Giáo trình Thủy sinh học

Chia sẻ: Trần Thị Thanh Hằng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

462
lượt xem 170
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình thủy sinh vật học dùng cho học sinh trung cấp kỹ thuật ngành nuôi trồng thủy sản. Nhằm trang bị cho học sinh các kiến thức cơ bản về sinh thái học thủy vực và phân loại thủy sinh vật Trên cơ sở đó,học sinh sẽ vận dụng các kiến thức đã học vào sản xuất nuôi trồng thủy sản,công tác điều tra thu hoạch vực nước để góp phần phát triển nuôi trồng và bảo vệ nguồn lợi thủy sản ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Thủy sinh học

Giáo trình Thủy sinh học
Thuû sinh vËt häc Gi¸o tr×nh “ Thuû sinh vËt học” dïng cho häc sinh Trung cÊp kü thuËt ngμnh Nu«i trång thuû s¶n. Nh»m trang bÞ cho häc sinh c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ sinh th¸i häc thuû vùc vμ ph©n lo¹i thuû sinh vËt. Trªn c¬ së ®ã, häc sinh sÏ vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vμo s¶n xuÊt Nu«i trång tnuû s¶n , c«ng t¸c ®iÒu tra thu ho¹ch vùc n−íc ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn Nu«i trång vμ b¶o vÖ nguån lîi Thuû s¶n. http://www.ebook.edu.vn 1
PhÇn 1 : Sinh th¸i häc Thuû vùc Bµi më ®Çu I. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n trong Sinh Th¸i Häc 1. Kh¸i niÖm sinh th¸i häc thuû vùc: Sinh th¸i häc thuû vùc lµ mét bé phËn cña sinh th¸i häc nãi chung lÊy ®èi t−îng nghiªn cøu lµ mèi quan hÖ cña thuû sinh vËt víi m«i tr−êng n−íc, n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng sèng cña thuû sinh vËt ë c¸c møc ®é sèng kh¸c nhau, tõ c¸ thÓ ®Õn quÇn thÓ, quÇn x· vµ hÖ sinh th¸i . Nh÷ng mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c sinh vËt víi nhau vµ víi m«i tr−êng t¹o nªn c¸c chu tr×nh vËt chÊt vµ sù chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng, tõ ®ã h×nh thµnh nªn nguån lîi sinh vËt mµ con ng−êi cã thÓ khai th¸c vµ sö dông. VÒ phÝa m×nh, chu tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ sù chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng trong thuû quyÓn nãi riªng hay trong sinh quyÓn nãi chung l¹i ®¶m b¶o cho sù thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn c¸u tróc nªn hÖ vµ gi÷a c¸c hÖ thèng víi nhau t¹o nªn nh÷ng chØnh thÓ thiªn nhiªn thuéc c¸c kÝch cì lín nhá kh¸c nhau, tån t¹i mét c¸ch æn ®Þnh. 2. Nh÷ng kh¸i niÖm vµ nguyªn t¾c sinh th¸i c¬ b¶n 2.1. Kh¸i niÖm : Trong sinh th¸i häc ng−êi ta ®· ®−a ra nh÷ng kh¸i niªm sau: Ngo¹i c¶nh, m«i tr−êng, c¸c yÕu tè m«i tr−êng… Chóng ta sÏ xem xÐt mét sè nh÷ng kh¸i niÖm ®ã: a/ Ngo¹i c¶nh: Ngo¹i c¶nh hay thÕ giíi bªn ngoµi lµ thiªn nhiªn, con ng−êi vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña con ng−êi. Ngo¹i c¶nh tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan nh− trêi m©y, non n−íc, thµnh qu¸ch, l¨ng tÈm, biÓn, hå, s«ng, suèi... b/ M«i tr−êng: Lµ mét phÇn cña ngo¹i c¶nh bao gåm nh÷ng thùc thÓ vµ hiÖn t−îng cña tù nhiªn mµ ë ®ã cã c¬ thÓ, quÇn thÓ, loµi… cã liªn quan mét c¸ch trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp b»ng c¸c ph¶n øng thÝch nghi cña m×nh. Tõ ®Þnh nghÜa nµy ta cã thÓ ph©n biÖt ®−îc ®©u lµ m«i tr−êng cña loµi nµy mµ kh«ng ph¶i lµ m«i tr−êng cña loµi kh¸c. ThÝ dô líp n−íc mÆt lµ m«i tr−êng sèng cña sinh vËt phï du (Plankton) song l¹i kh«ng ph¶i lµ m«i tr−êng sèng cña sinh vËt ®¸y s©u hµng ngh×n mÐt. c/ C¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ c¸c yÕu tè sinh th¸i: C¸c yÕu tè m«i tr−êng lµ c¸c thùc thÓ vµ nh÷ng hiÖn t−îng riªng lÎ cña tù nhiªn, cña thÕ giíi sèng, bao gåm c¶ con ng−êi vµ ho¹t ®éng sèng cña nã mµ sinh vËt chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp nh− nhiÖt ®é ¸nh s¸ng, ®é mÆn, thøc ¨n… Nh÷ng yÕu tè nµy t¸c ®éng lªn sinh vËt gäi lµ c¸c yÕu tè sinh th¸i. Mçi yÕu tè cã nguån gèc, b¶n s¾c riªng vµ khi t¸c ®éng lªn sinh vËt chóng t¹o nªn nh÷ng hËu qu¶ riªng vµ sù thÝch nghi riªng cña sinh vËt. C¸c yÕu tè m«i tr−êng tuú theo nguån gèc vµ ¶nh h−ëng t¸c ®éng cña chóng lªn ®êi sèng sinh vËt mµ chóng ®−îc ph©n chia thµnh mÊy lo¹i sau: - C¸c yÕu tè v« sinh nh− : C¸c muèi dinh d−ìng, n−íc, ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é… - C¸c yÕu tè h÷u sinh nh− : VËt kÝ sinh, vËt d÷, thøc ¨n, mÇn bÖnh…C¸c yÕu tè h÷u sinh bao gåm c¶ con ng−êi vµ t¸c ®éng cña con ng−êi. 2.2. Quy luËt t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè sinh th¸i. C¸c yÕu tè m«i tr−êng t¸c déng lªn ®êi sèng cña c¸ thÓ, quÇn thÓ, quÇn x·…kh«ng ph¶i ®¬n lÎ mµ lµ mét tæ hîp, ®ång thêi tøc lµ c¸c c¸ thÓ, quÇn thÓ, loµi…cïng mét lóc ph¶i ph¶n øng l¹i víi t¸c ®éng tæ hîp cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng. Mçi yÕu tè m«i tr−êng khi t¸c ®éng lªn ®êi sèng cña sinh vËt ®−îc thÓ hiÖn trªn mÊy khÝa c¹nh sau: http://www.ebook.edu.vn 2
- B¶n chÊt cña yÕu tè ®ã, thÝ dô nhiÖt ®é lµ nãng l¹nh, ®é mÆn lµ cao hay thÊp.. - C−êng ®é hay liÒu l−îng t¸c ®éng( cao thÊp, nhiÒu hay Ýt) - §é dµi cña t¸c ®éng (thêi gian dµi ng¾n) - Ph−¬ng thøc t¸c ®éng : T¸c ®éng liªn tôc hay ®øt ®o¹n, chu k× t¸c ®éng (mau hay th−a) Do vËy, sù ph¶n øng cña sinh vËt ®èi víi c¸c t¸c ®éng cña mét yÕu tè hay tæ hîp c¸c yÕu tè còng rÊt ®a d¹ng song rÊt chÝnh x¸c vµ cã hiÖu qu¶ tíi møc k× diÖu. Trong sinh th¸i häc liªn quan tíi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng xuÊt hiÖn hai ®Þnh luËt c¬ b¶n: §Þnh luËt tèi thiÓu vµ ®Þnh luËt chèng chÞu. - §Þnh luËt tèi thiÓu cña Liebig ph¸t biÓu r»ng: §êi sèng cña sinh vËt víi mçi nh©n tè (nhÊt lµ c¸c nguyªn tè ho¸ häc) ®ßi hái ph¶i cã mét l−îng tèi thiÓu míi tån t¹i ®−îc. L−îng nµy gäi lµ “thªm”(®Þnh luËt nµy chØ øng dông trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh). - §Þnh luËt chèng chÞu cña Shelford: Nh÷ng yÕu tè sinh th¸i kh«ng chØ lµ mét l−îng tèi thiÓu nh− tr−êng hîp cña ®Þnh luËt Liebig ®· nªu trªn mµ c¶ trong tr−êng hîp qu¸ thõa nh− c¸c yÕu tè nhiÖt ®é, ®é Èm…Do ®ã sinh vËt cßn ®−îc ®Æc tr−ng bëi nh÷ng gi¸ trÞ sinh th¸i tèi thiÓu vµ tèi ®a cña yÕu tè m«i tr−êng. Biªn ®é gi÷a hai gi¸ trÞ ®ã mµ sinh vËt thÝch nghi ®−îc gäi lµ giíi h¹n sinh th¸i cña sinh vËt. Kh¸i niÖm vÒ giíi h¹n sinh th¸i ®−îc gäi lµ ®Þnh luËt chèng chÞu cña Shelford. Trong giíi h¹n chÞu ®ùng cña sinh vËt ®èi víi mét yÕu tè nµo ®ã bao gåm c¸c ®iÓm giíi h¹n: Giíi h¹n d−íi (tèi thiÓu - minimum) vµ giíi h¹n trªn (tèi ®a- maximum) vµ mét kho¶ng cùc thuËn (optimum) lµ ®iÓm mµ ë ®Êy sinh vËt sèng b×nh th−êng nh−ng møc tiªu phÝ n¨ng l−îng thÊp nhÊt. Hai kho¶ng ë hai phÝa cña cùc thuËn lµ c¸c kho¶ng chèng chÞu.ThÝ dô c¸c loµi thuû sinh vËt th−êng sèng ë gi¸ trÞ pH tõ 6,5 ®Õn 8,5. NÕu mét sinh vËt cã trÞ sè sinh th¸i lín ®èi víi yÕu tè nµo ®ã ta nãi sinh vËt ®ã “réng”víi yÕu tè ®ã thÝ dô “réng nhiÖt”, “réng muèi”, cßn nÕu sinh vËt cã trÞ sè sinh th¸i thÊp th× ta nãi sinh vËt ®ã “hÑp” nh− “hÑp nhiÖt”, “hÑp muèi. mét sinh vËt cã trÞ sè sinh th¸i réng ®èi víi nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng th−êng cã vïng ph©n bè réng, trë thµnh loµi ph©n bè toµn cÇu. Mét sinh vËt cã thÓ cã trÞ sinh th¸i réng ®èi víi yÕu tè nµy nh−ng l¹i hÑp víi c¸c yÕu tè kh¸c th× loµi ®ã sÏ cã vïng ph©n bè h¹n chÕ. Khi mét yÕu tè nµy trë nªn kÐm cùc thuËn ®èi víi ®êi sèng th× giíi h¹n chèng chÞu ®èi víi c¸c yÕu tè kh¸c còng bÞ thu hÑp, chÆng h¹n nÕu hµm l−îng muèi nit¬ thÊp, thùc vËt ®ßi hái l−îng n−íc cho sinh tr−ëng b×nh th−êng sÏ cao h¬n so víi ë hµm l−îng nit¬ cao. Trong thiªn nhiªn khi sinh vËt r¬i vµo ®iÒu kiÖn sèng kh«ng phï hîp víi vïng tèi −u th× mét yÕu tè (hay mét nhãm yÕu tè) kh¸c trë nªn quan träng vµ ®ãng vai trß thay thÕ. Khi c¬ thÓ sinh vËt thay ®æi tr¹ng th¸i sinh lÝ cña m×nh (mang thai, sinh s¶n, bÖnh tËt…) vµ nh÷ng c¬ thÓ ë giai ®o¹n ph¸t triÓn sím (trøng, Êu trïng, con non..) th× nhiÒu yÐu tè cña m«i tr−êng trë thµnh yÕu tè giíi h¹n. §èi víi mçi c¬ thÓ mçi ho¹t ®éng chøc n¨ng còng cã nh÷ng giíi h¹n sinh th¸i x¸c ®Þnh. Sinh s¶n lµ thêi ®iÓm cã søc chèng chÞu kÐm nhÊt so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c , cßn h« hÊp cã giíi h¹n sinh th¸i réng nhÊt. http://www.ebook.edu.vn 3
II. §èi t−îng nhiÖm vô m«n häc: 1. §èi t−îng m«n häc. §èi t−îng nghiªn cøu cña thuû sinh häc cã thÓ coi lµ c¸c thuû sinh vËt (thùc vËt, ®éng vËt, vi khuÈn, nÊm…) vµ c¸c qu¸ tr×nh sinh häc trong thuû vùc. Thuû sinh häc chñ yÕu nghiªn cøu vÒ mÆt sinh th¸i häc c¸ thÓ, quÇn thÓ, quÇn lo¹i cña sinh vËt ë n−íc. C¸c d¹ng tæ chøc trªn c¸ thÓ cña vËt sèng, c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc, chøc phËn vµ vÞ trÝ cña chóng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng l−îng trong tù nhiªn, ®Æc tÝnh mèi quan hÖ qua l¹i cña chóng víi m«i tr−êng sèng M«n häc cßn giíi thiÖu phÇn ph©n lo¹i, c¸c ®Æc diÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña mét sè ®èi t−îng th−êng gÆp chñ yÕu trong c¸c nhãm: Thùc vËt bậc thấp (Thallophytes ), Thùc vËt bËc cao (Kormophytes), Đéng vËt næi (Zooplankton), Đéng vËt ®¸y (Zoobenthos). C¸c ®èi t−îng ®−îc ®−îc giíi thiÖu trong gi¸o tr×nh nµy lµ nh÷ng gièng loµi cã gi¸ trÞ lµm thøc ¨n cho t«m c¸ hoÆc c¸c ®éng vËt thuû sinh kh¸c, hoÆc chóng lµ c¸c ®èi t−îng nu«i trång, khai th¸c trong ngµnh thuû s¶n còng nh− c¸c sinh vËt g©y h¹i cho c¸c ®èi t−îng kinh tÕ trong nghÒ nu«i trång thuû s¶n. 2. NhiÖm vô m«n häc: NhiÖm vô tæng qu¸t cña thuû sinh häc lµ t×m hiÓu vµ trªn c¬ së ®ã ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng sèng cña thuû sinh vËt vµ c¸c qu¸ tr×nh sinh häc trong thuû vùc, lµm sao cho con ng−êi cã thÓ sö dông ®−îc mét c¸ch cã lîi nhÊt c¸c nguån lîi cña thuû vùc tr−íc hÕt lµ nguån lîi sinh vËt. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, thuû sinh häc ph¶i cung cÊp c¸c dÉn liÖu lµm c¬ së cho viÖc khai th¸c hîp lÝ nguån lîi sinh vËt c¸c thuû vùc ®Ó cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ chñ ®éng t¸i t¹o l¹i khu hÖ thuû sinh vËt vµ m«i tr−êng sèng cña chóng theo h−íng cã lîi nhÊt, nh»m t¨ng c−êng khai th¸c chóng, tho¶ m·n nhu cÇu vÒ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt ngµy cµng lín cña con ng−êi. II. Ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt ®iÒu tra Thuû sinh vËt. Giíi thiÖu c¸c b−íc c¬ b¶n trong viÖc ®iÒu tra thu mÉu Sinh vËt phï du Plankton vµ §éng vËt ®¸y Zoobenthos trong c¸c thuû vùc tù nhiªn vµ nh÷ng thuû vùc Nu«i trång thuû s¶n. 1. M ôc ®Ých cña viÖc ®iÒu tra c¬ b¶n vùc n−íc: ViÖc ®iÒu tra c¬ b¶n vùc n−íc víi nhiÒu néi dung tuú theo môc ®Ých, yªu cÇu vµ kinh phÝ cña c«ng viÖc. C«ng t¸c ®iÒu tra sinh vËt n−íc lµ mét trong nh÷ng néi dung cña viÖc ®iÒu tra c¬ b¶n vùc n−íc víi c¸c b−íc vµ kü thuËt thu, ph©n tÝch mÉu kh¸c nhau tuú theo nhãm sinh vËt, lo¹i h×nh, qui m« cña thñy vùc vµ c¸c yªu cÇu cña c«ng t¸c ®iÒu tra nghiªn cøu. 2. Kü thuËt thu mÉu sinh vËt phï du Plankton vµ ®éng vËt ®¸y Zoobenthos: Do sinh vËt n−íc gåm nhiÒu nhãm thùc vËt, ®éng vËt ë nhiÒu bËc ph©n lo¹i kh¸c nhau nªn khã cã mét ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chung cho tÊt c¶ nhãm. Ng−êi ta chia chóng ra lµm c¸c nhãm lín ( Nhãm sinh vËt sèng tr«i, sinh vËt phï du, sinh vËt tù b¬i, sinh vËt ®¸y…), trong ®ã c¸c nhãm Sinh vËt phï du Plankton vµ nhãm ®éng vËt ®¸y Zoobenthos th−êng ®−îc nghiªn cø nhiÒu v× vai trß vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña chóng ®èi víi ngµnh nu«i trång thuû s¶n. Trong gi¸o tr×nh nµy còng chØ giíi thiÖu kü thuËt thu mÉu sinh vËt phï du vµ ®éng vËt ®¸y trong c¸c thuû vùc tù nhiªn còng nh− c¸c thuû vùc cã nu«i trång thuû s¶n. a/ Kü thuËt thu mÉu sinh vËt phï du ( thùc vËt næi, ®éng vËt næi) - Thêi gian thu mÉu: MÆc dï cã thÓ thu bÊt cø thêi gian nµo trong ngµy, nh−ng ®Ó cã sè liÖu tin cËy, sö dông trong nghiªn cøu nªn ng−êi ta th−êng thu trong cïng mét http://www.ebook.edu.vn 4
kho¶ng thêi gian ë tÊt c¶ c¸c ®ît thu mÉu. Th−êng thu mÉu sinh vËt næi vµo buæi s¸ng khi ¸nh s¸ng mÆt trêi kh«ng chiÕu gay g¾t. - §Þa ®iÓm thu mÉu : Tuú môc ®Ých yªu cÇu vµ kinh phÝ cña viÖc ®iÒu tra thu mÉu mµ ng−êi ta chän ®Þa ®iÓm vµ ®Þnh ra sè ®iÓm thu mÉu. ë c¸c khu vùc ®iÒu tra cã diÖn tÝch lín th× ph¶i dùa vµo b¶n ®å ®Þa ph−¬ng (cã tØ lÖ lín). Tuú ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cô thÓ mµ ph©n ra c¸c mÆt c¾t vµ trªn c¸c mÆt c¾t cô thÓ sÏ ®Þnh ra c¸c ®iÓm thu mÉu. ThÝ dô ë c¸c thuû vùc nhá nh− ao, ruéng…ta ®Þnh ra c¸c ®iÓm ®¹i diÖn chung cho toµn thuû vùc ®ã lµ 5 ®iÓm thu mÉu (4 ®iÓm ë 4 gãc vµ mét ®iÓm ë gi÷a). C¸c thuû vùc s©u nh− biÓn, hå lín… th× t¹i mçi ®iÓm thu ta thu mÉu ë nhiÒu tÇng n−íc tuú theo ®é s©u cña thuû vùc. - Dông cô vµ ho¸ chÊt : + Dông cô: Dông cô ®Ó thu mÉu sinh vËt phï du phæ biÕn lµ dïng l−íi vít thùc vËt næi ( No = 40 Micromet ), l−íi vít ®éng vËt næi ( No = 60 - 80 Micromet hoÆc lín h¬n). L−íi vít nµy cã thÓ sö dông cho c¶ mÉu thu ®Þnh tÝnh vµ thu ®Þnh l−îng. Ng−êi ta cßn sö dông c¸c lo¹i l−íi vít ®Þnh l−îng khi thu mÉu ®Þnh l−îng. Nguyªn t¾c chung cña l−íi vít ®Þnh l−îng lµ ph¶i tÝnh to¸n ®−îc kÝch th−íc cña l−íi ®Ó biÕt ®−îc thÓ tÝch n−íc thu hay cã thÓ suy ra l−îng n−íc ch¶y qua l−íi trong thêi gian thu mÉu. Ngoµi l−íi vít, cßn sö dông c¸c dông cô kh¸c nh− b×nh l¾ng, Batomet, m¸y li t©m, c¸c chai thuû tinh nót mµi hay c¸c chai b»ng chÊt dÎo lo¹i 100 hay 125ml ®Ó ®ùng mÉu. + Ho¸ chÊt : Phæ biÕn lµ dïng Foormol nång ®é 2- 4% ®Ó cè ®Þnh mÉu. - C¸ch thu mÉu : + MÉu ®Þnh tÝnh ( §Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn gièng loµi): Dïng l−íi vít, thu mÉu t¹i ®Þa ®iÓm ®· x¸c ®Þnh. Tuú ®iÒu kiÖn vµ c¸c lo¹i h×nh thuû vùc kh¸c nhau mµ c¸ch thu mÉu cã kh¸c nhau, nãi chung lµ thu ®−îc cµng nhiÒu cµng tèt. C¸c mÉu ®· thu xong ®−îc ®ùng trong c¸c chai thuû tinh b»ng nót mµi hay chÊt dÎo. MÉu ®−îc cè ®Þnh b»ng Foormol ®Ó b¶o qu¶n mÉu. Ghi nh·n víi c¸c th«ng tin chñ yÕu nh− thêi gian, ®Þa ®iÓm thu mÉu, lo¹i mÉu (®Þnh tÝnh hay ®Þnh l−îng). + MÉu ®Þnh l−îng( MÉu thu ®Ó x¸c ®Þnh sinh vËt l−îng cña thuû vùc ®iÒu tra nghiªn cøu) : Cã 2 ph−¬ng ph¸p lµ ph−¬ng ph¸p thu mÉu l¾ng vµ läc Ph−¬ng ph¸p l¾ng: (th−êng ®−îc sö dông khi thu mÉu ®Þnh l−îng thùc vËt næi), sö dông dïng b×nh 1lit (hoÆc èng ®ong hay c¸c dông cô ®· ®Þnh s½n thÓ tÝch), thu mÉu n−íc trong thuû vùc t¹i ®iÓm thu, sau ®ã cè ®Þnh mÉu b»ng Foormol 2 – 4 % . §Ó mÉu l¾ng 24h. Sau ®ã mÉu ®−îc ph©n tÝch trong phßng thÝ nghiÖm. Ph−¬ng ph¸p läc: Dïng c¸c dông cô ®· ®−îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c thÓ tÝch, cã thÓ sö dông c¸c lo¹i: Thïng, x«, èng ®ong…®ong chÝnh x¸c ®óng sè l−îng mÇu n−íc b»ng c¸c dông cô trªn, ®em läc mÉu n−íc qua l−íi vít (thùc vËt hay ®éng v©t). PhÇn n−íc sÏ ra ngoµi cßn phÇn mÉu thu ®−îc ë cèc ®ong d−íi phÇn ®¸y cña l−íi vít. Thu phÇn mÉu, sau ®ã mang vÒ phßng thÝ nghiÖm ®Ó ph©n tÝch (l−u ý cè ®Þnh c¸c mÉu b»ng Foormol 2 – 4 %). - Ph©n tÝch mÉu: C«ng t¸c ph©n tÝch mÉu ®−îc thùc hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm + MÉu ®Þnh tÝnh: X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi dùa vµo c¸c tµi liÖu ph©n lo¹i víi nh÷ng nguyªn t¾c vµ ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i thÝch hîp víi tõng nhãm. + MÉu ®Þnh l−îng : Nh»m t×m hiÓu dÆc tÝnh sè l−îng cña ®èi t−îng nghiªn cøu. Ph−¬ng ph¸p th−êng dïng lµ tÝnh sè l−îng c¸ thÓ, hay khèi l−îng (kh« hoÆc t−¬i) trªn mét d¬n vÞ thÓ tÝch råi tõ ®ã suy ra sè l−îng hay khèi l−îng toµn thuû vùc (§èi víi http://www.ebook.edu.vn 5
thùc vËt næi lµ sè tÕ bµo/l; §éng vËt næi lµ sè c¸ thÓ/l hay m3 hoÆc mg (g)/ l, m3). Trong tr−êng hîp ph©n tÝch s¬ bé ng−êi ta th−êng dïng c¸c kh¸i niÖm: §é gÆp: NhiÒu hay Ýt sè c¸ thÓ cña mét loµi trong mét mÉu thu ®−îc, chØ sè nµy quy ®Þnh tuú tõng t¸c gi¶ theo mét thang bËc cã tÝnh chÊt quy −íc nh− : Kh«ng gÆp, Ýt gÆp, gÆp nhiÒu, gÆp rÊt nhiÒu… TÇn sè gÆp lµ sè l−îng mÉu cã loµi sinh vËt nghiªn cøu trªn tæng sè mÉu ®· thu thËp. §èi víi mÉu ®Þnh l−îng thùc vËt næi (Phytoplankton) th−êng dïng phæ biÕn lµ “buång ®Õm hång cÇu” ®Ó ®Õm mÉu. §èi víi ®éng vËt næi (Zooplankton) ng−êi ta th−êng dïng “Buång ®Õm ®éng vËt næi “ víi nhiÒu lo¹i kh¸c nhau ®Ó ®Õm mÉu. b/ Nhãm §éng vËt ®¸y Zoobenthos : - Thêi gian nghiªn cøu, ®Þa ®iÓm thu mÉu…còng gièng nh− c¸ch thu mÉu Sinh vËt næi. - Dông cô thu, tuú ®èi t−îng, n¬i ph©n bè ta cã thÓ sö dông cµo, vît, dao ®µo, nËy… Th«ng th−êng ®Ó thu mÉu ®Þnh l−îng ®éng vËt ®¸y sèng tù do trªn vµ trong nÒn ®¸y thuû vùc ng−êi ta dïng gµu ®¸y ®Ó thu. Sè l−îng gµu thu còng tuú lo¹i h×nh thuû vùc vµ ®Æc tÝnh ph©n bè cña c¸c nhãm ®éng vËt ®¸y. ThÝ dô khi thu mÉu trong c¸c ao võa vµ nhá ta thu t¹i 4 gãc ao vµ gi÷a ao mçi ®iÓm 1 -2 gµu hay nhiÒu h¬n (tuú theo ®Æc tÝnh ph©n bè cña nhãm ®éng vËt ®¸y ë ®©y còng nh− thêi gian, kh¶ n¨ng vµ kinh phÝ cho phÐp). C¸ch ph©n tÝch mÉu trong phßng thÝ nghiÖm còng gièng nhãm sinh vËt phï du . Ta ph©n tÝch ®Þnh tÝnh ®Ó biÕt thµnh phÇn gièng loµi trong c¸c thuû vùc nghiªn cøu. MÇu ®Þnh l−îng tõ sè l−îng gµu thu ta tÝnh ra ®−îc sè l−îng c¸ thÓ/m2 vµ khèi l−¬ng g/m2. Ch−¬ng I : M«i tr−êng cña Thuû sinh vËt I. M«i tr−êng tù nhiªn 1. N−íc trong thiªn nhiªn vµ gi¸ trÞ cña n−íc: 1.1. N−íc trong thiªn nhiªn : N−íc ®ãng vai trß rÊt quan träng trong sinh giíÝ vµ con ng−êi. §iÒu kh¼ng ®Þnh r»ng trong c¬ thÓ sinh vËt chøa 75 – 90% lµ n−íc. N¬i nµo cã n−íc th× n¬i ®ã cã sù sèng vµ ng−îc l¹i, n¬i nµo thiÕu n−íc, n¬i ®ã sù sèng trë nªn nghÌo nµn. N−íc lµ mét thÓ láng kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng vÞ. D−íi ¸p xuÊt th−êng n−¬c s«i ë 1000 C. Mét Centimet khèi n−íc cã kh«i l−îng lµ mét gam. N−íc lµ dung m«i cña nhiÒu chÊt. N−íc tån t¹i d−íi 3 d¹ng: ThÓ láng, thÓ r¾n vµ thÓ h¬i. Sù chuyÓn d¹ng cña n−íc nhê vµo nhiÖt ®é cña m«i tr−êng vµ ®Æc tÝnh vËt lÝ cña n−íc. N−íc trªn tr¸i ®Êt d−íi d¹ng c¸c thuû vùc nh−: Ao hå, s«ng suèi…s trong ®Êt vµ trong c¸c ®¹i d−¬ng. N−íc trong ®¹i d−¬ng chiÕm mét thÓ tÝch h¬n 1370 triÖu km3 vµ tr¶i trªn diÖn tÝch 71% bÒ mÆt hµnh tinh, ®ãng vai trß chñ chèt trong c©n b»ng nhiÖt – Èm trªn ph¹m vi toµn cÇu. 1.2. Gi¸ trÞ cña n−íc : N−íc lµ mét trong thµnh phÇn sèng cña tÕ bµo. Ng−êi ta ®· tÝnh r»ng, cø t¹o nªn 1 tÊn tÕ bµo sèng cÇn tíi 10 tÊn n−íc. Trong c¬ thÓ con ng−êi, khi l−îng n−íc mÊt qu¸ 15% träng l−îng c¬ thÓ, c¬ thÓ sÏ ngõng mäi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ ®−¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái sù diÖt vong. http://www.ebook.edu.vn 6
Trong n«ng nghiÖp, nhu cÇu n−íc cña c©y trång rÊt lín. Toµn bé diÖn tÝch gieo trång trªn toµn thÕ giíi cÇn tíi 180 tØ m3 n−íc mçi n¨m. Do vËy nhu cÇu vÒ n−íc cña con ng−êi ngµy mét cao. Nh©n lo¹i ®¹t tíi møc 6 tØ ng−êi th× møc n−íc tiªu thô lµ 2500m3/ng−êi/n¨m th× tæng l−îng n−¬c sÏ lªn tíi 1500k3/n¨m. HiÖn nay nhiÒu vïng thõa n−íc, nhiÒu vïng thiÕu n−íc, thËm chÝ cã n¬i sè l−îng n−íc thõa nh−ng do n−íc bÞ nhiÔm bÈn nªn n−íc còng trë nªn khan hiÕm mét c¸ch trÇm träng. 2. §Æc tÝnh cña m«i tr−êng n−íc thuËn lîi cho sù sèng : N−íc cã nhiÒu ®Æc tÝnh quÝ gi¸ ®èi víi ®êi sèng cña sinh vËt nãi riªng hay c¶ sinh quyÓn vµ hµnh tinh nãi chung. Nh− chóng ta ®· biÕt cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt phô thuéc vµo n−íc. Trong tÕ bµo sèng 70 – 90 % lµ n−íc vµ mäi ph¶n øng ho¸ häc ®Æc tr−ng cho ®êi sèng sinh vËt ®Òu x¶y ra trong m«i tr−êng n−íc. So víi c¸c chÊt láng kh¸c, n−íc cã nhiÒu ®Æc tÝnh lÝ ho¸ c¬ hîc thuËn lîi cho ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c sinh vËt sèng trong ®ã. §ã lµ c¸c ®Æc tÝnh: a/ Khèi l−îng riªng cao, ®é dÉn nhít thÊp: ë 40C n−íc tinh khiÕt cã khèi l−îng riªng lµ 1g/cm3. Trong thiªn nhiªn do cã thªm c¸c chÊt hoµ tan nªn khèi l−îng riªng cña n−íc cã thÓ lªn tíi 1,347g/cm3 . §é nhít cña n−íc thÊp so víi nhiÒu chÊt láng kh¸c. ë 100 C lµ 1,31 ®¬n vÞ trong khi ®ã ®é nhít cña glycerin 3950 ®¬n vÞ. Khèi l−îng riªng cao, ®é nhít thÊp ¶nh h−ëng quan träng tíi sù di ®éng cña thuû sinh vËt trong m«i tr−êng n−íc. Søc n¨ng ®ì sÏ lín lµm vËt dÔ næi, søc c¶n nhá, vËt sÏ b¬i nhanh vµ tèn Ýt søc. b/ Khèi l−îng n−íc lu«n lu«n chuyÓn ®éng: Do nhiÒu nguyªn nh©n khèi n−íc trong thuû vùc lu«n lu«n chuyÓn ®éng (kÓ c¶ trong thuû vùc n−íc tÜnh). N−íc chyÓn ®éng gióp cho sù di chuyÓn cña thuû sinh vËt, cung cÊp O2 vµ thøc ¨n, ph©n t¸n chÊt th¶i, ®iÒu hoµ nhiÖt ®é, ®é mÆn, khÝ hoµ tan trong n−íc. c/ NhiÖt riªng cao, ®é dÉn nhiÖt kÐm: NhiÖt riªng (hay dung nhiÖt) cña n−íc b»ng 1, alcol b»ng 0,5. NhiÖt riªng cña b¨ng thÊp (0,5 calo/g/0C), do vËy l−îng nhiÖt cÇn ®Ó biÕn ®æi b¨ng thµnh n−íc rÊt lín, gi¸ trÞ ®ã b»ng 79,72 calo/g vµ ng−îc l¹i khi n−íc biÕn ®æi thµnh b¨ng th× l¹i to¶ ra mét nhiÖt l−îng t−¬ng tù. Khi n−íc bèc h¬i, l−îng nhiÖt cÇn thiÕt ®Ó ph¸ huû c¸c liªn kÕt Hydro cña c¸c ph©n tö n−íc lµ 540 calo/g. Do nh÷ng ®Æc tÝnh nµy mµ nguån n¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó tan b¨ng vµo mïa xu©n vµ nguån n¨ng l−îng ®−îc th¶i ra khi n−íc ®ãng b¨ng trong mïa ®«ng còng rÊt lín. §Æc tÝnh nµy rÊt quan träng ®èi víi thuû vùc xø l¹nh. Khi líp n−íc trªn bÒ mÆt thuû vùc bÞ ®ãng b¨ng, nhiÖt to¶ ra gi÷ cho líp n−íc bªn d−íi kh«ng ®ãng b¨ng ®−îc, ®¶m b¶o ho¹t ®éng sèng liªn tôc cña thuû sinh vËt trong thuû vùc. Cßn khi n−íc bèc h¬i , do l−îng nhiÖt cÇn thiÕt còng kh¸ lín (540 calo/g). L−îng nhiÖt nµy lµm gi¶m ®i nhiÖt ®é cña khèi n−íc xung quanh mét c¸ch ®¸ng kÓ. §Æc ®iÓm nµy rÊt quan träng ë c¸c thuû vùc trong xø nãng. Khi n−íc trªn bÒ mÆt bÞ bèc h¬i d−íi ¸nh n¾ng mÆt trêi, do ®é thu nhiÖt lín cña n−íc nªn nã gi÷ cho n−íc trong thuû vùc kh«ng qu¸ nãng lµm ¶nh h−ëng xÊu tíi ®êi sèng cña thuû sinh vËt. NhiÖt riªng cao cña n−íc ®ãng vai trß trong viÖc duy tr× sù æn ®Þnh trong m«i tr−êng n−íc. Sù dao ®éng nhiÖt cña n−íc x¶y ra rÊt tõ tõ v× vËy nh÷ng cùc trÞ vÒ nhiÖt ®é n−íc theo mïa vµ theo ngµy ®ªm ®Òu nhá h¬n nhiÒu so víi m«i tr−êng trªn c¹n. NhiÖt riªng cao cña n−íc cã ý nghÜa quan träng trong ®êi sèng cña sinh quyÓn, nã http://www.ebook.edu.vn 7
nh− “chÊt ®Öm” ®èi víi sù dao ®éng nhiÖt, ®ñ kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña mét vïng ®Êt n»m kÒ c¸c vùc n−íc lín. H¬n n÷a sinh vËt sèng trong n−íc lµ nh÷ng loµi hÑp nhiÖt so víi nh÷ng loµi sèng trªn c¹n. Tèc ®é l¹nh ®i hay nãng lªn cña khèi n−íc bao giê còng chËm h¬n so víi m«i tr−êng trªn c¹n, do ®ã mïa thuû v¨n bao giê còng chËm h¬n so víi mïa khÝ hËu. §é dÉn nhiÖt cña n−íc kÐm so víi nhiÒu kim lo¹i tuy r»ng so víi nhiÒu chÊt láng kh¸c th× kh¸ lín. §Æc ®iÓm nµy cïng víi ®Æc ®iÓm nhiÖt riªng cao lµm cho khèi n−íc trong thuû vùc hót nhiÒu nhiÖt, gi÷ nhiÖt, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é «n hoµ cho thuû sinh vËt. d/ §é hoµ tan lín: N−íc lµ dung m«i hoµ tan ®−îc mét sè lín hîp chÊt v« c¬ vµ h÷u c¬, c¸c chÊt khÝ. Kh¶ n¨ng hoµ tan vµ ®iÖn li lín cña n−íc ®· lµm cho m«i tr−êng n−íc trë thµnh m«i tr−êng dinh d−ìng cung cÊp c¸c muèi dinh d−ìng vµ c¸c chÊt khÝ cho thuû vùc ®ång thêi ph©n t¸n dÔ dµng c¸c chÊt do chóng th¶i ra, ®¶m b¶o ®êi sèng b×nh th−êng trong thuû vùc. e/ N−íc cã ®é dÉn ®iÖn vµ truyÒn ©m cao: ®é dÉn ®iÖn cao h¬n nhiÒu chÊt láng kh¸c chØ kÐm kim lo¹i. N−íc cã kh¶ n¨ng truyÒn ©m rÊt tèt so víi kh«ng khÝ.¢m thanh ®i vµo n−íc Ýt bÞ hÊp thô vµ truyÒn ®i rÊt xa. Nh÷ng ®Æc tÝnh nµy ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng cña thuû sinh vËt. g/ Søc c¨ng bÒ mÆt lín: N−íc cÊt cã søc c¨ng bÒ mÆt (mµng ng¨n c¸ch gi÷a n−íc vµ kh«ng khÝ) lín h¬n nhiÒu so víi nhiÒu chÊt láng kh¸c (trõ thuû ng©n). Søc c¨ng bÒ mÆt gi¶m khi nhiÖt ®é n−íc t¨ng lªn vµ t¨ng lªn ®«i chót khi cã muèi hoµ tan. Mµng n−íc lµ n¬i sèng rÊt ®Æc tr−ng cho c¸c sinh vËt sèng trªn hay d−íi mµng n−íc. II. Mét sè yÕu tè sinh th¸i chÝnh trong m«i tr−êng n−íc 1. NhiÖt ®é : 1.1. Nguån nhiÖt trong m«i tr−êng n−íc : Nguån nhiÖt lín nhÊt mµ hµnh tinh chóng ta nhËn ®−îc lµ tõ mÆt trêi do c¸c tia s¸ng cã b−íc sãng dµi nh− c¸c tia hång ngo¹i, ®á, da cam. Kho¶ng nhiÖt tån t¹i trªn hµnh tinh lµ 1 0000C song sù sèng chØ cã mÆt ë d¶y nhiÖt ®é tõ - 2000C ®Õn 1000C. ®a sè c¸c sinh vËt chØ sèng trong giíi h¹n hÑp cña nhiÖt ®é, kho¶ng tõ 00C ®Õn 500C tuy nhiªn mét sè vi khuÈn vµ t¶o sèng trong c¸c suèi n−íc nãng chô ®ùng ®−îc nhiÖt ®é tíi 800C vµ 880C. Mét vµi loµi c«n trïng vµ c¸ bèng sèng ®−îc trong suèi n−íc nãng nhiÖt ®é tíi 520C. NhiÖt ®é n−íc th−êng thÊp h¬n nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ æn ®Þnh h¬n, do ®ã ®a sè c¸c loµi thuû sinh vËt ®Òu lµ nh÷ng loµi hÑp nhiÖt so víi c¸c loµi sèng trªn c¹n. ®¹i bé phËn c¸c loµi thuû sinh vËt lµ nh÷ng loµi biÕn nhiÖt (trõ c¸c loµi chim, thó sèng trong n−íc). Do ®Æc ®iÓm nµy mµ mäi qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, sinh s¶n… cña chóng ®Òu phô thuéc vµo nhiÖt ®é cña m«i tr−êng n−íc vµ cã nh÷ng giíi h¹n nhiÖt ®é rÊt ®Æc tr−ng. 1.2. BiÕn ®éng nhiÖt ®é trong m«i tr−êng n−íc : NhiÖt ®é ph©n bè trong c¸c vùc n−íc trªn hµnh tinh rÊt kh¸c nhau do nhiÒu nguyªn nh©n nh− c¸c yÕu tè vÒ ®Þa lÝ (ph©n bè theo vÜ ®é), khÝ hËu (ngµy ®ªm, mïa trong n¨m), do sù truyÒn nhiÖt cña n−íc kÐm (gi÷a c¸c líp n−íc mÆt vµ ®¸y, c¸c chu k× x¸o trén cña c¸c khèi n−íc mçi thêi ®iÓm ) mµ cã sù ph©n bè rÊt ®Æc tr−ng cña c¸c oµi sinh vËt nh− loµi −a l¹nh, loµi −a Êm, loµi réng nhiÖt. a/ Sù biÕn ®æi cña nhiÖt dé n−íc trong m«i tr−êng theo vÜ ®é : http://www.ebook.edu.vn 8
Do sù h©m nãng cña líp n−íc tÇng mÆt kh¸c nhau mµ ®¹i d−¬ng ®−îc ph©n thµnh 5 vïng khÝ hËu. - Vïng nhiÖt ®íi (bao gåm c¶ nhiÖt ®íi xÝch ®¹o vµ cËn nhiÖt ®íi) n»m trong kho¶ng 400 B¾c vµ Nam, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cña vïng nµy lµ 26 -27 0C. - Vïng cËn cùc (B¾c vµ nam) Giíi h¹n phÝa b¾c cña vïng n»m ë kho¶ng 60 0 B¾c, ®−îc x¸c ®Þnh bëi sù cã mÆt cña b¨ng trong mïa hÌ, nhiÖt ®é trung b×nh ®¹t 8 - 100C. Giíi h¹n phÝa nam cña vïng n»m ë kho¶ng 50 – 600 Nam, nhiÖt ®é trung b×nh 7 -80C. Vïng cùc (B¾c vµ Nam) cã nhiÖt ®é trung b×nh cña n−íc lµ 00C hoÆc thÊp h¬n. b/ NhiÖt ®é biÕn ®æi theo mïa vô : BiÕn ®æi nhiÖt ®é theo mïa vô phô thuéc vµo tõng lo¹i thuû vùc, tõng vïng ®Þa lÝ kh¸c nhau, ®é cao so víi mùc n−íc biÓn vµ c¸c líp n−íc s©u kh¸c nhau trong thuû vùc mµ qui luËt biÕn ®æi nhiÖt ®é theo mïa còng kh¸c nhau. NhiÖt ®é n−íc ë bÒ mÆt ®¹i d−¬ng vïng nhiÖt ®íi cã biªn ®é nhiÖt ®é dao ®éng theo mïa chØ trong kho¶ng 3 - 4 0C. Vïng cËn cùc trong kho¶ng 8 – 120C, cßn vïng cùc kh«ng qu¸ 2 – 30C. ë c¸c biÓn nhá ven bê, dao ®éng n−íc ë tÇng mÆt theo mïa lín h¬n vÝ dô ë VÞnh b¾c bé, do n−íc trong vÞnh n«ng, nhiÖt ®é n−íc ë tÇng mÆt dao ®éng trong kho¶ng 320C (mïa hÌ) vµ 160C (mïa ®«ng). ViÖc biÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo mïa ë biÓn vµ ®¹i d−¬ng chØ thÊy râ ë tÇng n−íc mÆt (bÒ dµy 400 - 500m). ë c¸c tÇng n−íc s©u, nhiÖt ®é hÇu nh− kh«ng biÕn ®æi. C¸c thuû vùc néi ®Þa, qui luËt biÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo mïa vô phøc t¹p h¬n. C¸c thuû vùc «n ®íi cã chÕ ®é n−íc bÒ mÆt dao ®éng trong kho¶ng 0 – 250C. ë c¸c thuû vùc nhiÖt ®íi, n−íc bÒ mÆt cã nhiÖt ®é dao ®éng trong kho¶ng 20 – 350C. C¸c ruéng cÊy lóa vïng nhiÖt ®íi nhiÖt ®é n−íc cã thÓ lªn ®Õn 400C. Biªn ®é thay ®æi nµy, ë c¸c hå lín, c¸c hå vïng cao vµ c¸c thuû vùc vïng cËn nhiÖt ®íi theo h−íng gi¶m thÊp ®i. C¸c thuû vùc n«ng nh− ao, ruéng lóa n−íc biÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo mïa phô thuéc vµo biÕn ®æi nhiÖt ®é kh«ng khÝ theo mïa. c/ NhiÖt ®é biÕn ®æi theo ®é s©u : BiÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo ®é s©u chØ thÊy râ ë c¸c thuû vùc t−¬ng ®èi s©u vµ trong c¸c thuû vùc nµy còng thÊy râ nhÊt ë tÇng n−íc mÆt cßn tÇng n−íc s©u kh«ng thÊy râ. Do biÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo ®é s©u, khèi n−íc trong thuû vùc cña ®¹i d−¬ng vµ c¸c hå néi ®Þa cã thÓ chia thµnh ba tÇng cã ®Æc tÝnh kh¸c nhau vÒ chÕ ®é nhiÖt ®é. - TÇng mÆt cã nhiÖt ®é n−íc t−¬ng ®èi cao vµ biÕn ®æi theo mïa râ rÖt. - TÇng ®¸y cã nhiÖt ®é t−¬ng ®èi thÊp vµ hÇu nh− kh«ng biÕn ®æi. - TÇng gi÷a lµ tÇng chuyÓn tiÕp cã nhiÖt ®é n−íc ®ét ngét biÕn ®æi tõ nhiÖt ®é cao cña tÇng mÆt xuèng nhiÖt ®é thÊp cña tÇng ®¸y. Giíi h¹n cña mçi tÇng biÕn ®æi tuú theo tõng thuû vùc, ë h¶i d−¬ng giíi h¹n tÇng gi÷a ë ®é s©u kho¶ng 15 -100m. BiÕn ®æi nhiÖt ®é theo ®é s©u theo qui luËt chung lµ nhiÖt ®é gi¶m dÇn tõ trªn mÆt xuèng ®¸y. Riªng c¸c thuû vùc vïng cùc vµ c¸c thuû vùc vïng «n ®íi vÒ mïa ®«ng, do ®Æc tÝnh nhiÖt ®éng häc cña n−íc nªn cã t×nh h×nh ng−îc l¹i trong khi n−íc ë tÇng mÆt ®«ng ®Æc (00C) th× n−íc ë tÇng ®¸y vÉn kh«ng ®«ng ®Æc vµo kho¶ng 40C. C¸c thuû vùc vïng cùc, c¸c thuû vùc néi ®Þa nhiÖt ®íi biÕn ®æi nhiÖt ®é n−íc theo ®é s©u kh«ng lín chØ kho¶ng vµi ®é kÓ c¶ c¸c thuû vùc cã ®é s©u vµi tr¨m mÐt. ë c¸c thuû vùc vïng «n ®íi vÒ mïa h¹ , chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a n−íc tÇng mÆt vµ d−íi s©u rÊt lín cã thÓ lªn tíi trªn 200C. http://www.ebook.edu.vn 9
1.3. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®èi víi m«i tr−êng sèng cña Thuû sinh vËt : ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®èi víi ®êi sèng cña thuû sinh vËt rÊt lín - ¶nh h−ëng tíi sù ph©n bè cña thuû sinh vËt : ChÕ ®é nhiÖt trong thuû vùc quyÕt ®Þnh sù ph©n bè cña thuû sinh vËt theo vÜ ®é, theo thuû vùc, vµ biÕn ®æi thµnh phÇn loµi theo mïa, theo ®é s©u. - ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn vµ sinh s¶n cña thuû sinh vËt : + ¶nh h−ëng tí sù ph¸t triÓn: §èi víi ®éng vËt biÕn nhiÖt nh− c¸, t«m, cua, ®éng vËt th©n mÒn…th× tèc ®é ph¸t triÓn vµ sè thÕ hÖ trong mét n¨m phô thuéc vµo nhiÖt ®é. ë nhiÒu thuû sinh vËt tæng nhiÖt ngµy ®ªm cÇn cho sù ph¸t triÓn cña mét giai ®o¹n sèng gÇn víi cùc thuËn th−êng Ýt nhiÒu æn ®Þnh. Ch¼ng h¹n, ®èi víi trøng cña c¸ Håi, tæng nhiÖt cho sù ph¸t triÓn kho¶ng 4100C NhiÖt ®é h÷u hiÖu Sè ngµy cÇn cho Tæng nhiÖt ngµy (00C) Cho sù ph¸t triÓn sù Êp trøng 2 0C 205 410 0 5C 82 410 0 10 C 41 410 + ¶nh h−ëng tíi sinh s¶n: sù sinh s¶n cña c«n trïng còng nh− mét sè ®éng vËt kh¸c chØ x¶y ra ë nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, thÝ dô c¸ chÐp chØ ®Î khi nhiÖt ®é kh«ng d−íi 150C. Ng−êi ta gi¶i thÝch do nhiÖt ®é m«i tr−êng ¶nh h−ëng tíi sù trao ®æi nhiÖt chung cña c¬ thÓ mµ ¶nh h−ëng tíi chøc phËn cña tinh hoµn vµ buång trøng. Khi nhiÖt ®é nãng qu¸ hay l¹nh qu¸ cã thÓ lµm ng−ng trÖ sù sinh tinh vµ qu¸ tr×nh sinh trøng. - ¶nh h−ëng ®Õn tr¹ng th¸i ®×nh dôc ngñ ®«ng, ngñ hÌ : lµ tr¹ng th¸i ngñ ®−îc g©y ra trùc tiÕp vµ tøc thêi khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng phï hîp. Chóng thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc ngñ ®«ng vµ ngñ hÌ. Tr¹ng th¸i ngñ hÌ lµ sù ngõng ph¸t triÓn g©y nªn khi nhiÖt ®é m«i tr−êng lªn qu¸ cao hay hÇu hÕt do ®é Èm xuèng qu¸ thÊp. Tr¹ng th¸i ngñ ®«ng xuÊt hiÖn khi nhiÖt ®é m«i tr−êng xuèng t−¬ng ®èi thÊp lµm ®×nh chØ sù ph¸t triÓn cña ®éng vËt. - ¶nh h−ëng tíi mét sè chØ tiªu sinh lÝ : NhiÖt ®é ¶nh h−ëng tíi sè l−îng thøc ¨n tiªu thô. C¸ ë vÜ ®é cao cã h×nh thøc chuyÓn ho¸ ®Æc biÖt gióp chóng dinh d−ìng khi nhiÖt ®é m«i tr−êng xuèng thÊp hoÆc rÊt thÊp. C¸ ë vÜ ®é thÊp th× sù tiªu ho¸ ®−îc t¨ng c−êng khi nhiÖt ®é cao nghÜa lµ khi nhiÖt ®é cao sÏ lµm t¨ng tèc ®é tiªu ho¸. §èi víi sù trao ®æi khÝ cña thuû sinh vËt th× nãi chung khi nhiÖt ®é m«i tr−êng cµng cao th× c−êng ®é h« hÊp cµng t¨ng. 2. ¸nh s¸ng vµ sù chiÕu s¸ng trong n−íc: 2.1. ¸nh s¸ng chiÕu xuèng n−íc: Nguån ¸nh s¸ng trong c¸c thuû vùc tù nhiªn lµ tõ mÆt trêi vµ mÆt tr¨ng to¶ xuèng, ngoµi ra cßn ph¶i kÓ tíi nguån ¸nh s¸ng sinh vËt tõ c¸c thuû sinh vËt cã kh¶ n¨ng ph¸t s¸ng ph¸t ra nh−ng trong ®ã chñ yÕu tõ nguån ¸nh s¸ng mÆt trêi. 2.2 Sù truyÒn ¸nh s¸ng vµ hÊp thô ¸nh s¸ng : C−êng ®é vµ thµnh phÇn quang phæ cña ¸nh s¸ng mÆt trêi trong n−íc phô thuéc vµo l−îng bøc x¹ mÆt trêi to¶ xuèng mÆt n−íc vµ sù ph©n bè trong líp n−íc. ¸nh s¸ng ®i vµo m«i tr−êng n−íc, mét phÇn ¸nh s¸ng sÏ bÞ ph¶n x¹ trªn mÆt n−íc, mét phÇn ¸nh s¸ng kho¶ng 1% bÞ t¸n x¹ bëi c¸c phÇn tö n−íc vµ c¸c vËt l¬ löng trong http://www.ebook.edu.vn 10
n−íc t¹o thµnh luång ¸nh s¸ng t¸n x¹ ®i ng−îc tõ trong tÇng n−íc ®i ra ngoµi. Do tÝnh chÊt t¸n x¹ kh¸c nhau cña c¸c tia s¸ng, do ®é trong cña n−íc kh¸c nhau nªn mµu s¾c cña n−íc trong c¸c thuû vùc kh¸c nhau th× kh¸c nhau.ThÝ dô nh− ë biÓn th−êng ®−îc t¸n x¹ bëi c¸c tia s¸ng mµu xanh vµ mµu lôc do ®ã ng−êi ta nh×n thÊy ë biÓn s©u cã mµu xanh cßn ë biÓn n«ng cã mµu lôc. PhÇn lín l−îng ¸nh s¸ng ®i vµo n−íc sÏ ®−îc hÊp thô bëi c¸c ph©n tö n−íc vµ c¸c thµnh phÇn l¬ löng trong n−íc. HÖ sè hÊp thô ¸nh s¸ng cña n−íc tØ lÖ nghÞch víi ®é trong cña n−íc vµ hÖ sè hÊp thô nµy sÏ kh¸c nhau ®èi víi c¸c tia s¸ng kh¸c nhau. Nh− vËy c¸c thuû vùc n−íc ®ôc, cã l−îng chÊt c¸i (secton) lín sÏ hÊp thô nhiÒu h¬n c¸c thuû vùc n−íc trong.Trong c¸c tia s¸ng th× tia ®á ®−îc hÊp thô m¹nh ngay tÇng n−íc n«ng cßn c¸c tia xanh, tia lôc, tia tÝm ®−îc hÊp thô ë c¸c tÇng n−íc s©u. Tia tÝm cã thÓ xuyªn qua líp n−íc trong tíi 1500m vµ ®©y còng lµ giíi h¹n cuèi cña ¸nh s¸ng ®i vµo trong n−íc, tuy nhiªn th−êng nã còng chØ ®i xuèng kho¶ng 18 – 50 m n−íc ë nh÷ng thuû vùc cã Ýt hay nhiÒu cÆn bïn, khi nµy ¸nh s¸ng chØ cßn 0,000 0001% ®ñ ®Ó t¶o ®á cã thÓ quang hîp. Do sù x©m nhËp cña ¸nh s¸ng vµo n−íc kh¸c nhau nªn cã thÓ chia tÇng n−íc trªn mÆt xuèng d−íi s©u thµnh c¸c vïng ¸nh s¸ng kh¸c nhau: Vïng trªn (vïng s¸ng): lµ vïng cã ®ñ c¸c tia s¸ng tõ ®á tíi tÝm, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn cña thùc vËt quang hîp. §©y lµ vïng cã thùc vËt ph¸t triÓn m¹nh nhÊt. Vïng gi÷a (vïng m¾t s¸ng): lµ vïng chØ cßn cã c¸c tia s¸ng cã b−íc sãng ng¾n vµ cùc ng¾n. Vïng d−íi ( vïng tèi): lµ vïng kh«ng cßn tia s¸ng nµo xuèng ®−îc. Sù ph©n bè nµy ë c¸c vïng biÓn t−¬ng ®èi râ rÖt. Vïng s¸ng kho¶ng 0 – 200m. Vïng m¾t s¸ng tõ 200 – 1500m. Vïng tèi lµ vïng biÓn s©u d−íi 1500m. C¸c thuû vùc n−íc ngät cã ®é trong thÊp, nhiÒu vËt l¬ löng vµ kh«ng s©u nh− ë biÓn. Vïng s¸ng ë c¸c thuû vùc nµy chØ trong kho¶ng vµi chôc tíi vµi tr¨m mÐt, d−íi ®é s©u nµy ®· lµ vïng tèi. 2.3. ¶nh h−ëng cña ¸nh s¸ng ®èi víi ®êi sèng cña thuû sinh vËt: T¸c dông cña ¸nh s¸ng ®èi víi thuû vùc vµ ®êi sèng cña thuû sinh vËt rÊt quan träng. ¸nh s¸ng ®¶m b¶o cho sù quang hîp cña thùc vËt thuû sinh, cung cÊp oxy cho thuû vùc. ¸nh s¸ng ¶nh h−ëng tíi sù ph©n bè cña thuû sinh vËt ®Æc biÖt lµ cña thùc vËt quang hîp do sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu theo ®é s©u cña ¸nh s¸ng ®· t¹o nªn c¸c vïng thùc vËt phong phó øng víi tÇng s¸ng cña vïng n−íc. ë vïng ven biÓn c¸c lo¹i t¶o −a ¸nh s¸ng nh− t¶o lôc th−êng ph©n bè ë tÇng n−íc trªn cßn t¶o n©u ph©n bè ë tÇng gi÷a, t¶o ®á ph©n bè ë tÇng ®¸y. 3. C¸c chÊt khÝ trong n−íc : Trong n−íc tù nhiªn , c¸c chÊt khÝ th−êng gÆp vµ cã hµm l−îng cao lµ O2; CO2; N2; CH4; NH3; H2S. Chóng ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng sinh vËt. 3.1. KhÝ O2 : Nguån cung cÊp O2 lµ tõ khÝ quyÓn vµ qu¸ tr×nh quang hîp cña thùc vËt thuû sinh. Sù hao hôt O2 x¶y ra do qu¸ tr×nh h« hÊp cña thuû sinh vËt, do sù khuyÕch t¸n vµo khÝ quyÓn vµ do sù oxy ho¸ c¸c chÊt. ë nhiÒu thuû vùc néi ®Þa bao gåm c¶ c¸c ®Çm ph¸ ven biÓn, c¸c hîp chÊt mangan vµ s¾t cã ý nghÜa trong viÖc lµm tho¸ng khÝ nÒn ®¸y. Khi th¶i vµo ®¸y d−íi d¹ng c¸c Oxyt kÐm hoµ tan (Mn2O3; Fe2O3) chóng sÏ cung cÊp O2 cho n−íc khi chuyÓn sang d¹ng Oxyt thÊp (MnO; FeO) dÔ hoµ tan, http://www.ebook.edu.vn 11
MnO, FeO hoµ tan trë l¹i n−íc, sau ®ã bÞ Oxyt ho¸ råi chuyÓn xuèng ®¸y. Sù chuyÓn ho¸ lu©n håi ®ã t¹o cho líp n−íc ®¸y lu«n ®−îc tho¸ng khÝ. 3.2. KhÝ CO2 Nguån cung cÊp CO2 cho n−íc lµ tõ sinh vËt, do hoµ tan tõ khÝ quyÓn vµ tõ sù ph©n gi¶i cña c¸c chÊt. Sù gi¶m cña CO2 x¶y ra do quang hîp, vµ sù t¹o thµnh c¸c muèi CO3- vµ nÕu hµm l−îng CO2 nhiÒu, chóng cã thÓ tho¸t ra ngoµi m«i tr−êng n−íc. CO2 lµ chÊt dinh d−ìng cho thùc vËt. CO2 còng cÇn mét l−îng nhá cho ®éng vËt ®Ó ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ ®Ó tæng hîp c¸c chÊt h÷u c¬ kh¸c, song víi hµm l−îng CO2 cao trong n−íc th× CO2 g©y ®éc cho ®êi sèng cña ®éng vËt. Hµm l−îng O2 vµ CO2 trong c¸c thuû vùc phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. NhiÖt ®é vµ nång ®é muèi cµng cao th× th× O2 vµ CO2 trong n−íc cµng gi¶m. Hµm l−îng cña CO2 vµ O2 thay ®æi theo mïa, theo ngµy, ®ªm, theo ®é s©u, theo ho¹t ®éng sèng cña thuû sinh vËt vµ c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt trong thuû vùc, theo ®Æc tÝnh chuyÓn ®éng cña khèi n−íc. Sù ph©n bè cña O2 vµ CO2 còng theo nh÷ng qui luËt nhÊt ®Þnh. TÇng n−íc trªn mÆt th−êng giµu O2 cã khi tíi b·o hoµ råi gi¶m dÇn theo ®é s©u. C¸c tÇng n−íc d−íi s©u th−êng giÇu CO2 vµ nghÌo O2 cã khi cßn cã c¸c khÝ ®éc nh− CH4, H2S, ë h¶i d−¬ng c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ «n ®íi th−êng cã hiÖn t−îng gi¶m O2 râ rÖt trong kho¶ng ®é s©u 150 – 1000m, d−íi ®é s©u nµy hµm l−îng O2 l¹i t¨ng cao. HiÖn t−îng nµy ®−îc gi¶i thÝch bëi hai nguyªn nh©n: Do tr¹ng th¸i n−íc yªn tÜnh kh«ng cã chu chuyÓn ë líp n−íc ®ã. Do sinh vËt cã mËt ®é cao sö dông nhiÒu O2 ë ®é s©u nµy. ë c¸c hå néi ®Þa, sù ph©n bè cña O2 theo ®é s©u còng kh¸c nhau. Trong c¸c hå giµu dinh d−ìng th−êng cã hiÖn t−îng gi¶m O2 tíi møc tèi thiÓu , cã khi hÕt h¼n ë tÇng ®¸y trong thêi gian n−íc ®øng, cßn ë c¸c hå nghÌo dinh d−ìng O2 ë tÇng ®¸y lu«n cã nhiÒu. 3.3. KhÝ sulfua hydro (H2S : khÝ H2S trong n−íc ®−îc h×nh thµnh chñ yÕu b»ng con ®−êng sinh häc nhê ho¹t ®éng cña c¸c vi sinh vËt. ë biÓn H2S ®−îc h×nh thµnh chñ yÕu do qu¸ tr×nh khö l−u huúnh Sulfat do c¸c vi khuÈn Sulfite dÞ d−ìng sèng trong ®iÒu kiÖn yÕm khÝ, ®«i khi chóng s¶n ra l−îng H2S b·o hoµ trong tÇng n−íc ®¸y, ch¼ng h¹n ë biÓn §en, chØ cã líp n−íc mÆt 100 – 150m míi ®−îc gi¶i phãng khái H2S, d−íi ®¸y biÓn kh«ng cã sù sèng trõ vi khuÈn Desulfovibrio. ë c¸c thuû vùc n−íc th¶i, l−îng H2 S rÊt giµu cã . Nã chØ gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh lµm s¹ch n−íc thiªn nhiªn nhê sù Oxy ho¸. KhÝ H2S trong n−íc cã h¹i cho sinh vËt do lµm gi¶m l−îng Oxy khi H2S bÞ Oxy ho¸ ®Õn S vµ lµ khÝ g©y ®éc trùc tiÕp cho sinh vËt. 3.4 KhÝ Metan CH4 T−¬ng tù nh− H2S, CH4 ®éc víi nhiÒu lo¹i sinh vËt vµ ®−îc t¹o thµnh do sù ph©n gi¶i c¸c chÊt h÷u c¬. Th−êng khÝ nµy chiÕm 30 – 50% thÓ tÝch cña c¸c chÊt khÝ ®−îc th¶i vµo n−íc do sù ph©n huû chÊt h÷u c¬ ë ®¸y thuû vùc. KhÝ CH4 ®−îc h×nh thµnh , mét phÇn khuyÕch t¸n vµo kh«ng khÝ, cßn mét phÇn bÞ Oxy ho¸ do vi khuÈn hiÕu khÝ Pseudomonas … cho ®Õn CO2 . Sè l−îng vi khuÈn nµy th−êng dao ®éng tõ hµng chôc ®Õn hµng tr¨m ngh×n tÕ bµo trong 1 gam chÊt ®¸y. Chóng cã kh¶ n¨ng sö dông CH4 ë hµm l−îng rÊt thÊp ( ®Õn 0,05 micromol/lit). C¶n trë sù tËp trung cña CH4 trong tÇng n−íc. 4. Ion cña c¸c muèi kim lo¹i : http://www.ebook.edu.vn 12
N−íc lµ dung m«i hoµ tan tèt c¸c chÊt muèi, khi ch¶y qua c¸c líp ®Êt, n−íc ®· hoµ tan mét l−îng muèi cña ®Êt tr−íc khi ®æ vµo c¸c thuû vùc. ChÝnh v× vËy trong tù nhiªn kh«ng thÓ cã n−íc kh«ng cã muèi hoµ tan. ChÝnh l−îng muèi hoµ tan nµy, cïng víi c¸c nh©n tè kh¸c, ®¶m b¶o sù sèng cho c¸c thuû vùc. 4.1. Nång ®é muèi. a/ Kh¸i niÖm ®é mÆn: Tæng hµm l−îng cña tÊt c¶ c¸c ion kim lo¹i cã trong n−íc ®−îc gäi lµ ®é muèi (®é mÆn) cña n−íc. §é muèi cña n−íc ngät th−êng ®−îc dïng lµ “mili ®−¬ng l−îng”, cßn cña n−íc mÆn lµ sè gam muèi trong 1kg n−íc hay phÇn ngh×n ( ‰ ). b/ Ph©n chia m«i tr−êng n−íc tù nhiªn theo nång ®é vµ thµnh phÇn muèi : N−íc trong c¸c thuû vùc thiªn nhiªn cã nång ®é muèi hoµ tan rÊt kh¸c nhau vÒ nång ®é muèi tæng sè còng nh− vÒ thµnh phÇn Ion. V× mçi lo¹i nång ®é vµ thµnh phÇn muèi hoµ tan cña n−íc cã mét khu hÖ thuû sinh vËt ®Æc tr−ng t−¬ng øng ng−êi ta ph©n n−íc tù nhiªn thµnh 3 lo¹i h×nh thuû vùc chÝnh. - C¸c thuû vùc n−íc ngät : Giíi h¹n trªn cña nång ®é muèi cña n−íc ngät lµ 0,5 - 5‰. ®©y lµ vïng n−íc tù nhiªn xa biÓn d−íi d¹ng c¸c thuû vùc kh¸c nhau: S«ng, suèi, ao, hå, ®Çm, ruéng cÊy lóa…§Æc tÝnh cña n−íc ngät lµ Ýt thµnh phÇn muèi Clorit vµ Ion Na, nhiÒu muèi sulfat, cacbonat, c¸c Ion Ca, Mg, Si, Mn, N,P vµ chÊt h÷u c¬ hoµ tan. C¸c thuû vùc n−íc ngät cã khu hÖ thuû sinh vËt n−íc ngät ®Æc tr−ng nh−ng ë c¸c vïng n−íc t−¬ng ®èi gÇn biÓn, cã thÓ cã mét sè thuû sinh vËt n−íc lî vµ n−íc mÆn di nhËp vµo. - C¸c thuû vùc n−íc lî: Giíi h¹n nång ®é muèi cña c¸c thuû vùc n−íc lî trong kho¶ng 1 -5 ‰ (giíi h¹n trªn) vµ giíi h¹n d−íi lµ 30 ‰ trung b×nh 10 -20‰. Vïng n−íc lî bao gåm c¸c vïng cöa s«ng, vïng ven biÓn n»m gi÷a vïng n−íc ngät trong lôc ®Þa vµ n−íc mÆn ngoµi ®¹i d−¬ng ®«i khi vïng n−íc lî cßn lµ c¶ mét vïng biÓn bÞ n−íc tõ lôc ®Þa ch¶y ra lµm nång ®é muèi nh¹t ®i. Thµnh phÇn khu hÖ thuû sinh vËt vïng n−íc lî rÊt phøc t¹p, ngoµi thµnh phÇn ®Æc tr−ng vïng n−íc lî cßn cã c¸c loµi tõ vïng n−íc mÆn vµ n−íc ngät di nhËp vµo theo biÕn ®æi nång ®é muèi cña vïng nµy. - Thuû vùc n−íc mÆn: Nång ®é muèi trung b×nh cña cña ®¹i d−¬ng lµ 35‰ dao ®éng chØ th−êng trong kho¶ng 32 - 38‰. ë c¸c biÓn ven lôc ®Þa, nång ®é muèi cã thÓ dao ®éng réng h¬n nh− ë vïng ven bê vÞnh B¾c bé, nång ®é muèi dao ®éng trong kho¶ng 9,3 - 30,3‰ (1960) . Giíi h¹n trªn cña cña c¸c thuû vùc n−íc mÆn bao gåm c¶ biÓn vµ ®¹i d−¬ng lµ 47‰ (BiÓn Hång H¶i), cßn giíi h¹n d−íi cña nång ®é muèi n−íc mÆn kh«ng thång nhÊt. Cã t¸c gi¶ cho lµ 30‰, cã t¸c gi¶ cho lµ 16‰ (lµ thµnh phÇn muèi cña biÓn H¾c h¶i, trong ®ã vÉn cßn thÊy thµnh phÇn thuû sinh n−íc mÆn tiªu biÓu ). N−íc mÆn chøa tíi 60 nguyªn tè ho¸ häc, trong thµnh phÇn chøa nhiÒu Clorit vµ Na, Ýt Cacbonat, Ca, c¸c hîp chÊt cña N, P, Si vµ chÊt h÷u c¬ hoµ tan. Hµm l−îng chÊt vÈn còng Ýt h¬n. Thµnh phÇn khu hÖ thuû sinh vËt n−íc mÆn r©t ®Æc tr−ng, Ýt khi cã loµi tõ n−íc lî hoÆc n−íc ngät di nhËp vµo. 4.2. Thµnh phÇn muèi: ChÊt hoµ tan trong n−íc thiªn nhiªn bao gåm nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau, cã thÓ chia thµnh 3 nhãm lín. http://www.ebook.edu.vn 13
a/ Thµnh phÇn muèi c¬ b¶n : Lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña chÊt v« c¬ hoµ tan trong n−íc tù nhiªn. Trong n−íc ngät thµnh phÇn nµy chiÕm 90 -95%. Trong n−íc cã thµnh phÇn muèi cao lªn tíi 99%, thµnh phÇn muèi c¬ b¶n bao gåm c¸c muèi Clorit, Sulfat, Cacbonat, Hydrocacbonat cña Na, K, Mg, Ca. Thµnh phÇn nµy tån t¹i trong n−íc thiªn nhiªn d−íi d¹ng c¸c Ion chñ yÕu Cl- , SO4- -, HCO3-, CO3- - , Na+, K+, Mg+ +,Ca+ +. b/ C¸c nguyªn tè t¹o sinh: Mét sè trong c¸c muèi, cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh sinh tæng hîp cña thùc vËt ®−îc gäi lµ muèi t¹o sinh (Biogene). Nh÷ng muèi t¹o sinh giíi h¹n sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña thuû sinh vËt, tr−íc hÕt thuéc c¸c muèi cã chøa Nito, photpho, silic vµ s¾t. Thuéc vµo nhãm c¸c nguyªn tè t¹o sinh cßn cã thÓ kÓ mét sè muèi kh¸c nh− Na, K, Mg, Ca… gäi chung lµ c¸c muèi dinh d−ìng. Nito ë trong n−íc d−íi d¹ng c¸c Ion NH4+, NO2-, NO3- vµ ë d¹ng v« c¬ vµ h÷u c¬ hoµ tan vµ kh«ng hoµ tan trong n−íc. D¹ng Photpho v« c¬ trong n−íc tù nhiªn lµ H3PO4 vµ c¸c dÉn xuÊt. Si trong n−íc tù nhiªn ë d¹ng hoµ tan cã thÓ kÓ lµ H4SiO4 vµ c¸c dÉn xuÊt. c/ C¸c nguyªn tè vi l−îng: Bao gåm c¸c nguyªn tè cã hµm l−îng rÊt nhá nh−ng rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng cña thuû sinh vËt. C¸c nguyªn tè nµy rÊt nhiÒu, c¸c nguyªn tè phæ biÕn lµ Fe, Ni, Pb, Cu, Mn, Co… 5. ChÊt h÷u c¬ trong n−íc vµ nÒn ®¸y cña Thuû vùc. 5.1. Thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ trong n−íc: Trong n−íc tù nhiªn, ngoµi l−îng chÊt h÷u c¬ bao gåm trong sinh vËt cßn cã c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ ë c¸c d¹ng kh¸c ngoµi sinh vËt ®ã lµ chÊt h÷u c¬ hoµ tan vµ c¸c chÊt l¬ löng trong n−íc. a/ ChÊt h÷u c¬ hoµ tan: C¸c chÊt h÷u c¬ hoµ tan trong n−íc chñ yÕu lµ c¸c Humic bao gåm c¶ axit Humic khã ph©n huû. ë møc dé thÊp h¬n lµ c¸c lo¹i ®−êng, axit amino, vitamin còng nh− dÉn xuÊt linh ®éng cña c¸c hîp chÊt h÷u c¬ kh¸c ®−îc s¶n sinh ra trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña thuû sinh vËt. Tæng l−îng chÊt h÷u c¬ hoµ tan trong n−íc cña c¸c ®¹i d−¬ng th−êng vµo kho¶ng 0,5 – 6 mg C/l. Ng−êi ta ®· thõa nhËn r»ng: trong mét thÓ tÝch n−íc biÓn th× chÊt h÷u c¬ hoµ tan ®¹t tíi 90 – 98% tæng chÊt h÷u c¬, chØ cã 2 – 10% thuéc d¹ng c¬ thÓ vµ chÊt cÆn vÈn. Trong n−íc ngät còng cã t×nh tr¹ng t−¬ng t−. b/ C¸c chÊt l¬ löng trong n−íc: Nh÷ng chÊt l¬ löng trong n−íc cã nguån gèc v« c¬ vµ h÷u c¬ d−íi d¹ng c¸c thÓ huyÒn phï ®−îc nhËp vµo tõ n¬i kh¸c hoÆc tõ ®¸y chuyÓn lªn. ChÊt vÈn (cÆn vÈn) – detrit cã vai trß rÊt quan träng cho ®êi sèng cña nhiÒu loµi thuû sinh vËt nhÊt lµ nh÷ng sinh vËt ¨n läc nh− trïng b¸nh xe, gi¸p x¸c, th©n mÒn, da gai…ChÊt vÈn bao gåm nh÷ng nh©n kho¸ng ®−îc bao bäc bëi mµng h÷u c¬ trªn bÒ mÆt, n¬i tËp trung sinh sèng cña h»ng hµ sa sè vi sinh vËt, c¸c t¶o ®¬n bµo, ®éng vËt nguyªn sinh…Do cÊu t¹o nh− vËy nªn nh÷ng phÇn tö nµy ®−îc lµm giµu thªm b»ng sinh khèi cña chóng vµ c¸c axit amin, c¸c men…do ho¹t ®éng trao ®æi chÊt cña thuû sinh vËt. 5.2. Vai trß cña chÊt h÷u c¬ trong n−íc: ChÊt h÷u c¬ trong n−íc tr−íc hÕt lµ nguån thøc ¨n cho thuû sinh vËt. C¸c chÊt h÷u c¬ hoµ tan chñ yÕu ®−îc vi khuÈn, nÊm sö dông ®ång thêi còng ®−îc t¶o ®ång http://www.ebook.edu.vn 14
ho¸ trong qu¸ tr×nh dinh d−ìng dÞ d−ìng. C¸c ®éng vËt bao gåm c¶ c¸, l−ìng c− nhÊt lµ ë giai ®o¹n sím còng dinh d−ìng b»ng chÊt h÷u c¬ hoµ tan. Nh÷ng chÊt h÷u c¬ cøng vµ c¸c phÇn tö kho¸ng n»m d−íi d¹ng c¸c detrit hoÆc l¬ löng d−íi n−íc hoÆc l¾ng ®äng d−íi ®¸y t¹o nªn nguån thøc ¨n quan träng cho thuû sinh vËt. gi¸ trÞ cña detrit phô thuéc vµo nguån gèc cña chóng vµ hµm l−îng cña vi sinh vËt còng nh− c¸c nguyªn sinh ®éng vËt, t¶o…tËp trung trªn ®ã. nh÷ng loµi ¨n läc nh− nguyªn sinh ®éng vËt, gi¸p x¸c, th©n mÒn, mét sè loµi c¸ vµ nhiÒu ®éng vËt kh¸c sö dông detrit lµm thøc ¨n. Khi c¸c detrit l¾ng xuèng ®¸y nã trë thµnh thøc ¨n cho c¸c sinh vËt ®¸y nh− ®éng vËt th©n mÒn, ®éng vËt da gai, Êu trïng c«n trïng… Khi l−îng chÊt h÷u c¬ qu¸ nhiÒu, qu¸ tr×nh ph©n huû tiªu hao nhiÒu oxy hoµ tan trong thuû vùc g©y hiÖn t−îng nhiÔm bÈn thuû vùc hay hiÖn t−îng mÊt dinh d−ìng cña thuû vùc. C¸c chÊt h÷u c¬ l¬ löng nhiÒu sÏ g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh quang hîp, khi l¾ng ®äng chóng huû ho¹i ®êi sèng cña nhiÒu d¹ng ®éng vËt ®¸y −a n−íc s¹ch nh− c¸c r¹n san h« vµ huû ho¹i c¶ n¬i sèng vµ n¬i dinh d−ìng cña c¸c loµi ¨n läc. III. §Æc tÝnh cña nÒn ®¸y Thuû vùc. NÒn ®¸y cña thuû vùc lµ n¬i tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña khu hÖ sinh vËt ®¸y vµ lµ n¬i Èn trong tõng giai ®o¹n cña nhiÒu sinh vËt trong tÇng n−íc. §Æc tÝnh nÒn ®¸y phô thuéc vµo hai yÕu tè ®ã lµ ®ã lµ thµnh phÇn cña nÒn ®¸y vµ chÊt l¾ng ®äng trong thuû vùc. 1. Thµnh phÇn cña nÒn ®¸y : §¸y c¸c thuû vùc ®−îc phñ bëi c¸c trÇm tÝch cã nguån gèc rÊt kh¸c nhau t¹o thµnh nÒn ®¸y víi thµnh phÇn vËt chÊt kh¸c nhau, cÊu tróc kh¸c nhau vµ kh«ng ®ång nhÊt vÒ ®é dµy. VÒ ®Æc tÝnh vËt lÝ cña nÒn ®¸y, ®−îc ®Æc tr−ng b»ng cÊp ®é h¹t (hay thµnh phÇn c¬ häc). §¸y h¹t nhá lµ ®¸y mÒn gåm c¸c lo¹i ®¸y sÐt, ®¸y bïn vµ ®¸y c¸t cã kÝch th−íc h¹t t−¬ng øng lµ nhá h¬n 0,01mm; 0,01 – 0,10mm; 0,10 – 1mm. Lo¹i ®¸y cøng cã c¸c ®é h¹t tõ 0,1 – 1cm (®¸ r¨m); 1 – 10cm (sái); 10 – 100cm (cuéi) vµ trªn 1m lµ ®¸ t¶ng. Ngay nÒn ®¸y mÒn còng kh«ng ®¬n thuÇn ®−îc cÊu t¹o ®¬n ®éc mét cÊp h¹t mµ bÞ pha trén t¹o nªn c¸c ®¸y trung gian. C¨n cø vµo c¸c h¹t nhá cã kÝch th−íc d−íi 0,01mm cÊu thµnh nªn nÒn ®¸y th× cã c¸c tØ lÖ pha trén cÊp h¹t nhá lµ: - NÒn ®¸y c¸t thµnh phÇn c¸c h¹t nhá chiÕm d−íi 5% - NÒn ®¸y c¸t bïn : Tõ 5 – 10% - NÒn ®¸y bïn c¸t : Tõ 10 – 30% - NÒn ®¸y bïn : Tõ 30 – 50% - NÒn ®¸y bïn nh·o trªn 50%. 2. ChÊt l¾ng ®äng trong Thuû vùc : C¸c sinh vËt sèng trong thuû vùc nhiÒu khi cã l−îng chÊt sèng rÊt lín . Chóng liªn tôc ®ù¬c h×nh thµnh vµ ph©n huû trong thuû vùc, phÇn nguyªn sinh chÊt nhanh chãng bÞ ph©n huû vµ tan trong n−íc, cßn bé phËn x−¬ng vµ c¸c chÊt khã ph©n huû sÏ l¾ng xuèng ®¸y. §©y lµ nguån vËt chÊt h÷u c¬ tÝch tô ë ®¸y thuû vùc, mét kh©u trong chu tr×nh vËt chÊt cña thuû vùc, quyÕt ®Þnh ®é dinh d−ìng cña thuû vùc. Trong tõng thêi gian hµng mïa hay hµng n¨m, c¸c vËt chÊt h÷u c¬ l¾ng ®äng sÏ t¹o thµnh tõng tÇng theo chiÒu th¶ng ®øng cña nÒn ®¸y, ph©n biÖt râ rÖt do thµnh phÇn vµ sè l−îng kh¸c nhau cña líp sinh vËt l¾ng ®äng t−¬ng øng víi tõng thêi gian ®−îc gäi lµ c¸c vi tÇng, trong ®ã tÇng trªn cïng lµ tÇng trÎ nhÊt ®ang ph©n huû. http://www.ebook.edu.vn 15
V. C¸c nhãm sinh vËt sèng trong m«i tr−êng n−íc Do thuû vùc kh«ng ph¶i lµ mét m«i tr−êng hoµn toµn ®ång nhÊt vÒ mäi ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng v« sinh còng nh− h÷u sinh, chóng bao gåm nhiÒu lo¹i sinh c¶nh kh¸c nhau. Ng−êi ta chia m«i tr−êng sèng trong thuû vùc thµnh ba sinh c¶nh lín ®ã lµ vïng triÒu hay vïng ven bê, tÇng n−íc vµ nÒn ®¸y. Ba vïng nµy sai kh¸c rÊt c¬ b¶n vÒ ®Æc ®iÓm c¸c ®iÒu kiÖn sèng. Trong mçi vïng ®Òu cã mét tËp hîp sinh vËt ®Æc tr−ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sèng c¬ b¶n cña tõng vïng, trong mçi tËp hîp nµy l¹i cã thÓ ph©n biÖt tõng quÇn lo¹i sinh vËt thÝch øng víi tõng sinh c¶nh cô thÓ cña m«i tr−êng ®ã . 1. Nhãm sinh vËt vïng triÒu: Do ®iÒu kiÖn sèng cña vïng triÒu lµ m«i tr−êng sèng lu«n thay ®æi, khi ë c¹n, khi ë n−íc theo sù biÕn ®æi cña møc n−íc. Ngoµi ra cßn ¶nh h−ëng cña n−íc ngät tõ néi ®Þa, n−íc m−a. §iÒu kiÖn ¸nh s¸ng, oxy gÇn nh− trong kh«ng khÝ. V× nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn nªn sinh vËt vïng triÒu gåm nh÷ng loµi cã cÊu t¹o c¬ thÓ d¹ng khèi dÑp hay cã ch©n b¸m ch¾c ®Ó khái bÞ sãng x« ®i. Chóng lµ nh÷ng loµi réng vÒ oxy, nhiÖt ®é, ®é mÆn, cã kh¶ n¨ng h« hÊp c¶ ë trªn c¹n vµ d−íi n−íc. §¹i diÖn cho sinh vËt vïng triÒu lµ: Thùc vËt rõng ngËp mÆn, hµ, hÇu, ngao… 2. Nhãm sinh vËt næi Pelagos §©y lµ nhãm sinh vËt sèng chñ yÕu dùa vµo khèi n−íc trong thuû vùc do ®iÒu kiÖn sèng ë trong tÇng n−íc t−¬ng ®èi æn ®Þnh vµ ®ång nhÊt, do vËy ®Æc ®iÓm thÝch øng cña nhãm nµy lµ lµm sao ®¶m b¶o cho sù vËn ®éng trong m«i tr−êng n−íc ®−îc thuËn lîi. Ng−êi ta chia nhãm nµy thµnh nhiÒu quÇn lo¹i sinh vËt kh¸c nhau. 2.1. Sinh vËt sèng tr«i Pleiston: Lµ bän sèng tr«i trªn mÆt n−íc, chóng cã nöa c¬ thÓ trong kh«ng khÝ, nöa c¬ thÓ trong n−íc c¸c ®¹i diÖn nh− bÌo lôc b×nh, rau muèng n−íc, søa d©y, søa buåm… 2.2 Sinh vËt mµng n−íc Neiston : Bao gåm nh÷ng sinh vËt sèng quanh mµng n−íc, chóng cã thÓ sèng ë trªn mÆt hay d−íi mÆt n−íc.ThÝ dô con ®o n−íc Hydrometra, con cÊt vã Grri, bä vÏ Gyniridae… sèng trªn mÆt n−íc. Nhãm sèng d−íi mÆt n−íc nh− con cµ niÔng Hydrophyliae, èc tai Lymnea, bä g¹o Notonecta…Trong nhãm nµy cã bän th−êng xuyªn sèng trªn hay d−íi mµng n−íc nh−ng còng cã bän chØ sèng mét thêi gian nh− Êu trïng cña nhiÒu lo¹i ®éng vËt. 2.3. Sinh vËt næi Plankton: Bao gåm nh÷ng sinh vËt sèng tr«i næi mét c¸ch thô ®éng hoÆc vËn ®éng rÊt yÕu trong líp n−íc tÇng mÆt, chñ yÕu dùa vµo chuyÓn ®éng cña khèi n−íc mµ di chuyÓn. Thuéc vµo nhãm nµy bao gåm vi sinh vËt sèng næi Bacterioplankton, thùc vËt sèng næi Phytoplankton, ®éng vËt næi Zooplankton. 2.4. Sinh vËt tù b¬i Nekton: §©y lµ mét thµnh phÇn quan träng trong trong c¸c quÇn lo¹i sinh vËt sèng trong tÇng n−íc. Chóng bao gåm c¸c ®éng vËt cã kÝch th−íc lín (c¸, mùc, ®éng vËt cã vó…) trong ®ã phÇn lín lµ c¸c ®èi t−îng khai th¸c. Chóng lµ c¸c ®éng vËt cã cÊu t¹o phøc t¹p vµ ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt lµ cã c¬ quan vËn ®éng chñ ®éng, tÝch cùc, ®ã lµ v©y b¬i ë c¸, ch©n b¬i ë thó biÓn, siphon thôt n−íc cña mùc hay hÖ c¬ th©n nh− r¾n n−íc… Chó ý r»ng viÖc ph©n chia c¸c quÇn lo¹i sinh vËt trong tÇng n−íc kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn râ rµng v× cã nh÷ng bän võa cã kh¶ n¨ng tù b¬i võa cã kh¶ n¨ng sèng tr«i http://www.ebook.edu.vn 16
næi (gi¸p x¸c nhá) hay nh− t«m, cua võa bß d−íi ®¸y l¹i võa b¬i trong tÇng ®¸y. §èi víi nh÷ng ®éng vËt nµy sÏ cã c¸c tªn gäi trung gian nh− Sinh vËt næi – tù b¬i, sinh vËt tù b¬i – ë ®¸y… 3. Sinh vËt ®¸y Benthos: Thµnh phÇn sinh vËt ®¸y sèng ë nÒn ®¸y cña thuû vùc n«ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi nh÷ng sinh vËt ¨n mïn b· sinh vËt hoÆc bïn ®¸y. ë c¸c thuû vùc s©u kh«ng cßn thùc vËt chØ cßn ®éng vËt ®¸y. Theo vÞ trÝ n¬i ë cña sinh vËt sèng trong nÒn ®¸y cã thÓ chia sinh vËt ®¸y thµnh hai nhãm : Nhãm sèng trªn nÒn ®¸y Epifauna nh− t«m, cua, san h«, sao biÓn, èc, mùc tuéc Bän sèng trªn nÒn ®¸y cã thÓ sèng theo nhiÒu lèi . Mét sè bän sèng tù do nh− T«m, cua, mét sè bän sèng b¸m nh− huÖ biÓn, san h«, vÑn xanh, bµo ng−…Mét sè sèng tÜnh t¹i kh«ng b¸m vµo gi¸ thÓ nh−ng Ýt vËn ®éng nh− trai, èc, da gai… Nhãm sèng chui d−íi nÒn ®¸y Infauna nh− Êu trïng muçi l¾c, giun Ýt t¬, c¸ tr¹ch, l−¬n… Sinh vËt ®¸y cßn cßn cã thÓ chia thµnh c¸c tËp hîp sinh vËt sèng theo tõng lo¹i nÒn ®¸y −a thÝch nh−: Sinh vËt −a ®¸y bïn Pelophile, sinh vËt −a ®¸y c¸t Psammophile, sinh vËt −a ®¸y ®¸ Lithophile, sinh vËt −a ®¸y sÐt argilophile… VI C¸c d¹ng mÆt n−íc vµ c¸c thuû sinh vËt sèng trong ®ã C¸c thuû vùc trªn tr¸i ®Êt cã thÓ chia thµnh hai nhãm lín :§¹i d−¬ng (H¶i d−¬ng ) vµ c¸c thuû vùc néi ®Þa. 1. §¹i d−¬ng vµ biÓn: §¹i d−¬ng vµ biÓn chiÕm 71% bÒ mÆt hµnh tinh víi tæng khèi n−íc lªn tíi 1370 triÖu km3. §é s©u trung b×nh cña §¹i d−¬ng lµ 3750m. §é muèi trung b×nh lµ 35‰ (trong ®ã 27% lµ NaCl). Nh÷ng §¹i d−¬ng trªn thÕ giíi lµ Th¸i b×nh d−¬ng (165,25 triÖu km3), §¹i t©y d−¬ng (82,44 triÖu km3), Ên ®é d−¬ng (73,44 triÖu km3) vµ B¾c b¨ng d−¬ng (14,09 triÖu km3). PhÇn ®¹i d−¬ng ¨n s©u vµo lôc ®Þa gäi lµ biÓn, thÝ dô nh− biÓn §«ng cã diÖn tÝch lµ 3,687 triÖu km3. 1.1 Sù ph©n chia c¸c vïng trong biÓn vµ ®¹i d−¬ng: BiÓn vµ ®¹i d−¬ng gåm 2 phÇn: PhÇn ®¸y (Benthic) vµ vïng n−íc næi (Pelagic). Mçi phÇn l¹i ®−îc ph©n chia thµnh c¸c vïng kh¸c nhau víi nh÷ng ®Æc tÝnh riªng vÒ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ë ®ã vµ ®−îc ph©n bè nh÷ng nhãm sinh vËt rÊt ®Æc tr−ng. http://www.ebook.edu.vn 17
NÒn vá bao quanh khèi n−íc cña §¹i d−¬ng tõ trªn xuèng cã thÓ ph©n chia thµnh c¸c vïng nh− sau: - Vïng thÒm lôc ®Þa: Lµ vïng t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, Ýt dèc, ®é s©u n»m trong kho¶ng 0 – 200m. - Vïng s−ên dèc lôc ®Þa: Lµ vïng dèc tiÕp sau ë ®é s©u tõ 200 – 3 000m, ®é dèc 4 – 140. - Vïng nÒn ®¸y §¹i d−¬ng (h¶i d−¬ng): Lµ vïng cã nÒn ®¸y s©u tõ 3 000m ®æ xuèng. H×nh 1: Ph©n chia c¸c vïng ë ®¹i d−¬ng Theo chiÒu ngang: Ng−êi ta chia mÆt §¹i d−¬ng thµnh 2 vïng lín ®ã lµ vïng ven bê: Tõ bê tíi ®é s©u 200m. Vïng kh¬i: Bao gåm vïng trung t©m §¹i d−¬ng t−¬ng øng víi ®é s©u tõ 200m trë xuèng. Líp n−íc trªn bÒ mÆt §¹i d−¬ng tõ bÒ mÆt tíi giíi h¹n d−íi cña vïng d−íi triÒu ( 0 – 200m) ®−îc gäi lµ líp n−íc mÆt. §©y lµ vïng cã ¸nh s¸ng, thùc vËt thuû sinh rÊt ph¸t triÓn. Líp n−íc bªn d−íi tõ 200 – 3 000m ®−îc gäi lµ tÇng n−íc gi÷a. Líp n−íc tõ 3 000 – 6 000m ®−îc gäi lµ tÇng n−íc s©u. Líp n−íc s©u nhÊt tõ 6 000m trë xuèng øng víi vïng cùc s©u ®−îc gäi lµ tÇng n−íc cùc s©u. 1.2 Sinh vËt cña biÓn vµ ®¹i d−¬ng: §¹i d−¬ng lµ n¬i sèng cña nh÷ng ®¹i diÖn thùc vËt, ®éng vËt cæ x−a nhÊt so víi lôc ®Þa, bao gåm h¬n 200 000 loµi, ph©n bè tõ bê ra kh¬i, tõ tÇng mÆt ®Õn tÇng ®¸y s©u hµng ngh×n mÐt. Thùc vËt biÓn vµ ®¹i d−¬ng chñ yÕu lµ c¸c ngµnh t¶o, thùc vËt ®a bµo vµ thùc vËt cã hoa trong biÓn vµ ®¹i d−¬ng rÊt Ýt, th−êng chØ tËp trung ë vïng triÒu (c¸c b·i cá ngÇm, c¸c ®ai t¶o vµ rõng ngËp mÆn). Thµnh phÇn cña thùc vËt biÓn vµ ®¹i d−¬ng ph¶i kÓ ®Õn c¸c loµi t¶o ®¬n bµo nh− Diatomae, Peridinae, Coccolitophoridae. ë møc ®é Ýt h¬n lµ c¸c loµi t¶o ®a bµo cã rÔ gi¶, sèng ven bê nh− t¶o Lôc, t¶o N©u vµ t¶o §á, sau n÷a lµ c¸c loµi thùc vËt cã hoa (cá biÓn, thùc vËt rõng ngËp mÆn). NÊm vµ vi khuÈn nhÊt lµ Actinomices cña biÓn vµ ®¹i d−¬ng rÊt phong phó ph©n bè kh¾p c¶ tÇng mÆt vµ tÇng ®¸y s©u. http://www.ebook.edu.vn 18
Thµnh phÇn ®éng vËt cña biÓn vµ ®¹i d−¬ng rÊt phong phó. Nhãm ®«ng vËt næi Zooplakton chñ yÕu c¸c ®¹i diÖn cña líp gi¸p x¸c Crustacea tr−íc hÕt lµ gi¸p x¸c ch©n chÌo Copepoda, t«m l©n Ephausidae, Mysidae, Amphipoda, Cladocera, ®éng vËt th©n mÒn Mollusca sèng næi vµ Êu trïng cña ®éng vËt th©n mÒn, da gai… Nhãm sinh vËt tù b¬i Nekton gåm chñ yÕu lµ c¸ ( c¸ trÝch, ngõ, nh¸m, c¸ v−îc…), ®éng vËt cã vó (c¸ voi, s− tö biÓn, chã biÓn…) vµ ch©n ®Çu Cephalopoda (mùc èng, mùc nang) vµ gi¸p x¸c bËc cao (t«m he Penaenidae lµ nhãm ®Æc tr−ng cho c¸c biÓn nhiÖt ®íi). §éng vËt ®¸y Zoobenthos cña biÓn vµ ®¹i d−¬ng cã sè l−îng lín nhÊt lµ San h«, Giun nhiÒu t¬, Gastropoda, Bivalvia, gi¸p x¸c bËc cao vµ Echinodesmata. Vai trß thÊp h¬n thuéc Porifera(Spongia), Hydropolip… 2. C¸c thuû vùc néi ®Þa: C¸c thuû vùc néi ®Þa chØ chiÕm mét diÖn tÝch rÊt nhá cña m«i tr−êng n−íc so víi ®¹i d−¬ng nh−ng l¹i rÊt phøc t¹p vÒ h×nh th¸i cÊu t¹o còng nh− c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®Æc tÝnh thuû lý, ho¸ vµ sinh häc. 2.1 Hå tù nhiªn a/ §Æc ®iÓm cña hå tù nhiªn: N−íc trong néi ®Þa bao phñ mét diÖn tÝch nhá h¬n 2% bÒ mÆt tr¸i ®Êt, tËp trung chñ yÕu trong c¸c hå. Trªn thÕ giíi cã kho¶ng 20 hå cã ®é s©u rÊt lín (trªn 400m) vµ chøa mét l−îng n−íc ngät ®¸ng kÓ cña hµnh tinh. C¸c hå tù nhiªn ë viÖt nam kh«ng nhiÒu. PhÇn lín chóng cã diÖn tÝch nhá, chØ cã 5 -6 hå ®−îc liÖt vµo lo¹i lín víi kÝch th−íc tõ trªn 500 ®Õn gÇn 10 000 ha trong ®ã hå Ba bÓ lµ hå t−¬ng ®èi s©u vµ lín nhÊt víi diÖn tÝch mÆt n−íc lµ 450 ha, ®é s©u tèi da lµ 30m. Nh÷ng hå lín ph©n bè chñ yÕu ë vïng nói, cßn nhiÒu c¸c hå nhá tËp trung ë ®ång b»ng. Hå tù nhiªn cã nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau nh− c¸c hå cã nguån gèc thuéc c¸c thung lòng ®Þa chÊn, do ho¹t ®éng cña nói löa, do sù tr−ît cña ®Êt, do sù hoµ tan ë n¬i trÇm ®äng c¸c lo¹i ®¸ hoµ tan (nh− CaSO4, Hydroxit s¾t, nh«m), hå t¹o thµnh do dßng s«ng… NÒn vá cña hå tù nhiªn ®−îc chia thµnh: - Vïng nÒn hå: Lµ vïng ®Êt t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng ë ven bê. - Vïng dèc hå: TiÕp víi nÒn hå, cã ®é dèc lín. - Vïng lßng ch¶o: Lµ vïng s©u nhÊt ë gi÷a hå, cã diÖn tÝch lín nhÊt. H×nh 2: Ph©n chia nÒn ®¸y hå vµ ®−êng cong nhiÖt ®é n−íc theo ®é s©u cña hå http://www.ebook.edu.vn 19