Giới thiệu lý thuyết xã hội học Curriculum - Nguyễn Khánh Trung

92 X· héi häc thÕ giíi X· héi häc sè 1 (101), 2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Giíi thiÖu lý thuyÕt x· héi häc curriculum 1 F<br /> 0<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NguyÔn Kh¸nh Trung<br /> <br /> <br /> Danton, nhµ triÕt häc ng­êi Ph¸p ®· ph¸t biÓu ý t­ëng trªn tõ thÕ kû 18,<br /> nh­ng ®Õn nay vÉn lu«n cã tÝnh thêi sù, ®Æc biÖt rÊt cã ý nghÜa trong hoµn c¶nh n­íc<br /> ta hiÖn nay. XÐt trªn tæng thÓ, gi¸o dôc lµ thiÕt chÕ cung cÊp cho x· héi vèn nh©n sù,<br /> mµ yÕu tè con ng­êi vµ tri thøc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh sù h­ng thÞnh cña mét quèc<br /> gia, nhÊt lµ trong thêi kinh tÕ tri thøc ngµy nay. Trªn b×nh diÖn c¸ nh©n, gi¸o dôc<br /> lµ “®­êng ®i” ®­a c¸ thÓ héi nhËp vµo x· héi, còng nh­ gióp c¸ thÓ th¨ng tiÕn trªn<br /> ®­êng ®êi…<br /> ý thøc ®­îc tÇm quan träng cña gi¸o dôc, ®¶ng vµ Nhµ n­íc ta lu«n xem gi¸o<br /> dôc lµ “quèc s¸ch hµng ®Çu”, ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc t¨ng lªn, hÖ thèng c¸c<br /> tr­êng líp, ®Æc biÖt lµ tr­êng ®¹i häc ®­îc më réng, sè l­îng häc sinh, sinh viªn t¨ng<br /> nhanh, v.v... Ph¶i nãi r»ng ch­a bao giê gi¸o dôc trë thµnh ®Ò tµi thu hót m¹nh mÏ<br /> sù quan t©m cña tÊt c¶ x· héi nh­ hiÖn nay. C¸c vÊn ®Ò vÒ gi¸o dôc trë thµnh nh÷ng<br /> ®Ò tµi nãng báng, ®­îc tranh luËn hµng ngµy trªn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng còng<br /> nh­ trong c¸c héi nghÞ, héi th¶o. NhiÒu chuyªn gia, nhµ gi¸o cho r»ng gi¸o dôc cña<br /> chóng ta hiÖn nay ®ang “khñng ho¶ng"2. RÊt nhiÒu ý kiÕn ®· mæ xÎ c¸c vÊn ®Ò cña<br /> F<br /> 1<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gi¸o dôc vµ ®Ò nghÞ nhiÒu ph­¬ng ¸n kh¾c phôc còng nh­ ®­a ra nhiÒu kÕ s¸ch ph¸t<br /> triÓn, v.v... ThÕ nh­ng, nh×n chung cho ®Õn nay, c¸c c¨n bÖnh cña gi¸o dôc kh«ng<br /> nh÷ng kh«ng thuyªn gi¶m mµ cã chiÒu h­íng ngµy cµng trÇm träng h¬n lµm cho c¶<br /> x· héi bøc xóc, lo l¾ng. Chóng ta cã vÎ ®ang bÝ lèi trong viÖc ®i t×m cho gi¸o dôc mét<br /> h­íng ®i thÝch hîp.<br /> Trong bèi c¶nh nh­ vËy, chóng t«i cè g¾ng giíi thiÖu lý thuyÕt “x· héi häc<br /> curriculum” v× t×m thÊy n¬i lý thuyÕt nµy nh÷ng gîi ý cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch hîp<br /> lý c¨n c¬ nh÷ng c¨n bÖnh cña nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam hiÖn nay nãi chung vµ gi¶ng<br /> d¹y ®¹i häc nãi riªng. Cè g¾ng nµy còng gãp phÇn nhá bÐ cña chóng t«i vµo sù ph¸t<br /> triÓn c¸c lý thuyÕt chuyªn ngµnh cña x· héi häc gi¸o dôc n­íc nhµ, vèn ®ang rÊt<br /> thiÕu vµ yÕu.<br /> <br /> 1<br /> Chóng t«i m¹n phÐp sö dông trùc tiÕp thuËt ng÷ “curriculum”, (sè nhiÒu lµ curricula - tiÕng Latinh), bëi<br /> kh«ng thÓ t×m ra mét thuËt ng÷ t­¬ng ®­¬ng b»ng tiÕng ViÖt diÔn t¶ ®óng ý nghÜa mµ c¸c nhµ x· héi häc nãi<br /> tiÕng Anh muèn diÔn t¶. Víi c¸c nhµ nhµ x· héi häc nµy, kh¸i niÖm “curriculum” ®­îc ®Þnh nghÜa rÊt réng,<br /> kh«ng nh÷ng chØ néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, c¸ch thøc x©y dùng lùa chän chóng, mµ cßn lu«n c¶<br /> ph­¬ng thøc thùc hµnh s­ ph¹m, c¸c h×nh thøc tæ chøc thi cö, tæ chøc qu¶n lý gi¸o dôc, nh©n sù, v.v...<br /> Chóng t«i sÏ gi¶i thÝch mét c¸ch râ h¬n trong phÇn tr×nh bµy vÒ ®Þnh nghÜa cña kh¸i niÖm curriculum ë phÇn<br /> cuèi cña bµi viÕt.<br /> 2<br /> VÝ dô: xem Hoµng Tôy, Gi¸o dôc vµ khoa häc tr­íc thö th¸ch héi nhËp, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, sè<br /> 44, ngµy 25/10/ 2007.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 93<br /> <br /> 1. Bèi c¶nh ra ®êi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi häc curriculum<br /> KÕ thõa tõ c¸c “lý thuyÕt t¸i t¹o” 3 (thÐorie de reproduction) trong x· héi häc<br /> F<br /> 2<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gi¸o dôc, c¸c nhµ x· héi häc Anh ®· s¸ng lËp mét tr­êng ph¸i lý thuyÕt “míi” mang<br /> tªn “x· héi häc curriculum” vµo nh÷ng n¨m 1960 - 1970. Tr­êng ph¸i nµy ®Þnh<br /> h­íng l¹i c¸ch ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu cña x· héi häc gi¸o dôc truyÒn thèng trong bèi<br /> c¶nh xuÊt hiÖn nhiÒu biÕn ®æi x· héi trªn mäi lÜnh vùc tõ kinh tÕ ®Õn chÝnh trÞ ë c¸c<br /> n­íc Anh, Ph¸p nãi riªng vµ trªn toµn thÕ giíi nãi chung víi nh÷ng ®Æc tr­ng:<br /> khñng ho¶ng v¨n hãa x¶y ra cã tÝnh toµn cÇu; ®êi sèng chÝnh trÞ bÞ ®¶o lén bëi t¸c<br /> ®éng cña c¸c phong trµo tranh ®Êu; sù tiÕn bé nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt;<br /> sù t¨ng tr­ëng nhanh chãng cña c¸c nÒn kinh tÕ c¸c n­íc ph¸t triÓn. C¸c biÕn ®æi<br /> nµy ®· t¸c ®éng s©u s¾c lªn gi¸o dôc c¸c cÊp tõ tiÓu häc ®Õn ®¹i häc. §iÒu nµy x¶y ra<br /> bëi nhiÒu lý do: tr­íc tiªn vÒ mÆt kinh tÕ, ®Ó duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng, x· héi nãi<br /> chung vµ c¸c c«ng ty nãi riªng cã nhu cÇu rÊt lín vÒ nh©n sù cã chÊt l­îng vµ mét ®éi<br /> ngò c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ khoa häc cã tr×nh ®é cao. Nhµ tr­êng, ®Æc biÖt lµ c¸c<br /> tr­êng ®µo t¹o nghÒ vµ ®¹i häc ®­îc chê ®îi ®¸p øng nhu cÇu nµy. VÒ mÆt chÝnh trÞ,<br /> nhiÒu ®¹o luËt vÒ gi¸o dôc ®­îc ban hµnh nh»m thóc ®Èy c¶i c¸ch hÖ thèng gi¸o dôc.<br /> VÒ gi¶ng d¹y ®¹i häc nãi riªng, trong thêi kú nµy, xuÊt hiÖn nhiÒu phong trµo cña<br /> sinh viªn vµ gi¶ng viªn ®ßi quyÒn tham gia vµo viÖc x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh vµ<br /> néi dung ®µo t¹o, còng nh­ vµo viÖc qu¶n lý hµnh chÝnh cña tr­êng ®¹i häc. §Ó ®¸p<br /> øng nh÷ng ®ßi hái nµy, tr­êng ®¹i häc ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch trªn nhiÒu lÜnh vùc<br /> trong gi¶ng d¹y nh­ néi dung ch­¬ng tr×nh, ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, ph­¬ng ph¸p<br /> ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña sinh viªn, còng nh­ c¸c ph­¬ng thøc vÒ qu¶n lý hµnh<br /> chÝnh vµ c¸c chÝnh s¸ch ®µo t¹o. Song song ®ã, c¸c chÝnh quyÒn cña c¸c n­íc ph¸t<br /> triÓn buéc ph¶i x©y dùng c¸c lo¹i tr­êng, thiÕt lËp c¸c dÞnh vô, c¸c héi ®oµn míi<br /> nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng cuéc ®æi míi ®Æt ra, v.v... Nh÷ng biÕn chuyÓn nãi<br /> trªn lµm n¶y sinh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn néi dung vµ ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña<br /> tr­êng häc, thu hót sù chó ý cña c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ nghiªn cøu. Trong bèi c¶nh<br /> nh­ vËy, x· héi häc curriculum ®· ra ®êi.<br /> Nh÷ng ý t­ëng nÒn t¶ng cña x· héi häc curriculum b¾t nguån tõ c¸c nhµ x·<br /> héi häc cña ViÖn Gi¸o dôc thuéc ®¹i häc Lu©n §«n, cô thÓ ë ®©y lµ tõ Basie<br /> Bernstein, ®Æc biÖt lµ tõ Michael Young. Trong héi th¶o th­êng niªn do HiÖp héi X·<br /> héi häc Anh tæ chøc n¨m 1970 t¹i Durham, nhãm ba nhµ x· héi Anh vµ Ph¸p lµ<br /> Basie Berstein, Michael Young vµ Pierre Bourdieu ®· so¹n th¶o vµ cho xuÊt b¶n<br /> c«ng tr×nh mang tªn Knowledge and Control (KiÕn thøc vµ KiÓm so¸t), d­íi sù<br /> h­íng dÉn cña Michael Young. C«ng tr×nh nµy ®· ®Æt vÊn ®Ò nÒn t¶ng cho h­íng<br /> nghiªn cøu cña “T©n x· héi häc gi¸o dôc”, hay cßn gäi lµ “x· héi häc curriculum”.<br /> Ngoµi c«ng tr×nh then chèt nµy, ng­êi ta cßn thÊy mét vµi xuÊt b¶n cã néi dung tõ<br /> <br /> 3<br /> Kh¸i niÖm “t¸i t¹o” ®­îc nhiÒu nhµ x· héi häc nh­ Pierre Bourdieu, A. Petitat sö dông ®Ó ®Æt tªn cho c¸c lý<br /> thuyÕt nhÊn m¹nh ®Õn chøc n¨ng t¹o vµ t¸i t¹o l¹i c¸c chuÈn mùc, gi¸ trÞ, trËt tù x· héi, nh÷ng kiÕn thøc, kinh<br /> nghiÖm… cã s½n trong x· héi cña tr­êng häc. Næi bËt h¬n c¶ lµ dßng lý thuyÕt chøc n¨ng luËn b¾t nguån tõ E.<br /> Durkheim vµ lý thuyÕt tranh ®Êu hoÆc cã nguån gèc tõ K. Marx hoÆc ngoµi Marx. Tuy c¸c lý thuyÕt nµy kh¸c<br /> nhau vÒ lý luËn, nh­ng ®Òu cho r»ng, nhµ tr­êng lu«n n»m trong tay cña giai cÊp thèng trÞ vµ vai trß cña nã lµ t¸i<br /> t¹o l¹i sù thèng trÞ cña giai cÊp nµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 94 Giíi thiÖu lý thuyÕt x· héi häc curriculum<br /> <br /> gi¸o tr×nh “School and Society” (Nhµ tr­êng vµ X· héi) cña §¹i häc Më - Anh. C¸c ý<br /> t­ëng x· héi häc “míi” trong c¸c t¸c phÈm nµy thu hót m¹nh mÏ sù quan t©m cña<br /> c¸c nhµ x· héi häc c¸c n­íc nãi tiÕng Anh vµ ®Æc biÖt c¸c nhµ x· héi häc Anh.<br /> T¹i c¸c n­íc nãi tiÕng Ph¸p, x· héi häc curriculum kh«ng ®­îc biÕt ®Õn mét<br /> c¸ch réng r·i, tuy nhiªn, ®èi t­îng nghiªn cøu cña tr­êng ph¸i nµy ®· kh«ng cßn xa<br /> l¹ víi c¸c nhµ x· héi häc Ph¸p. VÝ dô c¸c c«ng tr×nh cña Pierre Bourdieu vµ J.C<br /> Passeron víi tùa ®Ò “La Reproduction” (T¸i t¹o), xuÊt b¶n n¨m 1970. C¸c t¸c gi¶ nµy<br /> nhÊn m¹nh ®Õn ph­¬ng thøc mµ nhµ tr­êng ¸p ®Æt nÒn v¨n hãa cña giai cÊp thèng<br /> trÞ lªn ng­êi häc; hay c«ng tr×nh cña C. Baudelot vµ R. Establet cã tùa “L’ecole<br /> capitaliste en France” (Nhµ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa t¹i Ph¸p), xuÊt b¶n n¨m 1971,<br /> c¸c nhµ x· héi häc nµy ®· ph©n tÝch néi dung cña c¸c s¸ch gi¸o khoa cÊp tiÓu häc<br /> b»ng c¸ch ®Æt chóng trong sù liªn hÖ víi x· héi nh»m t×m hiÓu nh÷ng ¶nh h­ëng<br /> chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n hãa trªn néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y. Víi nh÷ng<br /> nghiªn cøu kiÓu nh­ vËy, c¸c nhµ x· héi Ph¸p ®· gãp phÇn lµm phong phó c¸c lý<br /> luËn cña x· héi häc curriculum.<br /> X· héi häc curriculum tiÕp tôc ph¸t triÓn vµo nh÷ng n¨m 1980 cho ®Õn ngµy<br /> nay t¹i c¸c n­íc Ch©u ¢u vµ Mü. RÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ néi dung<br /> ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ®· gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña tr­êng ph¸i x· héi häc<br /> nµy. VÝ nh­ c«ng tr×nh cña Barry Cooper (1983), nhµ x· héi häc nµy ®· ph©n tÝch<br /> nh÷ng lý do cña sù biÕn chuyÓn m«n to¸n ë cÊp trung häc t¹i Anh; Hay nh­ trong<br /> nghiªn cøu thùc nghiÖm trªn n¨m tr­êng tiÓu häc t¹i Mü, Jean Anyon ®· t×m ra sù<br /> kh¸c biÖt quan träng trong c¸ch thøc gi¶ng d¹y vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp häc sinh<br /> cña c¸c gi¸o viªn. T¸c gi¶ nµy cho r»ng sù kh¸c biÖt quan träng nµy lµ biÓu hiÖn cña<br /> phÇn curriculum ngÇm (cachÐ) trong gi¶ng d¹y. T¹i Ph¸p, nh÷ng c«ng tr×nh nh­ cña<br /> J.C. Forquin (1989), hay nghiªn cøu thùc nghiÖm cña V. Isambert - Jamati (1990)<br /> ®­îc trÝch dÉn nhiÒu nhÊt trong nh÷ng n¨m 1990.<br /> Trong bµi b¸o cña m×nh ®¨ng trªn La Revue francaise de PÐdagogie, Trotier<br /> (1987) ®· chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi häc curriculum thµnh hai thêi kú: Thêi<br /> kú thø nhÊt b¾t ®Çu tõ n¨m 1967 ®Õn n¨m 1976; thêi kú thø hai tõ n¨m 1976 ®Õn nay.<br /> Trong thê kú thø nhÊt, víi lèi tiÕp cËn x· héi häc mang tÝnh vi m«, c¸c nhµ x· héi häc<br /> tËp trung trªn c¸c chñ ®Ò nh­: a) C¸c chiÒu kÝch x· héi trong viÖc lùa chän c¸c kiÕn<br /> thøc gi¶ng d¹y; b) Qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c gi÷a c¸c t¸c nh©n, c¸c bªn cña hÖ thèng gi¸o<br /> dôc trong qu¸ tr×nh tham gia lùa chän c¸c kiÕn thøc gi¶ng d¹y; c) C¸c h×nh thøc kh¶o<br /> h¹ch cña c¸c nhãm t¸c nh©n thùc hiÖn nh»m ¸p ®Æt nh÷ng khuynh h­íng vµ lîi Ých<br /> cña mçi nhãm. VÒ mÆt ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, c¸c nhµ x· héi häc trong thêi kú nµy<br /> ®· ­u tiªn lèi tiÕp cËn cña nh©n chñng häc trong nghiªn cøu c¸c hiÖn t­îng häc ®­êng<br /> víi c¸c kü thuËt quan s¸t tham gia vµ pháng vÊn b¸n c¬ cÊu (xem Anne Van Haecht,<br /> 1998, tr. 72 - 73). Trong giai ®o¹n thø hai, c¸c nhµ x· héi häc quay l¹i víi lý thuyÕt<br /> “®Êu tranh” (rÐsistante) d­íi sù ¶nh h­ëng cña c¸c nhµ x· héi häc chñ nghÜa m©u<br /> thuÉn nh­ Bowles vµ Gintis, P. Bourdieu vµ c¸c nhµ x· héi häc t©n marxistes. Tuy<br /> nhiªn, víi lèi tiÕp cËn nh©n chñng häc, c¸c nhµ x· héi häc nµy ®· lµm mÒm bít nh÷ng<br /> kh¼ng ®Þnh vÒ vai trß “t¸i t¹o” cña nhµ tr­êng cña c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc thuéc<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 95<br /> <br /> c¸c lý thuyÕt t¸i t¹o ®i tr­íc b»ng c¸ch chØ ra r»ng nh÷ng g× ®ang x¶y ra trong nhµ<br /> tr­êng kh«ng nhÊt thiÕt cø ph¶i phôc vô cho nh÷ng lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ. C¸c<br /> nhµ x· héi häc nµy xem häc sinh nh­ nh÷ng vai diÔn chñ ®éng trong tr­êng häc. Sù<br /> thèng trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn thÓ hiÖn trong nhµ tr­êng kh«ng mang tÝnh tuyÖt<br /> ®èi. Ngoµi viÖc t×m nh÷ng dÊu Ên chÝnh trÞ - x· héi ®Õn tõ phÝa nhãm cÇm quyÒn ®ang<br /> ¶nh h­ëng trªn c¸c kh©u trong viÖc gi¶ng d¹y, c¸c nhµ x· héi häc nµy còng t×m ra<br /> nh÷ng yÕu tè ®Õn tõ phÝa ng­êi häc ®ang ¶nh h­ëng lªn hÖ thèng ®µo t¹o, còng nh­<br /> can dù vµ thóc ®Èy nhµ tr­êng c¶i c¸ch.<br /> 2. Vµi nÐt vÒ lý thuyÕt vµ ph­¬ng ph¸p luËn<br /> Theo J.C. Forquin (1990), x· héi häc curriculum ®· chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu<br /> tõ c¸c nhµ x· héi häc Mü theo chñ nghÜa t­¬ng t¸c biÓu t­îng vµ hiÖn t­îng luËn<br /> ®­îc s¸ng lËp bëi Alfred Schutz vÒ mÆt lý thuyÕt còng nh­ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.<br /> Ng­îc l¹i víi c¸c lý thuyÕt gia thuéc tr­êng ph¸i t¸i t¹o lu«n cho r»ng, trong<br /> nhµ tr­êng, ng­êi häc ®­îc hiÓu nh­ lµ s¶n phÈm cña hÖ thèng gi¸o dôc. C¸c nhµ x·<br /> héi häc curriculum xem hä lµ nh÷ng t¸c nh©n chñ ®éng trong sù t­¬ng t¸c víi c¸c t¸c<br /> nh©n kh¸c. Gi¸o dôc lu«n bÞ ¸p ®Æt nh­ng còng lu«n trong t­ thÕ “më”. Hä tin r»ng<br /> ng­êi häc kh«ng hoµn toµn chÞu ¶nh h­ëng tõ thiÕt chÕ gi¸o dôc, ng­îc l¹i, hä cã thÓ<br /> chñ ®éng thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng vµ phèi hîp víi c¸c t¸c nh©n kh¸c nh»m g©y<br /> ¶nh h­ëng vµ thóc ®Èy thiÕt chÕ gi¸o dôc thay ®æi. Trªn nÒn t¶ng lý luËn nµy, c¸c<br /> nhµ s¸ng lËp x· héi häc curriculum ®· ®Ò nghÞ nh÷ng khuynh h­íng nghiªn cøu míi.<br /> C¸ch ®Æt vÊn ®Ò míi ®­îc ph¸t triÓn trong Knowled and Control mµ chóng t«i ®·<br /> giíi thiÖu ë trªn ®­îc vÝ nh­ lµ mét “cuéc c¸ch m¹ng” trong x· héi häc gi¸o dôc, tùa<br /> nh­ cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn cña Galilª. C¸c nhµ x· héi häc<br /> curriculum th­êng quan t©m ®Õn nh÷ng g× x¶y ra trong nhµ tr­êng nh­ qu¸ tr×nh<br /> x©y dùng vµ lùa chän c¸c ch­¬ng tr×nh, néi dung gi¶ng d¹y, nh÷ng t­¬ng t¸c qua l¹i<br /> hµng ngµy gi÷a c¸c t¸c nh©n trong nhµ tr­êng nh­ gi÷a sinh viªn, gi¶ng viªn, ®¹i<br /> diÖn chÝnh quyÒn, ®¹i diÖn c¸c khuynh h­íng chÝnh trÞ, v.v... Nh÷ng ®Ò tµi nghiªn<br /> cøu ®Æt ra mang tÝnh vi m«, ng­îc l¹i víi c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc truyÒn thèng<br /> vèn th­êng t×m triÓn khai nh÷ng ®Ò tµi vÜ m« nh­ ph©n tÝch hÖ thèng gi¸o dôc trong<br /> sù liªn hÖ víi c¸c thiÕt chÕ kh¸c nh»m s¶n sinh ra nh÷ng ®¹i lý thuyÕt cã thÓ gi¶i<br /> thÝch toµn bé x· héi. VÒ mÆt ph­¬ng ph¸p luËn, c¸c nhµ x· héi häc nµy th­êng sö<br /> dông ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng, víi nh÷ng cuéc ®iÒu tra thèng kª quy m«.<br /> C¸c nhµ x· héi häc curriculum cho r»ng c¸c lý thuyÕt truyÒn thèng ®· kh«ng<br /> ®­îc ®Çu t­ mét c¸ch ®Çy ®ñ, qu¸ lÖ thuéc vµo nh÷ng ý t­ëng cã s½n vµ c¸ch ®Æt vÊn<br /> ®Ò vèn ®· bÞ ¸p ®Æt bëi chÝnh thiÕt chÕ gi¸o dôc. C¸c nhµ nghiªn cøu cña lý thuyÕt nµy<br /> “kh«ng biÕt” ph©n tÝch “tÝnh x· héi” trong khi ®Ò cËp ®Õn c¸c hiÖn t­îng häc ®­êng<br /> nh­ nh÷ng khã kh¨n, hay sù thÊt b¹i trong häc tËp cña häc sinh. Víi c¸ch tiÕp cËn vi<br /> m« h¬n, c¸c nhµ x· héi häc curriculum ®· ®i t×m nh÷ng nguyªn nh©n cña c¸c hiÖn<br /> t­îng nµy b»ng c¸ch mæ xÎ c¸c quy tr×nh ®µo t¹o cña nhµ tr­êng, qu¸ tr×nh häc tËp<br /> cña häc sinh còng nh­ t×m ph©n tÝch nh÷ng gi¶ ®Þnh, nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn v¨n<br /> hãa, chÝnh trÞ hay trÝ tuÖ cña häc sinh.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 96 Giíi thiÖu lý thuyÕt x· héi häc curriculum<br /> <br /> MÆt kh¸c, do chÞu ¶nh h­ëng tõ lý thuyÕt t­¬ng t¸c vµ hiÖn t­îng luËn, c¸c<br /> nhµ x· héi häc curriculum nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh “chñ quan” (subjectif) trong sù cÊu<br /> thµnh thùc t¹i x· héi. Ng­îc l¹i víi c¸c t­ t­ëng cña c¸c nhµ lý thuyÕt m©u thuÉn,<br /> c¸c nhµ x· héi häc nµy tin r»ng thÕ giíi cña con ng­êi lµ s¶n phÈm cña chÝnh con<br /> ng­êi chóng ta. §ã chØ lµ mét “tËp hîp c¸c ý nghÜa” (ensemble de significations) mµ<br /> chóng ta ®· t¹o ra th«ng qua qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c qua l¹i hµng ngµy. Tõ c¨n b¶n nµy,<br /> c¸c nhµ x· héi häc curriculum ®· t×m c¸ch mæ xÎ c¸c néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng<br /> d¹y trong nhµ tr­êng th«ng qua qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c cña c¸c t¸c nh©n trong gi¸o dôc<br /> nh­ cña gi¸o viªn vµ häc sinh, nh»m t×m hiÓu nh÷ng ®ãng gãp vµ nh÷ng ¶nh h­ëng<br /> cña c¸c t¸c nh©n nµy vµo qu¸ tr×nh thiÕt lËp c¸c ch­¬ng tr×nh, qu¸ tr×nh lùa chän c¸c<br /> kiÕn thøc, ph­¬ng thøc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña ng­êi häc ¸p dông trong nhµ<br /> tr­êng, còng nh­ vai trß cña hä trong c¸c c¶i c¸ch, trong sù biÕn chuyÓn cña néi<br /> dung vµ ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y. Còng nh­ x· héi nãi chung, thiÕt chÕ gi¸o dôc ®· vµ<br /> ®ang ®­îc h×nh thµnh, nã lµ s¶n phÈm cña con ng­êi, cô thÓ lµ cña c¸c t¸c nh©n<br /> ®ang tham gia vµo viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp trong tõng tr­êng, tõng líp häc. Tõ ®ã,<br /> muèn hiÓu râ vÒ b¶n chÊt cña c¸c vÊn ®Ò trong gi¸o dôc, cÇn ph¶i ph©n tÝch qu¸<br /> tr×nh h×nh thµnh cña chóng, còng nh­ mæ xÎ c¸c khuynh h­íng, ®éng c¬ cña c¸c t¸c<br /> nh©n, c¸c bªn cã liªn quan, chø kh«ng ph¶i chØ quan t©m ®Õn mét bªn nµo ®ã. Tãm<br /> l¹i, c¸c nhµ x· héi häc curriculum hoµn toµn kh¸c h¼n quan niÖm cña c¸c nhµ nhµ x·<br /> héi häc gi¸o dôc truyÒn thèng vÒ mÆt lý thuyÕt còng nh­ ph­¬ng ph¸p luËn.<br /> Nh­ vËy hiÖn nay, ngay c¶ c¸c lý thuyÕt gia thuéc tr­êng ph¸i “tranh ®Êu”<br /> còng kh«ng cßn nghÜ r»ng nhµ tr­êng hoµn toµn n»m trong tay cña giai cÊp thèng trÞ<br /> hay nhµ tr­êng chØ lµ c«ng cô t¸i t¹o sù thèng trÞ cña hä. Ng­îc l¹i, hä xem ng­êi<br /> häc vµ gi¸o viªn trong tr­êng häc nh­ nh÷ng vai diÔn chñ ®éng, cã thÓ g©y ¶nh<br /> h­ëng trªn nhµ tr­êng còng nh­ thóc ®Èy nhµ tr­êng thay ®æi. Khuynh h­íng<br /> nghiªn cøu nµy ®ang trë nªn thÞnh hµnh hiÖn nay, c¸c nhµ x· héi häc ®ang quay l¹i<br /> víi lèi tiÕp cËn vi m« cã nguån gèc tõ c¸c nhµ lý thuyÕt thuéc tr­êng ph¸i t­¬ng t¸c<br /> luËn vèn ®· bÞ l·ng quªn trong mét thêi gian dµi. C¸c nhµ nghiªn cøu hiÖn nay<br /> kh«ng cßn tham väng thùc hiÖn nh÷ng c«ng tr×nh lín, bao trïm c¶ hÖ thèng gi¸o dôc<br /> nh»m s¶n sinh ra nh÷ng ®¹i lý thuyÕt nh­ c¸c nhµ x· héi häc theo chñ nghÜa c¬ cÊu -<br /> chøc n¨ng vµ m©u thuÉn cæ ®iÓn th­êng lµm, nh­ng hä chØ tËp trung quan s¸t<br /> nh÷ng g× ®ang x¶y ra mét c¸ch th­êng nhËt trong tõng tr­êng, tõng líp häc.<br /> Kh¸i niÖm “curriculum”<br /> Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng t«i kh«ng thÓ t×m ra mét thuËt ng÷ tiÕng ViÖt<br /> t­¬ng ®­¬ng víi kh¸i niÖm “curriculum” mang ý nghÜa ®Çy ®ñ cña kh¸i niÖm nµy trong<br /> c¸ch hiÓu cña c¸c nhµ x· héi häc Anh - Mü. Ngay c¶ c¸c nhµ x· héc c¸c n­íc nãi tiÕng<br /> Anh, chóng t«i còng ch¼ng t×m ra mét ®Þnh nghÜa cè ®Þnh, hoµn chØnh vÒ kh¸i niÖm nµy.<br /> C¸c nhµ x· héi häc th­êng diÔn gi¶i kh¸i niÖm curriculum mét c¸ch réng hay hÑp tïy<br /> vµo quy m« vµ môc ®Ých nghiªn cøu cña tõng ®Ò tµi. Tr­íc khi lý thuyÕt curriculum<br /> chµo ®êi chÝnh thøc, ng­êi ta th­êng ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm nµy mét c¸ch hÑp vµ trõu<br /> t­îng. VÝ dô nh­ John Kerr (1968) ®· gi¶i thÝch thuËt ng÷ “curriculum” nh­ lµ tÊt c¶<br /> nh÷ng g× liªn quan ®Õn viÖc “häc tËp, ®­îc tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn bëi nhµ tr­êng. ViÖc<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 97<br /> <br /> häc tËp nµy diÔn ra trong khu«n khæ mét nhãm hay chØ lµ cña mét c¸ nh©n trong hay<br /> ngoµi tr­êng häc”. Còng t­¬ng tù nh­ vËy, Paul Hirst (1968) ®· ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm<br /> nµy nh­ mét ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ häc sinh nh»m ®¹t ®­îc mét sè<br /> môc tiªu gi¸o dôc nµo ®ã ®· ®Æt ra (J.C. Forquin, 1989, tr. 23). Nh­ vËy thuËt ng÷<br /> curriculum ¸m chØ néi dung, ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, nh÷ng ph­¬ng thøc thùc hµnh s­<br /> ph¹m v.v..., tÊt c¶ nh÷ng g× ®­îc tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn bëi nhµ tr­êng nh»m ®¹t ®Õn<br /> nh÷ng môc tiªu gi¸o dôc do chÝnh nhµ tr­êng ®Æt ra. Còng nh­ c¸c nhµ lý thuyÕt theo<br /> chñ nghÜa “t¸i t¹o”, c¸c nhµ x· héi häc curriculum vµo thêi nµy lu«n nhÊn m¹nh ®Õn sù<br /> quan träng cña vai trß ¸p ®Æt v¨n hãa vµ ý thøc hÖ cña giai cÊp cai trÞ lªn häc sinh th«ng<br /> qua ch­¬ng tr×nh néi dung vµ c¸c hµnh ®éng s­ ph¹m ®­îc ¸p dông trong tr­êng häc.<br /> Nh÷ng ®Þnh nghÜa nh­ vËy vÒ thuËt ng÷ curriculum tËp trung trªn ph­¬ng diÖn “chÝnh<br /> danh” (officiel) h¬n lµ ph­¬ng diÖn “thùc tiÔn” (rÐel), hay nãi c¸ch kh¸c, tËp trung trªn<br /> nh÷ng g× mµ nhµ tr­êng ®ang thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh thøc, hîp ph¸p, h¬n lµ nh÷ng g×<br /> ®ang x¶y ra thùc sù trong nhµ tr­êng, nh­ng kh«ng ®­îc nªu râ trªn giÊy tr¾ng mùc<br /> ®en trong quy tr×nh gi¶ng d¹y.<br /> Basil Bernsteins (1975), mét trong nh÷ng s¸ng lËp viªn cña x· héi häc<br /> curriculum ®· ®Þnh nghÜa thuËt ng÷ nµy trong On the curriculum mét c¸ch chi tiÕt<br /> h¬n b»ng c¸ch khëi ®i tõ h×nh thøc cña c¸c m«n häc. Nhµ x· héi häc nµy chia<br /> curriculum thµnh hai lo¹i: NÕu néi dung c¸c m«n häc hoµn toµn kh¸c nhau, Berntein<br /> gäi nh÷ng m«n häc nµy lµ “lo¹i h×nh ®ãng”. Lo¹i h×nh nµy tån t¹i phæ biÕn t¹i c¸c<br /> n­íc Ch©u ¢u, trong ®ã néi dung cña m«n häc nµy hoµn toµn t¸ch b¹ch víi néi dung<br /> cña c¸c m«n häc kh¸c. Tõ ®ã «ng cho r»ng, víi lo¹i h×nh ®ãng nµy, viÖc biªn so¹n néi<br /> dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y còng nh­ viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp ®Òu n»m trong<br /> tay cña c¸c gi¸o viªn. Nh÷ng ng­êi nµy hoµn toµn cã tù do hµnh ®éng, hä cã thÓ lµm<br /> nh÷ng g× hä muèn. NghÜa lµ c¸c gi¸o viªn cã thÓ g©y ¶nh h­ëng cña m×nh trªn häc<br /> sinh th«ng qua qu¸ tr×nh biªn so¹n néi dung còng nh­ qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y c¸c m«n<br /> häc nµy. Ng­îc l¹i víi lo¹i h×nh c¸c m«n häc ®ãng nµy lµ lo¹i h×nh më, c¸c néi dung<br /> c¸c m«n häc nèi kÕt víi nhau trong mét liªn hÖ më. Lµn ranh gi÷a c¸c m«n häc<br /> kh«ng râ rµng, nh÷ng m«n häc nµy th­êng ®­îc chó ý ®Õn bÒ réng h¬n lµ chiÒu s©u<br /> cña néi dung gi¶ng d¹y. Víi nh÷ng m«n häc nµy, ng­êi ta th­êng ®Ò cao nh÷ng ®iÓm<br /> chung trong viÖc biªn so¹n ch­¬ng tr×nh néi dung gi¶ng d¹y, hay ¸p dông chung c¸c<br /> c¸ch thøc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña ng­êi häc. Nh­ vËy víi lo¹i h×nh c¸c m«n häc<br /> nµy, dÊu Ên riªng cña c¸c gi¸o viªn bÞ phai mê, kh«ng cßn mÊy quan träng so víi lo¹i<br /> h×nh c¸c m«n häc ®ãng. Sù kh¸c biÖt gi÷a hai lo¹i h×nh nãi trªn tùa nh­ sù kh¸c biÖt<br /> gi÷a gi¸o dôc ®¹i c­¬ng vµ chuyªn ngµnh ®ang ®­îc ¸p dông trong c¸c tr­êng ®¹i<br /> häc ë ViÖt Nam. MÆc dÇu nÒn gi¸o dôc ®¹i häc ë ta hiÖn ®ang ®­îc qu¶n lý mang<br /> tÝnh tËp quyÒn cao ®é, c¶ hÖ thèng ®¹i häc tùa nh­ mét tr­êng duy nhÊt n¬i mµ Bé<br /> Gi¸o dôc ®ãng vai trß cña ban gi¸m hiÖu, c¸c tr­êng ®¹i häc chØ nh­ nh÷ng ph©n<br /> khoa lµm theo mÖnh lÖnh tõ trªn xuèng. Mét hÖ thèng phæ biÕn víi nhiÒu c¸i “chung”<br /> (thi tuyÓn sinh chung, quy chÕ chung, ch­¬ng tr×nh khung chung…), thÕ nh­ng Bé<br /> còng kh«ng thÓ can thiÖp s©u vµo viÖc gi¶ng d¹y c¸c m«n häc chuyªn ngµnh, nghÜa lµ<br /> ë c¸c m«n häc nµy, gi¶ng viªn cã thÓ thÓ hiÖn c¸i riªng cña m×nh h¬n lµ néi dung cña<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 98 Giíi thiÖu lý thuyÕt x· héi häc curriculum<br /> <br /> c¸c m«n häc ®¹i c­¬ng hay c¸c m«n häc chÝnh trÞ víi nh÷ng ch­¬ng tr×nh chung, gi¸o<br /> tr×nh chung vµ c¸ch tæ chøc thi cö, chÊm ®iÓm nhiÒu khi còng chung.<br /> Tõ sù ph©n biÖt nh­ trªn, nhµ s¸ng lËp x· héi häc curriculum Bernstein nhÊn<br /> m¹nh vai trß quan träng cña c¸c gi¸o viªn trong viÖc gi¶ng d¹y ®èi víi lo¹i h×nh c¸c<br /> m«n häc ®ãng, ë nh÷ng m«n häc nµy, giai cÊp thèng trÞ kh«ng thÓ kiÓm so¸t toµn bé,<br /> vµ ¸p ®Æt nh÷ng ¶nh h­ëng cña m×nh lªn ng­êi häc mét c¸ch hoµn tßan.<br /> Michel F.D. Young, trong tham luËn tham gia héi th¶o th­êng niªn tæ chøc<br /> bëi HiÖp héi X· héi häc Anh t¹i Durham n¨m 1970, ®· tr×nh bµy c¸ch ®Æt vÊn ®Ò<br /> nghiªn cøu cho x· héi häc curriculum b»ng c¸ch nhÊn m¹nh ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ néi<br /> dung ch­¬ng tr×nh, ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, c¸c qu¸ tr×nh so¹n th¶o c¸c néi dung<br /> ch­¬ng tr×nh, c¸c quy tr×nh ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc ®­êng còng nh­ c¸ch thøc tæ chøc<br /> vµ qu¶n lý ®µo t¹o trong tr­êng häc. Nhµ x· héi häc nµy ®· ®Ò nghÞ mét h­íng<br /> nghiªn cøu míi trong x· héi häc gi¸o dôc b»ng c¸ch nhÊn m¹nh nh÷ng vÊn ®Ò liªn<br /> quan ®Õn nh÷ng kiÕn thøc ®ang ®­îc gi¶ng d¹y trong nhµ tr­êng, «ng ta ®Ò nghÞ<br /> ph¶i ®Æt nh÷ng kiÕn thøc nµy trong sù liªn hÖ víi x· héi khi ph©n tÝch, vÝ dô sù liªn<br /> hÖ gi÷a cÊu tróc c¸c kiÕn thøc trong c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y vµ ph©n tÇng x· héi,<br /> gi÷a cÊu tróc cña quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ cÊu tróc néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y,<br /> gi÷a c¸c gi¸ trÞ x· héi vµ c¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc ®­îc lùa chän, v.v... Tãm l¹i, còng<br /> nh­ c¸c nhµ x· héi häc theo chñ nghÜa tranh ®Êu, Young nghiªn cøu sù ¶nh h­ëng,<br /> nh÷ng dÊu Ên chÝnh trÞ, ý thøc hÖ cña giai cÊp thèng trÞ lªn gi¸o dôc th«ng qua<br /> nh÷ng ph©n tÝch c¸c ch­¬ng tr×nh, néi dung, quy tr×nh ®µo t¹o…<br /> Nh×n chung, c¸c nhµ x· héi häc trong thËp niªn 1960 - 1970, tËp trung chñ<br /> yÕu trªn mÆt chÝnh thøc cña néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y chø kh«ng l­u ý ®Õn<br /> ¶nh h­ëng, nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh néi dung gi¶ng d¹y lªn ng­êi häc<br /> xÐt vÒ mÆt x· héi còng nh­ vÒ mÆt nhËn thøc. Nh÷ng ®iÒu nµy ®· ®­îc c¸c nhµ x·<br /> héi häc curriculum (Lawrence Stenhousse, 1975; R. Dale, 1977) bæ sung vÒ sau b»ng<br /> c¸ch ph©n tÝch curriculum d­íi hai khÝa c¹nh: “chÝnh danh” (formel) vµ “thùc tiÔn”<br /> (reel) hay cã t¸c gi¶ cßn sö dông thuËt ng÷ “che giÊu" (cachÐ). Còng vËy, Viviane<br /> Isambert - Jamati (1990), mét trong nh÷ng nhµ x· héi häc curriculum cña Ph¸p ®·<br /> ph©n tÝch néi dung gi¶ng d¹y ë cÊp trung häc c¬ së cña ph¸p trong Les savoirs<br /> scolaires (KiÕn thøc häc ®­êng). Cuèn s¸ch nµy ®­îc chia lµm hai phÇn, trong phÇn<br /> thø nhÊt, t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn mÆt chÝnh danh, b»ng c¸ch mæ xÎ h×nh thøc c¬ cÊu c¸c<br /> ch­¬ng tr×nh, néi dung gi¶ng d¹y vÒ c¸c khÝa c¹nh: thêi l­îng, khèi l­îng kiÕn thøc,<br /> sù ph©n bè, sù vËn dông vµ thay ®æi c¸c néi dung ch­¬ng tr×nh nµy. Nh÷ng ®iÒu nµy<br /> ®­îc t¸c gi¶ ®Æt trong liªn hÖ víi c¸c nhãm x· héi ®Ó t×m xem chóng bÞ ¶nh h­ëng bëi<br /> nhãm nµo, ai lµ t¸c gi¶, ai cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh, chóng phôc vô ai… Trong<br /> phÇn hai cña cuèn s¸ch, t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn mÆt “thùc tiÔn” b»ng c¸ch quan s¸t<br /> nh÷ng lùa chän cña c¸c gi¸o viªn th«ng qua nh÷ng ch­¬ng tr×nh riªng còng nh­ c¸c<br /> ho¹t ®éng cña hä. Nhµ x· héi häc nµy nhËn thÊy r»ng, mét ch­¬ng tr×nh cã s½n, ¸p<br /> ®Æt tõ trªn xuèng, dÉu cã chi tiÕt, cã bÞ kiÓm so¸t ®Õn ®©u, còng kh«ng ®­îc gi¸o viªn<br /> vËn dông hoµn toµn trong líp häc. NghÜa lµ tõ ch­¬ng tr×nh néi dung chÝnh thøc trªn<br /> v¨n b¶n ®Õn ch­¬ng tr×nh néi dung mµ häc sinh tiÕp nhËn trong líp häc th«ng qua<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 99<br /> <br /> sù truyÒn thô cña gi¸o viªn lu«n cã kho¶ng c¸ch. Nh­ vËy, nhµ x· héi häc nµy ®·<br /> ®Þnh nghÜa thuËt ng÷ curriculum mét c¸ch réng vµ chi tiÕt h¬n c¸c nhµ x· héi häc<br /> curriculum tr­íc ®©y. Curriculum kh«ng chØ bao gåm néi dung ch­¬ng tr×nh, c¸c<br /> ph­¬ng ph¸p s­ ph¹m ®­îc ¸p dông trong mét cÊp ®µo t¹o nµo ®ã mµ cßn lµ c¸c h×nh<br /> thøc qu¶n lý hµnh ch¸nh, qu¶n lý ®µo t¹o trong tr­êng häc, còng nh­ lu«n c¶ nh÷ng<br /> chuyÓn biÕn cña chóng.<br /> Nghiªn cøu mÆt thùc tiÔn cña curriculum nh»m môc ®Ých nhËn d¹ng nh÷ng<br /> ¶nh h­ëng cña nhãm cÇm quyÒn trong x· héi còng nh­ nh»m nªu lªn nh÷ng ¶nh<br /> h­ëng ®Õn tõ c¸c t¸c nh©n trong tr­êng häc nh­ gi¸o viªn vµ häc sinh lªn<br /> curriculum. NÕu nh­ sù ¸p ®Æt cña nhãm cÇm quyÒn trong x· héi th­êng thÓ hiÖn<br /> trªn c¸c v¨n b¶n chÝnh thøc, th× nh÷ng ¶nh h­ëng ®Õn tõ c¸c vai diÔn trùc tiÕp trªn<br /> s©n khÊu gi¸o dôc th­êng lµ “giÊu mÆt” kh«ng danh chÝnh trªn c¸c v¨n b¶n chÝnh<br /> thøc, nh­ng l¹i cã thËt trong sinh ho¹t gi¸o dôc. Theo c¸ch nãi cña J.C. Forquin lµ<br /> nh÷ng khÝa c¹nh kh«ng c«ng khai râ rµng, nh­ng l¹i hiÖn h÷u trong tr­êng häc nh­<br /> vai trß, nh÷ng c¶m nhËn, nh÷ng ¶nh h­ëng, nh÷ng kü n¨ng, kiÕn thøc vv, tÊt c¶<br /> nh÷ng g× phô thuéc phÝa ng­êi d¹y vµ ng­êi häc còng nh­ phô thuéc vµo bèi c¶nh<br /> kinh tÕ x· héi. B»ng c¸ch nµy,Viviane Isambert - Jamati ®· lµm cho kh¸i niÖm<br /> curriculum cã tÝnh x· héi häc h¬n, bëi «ng ®· ®Æt nã gi÷a c¸c mèi liªn hÖ x· héi vµ<br /> thao t¸c nã trong mét m«i tr­êng kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ cô thÓ.<br /> Nh­ vËy, tãm l¹i trong ý nghÜa mµ c¸c nhµ x· héi häc cña c¸c n­íc nãi tiÕng<br /> Anh sö dông, kh¸i niÖm curriculum ¸m chØ nh÷ng g× ®­îc gi¶ng d¹y, ®­îc häc tËp<br /> trong mét cÊp häc nµo ®ã tõ gi¸o dôc tiÓu häc ®Õn ®¹i häc.<br /> KÕt luËn<br /> Còng nh­ x· héi häc nãi chung, x· héi häc gi¸o dôc ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n<br /> liÒn víi qu¸ tr×nh biÕn chuyÓn x· héi. Sù biÕn chuyÓn kinh tÕ x· héi vµ chÝnh trÞ<br /> s©u s¾c t¹i c¸c n­íc ¢u - Mü nãi riªng vµ trªn toµn thÕ giíi nãi chung vµo nh÷ng<br /> n¨m 1970 ®· lµm khai sinh dßng lý thuyÕt x· héi häc curriculum, lý thuyÕt nµy ®·<br /> kÕ thõa vµ dung hßa nhiÒu khuynh h­íng, nhiÒu chñ nghÜa kh¸c nhau vÒ mÆt lý<br /> luËn còng nh­ ph­¬ng ph¸p luËn tr­íc ®ã. Mét c¸ch cô thÓ, lý thuyÕt nµy lµ g¹ch<br /> nèi gi÷a c¸ch lËp luËn cña c¸c nhµ lý thuyÕt t¸i t¹o vèn lu«n cho r»ng nhµ tr­êng<br /> lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ, ®­îc sö dông ®Ó t¸i t¹o vµ cñng cè quyÒn lùc cña<br /> hä, vµ c¸c nhµ lý thuyÕt c¸c tr­êng ph¸i t­¬ng t¸c luËn vµ hiÖn t­îng luËn lu«n ®Ò<br /> cao vai trß cña c¸c chñ thÓ trong gi¸o dôc nh­ gi¸o viªn vµ häc sinh. Lý thuyÕt<br /> curriculum t×m c¸ch dung hßa c¶ hai khuynh h­íng khi cho r»ng hä t×m thÊy v« sè<br /> c¸c dÊu Ên tõ giai cÊp cÇm quyÒn th«ng qua nh÷ng ph©n tÝch néi dung ch­¬ng<br /> tr×nh gi¶ng d¹y, qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng, còng nh­ c¸c kh©u trong quy tr×nh tæ<br /> chøc gi¶ng d¹y trong nhµ tr­êng, nh­ng mÆt kh¸c, hä còng t×m thÊy nh÷ng ¶nh<br /> h­ëng ®Õn tõ c¸c chñ thÓ cña gi¸o dôc nh­ vai trß cña gi¶ng viªn, cña sinh viªn<br /> trong c¸c quy tr×nh nµy.<br /> C¸c nhµ x· héi häc curriculum lu«n ®Ò cao c¸c chiÒu kÝch x· héi trong khi<br /> ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc. §iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa trong viÖc ph©n tÝch c¸c vÊn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 100 Giíi thiÖu lý thuyÕt x· héi häc curriculum<br /> <br /> ®Ò gi¸o dôc cña ViÖt Nam chóng ta hiÖn nay. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu,<br /> c¸c ý kiÕn mæ xÎ c¸c vÊn ®Ò cña nÒn gi¸o dôc, nh­ng xem ra Ýt cã t¸c gi¶ l­u ý ®ñ<br /> ®Õn nh÷ng chiÒu kÝch x· héi cña c¸c vÊn ®Ò nµy còng nh­ kh«ng quan t©m ®ñ<br /> nh÷ng ¶nh h­ëng ®Õn tõ c¸c vai diÔn trªn s©n khÊu gi¸o dôc. §a phÇn, khi ph©n<br /> tÝch c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc, c¸c t¸c gi¶ th­êng chØ khÐp chóng trong lÜnh vùc gi¸o dôc,<br /> lÊy mét hiÖn t­îng gi¸o dôc nµy c¾t nghÜa mét hiÖn t­îng gi¸o dôc kh¸c. Ch¼ng<br /> h¹n, nh­ c¸ch lý luËn ®¬n gi¶n r»ng, nguyªn nh©n cña chÊt l­îng gi¸o dôc ®¹i häc<br /> kÐm lµ do ®éi ngò gi¶ng viªn yÕu, hay do néi dung ch­¬ng tr×nh l¹c hËu, c¬ cÊu bÊt<br /> hîp lý, v.v...<br /> D­íi tiÕp cËn cña x· héi häc curriculum, chóng ta cã thÓ ®i t×m nguyªn<br /> nh©n, gèc rÔ cña nh÷ng trôc trÆc, nh÷ng vÊn ®Ò trong gi¸o dôc hiÖn nay ngoµi x·<br /> héi. VÝ dô, chóng ta cã thÓ ph©n tÝch nh÷ng liªn hÖ t­¬ng t¸c gi÷a c¬ cÊu cña c¸c<br /> néi dung ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, cña tæ chøc hµnh ch¸nh, ®µo t¹o trong tr­êng ®¹i<br /> häc vµ c¬ cÊu cña hÖ thèng chÝnh trÞ, cña ý thøc hÖ chÝnh thèng…. LiÖu cã ph¶i<br /> nh÷ng trôc trÆc, m©u thuÉn trong gi¸o dôc hiÖn nay ®ang ph¶n ¸nh nh÷ng trôc<br /> trÆc, m©u thuÉn trong x· héi kh«ng? Nh÷ng thay ®æi c¶i c¸ch trong gi¸o dôc hiÖn<br /> nay cã liªn hÖ thÕ nµo víi c«ng cuéc ®æi míi? Nh÷ng c©u hái nµy ®· ®­îc nhµ s¸ng<br /> lËp x· héi häc ng­êi Ph¸p tr¶ lêi tõ ®Çu thÕ kü 20: “Mét sù thay ®æi gi¸o dôc lu«n<br /> lµ kÕt qu¶, lµ dÊu hiÖu cña mét sù thay ®æi x· héi” (E. Durkheim, 1969, tr. 194).<br /> NghÜa lµ c©u tr¶ lêi lµ cã, nh­ng h×nh d¸ng c¸c liªn hÖ Êy nh­ thÕ nµo, møc ®é ra<br /> sao trong hoµn c¶nh riªng cña n­íc ta hiÖn nay? B¶n chÊt cña gi¸o dôc ViÖt Nam<br /> lµ g×? Nhµ tr­êng lµ Cç m¸y ý thøc hÖ cña Nhµ n­íc (Appareil IdÐologique d’Ðtat)<br /> nh­ c¸ch nh×n cña L. Althusser (1969), hay lµ n¬i gÆp gì cña nhiÒu thµnh phÇn<br /> kinh tÕ - x· héi vµ chÝnh trÞ nh­ §¶ng - Nhµ n­íc, c¸c nhµ tuyÓn dông, c¸c gi¸o<br /> viªn, c¸c häc sinh vµ gia ®×nh cña hä…? Trong nh÷ng thµnh phÇn nµy, bªn nµo<br /> ®ang ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt trªn gi¸o dôc? v.v... Chóng ta cã thÓ tr¶ lêi nh÷ng c©u<br /> hái nµy b»ng c¸ch sö dông lèi tiÕp cËn cña x· héi häc curriculum. Nãi tãm l¹i, c¸c<br /> nhµ x· héi häc curriculum ®ang gîi ý v« sè ®Ò tµi, mµ cã lÏ ë n­íc ta ch­a cã mÊy<br /> ng­êi khai th¸c. TÊt c¶ ®ang chê c¸c nhµ x· héi häc ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> Tµi liệu tham khảo<br /> <br /> 1. BAUDELOT CHRISTIAN, ESTABLET ROGER. (1971). - L’Ecole capitaliste en France, Paris :<br /> Maspero.<br /> 2. BERGH ANNE – MARIE. (2001). - Curriculum 2005 : tensions entre politiques et pratiques en<br /> Afrique du Sud, dans Contenus d’enseignement dans un monde en mutation : permanences et ruptures<br /> (Các tham luận hội thảo quốc tế) : L'Harmattan.<br /> 3. BERNSTEIN B. (1975). - Classes et pédagogies, visibles et invisibles [dịch qua tiếng Pháp bởi Jean-<br /> Claude Chamboredon], Paris : Centre pour la recherche et l'innovation dans l'enseignement,<br /> Organisation de coopération et de développement économiques.<br /> 4. BOURDIEU PIERRE ET PASSERON JEAN CLAUDE. (1964). - Les héritiers, les étudiants et la<br /> culture, Paris : Les éditions de Minuit.<br /> 5. BOURDIEU PIERRE et PASSERON JEAN CLAUDE. (1970) - La Reproduction, Paris : Les éditions de<br /> Minuit<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 101<br /> <br /> 6. BARRY COOPER. - “On explaining Change in School Subjects”, Bristish Journal of Sociology of<br /> Education, (3), 1983, tr. 207 – 222.<br /> 7. DURKHEIM EMILE. (1922.) - Education et Sociologie, Paris : PUF.<br /> 8. DURKHEIM EMILE. (1969). - L'évolution pédagogique en France, Paris : PUF.<br /> 9. DURU - BELLAT MARIE ET AGNES VAN ZANTEN. (1999). - La Sociologie de l’école, Paris : Atmand<br /> Colin.<br /> 10. ELIARD MICHEL. (2000). - La fin de l'Ecole, Paris : PUF.<br /> 11. FELOUZIS GEORGES. (2003). - Les mutations actuelles de l’Université, Paris : PUF<br /> 12. FORQUIN J.C. (1996). - L’école et culture : le point de vue des sociologues britanniques, Paris;<br /> Bruxelles : De Boeck Université.<br /> 13. FORQUIN J.C. (1997). - Les sociologues de l'éducation américains et britanniques, Présentation et<br /> choix de textes, Paris, Bruxelles De Boeck : Université et Larcier s.a.<br /> 14. ISAMBERT - JAMATI VIVIANE. (1990). - Les savoirs scolaires : Enjeux sociaux des contenus<br /> d’enseignement et de leurs réformes, Paris : Editions universitaires.<br /> 15. PETITAT ANDRE. (1982). - Production de l'école - production de la société, Genève ; Paris : Droz.<br /> 16. ROPE FRANÇOISE. - Sociologie du curriculum et didactique du français en France, Revue Française<br /> de Pédagogie, (135), 2001.<br /> 17. YOUNG MICHAEL. - Du « curriculum en tant que construction sociale » à la « spécialisation<br /> intégrative », quelques réflexions sur la sociologie du curriculum au Royaume – Uni (1971 – 1999),<br /> Revue Française de Pédagogie, (135), 2001.<br /> 18. YOUNG MICHAEL. (1971). Knowledge and Control: New directions for the Sociology of Education,<br /> Londres: Collier - Macmillan<br /> 19. NGUYỄN KHANH TRUNG. (2006). - L’université dans la societé vietnamienne actuelle, du<br /> curriculum formel au curriculum reel : Observation de trois établissements à Ho Chi Minh – Ville (luận<br /> án tiến sĩ), Ðại học Toulouse 2 – Le Mirail ( Pháp)<br /> 20. TROTTIER, C. - La nouvelle sociologie de l’ éducation en Grande Bretagne. Revue Francaise P<br /> édagogie, (78), 1987, tr. 5 – 20.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />