieäu yù nhaïc. Luaän: khai trieån yù nhaïc cho ñaäm ñaø phong phuù hôn. Keát: toång hôïp yù nhaïc laïi. - Neáu caâu nhaïc chæ coù giaù trò kyõ thuaät thì neân duøng laøm baøi taäp maø thoâi. Caâu nhaïc hay thì caàn phaûi coù nhöõng neùt ñaëc saéc, saùng taïo . . . neân duøng ñeå laøm neân taùc phaåm cuûa mình, xeùt xem noù thuoäc loaïi naøo: Laét leùo, khoù haùt . . . neân duøng cho solo. Ñôn sô, moäc maïc, saùng taïo . . . neân duøng cho hôïp ca, nhöõng caâu naøo ñaéc yù neân ñöôïc nhaéc laïi nhieàu laàn trong taùc phaåm ñeå thính giaû chuù yù ñeán neùt nhaïc ñoù. - Ngoaøi ra neân suy nghó kyõ ñeán ñoái töôïng cuûa caâu nhaïc, neân vieát ôû cung theå naøo cho hôïp vôùi tính chaát cuûa noù? Hôïp ca: öa vui veû, ñôn sô, hôïp ñoaøn . . . Ñôn ca: öa traàm laéng, coâ ñôn, caàu kyø. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 13
Xaây döïng doøng ca: Moät doøng ca ñöôïc xaây döïng treân 2 yeáu toá chính laø: aâm ñieäu vaø tieát taáu, hai tính chaát naøy luoân phaûi ñi ñoâi vôùi nhau, thieáu 1 trong 2 tính chaát ñoù seõ laøm doøng ca maát hay, maát söùc quyeán ruõ. Maëc duø 1 yeáu toá cuõng coù theå ñuû ñeå dieãn taû moät söï kieän naøo ñoù, nhöng vaãn khoâng theå keùo daøi, vì deã nhaøm chaùn, nhöùc tai . . . CAÙCH SÖÛ DUÏNG AÂM ÑIEÄU: Laø söï lieân keát giöõa caùc quaõng aâm cao thaáp, taïo thaønh chuyeån ñoäng döïa treân aâm giai, aâm theå vaø baäc aâm. 1. Vieäc söû duïng quaõng aâm: Doøng ca coù theå söû duïng moïi hình thöùc quaõng thuaän, tröôûng, thöù, lieàn, caùch, ñôn, keùp . . . Haïn cheá duøng caùc quaõng nghòch vaø caùc quaõng taïo bôûi caùc daáu hoùa baát thöôøng ngay ôû yù nhaïc môû ñaàu, vì seõ laøm cho chuû theå bò loaõng ra. Ngoaïi tröø giöõa caâu nhaïc vaø caùc tröôøng hôïp coá yù. Caùc söï saùng taïo sao cho phaûi hoaøn bò vaø ñôn sô. a. Vôùi quaõng ñuùng: nghe chaéc chaén , maïnh baïo . . . ñoâi khi raát hoang vu: quaõng 5 ñuùng, quaõng 4 ñuùng, quaõng 8 ñuùng . . . b. Vôùi quaõng tröôûng: nghe phaán khôûi, huøng duõng. c)-Vôùi quaõng thöù: nghe meàm yeáu, mô moäng . . . 14 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
d)-Vôùi nhöõng quaõng nhoû: gaàn vaø lieàn: raát thích hôïp cho nhaïc cuï, quaõng nhoû gaàn vaø lieàn nghe giai ñieäu uyeån chuyeån, löu loaùt . . . e)-Vôùi quaõng lôùn: xa vaø caùch: nghe maïnh baïo, huøng duõng . . .dieãn taû yù lôùn vaø maïnh baïo. 2. Vieäc söû duïng aâm giai, aâm theå vaø hôïp aâm: a. Vôùi chuyeån ñoäng lieàn: ta coù theå duøng lieân tieáp moät chuoãi aâm giai. b. Vôùi chuyeån ñoäng caùch: ta coù theå duøng ngay nhöõng noát cuûa hôïp aâm baäc I. Söï xeáp ñaët hôïp aâm vaø aâm giai phaûi caên cho ñuùng vôùi tieát taáu thì môùi xaùc ñònh ñöôïc hôïp aâm cho doøng ca. Hôïp aâm cuûa ca khuùc thöôøng ñöôïc tính vaøo ñaàu moãi phaùch, coù khi laø moãi oâ nhòp. Trong moân hoaø aâm thì hôïp aâm ñöôïc tính theo haøng doïc, moãi noát laø 1 hôïp aâm, nhöng treân thöïc teá tai ngöôøi nghe bình thöôøng thì nghe vaø caûm nhaän khoâng kòp neáu baøi haùt ñöôïc vieát ôû nhòp ñoä bình thöôøng θ = 60 trôû leân ñeán Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 15
nhanh hôn, chæ trong tröôøng hôïp baøi vieát Choral (theå loaïi naøy hay haùt vôùi toác ñoä chaäm) thì ta coù theå tính theo töøng noát. Nhaän xeùt: Vôùi chuyeån ñoäng caùch nghe cöùng coûi, vì chuyeån ñoäng vôùi caùc quaõng aâm xa, khoù hoøa aâm, khoù ñaët lôøi, gaây khoù cho caùc beø ñoàng chuyeån. Bôûi theá ta neân phoái hôïp caû hai chuyeån ñoäng lieàn vaø caùch ñeå doøng ca ñöôïc môùi laï, deã haùt, deã nghe. Khi phoái hôïp ta neân söû duïng caùc noát qua, noát theâu . . . seõ giuùp cho doøng ca uyeån chuyeån, toát ñeïp hôn. (+) : Noát ngoaïi hôïp aâm. Nhöõng noát qua, noát theâu . . . laø noát ngoaïi hôïp aâm, raát thích hôïp vôùi nhöõng töø ngöõ coù daáu hoûi, ngaõ, naëng . . . + Daáu hoûi: keùp leân hay hôn. + Daáu ngaõ: keùp xuoáng hay hôn. + Daáu naëng: laùy qua laùy laïi (noát theâu). Vôùi tieát taáu nhanh khoâng neân duøng caùc töø coù daáu hoûi , ngaõ, naëng lieàn nhau, vì seõ bò baùn daáu, aù thanh. 3. Ñònh vò trí söû duïng hôïp aâm: a. Trong yù nhaïc môû ñaàu phaûi cho thaáy roõ vai troø chuû aâm vaø hôïp aâm cuûa baøi, tuy nhieân cuõng coù theå xen keõ nhöõng hôïp aâm baäc toát, rieâng vôùi caùc noát hôïp aâm baäc V neân xeáp ñaët ôû caùc phaùch yeáu vaø vôùi tieát taáu nhanh. Hôïp aâm baäv IV thì coù theå xeáp ñaët roõ hôn. 16 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
b. Ñoàng thôøi cuõng neân ñònh hôïp aâm cho doøng ca phaùt trieån tieáp, thoâng thöôøng thì doøng ca ñöôïc daãn qua hôïp aâm baäc IV hoaëc baäc V (baäc toát chaéc hôn baäc thöôøng). c. Khoâng neân chuyeån theå hoaëc chuyeån cung ngay ôû caâu nhaïc môû ñaàu, duø chæ laø thoaùng qua. Neáu khi coù yù töôûng ñuùng ñaén coá yù thì söï chuyeån bieán raát coù yù nghóa. Söï chuyeån bieán ngay ôû caâu nhaïc ñaàu nghe coù veû môùi laï nhöng laïi seõ laøm cho cung theå chính bò lu môø. d. Coù theå duøng hình thöùc traûi hôïp aâm vôùi 3 hình thöùc: leân, xuoáng, ñaûo loän. Söû duïng traûi hôïp aâm khoâng thích hôïp cho caùc ca khuùc vì gioïng haùt deã bò sai laïc. Ñoái vôùi nhaïc cuï thì raát toát, nhaát laø duøng ñeå dieãn taû nhöõng söï löu loaùt, thaùnh thoùt, vang doäi . . . nhö: nöôùc chaûy, thuûy tinh vôõ, gioù lay, neùt AÙ cuûa ñaøn tranh. Vieäc söû duïng aâm ñieäu ñoøi hoûi nhieàu kinh nghieäm baèng caùch quan saùt, tìm hieåu caùc loaïi heä thoáng aâm nhaïc vaø thoùi quen cuûa chuùng. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 17
Ngoaøi ra cuõng caàn tìm hieåu caùc loaïi aâm giai, caùc taùc giaû tieâu bieåu, caùc taùc phaåm noåi tieáng. Khi söû duïng aâm ñieäu caàn chuù yù nhöõng ñieåm sau: - Noát IV cuûa aâm giai tröôûng neân cho chuyeån ñoäng xuoáng. - Noát VII cuûa caùc aâm giai ñeàu cho chuyeån ñoäng leân chuû aâm. - Noát IV cuûa aâm giai thöù coù theå cho chuyeån ñoäng leân. - Noát VI cuûa aâm giai thöù neân cho chuyeån ñoäng xuoáng lieàn baäc. - Noát VI cuûa aâm giai tröôûng cho chuyeån ñoäng tuøy yù. VAØI CAÙCH LAØM MOÄT ÑOAÏN NHAÏC: Ñeå coù theå laøm moät baûn nhaïc ta phaûi coù nhaïc ñeà, nhaïc ñeà seõ laø nhöõng caâu nhaïc höùng nho nhoû maø baát cöù luùc naøo, nôi naøo . . . ta caûm höùng ñöôïc thì ghi cheùp laïi baèng giaáy buùt hoaëc chöõ soá ñeå daønh cho sau naøy, khi caàn laøm moät baûn nhaïc ta cöù vieäc löïa choïn trong soá caâu nhaïc höùng coù saün laáy moät caâu coù taâm tình, yù höôùng nhö baûn nhaïc ta caàn laøm. Ñeå coù moät baûn nhaïc ñaày ñuû thì ta phaûi laøm töøng ñoaïn, töøng caâu. CAÁU TRUÙC MOÄT ÑOAÏN NHAÏC TRUNG BÌNH: Neáu ta coù moät caâu nhaïc vaøo loaïi trung bình ta seõ laøm theo caùch thoâng thöôøng, vì nhôø tính caùch khoâng daøi khoâng ngaén cuûa noù. I. Moät ñoaïn nhaïc trung bình thöôøng coù 4 caâu: 1. Caâu I: cuoái caâu ta cho caâu nhaïc döøng laïi treân noát baäc III hoaëc baäc V, traùnh döøng ôû noát baäc I, vì seõ laøm cho caâu nhaïc bò bí, khoâng phaùt trieån ñöôïc. Caâu I naøy seõ ñöôïc duøng keát baèng hôïp aâm baäc I (sô keát) nhôø döøng ôû caùc noát baäc III hoaëc V. Caâu naøy neáu laø trung bình thöôøng coù khoaûng 4 hoaëc 5 oâ nhòp, loaïi nhòp ngaén: 2/4, 3/4 . . . 2. Caâu II: Ta baét ñaàu vieäc phaùt trieån caâu nhaïc ñeà theâm ra thaønh caâu nöõa laø caâu thöù II, trong caâu naøy ta coù quyeàn phoûng taïo theâm baèng caùch töø caâu I ta naâng leân hoaëc haï xuoáng vaøi baäc aâm. Tuy nhieân ta 18 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc
phaûi tuaân theo ñieàu kieän laø giöõ nguyeân soá oâ nhòp baèng vôùi caâu I, tieát taáu cuûa moãi oâ nhòp cuõng phaûi giöõ nguyeân baèng vôùi caâu I, ôû khôûi vaø keát phaûi thaät caân ñoái vôùi caâu I. Nhö theá coù nghóa laø ta tha hoà phoûng taïo veà aâm ñieäu, coù theå caû tieát taáu nöõa, caùc böôùc ñi cuûa caâu nhaïc . . . nhöng coá gaéng ñeå giöõ ñöôïc caùi tính chaát cuûa caâu I. Caâu II seõ döøng treân noát baäc II hoaëc V ñeå duøng hôïp aâm baäc V (baùn keát). Traùnh döøng ôû noát caûm aâm (tuy nhieân, neáu nhaïc höùng caàn thì ta vaãn coù theå). 3. Caâu III: Vieát laïi y nhö caâu I keøm theo caùc ñieàu kieän: khoâng döøng ôû noát baäc I, neân döøng ôû noát baäc VI, vôùi chuyeån ñoäng I xuoáng VI thì raát toát, ñeå cho caâu III naøy ñöôïc döøng ôû laùnh keát. Nhö vaäy ta vaãn phaûi giöõ nguyeân soá oâ nhòp nhaát ñònh nhö ôû caâu I. ÔÛ aâm giai thöù, laùnh keát ngoaøi hôïp aâm baäc VI coøn coù theå hieåu laø hôïp aâm baäc IV nöõa. Khi khôûi caâu III coù theå cho khôûi tröôùc hoaëc sau so vôùi caâu I khoaûng nöûa phaùch ñeå taïo söï môùi laï cho caâu III. Tuy nhieân söï saùng taïo naøy cuõng phaûi ñöôïc duøng tuøy theo ñieàu kieän khôûi cuûa töøng caâu nhaïc ñeà coù theå ñöôïc maø thoâi. 4. Caâu IV: Giöõ nguyeân soá oâ nhòp cho caân ñoái vôùi caùc caâu treân. Veà aâm ñieäu vaø tieát taáu ta ñöôïc hoaøn toaøn töï do, mieãn laø ñöøng quaù laïc xa vôùi caùc caâu treân. ÔÛ khôûi caâu IV ta coù theå giöõ söï saùng taïo veà khôûi cuûa caâu III (neáu coù) ñeå taïo thaønh moät caùi saùng taïo coá yù cuûa mình. Cuoái caâu ta daãn caâu nhaïc veà toaøn keát. Coù theå döøng sôùm hoaëc treã hôn caùc caâu khaùc mieãn laø vaãn giöõ ñuû soá oâ nhòp. Ngoaøi ra ta coøn phaûi ñeå yù theâm: Neáu khôûi caâu IV baèng tieát taáu ñoäng thì neân döøng sôùm vôùi tieát taáu tónh. Neáu khôûi caâu IV vôùi tieát taáu tónh thì keát vôùi tieát taáu ñoäng vaø ñuùng baèng caùc caâu treân veà soá oâ nhòp, coù theå muoän hôn moät chuùt. Nhö vaäy: Moät ñoaïn nhaïc trung bình ñöôïc caáu taïo baèng 4 caâu nhaïc trung bình. Caâu I: khoaûng 4, 5 oâ nhòp. Keát baèng sô keát. Caâu II: phoûng taïo töø caâu I. Keát baèng baùn keát. Caâu III: vieát laïi caâu I khoaûng 3/4. Keát baèng laùnh keát. Caâu IV: hoaøn toaøn töï do. Keát baèng toaøn keát. Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc * 19
Neáu lôõ coù caâu nhaïc ñeà daøi: 8 oâ nhòp 2/4 hoaëc 4 oâ nhòp C . . . Ta seõ laøm ñoaïn nhaïc naøy chæ coù 2 caâu nhaïc khaùc nhau maø thoâi. 2 caâu nhaïc khaùc nhau ñoù seõ ñöôïc xeáp ôû caâu I vaø caâu II. - Caâu I: laø caâu nhaïc ñeà vôùi keát baèng sô keát. - Caâu II: saùng taïo khaùc caâu I nhöng ñöøng xa laïc quaù ñeå traùnh laïc ñeà, daãn veà baùn keát. - Caâu III: vieát laïi y nhö caâu I, keát baèng sô keát nhö caâu I hoaëc laùi sang laùnh keát. - Caâu IV: vieát gioáng caâu II nhöng daãn veà toaøn keát ñeå keát caû ñoaïn nhaïc. Neáu muoán laøm moät ñoaïn nhaïc coù caâu daøi: Nhieàu khi ta chæ coù moät nhaïc ñeà ngaén maø laïi muoán laøm moät ñoaïn nhaïc daøi. Ta coù theå baét ñaàu cho ñoaïn nhaïc ñoù trôû thaønh daøi, töø caâu nhaïc ñeà ngaén ñoù. Ta laøm caâu I baèng nhaïc ñeà ngaén ñoù coäng theâm söï phoûng taïo nhöõng neùt ngaén cuûa caâu nhaïc ñeà hoaëc moät vaøi phaàn trong caâu nhaïc ñeà. Ngoaøi ra ta coøn coù theå laøm caâu I daøi baèng nhaïc ñeà ñoù coäng vôùi söï phoûng taïo baèng caùch nhoài laïi caâu nhaïc ñeà, hoaëc naâng leân, hoaëc haï xuoáng moät vaøi baäc aâm, hoaëc nhoài laïi theo tieát taáu vaø ñoåi aâm ñieäu . . . hoaëc giöõ aâm ñieäu maø ñoåi tieát taáu . . . nhö theá caâu nhaïc ñeà cuûa ta seõ daøi ra nhö yù muoán. Sau ñoù ta laïi laøm theâm caùc caâu II, III vaø IV ñeå ñöôïc moät ñoaïn nhaïc daøi. Caùc caâu nhaïc seõ vaãn tuaân theo caùc ñieàu leä veà phoûng taïo, khôûi, keát, tieát taáu, aâm ñieäu . . . theo nhö caùc quy taéc ñaõ ñaët ra. KHAÙI NIEÄM VEÀ CAÂN ÑOÁI, CAÂN PHÖÔNG: Trong khi saùng taïo nhaïc ta phaûi tuaân theo luaät saùng taùc laø luaät caân phöông vaø luaät caân ñoái, luaät naøy nhaèm ñeå taïo cho thính giaùc khi caûm 20 * Giaùo Trình Saùng Taùc Ca Khuùc