GIÁO TRÌNH SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT PHẦN 8

Chia sẻ: Nguyen Trinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

285
lượt xem 135
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 8: THUỐC TRỪ BỆNH Để đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng do bùng nổ dân số, cùng với xu hướng đô thị hóa công nghiệp hóa ngày càng mạnh, con người chỉ còn một cách duy nhất: thâm canh để tăng sản lượng cây trồng. Khi thâm canh cây trồng, một hậu quả tất yếu không thể tránh được là gây mất cân bằng sinh thái, kéo theo sự phá hoại của dịch hại ngày càng tăng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH SỬ DỤNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT PHẦN 8

3/ Nh ng ñ c ñi m c a các lo i thu c tr sâu th o m c? 4/ So sánh ñ c ñi m c a các nhóm thu c pyrethroid, lân h u cơ, cacbamat, nereistoxin, neonicotinoid, amidin, arylpyrrole, fiprole, focmamidin, oxadiazine, pyridazinon ? 5/ Nh ng hi u bi t v nhóm thu c ñi u hoà sinh trư ng côn trùng: Khái ni m, ñ c ñi m, ph m vi ng d ng và ưu ñi m c a chúng so v i các thu c tr sâu hoá h c? 6/ Nh ng hi u bi t cơ b n v thu c tr sâu vi sinh : ð c ñi m và cách s d ng có gì khác nhau gi a các thu c trong nhóm? 7/ Nh ng hi u bi t cơ b n v các s n ph m tr sâu vi sinh ? 8/ Nh ng hi u bi t cơ b n v ch t d n d , xua ñu i, tri t s n côn trùng ? 9/ Nh ng hi u bi t v thu c tr nh n ? 10/ Nh ng hi u bi t v thu c tr các loài nhuy n th ? 11/ Nh ng hi u bi t v thu c tr tuy n trùng? 12/ Nh ng hi u bi t v thu c tr chu t thông thư ng, thu c ch ng ñông máu và thu c sinh h c? CHƯƠNG VIII THU C TR B NH Thu c tr b nh còn g i là thu c tr n m , g m các h p ch t có ngu n g c hoá h c (vô cơ và h u cơ) và sinh h c (vi sinh v t và các s n ph m c a chúng, ngu n g c th c v t), có tác d ng ngăn ng a hay di t tr các loài vi sinh v t ( theo quan ni m trư c ñây ch g m các lo i n m và vi khu n ) gây h i cho cây tr ng và nông s n ( b ng cách phun lên b m t cây, x lý gi ng và x lý ñ t... T gi a th p niên 90 c a th k 20, ñã xu t hi n m t s ch ph m thu c tr b nh có kh năng phòng tr b nh m t s b nh do virut gây ra trên cây h cà. Bên c nh kh năng tr b nh, m t s thu c tr b nh còn có kh năng tr tuy n trùng, tr sâu và tr c . Thu c tr b nh không có tác d ng ch a tr nh ng b nh do y u t phi sinh v t (th i ti t không thu n l i cho s phát tri n c a cây; do ñ t; do úng; h n...). Thu c tr b nh có tác d ng b o v cây tr ng t t hơn là di t ngu n b nh. Tr m t s thu c tr b nh thu ngân h u cơ, r t ñ c v i ñ ng v t có vú, còn nói chung, ñ ñ c c p tính c a các thu c tr b nh th p hơn các thu c tr sâu. Có nhi u cách phân lo i thu c tr b nh: -Căn c vào ñ i tư ng tác ñ ng, thu c tr b nh ñư c ba nhóm: +Thu c tr vi khu n (Bactericide) : là thu c tr b nh nhưng có hi u l c ch y u v i các loài vi khu n. +Thu c tr n m ( Fungicide) : là thu c tr b nh, nhưng có hi u l c cao ñ i v i n m gây b nh. Thông thư ng, thu c tr n m ít có kh năng tr vi khu n; nhưng thu c tr vi khu n còn có kh năng tr nhi u loài n m b nh. +Thu c tr virut ( Viruside): là thu c tr b nh, có hi u l c tr các b nh virut h i cây tr ng. Nh ng thu c này cũng có kh năng tr ñư c m t s b nh do n m và vi khu n gây ra. Riêng t “ Fungicides”, n u dùng chung, ph i hi u là “thu c tr b nh”. Chúng bao g m các h p ch t có hi u l c tr vi khu n, tr n m hay c hai và hi n nay g m c m t s thu c tr virut. -D a vào ñ c tính tác ñ ng thu c tr b nh ñư c chia thành 3 nhóm: +Thu c tr b nh có tác d ng di t tr : Là các thu c có tác d ng n i h p và kháng sinh, ho c các s n ph m chuy n hoá c a chúng có kh năng ngăn ng a ho c tiêu di t các giai ño n sinh s n c a n m, vi khu n c bên ngoài và bên trong cây giúp cây ph c h i. M t s khác, thu c có th gây nên nh ng bi n ñ i trong quá trình sinh lý, sinh hoá c a cây, t o nên mi n d ch hoá h c c a cây ñ i v i v t gây b nh. Chúng có tác d ng c phòng và tr b nh. ð tr các b nh, các lo i thu c trong nhóm có th ñư c s d ng mu n hơn thu c tr b nh có tác d ng phòng. Nhưng t t nh t, các thu c này nên s d ng s m, khi b nh m i phát, s ñem l i hi u qu cao hơn. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………130
+Thu c tr b nh có tác d ng phòng hay là thu c tr b nh có kh năng ngăn ng a s xâm nh p: là các thu c có tác d ng ti p xúc, có kh năng ngăn ch n s lây lan c a n m và vi khu n, nhưng không có tác d ng tiêu di t n m b nh khi chúng ñã xâm nh p vào bên trong cây tr ng. Các thu c tr n m hi n nay ph n l n n m trong nhóm này. ð tr b nh có hi u qu , c n dùng các thu c này s m, khi ngu n b nh m i ch m phát hay có kh năng xu t hi n. Các thu c này ph i ñư c tr i ñ u trên b m t các b ph n thân, lá, qu c a cây và h t gi ng. + Thu c tr b nh có tác d ng ngăn c n kh năng hình thành cá th m i: là các thu c tr b nh, tuy không có kh năng tiêu di t hay ngăn ng a vi sinh v t gây h i xâm nh p, nhưng l i tác ñ ng tr c ti p ñ n vi sinh v t gây h i, ho c làm tăng s c ñ kháng cho cây, ngăn c n vi sinh v t gây h i không hình thành ñư c các cơ th m i, kéo dài th i gian b nh, giúp cây vư t qua ñư c giai ño n nhi m b nh. Hi n có 7 ho t ch t thu c di t virut ñ u n m trong nhóm này.Ningnanmycin: là m t lo i kháng sinh m i, do Streptomyces noursei var. xichangensis lên men t o thành, có ñ ñ c th p v i ñ ng v t. Ninnangmycin có ph tác ñ ng r ng, tr ñư c nhi u lo i b nh do n m, vi khu n trên nhi u cây tr ng như lúa, rau màu, cây công nghi p ng n ngày, dài ngày và ñ c bi t có hi u qu v i m t s b nh virus như TMV, CMV và PYV trên thu c lá, t, cà chua, khoai tây. Ninnangmycin là h n h p c a 17 acid amin, m t s vitamin thi t y u nh t cho cơ th sinh v t và m t s nguyên t vi lư ng.Vì th , Ninnangmycin là ch t ñi u ti t sinh trư ng c a sinh v t theo hai hư ng khác nhau: +V i cây tr ng: ði u ti t sinh trư ng c a cây theo hư ng có l i: kích thích cây hút ch t dinh dư ng m nh và cân ñ i hơn, giúp cây t ng h p ch t dinh dư ng nhi u và t t hơn, giúp cây kho , tăng s c ch ng ch u v i nh ng ñi u ki n th i ti t b t l i ( khô h n, rét ), làm tăng kh năng ch ng ch u c a cây v i các loài sinh v t gây h i ( b nh và sâu h i), làm tăng năng su t và ch t lư ng nông s n. +ð i v i sinh v t gây h i: ði u ti t quá trình sinh trư ng c a n m và vi khu n b ng cách kìm hãm các quá trình sinh trư ng c a n m và vi khu n, kìm hãm ho t ñ ng c a các lo i men có trong cơ th chúng, c n tr quá trình t o nguyên sinh ch t c a vi khu n, ngăn c n s hình thành vách t bào n m và s hình thành bào t d n ñ n vách t bào c a n m b nh và nguyên sinh ch t c a vi khu n không hình thành ñư c. Ninnangmycin ngăn c n s hình thành các ph n t virus ( ngăn c n s t ng h p protein và ARN), làm gi m n ng ñ virus trong cây, kéo dài th i gian b nh, giúp cây vư t nhanh qua giai ño n d nhi m b nh. Th m chí trong m t s trư ng h p, ninnangmycin còn có tác d ng làm ng ng t c thì s phát tri n c a virus trên cây ñã b b nh. -ð lưu ý ngư i dùng thu c tr b nh có ý th c h n ch s hình thành tính ch ng thu c c a v t gây b nh, ngư i ta còn phân lo i thu c tr b nh theo c ch tác ñ ng c a thu c, như: Kìm hãm sinh t ng h p protein. kìm hãm phân bào có tơ; Kìm hãm sinh t ng h p màng t bào; Kìm hãm s kh methyl c a các steroid; Kìm hãm sinh t ng h p ergosterol; Kìm hãm hô h p c a ty th . - Dư i ñây là cách phân lo i các thu c tr b nh d a theo ngu n g c hoá h c: 1. NHÓM THU C CH A THU NGÂN Bao g m các h p ch t thu ngân vô cơ và h u cơ, ñư c dùng ñ phun lên cây, x lý h t gi ng lúa cho nhi u lo i cây màu, cây ăn qu , cây công nghi p; m t s r t ít ñư c dùng ñ x lý ñ t ( ngoài tác d ng tr n m và vi khu n, còn có tác d ng tr sâu). Các thu c tr b nh h u cơ thu ngân có hi u l c tr b nh không cao b ng các h p ch t vô cơ. ð bay hơi c a thu c càng cao, hi u l c tr b nh càng m nh. Khi xâm nh p vào cơ th , các thu c thu ngân vô cơ gây ngưng t nguyên sinh ch t, làm cho sinh v t b ch t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………131
Các h p ch t thu ngân h u cơ l i ph n ng v i các acid amin c a protid ho c c a men amilase, cytocromoxidase và h men có ch a sulfuhidrin, phá hu ch c năng s ng c a sinh v t. T t c các thu c trong nhóm này ñ u r t ñ c ñ i v i ngư i và ñ ng v t máu nóng và t n lưu và tích lu trong môi trư ng. Trong cơ th ñ ng v t có vú, chúng gây h i h th n kinh trung ương, gây r i lo n c ñ ng, gi ng nói run, s c nhìn và ñ nghe b gi m, ho t ñ ng c a tim, ph i, gan, th n b thay ñ i, gây ng ñ c toàn thân. Tuy có ñ ñ c v i d ch h i cao, nhưng do thu c quá ñ c v i ñ ng v t và t n t i lâu trong môi trư ng, nên hi n nay, nhóm thu c này h u như không còn ñư c dùng trong nông nghi p. Ơ Vi t nam, các thu c trong nhóm ñ u n m trong danh m c c m s d ng. 2. NHÓM THU C CH A ð NG Là nhóm thu c tr b nh l n, ñư c dùng t lâu. Các thu c ñư c dùng ph bi n trong nhóm là các lo i h p ch t vô cơ. ðây là nh ng thu c có ph tác ñ ng r ng, ngoài tác d ng tr n m và vi khu n, chúng còn có hi u l c cao v i rêu, t o và là thu c gây ngán cho côn trùng. Ngoài ra thu c còn ñư c dùng ñ x lý v i, da thu c... Là nh ng thu c tr b nh ti p xúc, ñư c dùng phun lên lá v i tác d ng b o v . Thu c có tác d ng h n ch s n y m m c a bào t . Ion ñ ng (Cu++) h p th trên b m t bào t , tích lu ñ n n ng ñ cao, ñ di t bào t . Các thu c trong nhóm ít ñ c v i ñ ng v t máu nóng, không nh hư ng x u ñ n cây tr ng( vì ñ ng cũng là m t nguyên t vi lư ng r t c n thi t cho cây). Không tích lu trong ñ t. Các thu c trong nhóm hi n nay: B n thu c ñư c dùng ph bi n nh t hi n nay là Copper citrat, Copper hydroxide (rêu, n m, vi khu n); Copper oxychloride (tr n m và vi khu n); Copper sulfat (dùng ñơn ñ tr n m, vi khu n, t o hay làm nguyên li u ñ ñi u ch các thu c khác). Ngoài ra còn Copper octanoate (n m, vi khu n, t o); Copper sulfat tribasis; Coprous oxid; Oxine copper-8-hydroxyquinoline sulfate (n m, vi khu n). Dung d ch Bordeaux (boocñô) có hi u l c tr n m và vi khu n cao, nhưng pha ch ph c t p, nên b h n ch d n). 3. NHÓM THU C LƯU HUỲNH VÔ CƠ Lưu huỳnh nguyên t : ðư c dùng ñơn ( ch y u ñ xông hơi) hay làm nguyên li u ñ ñi u ch hay h n h p v i các thu c tr b nh khác. Là ch t ph n ng thiol không ñ c trưng, c ch hô h p. Thu c tr n m ti p xúc, có tác d ng b o v ; ph r ng, ngoài tác d ng tr n m còn có kh năng di t nh n. Thu c ít ñ c v i ñ ng v t máu nóng. B phân hu khá nhanh và không tích lu trong cơ th . Không ñ c v i chim cút, cá, ong và nhi u loài côn trùng có ích khác (b rùa ăn côn trùng), nhưng có th gây ñ c cho m t s loài ong ký sinh. Calcium polysulfide (CaS. Sx) : Thu c tr n m và tr nh n ði u ch b ng cách n u 2 ph n lưu huỳnh nguyên t + 1 ph n vôi s ng + 10 ph n nư c. Nư c c t thu ñư c d ng l ng, màu m n chín, có mùi tr ng th i. T tr ng ñ t cao nh t 1.285 tương ñương 32oB. Tan t t trong nư c. B CO2 và các axit phân hu , t o thành mu i sunfua không tan. S n ph m phân hu là lưu huỳnh, khí H2S và mu i sulfua kim lo i. Calcium polysulfide có tác d ng tr n m và khi phân hu t o thành lưu huỳnh nguyên t cũng có tác d ng phòng b nh. Thu c có tác d ng tr n m ph r ng; ngoài ra còn tr ñư c r p sáp và nh n. Hi n nay ñã có thu c gia công s n bán trên th trư ng. It ñ c v i ñ ng v t máu nóng. 4. CÁC THU C TR B NH SINH H C Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………132
4.1. Các thu c kháng sinh: Là nh ng s n ph m do sinh v t s n sinh ra, có tác d ng kìm hãm s phát tri n c a vi khu n và n m gây b nh cho ñ ng th c v t. Có hàng trăm lo i kháng sinh khác nhau ñư c phát hi n và l p x khu n Artinomycetales là ngu n s n sinh các lo i kháng sinh l n nh t. Bên c nh các lo i kháng sinh phòng tr ñ ng v t, còn có nhi u lo i kháng sinh dùng ñ tr b nh h i cây tr ng g m: Blasticidin-S: S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces griseochromogenas. Thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v và di t tr . Kìm hãm sinh t ng h p protein. Tr ñ o ôn lúa Pyiricularia oryzae (ñ c bi t giai ño n Magnaporthe grisea) li u 10-40g/ha. Thu c tuy ñ c v i ñ ng v t có vú, nhưng trong th c t l i r t an toàn do dùng v i lư ng th p. Gentamicin sulfate: Thu c tr vi khu n, khi phun lên lá. It ñ c. D b phân hu trong môi trư ng. Griseofunvin: S n ph m chuy n hoá c a Penicillium griseofulvum có kh năng tr nhi u b nh h i cây tr ng. Kasugamycin : S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces kasugaensis. Thu c tr n m và tr vi khu n n i h p, có tác d ng b o v và di t tr . Kasugamycin kìm hãm sinh t ng h p protein, kìm hãm s k t n i Met-RNA ñ n ph c mRNA –30S, ngăn c n s h p nh t các amino acid. Kìm hãm m nh s phát tri n c a s i n m ñ o ôn lúa Pyricularia oryzae, kìm hãm y u s n y m m bào t , hình thành giác bám trên b m t hay làm gi m s xâm nh p c a n m vào t bào bi u bì. Xâm nh p nhanh vào mô cây và v n chuy n trong cây. Ngư c l i Kasugamycin, kìm hãm m nh bào t Cladosprium fulvum khoai tây n y m m, nhưng kìm hãm y u s phát tri n c a s i n m. ðư c dùng ñ phòng tr b nh n m và vi khu n h i lúa, rau, cây ăn qu , mía và nhi u cây tr ng khác. Thu c ít ñ c v i ñ ng v t có vú, cá, chim và ñ ng v t hoang dã. Mildiomycin: Có hi u l c ch ng b nh r s t, m c sương trên 15 cây tr ng. Ningnanmycin: thu c kháng sinh m i, do Streptomyces noursei var. xichangensis lên men t o thành. Có ñ ñ c th p v i ñ ng v t. Ningnanmycin có ph tác ñ ng r ng. Tr ñư c nhi u lo i b nh do n m, vi khu n trên nhi u cây tr ng như lúa, rau màu, cây công nghi p ng n ngày, dài ngày và ñ c bi t có hi u qu v i m t s b nh như TMV, CMV, và PYV trên thu c lá, t, cà chua, khoai tây. Ningnanmycin là h n h p c a 17 acid amin, m t s vitamin thi t y u nh t cho cơ th sinh v t và nguyên t vi lư ng. Vì th , Ningnanmycin là ch t ñi u ti t c a cơ th sinh v t theo hai hư ng khác nhau : V i cây tr ng: ði u ti t sinh trư ng c a cây theo hư ng có l i: kích thích cây hút dinh dư ng m nh và cân ñ i hơn, giúp cho cây tr ng t ng h p ch t dinh dư ng nhi u và t t hơn, giúp cây kho , tăng s c ch ng ch u v i nh ng ñi u ki n th i ti t b t l i ( khô h n, rét), làm tăng kh năng ch ng ch u c a cây v i các loài sinh v t gây h i (b nh và sâu h i), làm tăng năng su t và ch t lư ng nông s n. ð i v i sinh v t gây h i: ði u ti t quá trình sinh trư ng c a n m và vi khu n b ng cách kìm hãm quá trình sinh trư ng c a n m và vi khu n , kìm hãm ho t ñ ng c a các lo i men có trong cơ th c a chúng, c n tr quá trình t o nguyên sinh ch t c a vi khu n, ngăn c n s hình thành vách t bào n m và s hình thành bào t d n ñ n vách t bào c a n m b nh và nguyên sinh ch t c a vi khu n không ñư c hình thành. Ningnanmycin ngăn c n s hình thành các ph n t virus (ngăn c n s hình thành protein và ARN), làm gi m n ng ñ virus trong cây, kéo dài th i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………133
gian b nh giúp cây vư t qua giai ño n d nhi m b nh. Th m trí trong m t s trư ng h p, Ningnanmycin còn có tác d ng làm ng ng t c thì s phát tri n c a virus trên cây ñã b b nh Oxytetracycline: Thu c tr vi khu n. S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces rimosus. Oxytetracycline kìm hãm sinh t ng h p protein c a vi khu n b ng cách bao vây s k t n i ño n phân t ribozom 30S ñ n 50S c a vi khu n. ít ñ c v i ñ ng v t có vú. Trên cây, thu c xâm nh p nhanh qua lá (qua khí kh ng), v n chuy n nhanh ñ n các mô khác c a cây. Là lo i thu c kháng sinh tr vi khu n, nhưng thư ng ñư c h n h p v i Streptomycin ñ ngăn ng a vi khu n hình thành tính kháng thu c v i Streptomycin . Di t tr các b nh vi khu n như Erwinia amylovora, các b nh gây ra do Pseudomonas và Xanthomonas. Cũng có hi u l c ch ng các b nh do mycoplasma gây ra. Polyoxins: Thu c tr n m. S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces cacaoi var. asoensis. Gây sưng ng m m bào t và ñ nh s i n m b nh, làm cho chúng không th gây b nh ñư c. M t khác, Polyoxins kìm hãm t o vách t bào n m b nh. Polyoxins có hi u l c phòng tr nhi u loài n m gây b nh như : n m ñ m lá Alternaria alternata, Botrytis cinerea, Sphaeroteca spp. và các n m ph n tr ng khác, Sclerotium sclerotiorum, Corynespora melonis, Cochliobolus miyabeanus. Không có hi u l c ch ng vi khu n và các lo i men khác. Streptomycin : S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces griseus và ñư c bán d ng sesquisulfat. Thu c tr nhi u loài vi khu n gây b nh trên cây ăn qu , rau, khoai tây, cà chua, bông và cây c nh v i tác ñ ng n i h p. Streptomycin kìm hãm sinh t ng h p protein c a vi khu n b ng cách bao vây k t n i ño n phân t ribozom 30S c a vi khu n và ñ c nh m các mã gen trong quá trình sinh t ng h p protein. Vi khu n d hình thành tính kháng thu c. Validamycin: Thu c tr n m không n i h p. S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces hygroscopicus var. limoneus. Validamycin tuy không di t tr c ti p n m Rhizoctonia solani, nhưng gây phân nhánh b t thư ng ñ nh n m b nh, làm n m ng ng phát tri n. ð c tr n m Rhizoctonia solani. Validamycin có kh năng kìm hãm men trihelase trong n m Rhizoctonia solani. Triheloza là nơi c t gi hydratcacbon c a n m b nh và s tiêu hoá triheloza ch y u nh men này và v n chuy n gluco ñ n ñ u s i n m. Xeloxidin: S n xu t b ng s lên men c a Streptomyces chibaensis, ñ c hi u tr b nh b c lá lúa. Kháng sinh này ñơn gi n, d t ng h p. 4.2. Các n m và vi khu n ký sinh tr b nh: Nhi u loài n m và vi khu n có kh năng c nh tranh v i n m và vi khu n ñư c nghiên c u ñ tr nhi u n m và vi khu n h i cây tr ng. Các loài ph bi n ñư c dùng hi n nay g m: Bacillus subtilis: S n xu t b ng quá trình lên men. Vi khu n Bacillus subtilis h r c nh tranh v i các sinh v t t n công h r . ðư c dùng x lý h t gi ng ñ tr Rhizoctonia solani, Fusarium spp., Alternasria spp... trên bông, hành và các cây tr ng khác. Phun lên lá ñ tr Botrytis cinyrea trên cà chua, dâu tây và Sphaerotheca aphanis trên dâu tây. Candida oleophila: S n xu t b ng quá trình lên men. N m ch n l c ch ng các b nh sau thu ho ch c a cây có múi và các cây ăn qu n c. Coniothyrium minitans: S n xu t b ng quá trình lên men. Xâm nh p vào t bào b ng phân hu men và áp l c, gây xơ c ng m i bó m ch. T bào ch t c a t bào b lan to gây co nguyên sinh, k t t l i và t o nh ng h c nh và vách t Error! Reference source not found. bào b phá hu d n. Quá trình này bao g m c s s n sinh chitin và β-1,3-glucanase. S i n m c a C. minitans trong v t bào thư ng có lysin. Các n m ký sinh phát tri n nhanh, th ñông c ng và các túi bào t ñư c t o thành trong ñó và trên b m t c a th c ng dư i 15 ngày trong ñi u ki n lý tư ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………134
Fusarium oxysporum: S n xu t b ng quá trình lên men l ng. Fusarium oxysporum ch ng Fo 47 không gây b nh. Nó phát tri n trong vùng r cây tr ng, c nh tranh v i các ch ng gây b nh. Fusarium oxysporum ch ng Fo 47 c nh tranh dinh dư ng m nh hơn các vi sinh v t khác vùng r ; ngăn không cho các vi sinh v t ñ t khác trên b m t h th ng r ñ n gây b nh. Suy ra r ng Fusarium oxysporum ch ng Fo 47 ho t hoá h th ng mi n d ch t ñ ng c a cây, t o ñi u ki n cho cây s n sinh ch t alexin, ch t kìm hãm Fusarium s n sinh các men tiêu hu và gi i ñ c acid fusaric do các ch ng gây b nh sinh ra. Gliocladium catenulatum: S n xu t b ng quá trình lên men. Thu c tr n m vi sinh v i tác d ng b o v m nh hơn di t tr . Di t các n m trong ñ t Pythium spp.; Rhizoctonia spp. và Phytop hthora spp.; các n m trên nông s n sau thu ho ch hay trên lá Botrytis spp., Didymella spp. và Helminthosporium spp. Di t n m b nh b ng: s n sinh ra kháng sinh di t b nh; ký sinh trên n m b nh và c nh tranh dinh dư ng. Mildiomycin: S n xu t b ng quá trình lên men. Kìm hãm sinh t ng h p protein trong n m b ng cách kìm hãm men peptidyltransferase. Có tác d ng di t tr v i tính n i h p y u. Di t tr b nh ph n tr ng Erysiphe spp., Uncinula necator, Podosphaera spp. và Sphaerotheca spp. trên cây c nh li u 5-10g/100lit nư c. Streptomyces griseoviridis: S n xu t b ng quá trình lên men. Hi u l c tr b nh ph thu c vào các nhân t , g m s c nh tranh “s ng trên b m t và dinh dư ng”; t o thêm các men phân hu cellulose ñ tiêu hu vách t bào n m b nh và s n sinh ra các ch t kháng n m th c p. Streptomyces griseoviridis ch ng K 61 còn làm tăng s c s ng, làm tăng s phát tri n c a cây tr ng kho , tăng tính kháng n m trong ñ t c a cây. Trichoderma harzianum và các loài Trichoderma khác: Phát hi n kh năng di t n m 1987. Năm 1998 hàng lo t ch ng n m m i ra ñ i. Trichoderma spp. là thành ph n c a qu n th vi sinh v t ñ t, ñư c s n xu t b ng quá trình lên men. Có nhi u ch ng khác nhau ñư c dùng ñ ch ng các loài n m trong ñ t Pythium, Rhizoctonia, Fusarium, Thelaviopsis, Cylindroclaium, Myrothecium, Botrytis và Sclerotinia. Chúng là nh ng n m ký sinh, kìm hãm s phát sinh c a n m gây b nh b ng cách xâm th c và ký sinh s i n m; c nh tranh dinh dư ng m nh hơn các n m gây b nh. N m Trichoderma harzianum ch ng T-22 có hi u l c m nh hơn trong r cây tr ng và s hoà tan c a các ch t dinh dư ng khác nhau. ði u ñó ñã c i thi n h th ng r cùng v i s cung c p dinh dư ng nhi u hơn trong ñ t. 4.3. Các thu c th o m c tr b nh : G n ñây, m t s h p ch t ngu n g c th o m c ñư c dùng ñ tr b nh h i cây tr ng. Là nh ng thu c tr b nh ti p xúc và n i h p, có hi u l c kìm hãm s i n m phát tri n, không ñ lây lan. Tr nhi u loài n m và vi khu n h i lúa, rau và nhi u lo i cây tr ng khác. R t an toàn v i cây tr ng, con ngư i, môi sinh và môi trư ng như Acide acrylic và Acide ginkgoic. Các t h p dàu th c v t có tác d ng tr n m ti p xúc như Eugenol ( có trong d u ñinh hương Syzygium aromaticum; d u qu Cinnamomum spp. và hương nhu Ocimum spp.) ñ tr b nh khô v n h i lúa; gi sương mai (Pseudoperonospora) và ph n tr ng h i dưa chu t, sương mai cà chua; ñ m nâu, ñ m xám h i chè; ph n tr ng h i hoa h ng; TP-Zep (d u màng tang, d u x , d u h ng, d u hương nhu, d u chanh) ñư c dùng ñ tr m c sương cà chua; ñ m nâu, ñ m xám, th i búp chè; ph n tr ng, ñ m ñen hoa h ng; ñ o ôn, b c lá lúa; n m mu i ñen Capnodium sp. nhãn . 4.4.Các thu c tr b nh sinh h c khác: M t s s n ph m có ngu n g c sinh h c khác cũng ñư c dùng ñ tr b nh như Oligo- chitosan ( ch t ñư c chi t xu t t v tôm, có tác d ng tr b nh cho cây, b o qu n hoa qu và tr Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………135
b ng cho ngư i); Olicide tr ñư c nhi u lo i b nh như r s t trên chè, sương mai b p c i . Phun phòng ñ nh kỳ khi cây ñang sinh trư ng và dùng b o qu n hoa qu . 5. NHÓM ALKYLLENBISDITHIOCARBAMAT Là nhóm thu c ñã ñư c s d ng r t lâu. Thu c có tác ñông ti p xúc ( tác d ng b o v là ch y u), có ph tác ñ ng r ng. Cơ ch tác ñ ng: Ph n ng không ñ c trưng v i nhóm thiol, gây nh hư ng ñ n quá trình hô h p. Riêng cơ ch tác ñ ng c a Propioneb là chưa rõ. ít ñ c v i ñ ng v t máu nóng. Các thu c ph bi n trong nhóm: Mancozeb; Maneb; Metiram; Nabam; Propioneb; Mancopper. 6. NHÓM ANALIN PYRIMIDINE Nhóm thu c tr n m m i, không l n, chưa ñư c ph bi n r ng, nhưng có tri n v ng. Cơ ch tác ñ ng là: kìm hãm sinh t ng h p và s s n sinh các men thu phân; d n ñ n kìm hãm sinh trư ng c a s i n m. M t s thu c trong nhóm không gây kháng chéo v i các thu c tr n m nhóm benzimidazole, carbamat, dicarboximid, imidazole, morpholine, quinolin, strobilurin hay triazol ( như Cyprodinil ); m t s khác có tác d ng n i h p hay ch có tác d ng ti p xúc. Các thu c ch y u trong nhóm : Cyprodinil và Mepanipyrim. 7. NHÓM AROMATIC HYDROCARBON M t nhóm thu c m i, nh , chưa có nhi u s n ph m. Các thu c trong nhóm ñ u peoxi hoá lipid c a t bào n m b nh; có tác d ng b o v là chính và di t tr . Ph r ng. It ñ c v i ñ ng v t máu nóng. M t s còn ñư c dùng ngâm t m gi y b c qu ñ ch ng s xâm nhi m c a n m b nh. Các thu c ph bi n trong nhóm: Etridiazole, Biphenyl, Chlorophenyl, Dicloram, Tolilofos- methyl 8. NHÓM BENZIMIDAZOL Nhóm thu c tr b nh m nh, ñư c dùng khá ph bi n, có tác d ng n i h p, có tác d ng phòng và tr . Ph tác ñ ng r ng. Ngoài vi c phòng tr b nh cho cây, còn có thu c ñư c dùng x lý b o v nông s n sau thu ho ch (Thiabendazole). Thu c xâm nh p qua r và lá, v n chuy n hư ng ng n ch y u. Cơ ch : kìm hãm phân bào có tơ b ng cách bao vây β- tubulin và làm gi m s sinh trư ng và phát tri n c a n m. M t s n m ñã kháng ñư c m t s thu c trong nhóm (Carbendazim b các n m Botrytis, Cercospora, Colletotrichum, Erysiphe, Fusarium, Monilia, Mycosphaerella, Penicillium, Pseudocercosporella, Pyrenophora, Septoria, Venturia kháng). Thu c ít ñ c v i ngư i, ñ ng v t máu nóng và cây tr ng cũng như môi trư ng. Các thu c ñư c dùng ph bi n trong nhóm: Benomyl; Carbendazim; Debacarb; Fuberidazole; Thiabendazole; Thiophanate- methyl; Thiophanate- ethyl. 9. NHÓM CARBOXAMID Nhóm thu c m i ñư c dùng ñ x lý h t gi ng(ch y u), phun lên cây và x lý ñ t. Ph r ng, n i h p, có tác d ng b o v và di t tr . Tác ñ ng ch y u ñ n s v n chuy n ñi n t trong ty th . Các thu c ch y u trong nhóm: Boscalid; Carboxin; Flutolanil; Furametpyr; Oxycarboxin; Thifluzamide . 10. NHÓM CINNAMIC ACID Nhóm thu c tr n m nh , ñư c phát hi n vào cu i nh ng năm 80 c a th k 20. Có tác d ng b o v và di t tr . Di t các loài n m trong b Oomycetes b ng cách kìm hãm s t o vách t bào, ch ng bào t n y m m. Các thu c trong nhóm: Dimethomorph và Flumorph . 11. NHÓM CYANO ACETAMIDE OXIME Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………136
Nhóm thu c tr n m nh , ñư c phát hi n vào cu i nh ng năm 80 c a th k 20. Thu c tr n m có tác d ng b o v , di t tr và hi u l c kéo dài. Kìm hãm bào t n y m m và s phát tri n c a t n n m. Hai thu c ñáng chú ý: Cymoxanil tr Peronospora trên nhi u cây tr ng và thư ng h n h p v i các thu c tr b nh khác; Monilia, Sclerotinia, Alternarria, Corticium, Fusarium, Helminthosporium, Phoma, Rhizoctonia... trên nhi u cây tr ng khác nhau. 12. NHÓM D N XU T C A AXIT CACBAMIC G m nhi u nhóm thu c tr n m nh , ñư c phát hi n cu i th p k 70 c a th k 20. -Thu c Cacbamat: Thu c tr n m n i h p có tác d ng phòng và tr . Xâm nh p qua lá và r . Ph r ng, tr nhi u loài n m b nh trên nhi u cây tr ng khác nhau b ng cách kìm hãm gi m s sinh trư ng c a s i n m và s phát tri n c a bào t . Các thu c thông d ng: Propamocarb và Propamocarb hydrochloride -Amino acid amid carbamat: Nhóm thu c tr n m b o v và di t tr . Ph r ng. Kìm hãm sinh t ng h p màng t bào, nh hư ng x u ñ n sinh trư ng ng m m c a du ñ ng bào t và bào t túi; s phát tri n c a s i n m và n y m m bào t c a n m Oomycet. M i có Benthiavalicarb- isopropyl và Iprovalicarb bán trên th trư ng. -N-phenyl carbamate: M i có Diethofencarb trên th trư ng. Kìm hãm phân bào có tơ, b ng cách bao vây beta-tubulin. Thu c tr n m n i h p v i tác d ng b o v và di t tr . Th m nhanh qua r và lá, v n chuy n trong cây. Kìm hãm s phân bào có tơ trong ng m m m c xanh. Dùng ñ tr nh ng n m ch ng benzimidazol c a n m Botrytis, Cercosporra, Venturia... ít ñ c 13. NHÓM DICARBOXIMIDE Thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v và di t tr . Kìm hãm s n y m m c a bào t và s phát tri n s i n m. Thu c tr n m ph r ng, tr nhi u lo i n m như Alternaria, Botrytis, Corticium, Fusarium, Helminthosporium, Monilia, Phoma, Sclerotinia trên nhi u cây tr ng khác nhau. Các thu c trong nhóm: Chlozolinate; Iprodione( ñ c bi t ph bi n); Procymidone, Vinclozolin. 14. NHÓM DIMETHYL DITHIOCARBAMATE Nhóm thu c tr n m có t lâu. G m các lo i mu i c a acid dithiocacbamic, acid ethylen- bis-dithiocacbamic và thiuramdisulfua, ñư c dùng ñ phun lên cây, x lý gi ng, x lý ñ t. Ho t tính tr n m tương t như nhau. Các lo i thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v . M t s trong chúng còn có kh năng gây mi n d ch v i th c v t. Thu c không gây h i ñ i v i th c v t; ít ñ c v i ñ ng v t máu nóng. Thu c tr b nh có tác d ng b o v . Ph tác ñ ng r ng. Dùng ñơn hay h n h p v i các thu c tr b nh khác. Cơ ch tác ñ ng chưa ñư c nghiên c u chưa ñâỳ ñ ; nhưng chúng có th kìm hãm m t s men ch a ñ ng và nhóm sulhydryl (Ziram); hay ph n ng thiol không ñi n hình, kìm hãm hô h p(Zineb). Các thu c ch y u: Ferbam; Thiram; Zineb; Ziram. 15. NHÓM GUANIDIN Nhóm thu c tr n m nh , có tác d ng b o v là chính; dùng ñ phun lên cây (ít), x lý gi ng. Cơ ch tác ñ ng là kìm hãm ch c năng màng t bào và sinh t ng h p lipid t i các ñi m khác nhau c a các thu c tr n m kìm hãm s kh methyl c a các steroid. Các thu c chính trong nhóm: Dodin; Guazatine; Iminoctadine. 16. NHÓM IMIDAZOLE Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………137
Nhóm thu c tr n m m i, ñư c phát tri n t năm 1977, nay v n còn ñang phát tri n m nh, có nhi u tri n v ng. Ph n l n các thu c trong nhóm mang tính n i h p, có tác d ng phòng và tr n m. Dùng ñ phun lên lá hay x lý gi ng, tr nhi u lo i b nh trên nhi u lo i cây tr ng. Cơ ch các thu c trong nhóm là kìm hãm s kh methyl (sinh t ng h p ergosterol). Dùng li u trung bình. Các thu c trong nhóm: Imazalil; Oxapoconazole fumarate; Pefurazoate; Prochlorax; Triflumizole 17. NHÓM MEN KH (Reductase) ðư c phát tri n m nh trong th p k 70 c a th k 20. Thu c tr n m n i h p, phun lên lá hay x lý h t v i tác d ng b o v , tr b nh ñ o ôn lúa (như Tricyclazole, Pyroquilon ) hay tr các b nh n m khác (như Pyroquilon, Phthalid) b ng cách kìm hãm sinh t ng h p melanin (làm gi m1,3,8-trihydroxynaph-thalene). Các thu c chính trong nhóm: Phthalid, Tricyclazole ( hai thu c này ñư c dùng ph bi n Vi t nam); Pyroquilon và Vermelon. 18. NHÓM MEN KH NƯ C (Dehdratase) Nhóm thu c tr n m ñư c phát hi n vào nh ng năm 80 và phát tri n r vào nh ng năm 90 c a th k 20; hi n chưa có nhi u trên th trư ng, nhưng là nhóm thu c có tri n v ng cho ngũ c c. Dùng phun lên cây và x lý gi ng, có tác d ng b o v và hi u l c dài. Li u dùng khá th p. Cơ ch tác ñ ng khá ph c t p: Carpropamide và Fenoxanil cùng kìm hãm các men kh nư c t scytalon ñ n trihydroxynaphthalen và t vermelon ñ n dihydroxy-naphthalen c a b nh ñ o ôn; ngoài ra Carpropamide làm tăng s s n sinh phytoalexin trong cây lúa nhi m b nh ñ o ôn; còn Fenoxanil kìm hãm sinh t ng h p melanin c a b nh ñ o ôn. Diclocymet: kìm hãm s t o thành vách ngăn và s phát tri n c a s i n m; Fenfuram: kìm hãm ch c năng c a ty th b ng cách gây r i ph c II ( men succinate dehydrogenase) v n chuy n ñi n t trong quá trình hô h p; Flutriafol: kìm hãm sinh t ng h p ergosterol ( phá hu vách t bào n m và kìm hãm s phát tri n s i n m). Các thu c chính trong nhóm: Carpropamide; Diclocymet; Fenfuram; Fenoxanil; Flutriafol. 19. NHÓM MORPHOLIN Nhóm l n ch a nitrogen. Thu c tr n m n i h p phun lên lá có tác d ng b o v và di t tr , lan truy n kh p cây. Thu c có hi u l c tr b nh ph n tr ng Erysiphae spp. trên nhi u lo i cây tr ng. Ngoài ra còn tr ñư c m t s b nh trên m t s cây tr ng khác. Kìm hãm sinh t ng h p ergosterol b ng cách kìm hãm s kh steroid c a men steroid-∆14-reductase và s ñ ng phân hoá c a men ∆8 ñ n ∆7 –isomerase. Các thu c trong nhóm có: Dodemorph; Fenpropidin; Fenpropimorph; Morpholine; Piperidine; Spiroxamine: Tridemorph . 20. NHÓM PHENYL AMID ACYLALANINE ðư c phát hi n t cu i nh ng năm 70 c a th k 20. Thu c tr n m n i h p có tác d ng b o v và tr b nh. Ph r ng. Th m qua r , thân, lá, v n chuy n hư ng ng n, ñ n m i b ph n c a cây. Kìm hãm sinh t ng h p protein trong n m b ng cách gây tr ng i cho vi c t ng h p RNA c a ribosom (Furalaxyl, Metalaxyl và Metalaxyl – M) hay kìm hãm men nucleic RNA- polymerase (Benalaxyl). Li u dùng 250-400g/ha. Các thu c chính trong nhóm: Benalaxyl, Furalaxyl, Metalaxyl và Metalaxyl – M. 21. NHÓM PHTHALMIDE Có 3 thu c chính Captafol; Captan; Folpet. Thu c tr n m và vi khu n ti p xúc có tác d ng b o v và di t tr . Ph r ng, tr nhi u b nh ph n tr ng, ñ m lá, s o, th i, l c r trên cây Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………138
ăn qu , cây có múi, nho, khoai tây, cà chua, da chu t, hành, cây c nh... b ng cách phun lên cây và x lý ñ t v i cơ ch ph n ng thiol không ñ c trưng. Kìm hãm hô h p và bào t n y m m. 22. NHÓM PYRIMIDIAMINE Nhóm thu c tr n m nh (có 3 thu c trong nhóm), phát tri n cu i nh ng năm 70 và th p k 80 c a th k 20. Các thu c trong nhóm ñ u là nh ng thu c có tác d ng b o v và di t tr , nhưng v i cơ ch r t khác nhau: kìm hãm ph c I c a hô h p (Diflumetorim); kìm hãm sinh t ng h p ergosterol (kìm hãm kh methyl) (Fenarimol); kìm hãm s kh methyl c a steroid (sinh t ng h p ergosterol), gây r i phân chia bào t (Nuarimol). 23. NHÓM QUINONE Nhóm thu c nh . ð c tính các thu c trong nhóm r t khác nhau. Dithianon di t n m b ng cách ph n ng l i v i nhóm thiol và gây r i s hô h p c a t bào; Ethoxyquin kìm hãm s oxi hoá c a men α-farnesene có tác d ng s n sinh ñ c t gây ch t bi u bì t bào. Quinoxyfen gây r i sinh trư ng; kìm hãm s kh methyl c a sterol, nhưng kìm hãm s v n chuy n ñi n t trong ty th , không kìm hãm men dihydroyortate dehydrogenase( m t enzym có trong s sinh t ng h p pyrimidin). Có tác d ng b o v thông qua kìm hãm s phát tri n giác bám. 24. NHÓM STROBIN Nhóm thu c tr n m n i h p, có tác d ng phòng b nh và di t tr g m 2 nhóm nh : Azoystrobin ( nhóm Metoxy acrylate ) và Azoystrobin ( nhóm Oximino acetamide ). Kìm hãm hô h p c a ty th b ng cách bao vây s v n chuy n ñi n t trong cytochrom b và cytochrom c1 t i nh ng ñi m oxi hoá, kìm hãm c a men 14-demethylase; gây kìm hãm bào t n y m m và phát tri n c a s i n m, ñ ng th i có tác d ng ngăn hình thành bào t . Ch ng l i các loài n m b nh ñã kháng các thu c tr b nh thu c nhóm phenylamin, dicarboxamid hay benzimidazol. M i ch có Dimoxystrobin bán trên th trư ng. 25. NHÓM STROBULIN DIHDRODIOXAZIN G m nhi u nhóm nh ( Strobulin dihdrodioxazin, Strobulin imilazolinone, Strobulin methoxy carbamat, Strobulin oxazolidiine dione, Strobulin oximino acetat). Các thu c trong nhóm ñ u kìm hãm hô h p c a ty th b ng cách kìm hãm s v n chuy n ñi n t các v trí khác nhau ( tuỳ nhóm thu c). Chúng ñ u là nh ng thu c tr n m phun lên lá, n i h p, có tác d ng phòng và di t tr . Có ph tác ñ ng r ng, tr ñư c nhi u loài n m b nh trên nhi u cây tr ng khác nhau. ít ñ c v i ñ ng v t máu nóng. Các thu c thư ng g p: Famoxadone; Fenamidone; Fluoxastrobin; Kresoxim-methyl; Metominostrobin; Pyraclostrobin; Trifloxystrobin 26. NHÓM THU C TR N M LÂN H U CƠ: Có 2 nhóm nh : 26.1. Phosphorothiolate: Xu t hi n vào cu i nh ng năm 60 c a th k 20. Kìm hãm sinh t ng h p phospholipid (Edifenphos và Iprobenfos) hay kìm hãm sinh t ng h p melanin (Pyrazophos). Tr b nh trên lúa, ngũ c c. Các thu c trong nhóm: Edifenphos; Iprobenfos; Pyrazophos. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………139
26.2. Phosphonat: Kìm hãm s n y m m c a bào t , ho c b ng bao vây s phát tri n c a t n n m và s hình thành bào t (Fosetyl-Aluminium) ho c tr c ti p gây mi n d ch cho cây hay tr c ti p kháng n m (Phosphonic acid).Các thu c trong nhóm: Fosetyl-Aluminium; Phosphonic acid. 27-NHÓM THU C TR N M TRIAZOLE: Là nhóm thu c m i, v i nhi u ho t ch t tr n m, ph r ng, ñư c phát tri n t nh ng năm 70 c a th k 20 cho ñ n nay. Cơ ch tác ñ ng: ñ u kìm hãm s tách methyl c a steroid, d n ñ n kìm hãm sinh t ng h p ergosterol. M t s thu c khác còn kìm hãm sinh t ng h p gibbellelin và ergosterol (Triadimenol). H u qu làm ng ng s phát tri n c a ng m m và s i n m; ngăn c n hình thành giác bám hay giác mút và kìm hãm bào t n y m m. Các thu c trong nhóm ñ u là lo i thu c n i h p có tác d ng b o v và di t tr , ph r t r ng, ñư c dùng ñ phun lên cây, x lý gi ng. M t s thu c trong nhóm ch có tác d ng x lý gi ng. Lư ng dùng th p. Thu c có th xâm nh p vào cây nhanh, v n chuy n hư ng ng n. Các thu c ph bi n trong nhóm: Azaconazole; Bitertanol; Bromuconazole ; Cypro- conazole; Difenoconazole; Diniconazole; Epoxiconazole; Fenbuconazole; Fluqinconazole; Flusinazole; Hexaconazole; Imibenconazole; Ipconazole; Metconazole; Myclobutanil; Penconazole; Propiconazole;Simeconazole; Tebuconazole; Tetraconazole; Triadimefon; Triadimenol; Triticonazole. 28.CÁC THU C TR B NH KHÁC: G m nhi u nhóm thu c nh , m i xu t hi n, m i nhóm có 1-2 lo i thu c và có nhi u cơ ch r t khác nhau: 28.1. Nhóm Alinopyrimidine: Nhóm thu c tr n m nh , ñ i di n Pyrimethanil. Kìm hãm sinh t ng h p methionin d n ñ n kìm hãm nh ng men c n thi t cho s xâm nhi m. Có tác d ng b o v và di t tr . 28.2. Nhóm Benzamide: Nhóm thu c tr n m nh , ñ i di n Zoxamide Thu c tác ñ ng nhanh và b o v dài. Tr nhi u loài n m trong b Oomycete b ng cách lo i b s phân chia nhân b ng bó c u trúc siêu phân t β c a tubulin và gây r i vi ng c a b khung cyto. 28.3. Nhóm Benzene sulfonamide: Nhóm thu c tr n m nh , ñ i di n Flusulfamide. Thu c kìm hãm s n y m m c a bào t . Dùng x lý ñ t ñ tr b nh Polymyxa betae c a mía, Pythium, Rhizoctonia, Phytophthora brassicae, Fusarium. 28.4. Nhóm benzoic axit: ði n hình là Salicylic acide, bên c nh tác d ng di t khu n trong y t , còn có tác d ng phòng tr nhi u loài n m và vi khu n khác h i lúa, rau. 28.5. Nhóm Carboxilic acid: Nhóm thu c tr b nh nh , ñ i di n Oxolinic acid. Thu c tr khu n n i h p; có tác d ng b o v và di t tr các vi khu n nhu m gram âm (Pseudomonas và Erwinia spp.) trên lúa b ng cách kìm hãm men DNA topoisomerase. 28.6. Nhóm Chloronitrile: Nhóm thu c tr n m nh , nhưng ch có Chlorothalonil ñư c bán trên th trư ng. Chlorothalonil là thu c tr b nh ti p xúc phun lên lá, có tác d ng b o v . Di t nhi u lo i n m b nh trên nhi u lo i cây tr ng. Chi m nhóm thiol c a glutathion c a n m khi n y m m, gây r i s n sinh glycolysis và năng lư ng. 28.7. Nhóm Cyanat: Nhóm thu c tr n m nh , có t lâu. ð i di n Methyl isothiocyanate Dùng x lý gi ng và xông hơi ñ t ñ tr tuy n trùng, n m, côn trùng ñ t và c d i. 28.8 Nhóm Dimethyl pyrimidine: Nhóm thu c tr n m nh , m i. ð i di n Ferimzone tr m t s b nh h i lá lúa b ng phân tách quá trình oxi hoá phosphoryl hoá. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………140
28.9. Nhóm Dinitrophenyl: Nhóm thu c nh , tr n m ti p xúc có tác d ng phòng và tr b nh. Quan tr ng nh t là Dinocap (Tách r i quá trình oxi hoá phosphoryl hoá). ð c tr b nh ph n tr ng và các b nh m c sương, sương mai trên nhi u cây ăn qu , rau, khoai tây, cây c nh. 28.10. Nhóm Hetero aromic: ð i di n Hymexazol. Có th kìm hãm sinh t ng h p DNA/RNA. Thu c tr n m x lý ñ t và x lý gi ng. Tr nhi u n m b nh trong ñ t cho nhi u lo i cây tr ng. 28.11. Nhóm Hydroxy anilide: ð i di n Fenhexamid. Kìm hãm sinh t ng h p sterol (SBI l p III), tác ñ ng ñ n men kh 3-keto-dructase trong kh methyl, có kh năng kháng thu c trung bình. Kìm hãm s kéo dài c a ng m m và phát tri n c a t n n m. Thu c tr n m phun lên lá có tác d ng b o v . Tr Botrytis, Monilia trên cây ăn qu , rau, cây c nh. 28.11. Nhóm Oxathiin: Nhóm thu c tr n m nh , thu c ñ i di n là Furametpyr, có tính n i h p, lan truy n kh p cây, b ng cách tác ñ ng kìm hãm men oxi hoá succinat dehydrogenasa trong chu trình axit tricacboxylic c a ty th . Thu c ñư c dùng ñ phun lên cây hay x lý gi ng ñ tr b nh ñ o ôn lúa, Rhizoctonia, Puccinia, Corticium và các loài trong l p n m ñ m. Thu c dùng phun lên lá và x lý gi ng lúa, ngũ c c, các cây tr ng khác và th m c . Khi phun lên lá, x lý gi ng thu c th t s hi u qu tr b nh Ustilago, Tilletia, Pyrenophora . 28.12. Nhóm Phenyl amid butyrolacton: Ofurace: Kìm hãm sinh t ng h p protein c a n m b nh, b ng cách gây r i s sinh t ng h p RNA c a ribosom. Thu c n i h p có tác d ng b o v và di t tr . Th m nhanh qua lá và r . V n chuy n 2 chi u. Kìm hãm s n y m m và bao vây s hình thành bào t . 28.13. Nhóm Phenyl amid oxazolidione: ð i di n là Oxadixyl. Thu c n i h p có tác d ng b o v và di t tr . Xâm nh p nhanh qua lá và r . V n chuy n hư ng ng n, nhưng có th v n chuy n xu ng g c b ng cách lan truy n ñ tr bênh sương mai, ph n tr ng, gi sương mai trên nhi u cây tr ng. Kìm hãm sinh t ng h p protein c a n m b nh, b ng cách gây r i s sinh t ng h p RNA c a ribosom. Thư ng h n h p v i thu c tr b nh ti p xúc vì d t o tính h p l c. 28.14. Nhóm Phenyl maleimide: Nhóm thu c tr n m nh . ð i di n Fluoroimide. Kìm hãm h men sulfuhydryl c a n m b nh. Thu c tr n m phun lên lá v i tác d ng b o v . Kìm hãm bào t n y m m. Tr nhi u b nh trên cây ăn qu , hành, chè , khoai tây... 28.15. Nhóm Phenyl pyrrole: Thu c tr n m n i h p y u, ti p xúc, hi u l c dài, có tác d ng b o v m nh hơn di t tr . Có kh năng h n ch s n y m m c a conidi c a nhi u loài n m b nh và kìm hãm kém hơn s phát tri n c a ng m m và s i n m v i cơ ch kìm hãm men MAP-kinase truy n tính tr ng th m. ðư c dùng ñ x lý h t gi ng ch ng các b nh Fusarium spp.; Microdochium, Rhizoctonia; Tilentia, Helminthosporium và Septoria trên các lo i ngũ c c và các cây khác; phun lên lá tr Botrytis, Monilia; Sclerotinia và Alternaria trên cây ăn qu , rau và cây c nh. Các thu c ch y u trong nhóm: Fenpiclonil và Fludioxonil. 28.16. Nhóm Phenyl pyridiamine: Nhóm thu c tr n m nh , m i. ð i di n Fluazinam. Thu c tr n m có tác d ng b o v ; tác d ng di t tr và n i h p kém, nhưng hi u l c dài và ch ng r a trôi. Tr m c xanh, ph n tr ng trên cây ăn qu , m c sương khoai tây và nhi u b nh trên m t s cây tr ng khác. Cơ ch : phân tách quá trình oxi hoá phosphoryl hoá trong ty th , kìm hãm bào t n y m m, xâm nh p c a s i n m, s phát tri n và n y m m c a bào t . 28.17. Nhóm Phenyl urea: Thu c ñ i di n là Pencycuron ñư c phát hi n năm 1981. Kìm hãm phân chia t bào. Thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v , tr b nh Rhizoctonia solani và Pellicularia spp. trên khoai tây, lúa, bông, mía, rau cây c nh b ng phun lên cây, x lý gi ng ho c x lý ñ t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………141
28.18. Nhóm Phthalamic acide: Nhóm thu c tr b nh nh , m i. ð i di n Tecloftalam. Kìm hãm s phát tri n c a vi khu n. Dùng ñ tr b nh b c lá lúa (Xanthomonas campestri pv. oryzea). 28.19. Nhóm Phthalat: Nhóm thu c tr b nh nh , ñ i di n Nitrothal-isopropyl. Thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v . Thư ng h n h p v i các thu c tr n m khác. Tr ph n tr ng trên táo, nho, rau, cây c nh; s o trên táo. 28.20. Nhóm Piperazine: ð i di n Triforine. Kìm hãm sinh t ng h p ergosterol. Thu c tr n m n i h p có tác d ng b o v và di t tr . Th m nhanh qua lá và kìm hãm nhi u giai ño n phát tri n c a n m. Tr ph n tr ng Erysiphales, Monilia, Ascochyta trên nhi u cây tr ng và nh n. 28.21. Nhóm Pyperazinone: Nhóm thu c nh phát hi n vào cu i th p niên 80 c a th k 20. Thu c tr n m n i h p có tác d ng b o v và di t tr . Xâm nh p qua lá và r , v n chuy n hư ng ng n. Ph r ng, tr các b nh ph n tr ng, s o và b nh khác thu c các l p Ascomycetes, Basidiomycetes, Deuteromycetes trên b u bí, cây ăn qu , l c, mía, rau, cây c nh; b ng cách kìm hãm sinh t ng h p ergosterol. Các thu c chính trong nhóm: Dichlomezine và Pyrifenox. 28.22. Nhóm Pyrimidinol: Nhóm thu c tr n m nh . ð i di n Bupirimate. Kìm hãm men kh amin c a adenosin. Thu c tr n m n i h p có tác d ng b o v và di t tr . Xâm nh p qua lá và h m ch. Tác ñ ng lan to . Kìm hãm bào t n y m m. Tr ph n tr ng trên nhi u cây ăn qu , nho, hoa cây c nh. 28.23. Nhóm Sulfamid: ð i di n Tolylfluanide. Ph n ng thiol không ñi n hình, kìm hãm hô h p. Thu c tr n m phun lên lá; tr Venturia, Podosphaera leucotricha trên táo và nh n ñ . Thư ng ñư c h n h p v i các thu c ch ng Uncinula necator, Plasmopora viticola, Botrytis cinerea, Perenospora spp. trên nhi u cây tr ng. 28.24. Nhóm Thiadiazole: Thu c n i h p; tr vi khu n. ði n hình là thu c Saikuzuo, có hi u l c cao ch ng b nh b c lá lúa Xanthomonas oryzae. 28.25. Nhóm Thiazloe carboxamide: Nhóm thu c tr b nh nh , m i. ð i di n Ethaboxam. Kìm hãm s phát tri n c a n m và hình thành bào t . Thu c th m sâu, n i h p, lan truy n toàn cây, di t tr . Dùng ñ tr b nh ph n tr ng nho Plasmopora viticola, m c sương khoai tây Phytophthora infestans). 28.26. Nhóm Thiophen carboxamide: Nhóm thu c tr n m nh , ñ i di n Silthiofam kìm hãm s v n chuy n ATP trong ty th ñ n t bào ch t. Thu c tr n m b o v , th i gian tác ñ ng dài. Dùng ñ x lý gi ng. 28.27. Nhóm thu c gây s c ñ kháng cho cây ch (plant host defence inducer): Nhóm thu c có cơ ch r t m i, nhi u tri n v ng. ð i di n là Acibenzolar-S-methyl. Không tr c ti p di t m m b nh, nhưng kích thích cơ ch kháng b nh t nhiên c a cây tr ng, nên h n ch ñư c s phát tri n c a b nh. Phòng ng a nhi u loài n m và vi khu n h i lúa, rau. Có th h n h p v i nhi u thu c tr sâu và b nh khác. Albendazole:Thu c tr b nh n i h p, có hi u l c v i l p n m l p ñ m ; tăng s c ñ kháng c a cây ch v i b nh, tăng kh năng kháng b nh. 28.28. Nhóm thu c tr b nh asen h u cơ : ði n hình: MAFA. Thu c tr n m ti p xúc có tác d ng b o v , ph tác ñ ng h p. Phun lên cây, tr khô v n lúa, th i trái nho, dưa h u. Thu c h n ch s d ng Vi tt Nam. 28.29. Nhóm thu c tr n m ch a thi c: Là các mu i hay hydroxit c a trifenyl thi c. ðây là nhóm thu c tr n m, tr nh n và sâu; có tác d ng ti p xúc là chính. ð i di n là Fentin. Kìm hãm bào t n y m m và các chuy n hoá các cơ quan trong n m b nh, ñ c bi t là hô h p. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………142
Thu c tr n m ti p xúc, có tác d ng b o v là chính, tác d ng di t tr y u. Tr sương mai ( cà chua, khoai trây), ñ m lá ( mía) và nhi u b nh trên các cây khác. 28.30. Nhóm thu c tr n m xyclopropan cacboxamit: ð i di n là Carpropamid. Thu c tr b nh n i h p, có tác d ng b o v , hi u q a tr b nh kém, hi u l c dài. Có hi u qu cao v i b nh ñ o ôn h i lúa b ng cách c ch s sinh t ng h p melanin c a n m gây b nh. Thu c làm tăng tính kháng b nh c a cây do gia tăng s s n sinh phyto alơxin trong cây. C n phun thu c s m khi b nh ch m xu t hi n. Dùng ñ phun lên cây và x lý h t gi ng. 28.31. Nhóm M t s thu c tr b nh khác không rõ nhóm: Bronopol: Thu c tr vi khu n. Oxi hoá nhóm mercapto c a các men c a vi khu n. Kìm hãm ho t tính c a men dehydrogenase, d n ñ n s phá v màng t bào. ðư c dùng ñ x lý h t bông tr vi khu n Xanthomonas spp. h i bông. Chinomethionat : Thu c tr n m ti p xúc, ch n l c, có tác d ng b o v và di t tr . Tr n m ph n tr ng và nh n trên cây ăn qu , cây c nh, dưa chu t, bông, cà phê, chè, thu c lá, rau, cây óc chó và cây trong nhà kính. Ngoài ra còn có tác d ng tr nh n. Cyflufenamide: Thu c tr n m trư c sau n y m m. Tr b nh ph n tr ng trên lúa mì, m ch, ng n cây ăn qu và rau. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………143
Diphenylamine: Thu c tr n m b o v sau thu ho ch, kìm hãm v t b ng c a qu . Formaldehyde: Thu c tr n m và vi khu n xông hơi. Ti t trùng ñ t, có tác d ng b o v . Dùng trong nhà kính, nhà nuôi n m rơm. Hi n ít dùng. B NG 6. B NG TÓM LƯ C CƠ CH TÁC ð NG C A CÁC THU C TR B NH Nhóm Nhóm thu c Các Cơ ch tác ñ ng Phơng th c H n ch cơ ch Hoá h c Thu c Cơ ch chung ði m tác tác ñ ng c a thu c ñ ng Thu c có tác d ng b o v Mu i thu ngân Ti p xúc, th m sâu T n lu lâu nên Nhóm Mu i thi c Ti p xúc không dùng. vô cơ Mu i ñ ng Boocdo, DOC Gây r i ch c năng men, k t Ti p xúc Lu huỳnh vô cơ h p v i lư u huỳnh trong t Ti p xúc, xông Li u cao cháy bào hơi lá Alkylene-bis-di- Maneb, Mancozeb Thiocacbamat Dimethyl TMTD Nhóm dithiocarbamat Ti p xúc h u cơ Hydratcarbon Quitozen thơm Ch t tơng t N- Captan, Folpet trihalomethylthio Thu c có tác d ng di t tr Kìm hãm Metalaxyl, Kìm hãm K th pv i N i h p, di N m b nh sinh Acylalamine Benalaxyl, Furalaxin t ng h p ph c chuy n trong cây ch ng r t t ng h p RNA c a polymerase-I- nhanh protein ribosom templat c a RNA Blasticidin- S C n k t h p ami-noacid v i protein Kháng sinh Kasugamicin C n aminoacyl-t RNA ñ n m N i h p, RNA-30S ribosom Mildomycin Ngăn phenylalanin vào ph r ng polypeptid Ch ng Hydroxypyrimidin Kìm hãm men adenosin N i h p ph r ng B n m ch ng
chuy n ethimol deaminase, men bán phân hu Ch ng ph n tr ng nhanh hoá acid và Bupirimate c a purine nucleic Ti n- Thiophanate-methyl Gi m t o l i s i Ngăn phân Benzimidazol Benomil Ngăn t ng N i h p, benzimidazol chia Carbendazim h p β- ph r ng x t bào tubulin, lý gi ng,phun lá Diethofencarb Di t n m ch ng Benzimidazol e Ti p b ng 6 Nhóm Nhóm Các Cơ ch tác ñ ng Phơng th c H n ch cơ ch thu c Thu c Cơ ch chung ði m tác tác ñ ng c a thu c Hoá h c ñ ng Sinh t ng Dicarboxamide Ngăn sinh t ng h p triglycerid Ch di t Botrytis Cinerea, h p c a cây ch và Sclerotinia Monillia Triglycerin ch ng nhanh Pyrimidines, Tri- Kìm hãm cytocrom P - Kìm hãm Azoles ( nhi u forine Pyrifenox 45014DM t i ñi m14- N i h p, ph r ng Phun lên cây sinh lo i thu c demethylation c a cơ ch t 24- và x lý t ng h p nh t) methylene dihydrrolanosterol gi ng sterol c a Morpholines & Kìm hãm ∆ 8,7- isomerrization n m b nh Fenpropidin gi m ch t kh ∆ 14 M t s khác Kìm hãm t ng h p gibberellin, N i h p, ph r ng Khi x lý cây lùn gi ng Ester lân h u Edifenfos, Tr cti p: Kìm hãm không c nh N i h p, tr Phun lên cây Kìm hãm cơ Iprobenfos... tranh Pyricularia lúa sinh Gián ti p: Kìm hãm oryzae Ph h p phosphatidylcholine t ng h p Kháng sinh Polyoxin C nh tranh liên k t v i N ih p Ph h p kitin N-acetylglucosamin Strobilurins ( Kìm hãm hô h p th h t s i t i N i h p, ph Ngăn hô t n m ph c III (bc1- complex) c a r ng; tr c sâu h p Strobilurus chu i hô h p tenacellus) Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………145
Cyanopyrrols Pyrrolnitrin Kìm hãm v n chuy n k t h p phosphoryl hoá c a glucose N i h p ph r ng gây dòng chuy n hoá Tricyclazol và Ngăn t ng h p melanin, t bào Thu c tr Phthalide n m không ñ c ng ñ xâm n m tác nh p cây ch ñ ng Probenazole In vitro không hi u l c Ch ng vi khu n và n m trên lúa gián ti p Benzothiadiaz Acibenzolar Tác ñ ng tr l i h mi n d ch t Ch ng nhi u n m b nh ole nhiên Anilinopyri- Gi m s n sinh các men làm suy Tr nhi u n m b nh, Midines y u vách t bào gi m phân hu ð c hi u Botrytis cinerea t bào gi m xâm nh p c a n m vào cây ch CÂU H I ÔN T P: 1/ Nh ng hi u bi t chung v thu c tr b nh : ñ nh nghĩa, phân lo i và phương th c s d ng? 2/ ð c ñi m chung c a m t s nhóm thu c tr b nh ch a ñ ng, lân h u cơ, alkyllenbisdithiocarbamat, amid acylalanine, benzimidazol, carboxilic acid, chloronitrile, cyano acetamide oxime, dimethyl dithiocarbamate, dicarboximide, men kh nư c, phenyl amid oxazolidione, phenyl urea, phthalmide, strobin, t o s c ñ kháng cho cây ch , triazole? 3/ ð c ñi m chung c a các thu c tr b nh sinh h c? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t…………… …………………146