Góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội tổng thể ở nước ta hiện nay

X· héi häc sè 1 (93), 2006 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gãp phÇn x©y dùng<br /> hÖ thèng An sinh x· héi tæng thÓ<br /> ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> TrÞnh Duy Lu©n<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> Trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn ®−êng lèi §æi míi toµn diÖn ®Êt n−íc, cïng víi viÖc<br /> x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nhu cÇu nghiªn cøu<br /> vµ nhËn diÖn mét m« h×nh ph¸t triÓn x· héi tæng thÓ cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn<br /> hiÖn nay còng trë nªn cÊp thiÕt. Trong c¸c lÜnh vùc x· héi réng lín, ®a d¹ng vµ phøc<br /> t¹p, mét m« h×nh nh− vËy cÇn ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng mèi quan hÖ x· héi chñ yÕu,<br /> r−êng cét nhÊt, ®Ó cïng víi thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa,<br /> nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, cã thÓ dÉn ®−êng cho nh÷ng quyÕt s¸ch nh»m<br /> h−íng tíi môc tiªu “d©n giµu n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.<br /> HÖ thèng an sinh x· héi cã thÓ lµ mét bé phËn, mét c«ng cô quan träng trong<br /> tiÕn tr×nh ®¹t tíi môc tiªu cña m« h×nh ph¸t triÓn x· héi nh− vËy.<br /> Trong lÞch sö ViÖt Nam, tõ khi nhµ n−íc d©n chñ nh©n d©n ®−îc thµnh lËp<br /> (1945), nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi, an sinh vµ phóc lîi x· héi ®· ®−îc §¶ng vµ Nhµ<br /> n−íc ta triÓn khai thùc hiÖn vµ ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú. Chóng ®· ph¸t huy t¸c<br /> dông hç trî, ®ãng vai trß nh÷ng ®Öm ®ì tr−íc c¸c có sèc kinh tÕ vµ x· héi, gãp phÇn<br /> thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn chiÕn l−îc vµ c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi<br /> cña ®Êt n−íc, b¶o ®¶m t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi. Tuy<br /> nhiªn, khã cã thÓ gäi ®ã lµ nh÷ng m« h×nh, hÖ thèng an sinh x· héi víi nghÜa ®Çy ®ñ<br /> cña tõ nµy. Míi chØ cã c¸c yÕu tè, c¸c hîp phÇn riªng lÎ, ch−a héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó<br /> trë thµnh mét hÖ thèng quèc gia an sinh x· héi thèng nhÊt.<br /> Thùc tÕ t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam tõ cuèi nh÷ng n¨m<br /> 1990 vµ qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy cµng t¨ng th−êng ®i kÌm víi nhiÒu rñi ro, ®Æc biÖt<br /> ®èi víi nhãm ng−êi nghÌo vµ c¸c nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng. MÆt kh¸c, trong thêi kú §æi<br /> míi, ViÖt Nam còng ®ang tr¶i qua nhiÒu biÕn ®æi x· héi ®¸ng kÓ, trong ®ã cã nh÷ng<br /> thay ®æi trong c¬ cÊu ®é tuæi vµ cÊu tróc gia ®×nh, trong c¸c lo¹i h×nh viÖc lµm vµ c¸c<br /> quan hÖ lao ®éng. §« thÞ hãa vµ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c vïng còng ®ang gia t¨ng. TÊt<br /> c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch x· héi nh»m qu¶n lý hiÖu qu¶ h¬n<br /> c¸c rñi ro kinh tÕ - x· héi míi ph¸t sinh.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 4 Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> §· ®Õn lóc cÇn tõng b−íc x©y dùng mét m« h×nh hÖ thèng an sinh x· héi tæng<br /> thÓ. Vµ víi nh÷ng biÕn ®æi nhanh chãng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ d−íi t¸c ®éng<br /> cña toµn cÇu hãa nh− hiÖn nay, hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia cña ViÖt Nam cÇn<br /> ph¶i ®−îc thiÕt kÕ víi kÝch cì cña mét “chiÕc ¸o phßng lín”, tøc lµ cã tÝnh ®Õn mäi<br /> kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, më réng theo nh÷ng lé tr×nh cã thÓ cã, cïng víi nh÷ng kinh<br /> nghiÖm quèc tÕ phong phó.<br /> Nh− vËy, cÇn cã ®ñ nh÷ng c¨n cø lý thuyÕt còng nh− nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ<br /> ®ang biÕn ®æi ®Ó thiÕt kÕ nªn m« h×nh an sinh x· héi cô thÓ cña ViÖt Nam trong giai<br /> ®o¹n hiÖn nay vµ c¸c chÆng trªn lé tr×nh tiÕp theo.<br /> Tõ gãc ®é cña c¸c nghiªn cøu x· héi häc, cÇn ph¶i chØ ra nh÷ng vÊn ®Ò ®ang<br /> xuÊt hiÖn trong/gi÷a c¸c lÜnh vùc, c¸c hîp phÇn hoÆc yÕu tè cña hÖ thèng nµy trong<br /> qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn cña chóng. Th«ng qua nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò lý<br /> luËn vµ thùc tiÔn cã liªn quan, x· héi häc cã thÓ hç trî cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh<br /> s¸ch thiÕt kÕ vµ vËn hµnh mét hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia tæng thÓ, ®¸p øng<br /> nh÷ng môc tiªu vµ chøc n¨ng nhiÖm vô trong khu«n khæ cña m« h×nh ph¸t triÓn x·<br /> héi ViÖt Nam hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai.<br /> 2. NhËn thøc qua nh÷ng kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷<br /> §· cã kh¸ nhiÒu kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷ ®−îc sö dông trong lÜnh vùc an sinh<br /> x· héi. Nh÷ng kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷ nµy cã thÓ ®· phæ biÕn, quen dïng, còng cã<br /> thÓ Ýt gÆp, Ýt dïng vµ ®· tõng g©y kh«ng Ýt nhÇm lÉn vµ tranh c·i. Còng ®· cã nh÷ng<br /> cè g¾ng tËp hîp, hiÖu chØnh vµ thèng nhÊt c¸ch hiÓu vµ c¸ch dïng c¸c kh¸i niÖm vµ<br /> thuËt ng÷ nµy. Cã lÏ nguyªn do lµ bëi chóng ta qu¸ c©u nÖ vµ lÖ thuéc vµo c¸c thuËt<br /> ng÷ ®−îc vay m−în tõ n−íc ngoµi (chñ yÕu tõ tiÕng Anh, hoÆc tiÕng Trung Quèc).<br /> Trong khi thùc tiÔn ViÖt Nam l¹i kh«ng khíp hoÆc kh«ng hoµn toµn khíp víi néi<br /> hµm cña c¸c thuËt ng÷ ®ã (NguyÔn M¹nh C−êng, 2005). Râ rµng lµ rÊt khã kh¨n khi<br /> ph¶i dông nh÷ng thuËt ng÷ cã s½n, hoÆc vay m−în ®Ó g¸n cho mét thÓ chÕ hay<br /> nh÷ng yÕu tè/hîp phÇn cña nã. Trong khi c¸ch tèt vÉn nhÊt lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ b¶n<br /> chÊt cña thÓ chÕ hay c¸c hîp phÇn cña nã ®Ó ®Æt tªn cho chóng.<br /> §Þnh nghÜa ®−îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay trong c¸c v¨n b¶n vÒ an sinh x·<br /> héi lµ ®Þnh nghÜa cña Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO): "An sinh x· héi lµ mét h×nh<br /> thøc b¶o trî mµ x· héi dµnh cho c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua nhiÒu biÖn ph¸p<br /> ®−îc ¸p dông réng r·i ®Ó ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n, c¸c có sèc vÒ kinh tÕ vµ x·<br /> héi lµm mÊt hoÆc suy gi¶m nghiªm träng nguån thu nhËp do èm ®au, thai s¶n,<br /> th−¬ng tËt do lao ®éng, mÊt søc lao ®éng hay tö vong; ch¨m sãc y tÕ; vµ trî cÊp cho<br /> c¸c gia ®×nh cã con nhá". (ILO, 1984).<br /> Theo ®Þnh nghÜa nµy th× an sinh x· héi g¾n nhiÒu h¬n víi møc ®é an toµn, víi<br /> viÖc qu¶n lý c¸c rñi ro ®Ó b¶o ®¶m cho c¸c c¸ nh©n, c¸c nhãm ng−êi kh«ng bÞ r¬i vµo<br /> hoµn c¶nh sèng kÐm h¬n møc trung b×nh cña x· héi. Cã mét kh¸i niÖm kh¸c, ®«i khi<br /> vÉn ®−îc dïng lÉn vµo (hoÆc gÇn nghÜa víi) kh¸i niÖm an sinh x· héi - ®ã lµ kh¸i<br /> niÖm "phóc lîi x· héi". Thùc ra th× kh¸i niÖm phóc lîi x· héi g¾n nhiÒu h¬n víi nghÜa<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 5<br /> <br /> lµ sù ®¸p øng c¸c nhu cÇu (®a d¹ng, phong phó, cã thÓ bao gåm c¶ c¸c nhu cÇu vÒ an<br /> sinh) cña c¸c tÇng líp d©n c− trong mét x· héi, hoÆc dÔ liªn t−ëng ®Õn kh¸i niÖm<br /> "nhµ n−íc phóc lîi" (welfare state) ë B¾c ¢u. Theo ý nghÜa c¬ b¶n nµy, kh¸i niÖm an<br /> sinh x· héi ®ang ®−îc bµn ®Õn ë ®©y lµ hÑp h¬n kh¸i niÖm phóc lîi x· héi.<br /> Cßn hµng lo¹t c¸c thuËt ng÷ kh¸c nh− b¶o hiÓm, cøu trî, b¶o trî, b¶o ®¶m,<br /> trî gióp, −u ®·i x· héi,… th−êng ®−îc xem nh− lµ c¸c yÕu tè bé phËn, hîp phÇn cña<br /> an sinh x· héi, hiÖn ®ang ®−îc sö dông vµ cÇn ®−îc xem xÐt cô thÓ trong qu¸ tr×nh<br /> x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia, tæng thÓ, thèng nhÊt.<br /> Tõ thùc tr¹ng trªn, khi x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi míi, cã lÏ kh«ng<br /> nªn lÖ thuéc qu¸ nhiÒu vµo c¸c thuËt ng÷ n−íc ngoµi (mµ nhiÒu khi còng mang<br /> nh÷ng néi hµm kh¸c nhau tuú theo quèc gia, thêi gian, thËm chÝ cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c<br /> nhau) mµ chØ cÇn cã mét sè Ýt h¬n c¸c thuËt ng÷, ®−îc ViÖt Nam hãa, ®Ó ph¶n ¸nh vµ<br /> ph©n biÖt trong hÖ thèng an sinh x· héi cña ViÖt Nam.<br /> Kinh nghiÖm x©y dùng vµ c¶i c¸ch hÖ thèng an sinh x· héi cña Trung Quèc<br /> cho thÊy: Giíi nghiªn cøu vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch Trung Quèc ®· kh«ng qu¸ chó<br /> träng nh÷ng ®Þnh nghÜa mang tÝnh lý luËn, trõu t−îng vÒ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña<br /> HÖ thèng an sinh x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch. Hä th−êng ®−a ra nh÷ng néi<br /> dung chñ yÕu (t−¬ng ®èi chi tiÕt, cô thÓ h¬n) mµ lÜnh vùc an sinh x· héi cÇn ph¶i<br /> thùc hiÖn. Trªn c¬ së ®ã, chØ ra nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i vµ cÇn tiÕp tôc gi¶i quyÕt.<br /> C¸c kh¸i niÖm sÏ ®−îc ®Þnh nghÜa vµ ®−îc thao t¸c hãa, cô thÓ hãa tõng b−íc, trªn c¬<br /> së tæng kÕt thùc tiÔn. §ång thêi, cã nh÷ng kh¸i niÖm ch−a ®−îc kiÓm nghiÖm, cßn<br /> tranh luËn, ch−a ®−îc thèng nhÊt, ch−a ®−îc ®Þnh nghÜa râ rµng th× ®−îc ®Ó ngá vµ<br /> thö nghiÖm thªm.<br /> Mét hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn, hoµn chØnh còng chØ lµ mét mÉu h×nh<br /> lý t−ëng. Nã lu«n mang tÝnh "më", trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn cã mét sè<br /> hîp phÇn/tiÓu hÖ thèng ®· c¬ b¶n h×nh thµnh, cßn mét sè kh¸c vÉn ch−a h×nh thµnh<br /> vµ ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn. §iÒu nµy cµng ®óng víi ViÖt Nam, khi chóng ta<br /> míi b¾t ®Çu chuÈn bÞ x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn, ®Çy ®ñ, thèng<br /> nhÊt. CÇn x¸c ®Þnh ®©y lµ mét qu¸ tr×nh tõng b−íc t×m tßi, thö nghiÖm vµ tæng kÕt<br /> trªn c¶ thùc tiÔn vµ lý luËn. Kh«ng nªn qu¸ tËp trung nghiªn cøu vµ tranh luËn<br /> nh÷ng vÊn ®Ò thuÇn tóy “kh¸i niÖm” häc thuËt mµ nªn tõng b−íc tiÕn hµnh tæng kÕt<br /> thùc tiÔn vµ rót ra nh÷ng vÊn ®Ò “lý thuyÕt” khi ®· chÝn muåi. TÝnh thùc tiÔn, hîp lý<br /> vµ tÝnh kh¶ thi cÇn ph¶i ®−îc chó träng. (Xem thªm: Patricia Justino, 2005).<br /> 3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña hÖ thèng an sinh x· héi<br /> HÖ thèng an sinh x· héi nh− m« t¶ ë trªn cã thÓ ®−îc nh×n nhËn nh− mét<br /> thiÕt chÕ x· héi c¬ b¶n quan träng, víi c¸c môc tiªu vµ vai trß cña nã, bªn c¹nh c¸c<br /> thiÕt chÕ kh¸c nh− kinh tÕ (thÞ tr−êng) hay chÝnh trÞ (nhµ n−íc). ViÖc x©y dùng vµ<br /> vËn hµnh thiÕt chÕ x· héi nµy lµ kh¸c nhau trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ<br /> vµ v¨n hãa - x· héi kh¸c nhau.<br /> Sù vËn hµnh cña hÖ thèng an sinh x· héi nh− mét thiÕt chÕ nh»m thùc hiÖn Ýt<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 6 Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> nhÊt 2 chøc n¨ng chÝnh: ph©n phèi l¹i thu nhËp vµ qu¶n lý c¸c rñi ro ®èi víi c¸c<br /> thµnh viªn cña x· héi. Tõ c¸ch tiÕp cËn vÜ m«, hÖ thèng an sinh x· héi thùc hiÖn qu¸<br /> tr×nh ph©n phèi l¹i b»ng hai c¸ch: chuyÓn mét phÇn tiÒn mÆt tõ c¸c nhãm thu nhËp<br /> cao sang c¸c nhãm thu nhËp th«ng qua nguån thuÕ luü tiÕn; vµ th«ng qua hÖ thèng<br /> tr¶ tiÒn (b¶o hiÓm, trî cÊp) khi ®Õn l−ît gi÷a c¸c thÕ hÖ, tõ ng−êi ®ang lµm viÖc sang<br /> cho ng−êi cao tuæi vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i.<br /> ViÖc thùc hiÖn qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i nµy lµ con ®−êng ®Ó gi¶m thiÓu bÊt<br /> b×nh ®¼ng x· héi (mÆc dï trªn thùc tÕ, kh«ng ph¶i hÖ thèng an sinh x· héi nµo còng<br /> thùc hiÖn ®−îc hiÖu qu¶ môc tiªu nµy).<br /> Chøc n¨ng thø hai lµ qu¶n lý c¸c rñi ro cho mäi thµnh viªn cña x· héi, ®Æc<br /> biÖt lµ hç trî cho c¸c nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng, nhãm thiÖt thßi. Nh÷ng rñi ro vµ tæn<br /> thÊt vÒ kinh tÕ nh− bÖnh tËt, mÊt mïa, thÊt nghiÖp, tai n¹n, thiªn tai,…x¶y ra kh¸<br /> phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c bé phËn trong x· héi nªn c¸c chi phÝ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã<br /> thÓ rÊt lín.<br /> §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, hÖ thèng an sinh x· héi ph¶i huy ®éng sù tham<br /> gia cña rÊt nhiÒu chñ thÓ, t¸c nh©n bao gåm: nhµ n−íc, doanh nghiÖp, x· héi d©n sù,<br /> gia ®×nh vµ céng ®ång, c¸ nh©n vµ thÞ tr−êng. NhiÒu nguyªn t¾c ®· ®−îc thiÕt lËp<br /> trong mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ/t¸c nh©n nµy cña hÖ thèng an sinh x· héi. MÆt<br /> kh¸c, trong c¬ cÊu cña hÖ thèng an sinh x· héi, c¸c tiÓu hÖ thèng, c¸c hîp phÇn ®Òu<br /> cã môc tiªu, néi dung, ®èi t−îng, ph¹m vi bao phñ, chøc n¨ng, nguyªn t¾c ho¹t ®éng<br /> riªng, ®ång thêi l¹i cã mèi quan hÖ t−¬ng hç víi nhau trong toµn bé hÖ thèng.<br /> 4. CÊu tróc, c¸c hîp phÇn cña hÖ thèng an sinh x· héi<br /> Mét c¸ch réng nhÊt, hÖ thèng an sinh x· héi cã thÓ cã cÊu tróc nhiÒu hîp<br /> phÇn, ®a d¹ng vµ më, vµ cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo mét sè tiªu chÝ chÝnh nh−: ChÝnh<br /> thøc vµ kh«ng chÝnh thøc; Nhµ n−íc/x· héi/c«ng céng vµ phi nhµ n−íc; c¬ b¶n (®Þnh<br /> h−íng) vµ cao cÊp (®Çy ®ñ); c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc (Doanh nghiÖp, NghiÖp ®oµn),…<br /> Râ rµng lµ ®Ó x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia tæng thÕ, cÇn xö<br /> lý t−¬ng quan gi÷a c¸c hîp phÇn nµy trªn nÒn t¶ng thùc tiÔn, trong c¸c tÇm nh×n<br /> ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n theo mét lé tr×nh hîp lý.<br /> Trong c¸c hÖ thèng an sinh x· héi (®Æc biÖt ë c¸c x· héi ph¸t triÓn), trong thêi<br /> gian ®Çu, ng−êi ta th−êng tËp trung vµo c¸c ph©n hÖ chÝnh thøc, thËm chÝ thu hÑp<br /> trong ph¹m vi cña b¶o hiÓm x· héi hoÆc mét vµi c¬ cÊu thÓ chÕ thùc tiÔn.<br /> Tuy nhiªn ®èi víi c¸c quèc gia nghÌo, chËm ph¸t triÓn vµ ë ph−¬ng §«ng nh−<br /> ViÖt Nam, kh«ng thÓ bá qua vai trß cña c¸c thÓ chÕ phi chÝnh thøc, bao gåm gia ®×nh,<br /> dßng hä vµ céng ®ång. Gia ®×nh vµ céng ®ång ®· tõng lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ra ®êi cña hÖ<br /> thèng an sinh x· héi “s¬ cÊp” phi chÝnh thøc, mang tÝnh truyÒn thèng. Trong ®iÒu<br /> kiÖn c¸c thÓ chÕ an sinh x· héi chÝnh thøc ch−a bao phñ ®−îc c¸c nhãm x· héi réng<br /> lín ë n«ng th«n, c¸c thiÕt chÕ phi chÝnh thøc nµy ®ãng vai trß kh¸ quan träng (tuy<br /> thêi gian qua cã suy gi¶m nhiÒu). §èi víi ViÖt Nam, ®iÒu nµy cßn g¾n liÒn víi truyÒn<br /> thèng nh©n ¸i, t−¬ng trî lÉn nhau cña d©n téc ta ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c c¸ch nãi d©n<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 7<br /> <br /> gian nh−: “l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch”, “bÇu ¬i th−¬ng lÊy bÝ cïng”…<br /> Thuéc khu vùc phi nhµ n−¬c (chÝnh thøc, kh«ng chÝnh thøc) cßn cã thÓ kÓ ®Õn<br /> sù tham gia cña c¸c thiÕt chÕ cña x· héi d©n sù nh− c¸c tæ chøc x· héi ë c¬ së, c¸c tæ<br /> chøc phi chÝnh phñ, c¸c hiÖp héi, c¸c t«n gi¸o (nhµ thê, chïa,..).<br /> C¸c doanh nghiÖp còng lµ mét chñ thÓ quan träng cña hÖ thèng an sinh x·<br /> héi, theo quy ®Þnh cña LuËt Lao ®éng vµ c¸c bé luËt kh¸c. Chóng cã tr¸ch nhiÖm<br /> ph¸p lý ®èi víi ng−êi lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp, vµ thuéc hîp<br /> phÇn chÝnh thøc cña hÖ thèng.<br /> C¸c c¬ quan truyÒn th«ng ®¹i chóng cã thÓ ®ãng vai trß cÇu nèi, cung cÊp<br /> th«ng tin vÒ hÖ thèng an sinh x· héi, thu hót sù quan t©m, ®Þnh h−íng d− luËn cña<br /> c«ng chóng trong c¸c ho¹t ®éng hç trî, quyªn gãp, huy ®éng sù ®ãng gãp cña c¸c c¸<br /> nh©n, doanh nghiÖp, tæ chøc vµ céng ®ång d©n c− trong c¸c ho¹t ®éng cøu trî ®ét<br /> xuÊt, cho c¸c ®èi t−îng ®Æc biÖt.<br /> ThÞ tr−êng B¶o hiÓm th−¬ng m¹i míi xuÊt hiÖn sau nµy còng cÇn ®−îc xem<br /> nh− mét hîp phÇn trong hÖ thèng an sinh x· héi theo nghÜa réng nhÊt (v× ë ®©y sù<br /> can thiÖp cña nhµ n−íc kh¸ h¹n chÕ, th«ng qua c¬ chÕ thÞ tr−êng). B¶o hiÓm con<br /> ng−êi víi c¸c dÞch vô ®a d¹ng, ®−îc cung cÊp bíi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong n−íc vµ<br /> quèc tÕ, víi hµng triÖu kh¸ch hµng râ rµng lµ ®ang ®ãng gãp mét phÇn cho môc tiªu<br /> qu¶n lý rñi ro cho mét sè nhãm x· héi. ThÞ tr−êng nµy tr−íc hÕt ®ang nh»m vµo c¸c<br /> kh¸ch hµng - sö dông dÞch vô thuéc nhãm kh¸ gi¶, víi nguyªn t¾c hoµn toµn h−ëng<br /> theo sù ®ãng gãp.<br /> 5. M« h×nh lý t−ëng vµ lé tr×nh x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi<br /> Nãi ®Õn mét m« h×nh lý t−ëng cña hÖ thèng an sinh x· héi tõ gãc ®é thùc tÕ,<br /> cã lÏ cÇn nh×n tõ kinh nghiÖm lÞch sö cña c¸c quèc gia ph¸t triÓn ë ph−¬ng T©y,<br /> nhiÒu thÕ kû qua còng lµ thêi gian t×m tßi, thö nghiÖm cña c¸c quèc gia nµy, ®Ó x¸c<br /> lËp mét hÖ thèng an sinh x· héi ngµy mét hoµn thiÖn víi nh÷ng biÕn thÓ kh¸c nhau.<br /> Trong thµnh phÇn c¬ cÊu cña hÖ thèng an sinh x· héi nh− ®· nªu ë trªn, c¸c<br /> ch−¬ng tr×nh b¶o hiÓm x· héi næi lªn nh− lµ nh÷ng trô cét chÝnh phôc vô cho nh÷ng<br /> nhu cÇu quan träng nhÊt cña c«ng d©n trong cuéc ®êi hä. §ã lµ c¬ cÊu thÓ chÕ víi 2<br /> ch−¬ng tr×nh: trî cÊp d−ìng l·o (h−u trÝ) vµ trî cÊp èm ®au (y tÕ) b»ng tiÒn mÆt. Hai<br /> ch−¬ng tr×nh nµy ®¸p øng c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hoµn c¶nh mçi con ng−êi: ®ã lµ<br /> tÝnh tÊt yÕu cña tuæi giµ vµ nguy c¬ bÖnh tËt (kh¸c víi lo¹i h×nh b¶o hiÓm thÊt<br /> nghiÖp vµ tai n¹n nghÒ nghiÖp, cã nguy c¬ x¶y ra rÊt kh¸c nhau tuú theo c¸c ®iÒu<br /> kiÖn cô thÓ). Ngoµi ra, cßn cã c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n, nh−ng chóng th−êng kh«ng<br /> ®−îc xem nh− lµ nh÷ng bé phËn cña hÖ thèng an sinh x· héi.<br /> Chóng ta h·y tham kh¶o c¸c m« h×nh ®iÓn h×nh lý t−ëng cña c¸c thÓ chÕ b¶o<br /> hiÓm x· héi ë ph−¬ng T©y, ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ Walmer Korpi vµ Joakim Palme (ViÖn<br /> Nghiªn cøu x· héi Thôy §iÓn) tæng kÕt trªn c¬ së thùc tiÔn lÞch sö ph¸t triÓn theo<br /> trËt tù thêi gian cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 8 Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: Walmer Korpi vµ Joakim Palme. 1998. NghÞch lý cña viÖc t¸i ph©n phèi vµ<br /> c¸c chiÕn l−îc b×nh ®¼ng: C¸c thÓ chÕ phóc lîi x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng vµ nghÌo ®ãi ë c¸c<br /> n−íc ph−¬ng T©y. B¶n dÞch tõ bµi viÕt ®¨ng trªn American Sociological Review, Vol. 63, No.5<br /> (Oct. 1998, 661-687).<br /> <br /> Kh«ng ®i vµo nh÷ng chi tiÕt phøc t¹p cña c¸c m« h×nh nµy, cã thÓ h×nh dung<br /> ra nh÷ng cè g¾ng cña c¸c quèc gia ph−¬ng T©y trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c<br /> m« h×nh b¶o hiÓm x· héi (an sinh x· héi) quèc gia nh»m môc ®Ých b¶o ®¶m lîi Ých<br /> cña tÊt c¶ c¸c nhãm x· héi víi c¸c chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ t−¬ng øng. Cã nh÷ng lo¹i<br /> h×nh trî cÊp cã ®Þnh h−íng ban ®Çu cho nh÷ng nhãm ng−êi nghÌo, khã kh¨n (t−¬ng<br /> tù nh− c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu cña ViÖt Nam). §ång thêi, còng cã nh÷ng m« h×nh<br /> cung cÊp b¶o hiÓm x· héi c¬ b¶n cho mäi ng−êi d©n, m« h×nh cña c¸c nghiÖp ®oµn<br /> (nh− cña c¸c ngµnh) hay m« h×nh b¶o ®¶m lîi Ých cho c¶ c¸c tÇng líp nghÌo b»ng trî<br /> cÊp c¬ b¶n vµ cho c¶ c¸c tÇng líp trung l−u, kh¶ gi¶, tïy theo møc thu nhËp hay<br /> ®ãng gãp.<br /> Nh− vËy, mét m« h×nh lý t−ëng ®iÓn h×nh cña hÖ thèng an sinh x· héi cã thÓ<br /> hiÓu ®ã lµ mét hÖ thèng c¸c m« h×nh/thÓ chÕ bao phñ ®−îc hÇu hÕt c¸c tÇng líp d©n<br /> c−, c¸c nhãm x· héi víi c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi kh¸c nhau, ®¹t ®−îc tÊt c¶ c¸c<br /> môc tiªu chñ yÕu ®· ®Æt ra cho hÖ thèng nµy.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 9<br /> <br /> §¸ng chó ý vµ kh¸ lý thó lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhãm häc gi¶ Thôy §iÓn<br /> nãi trªn rót ra tõ thùc tiÔn cña c¸c x· héi t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn. KÕt luËn tõ<br /> nghiªn cøu cña hä lµ nh÷ng m« h×nh c¬ chÕ b¶o hiÓm x· héi cµng ®Çy ®ñ th× cµng cã<br /> hiÖu qu¶ h¬n cho c«ng cuéc gi¶m nghÌo vµ gi¶m bÊt b×nh ®¼ng x· héi. (Walmer<br /> Korpi vµ Joakim Palme, 1998)<br /> Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn cña c¸c n−íc nghÌo vµ ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt<br /> Nam, trong suèt lé tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, sÏ cßn lµ qu¸ xa ®Ó ®¹t tíi m« h×nh c¬<br /> chÕ b¶o hiÓm x· héi ®Çy ®ñ nh− vËy. §ã chØ cã thÓ lµ nh÷ng thÝ dô ®Ó tham kh¶o cho<br /> t−¬ng lai dµi h¹n.<br /> §Ó chuÈn bÞ x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn cña ViÖt Nam,<br /> kinh nghiÖm cña Trung Quèc còng cung cÊp cho chóng ta nh÷ng bµi häc kh¸ gÇn gòi.<br /> Sau khi b¾t ®Çu C¶i c¸ch, Trung Quèc ®· mÊt kho¶ng 15 n¨m (1978-1992)<br /> t×m tßi ®Ó c¶i c¸ch hÖ thèng an sinh x· héi. H¬n mét thËp niªn tiÕp theo, tõ 1993 ®Õn<br /> nay, hÖ thèng an sinh x· héi ®−îc xem nh− lµ mét trong 5 hÖ thèng lín trong m«<br /> h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa Trung Quèc. Cïng víi viÖc c¶i c¸ch c¸c bé<br /> phËn ®¬n lÎ cña an sinh x· héi, Trung Quèc ®· s¬ bé h×nh thµnh khung bËc tæng thÓ<br /> cña hÖ thèng an sinh x· héi thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa.<br /> MÆt kh¸c mét lé tr×nh thÝch hîp còng cÇn ®−îc tÝnh ®Õn. Còng kinh nghiÖm Trung<br /> Quèc cho thÊy, cÇn b¾t ®Çu tõ cøu trî x· héi víi tiªu chuÈn thÊp nhÊt cña an sinh x·<br /> héi, dÇn dÇn x©y dùng ®Çy ®ñ h¬n c¸c h¹ng môc cña hÖ thèng bao phñ réng r·i tíi<br /> mäi ng−êi. Xu h−íng chung lµ sÏ gi¶m võa ph¶i g¸nh nÆng cña chÝnh phñ, ph¸t huy<br /> vai trß b¶o hiÓm th−¬ng m¹i.<br /> 6. Thùc tr¹ng hÖ thèng an sinh x· héi ViÖt Nam<br /> Cho ®Õn nay, an sinh x· héi ViÖt Nam ®ang ®−îc quan niÖm gåm c¸c hîp<br /> phÇn nh−: b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ chÝnh thøc vµ c¸c ch−¬ng tr×nh trî cÊp x·<br /> héi. C¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia (bao gåm c¶ Ch−¬ng tr×nh 135) còng chøa<br /> ®ùng nh÷ng bé phËn, nh÷ng ho¹t ®éng cã thÓ ®−îc xÕp vµo nh− lµ c¸c ho¹t ®éng/hîp<br /> phÇn cña hÖ thèng an sinh x· héi hiÖn nay. Tuy nhiªn, b¶n th©n hÖ thèng còng nh−<br /> sù tiÕp cËn tíi hÖ thèng nµy cßn kh¸ nhiÒu h¹n chÕ. §©y lµ mét trong sè c¸c lý do t¸c<br /> ®éng tíi møc ®é bÊt b×nh ®¼ng x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> §èi t−îng tham gia vµ h−ëng lîi cßn kh¸ h¹n hÑp. Míi chØ cã mét tû lÖ nhá<br /> d©n c− tiÕp cËn ®−îc vµ h−ëng lîi tõ hÖ thèng an sinh x· héi hiÖn nay. Trong n¨m<br /> 2004, −íc tÝnh chØ cã 15% sè d©n ®−îc h−ëng b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi vµ trî<br /> cÊp x· héi. Trong khi ®ã cßn cã kho¶ng 40% d©n sè dÔ bÞ tæn th−¬ng theo nghÜa ®ang<br /> n»m ë møc gÇn s¸t (trªn hay d−íi) ng−ìng nghÌo.<br /> Bªn c¹nh ®ã, b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu ®· kh«ng hoµn<br /> toµn thµnh c«ng trong viÖc tiÕp cËn ®óng tíi c¸c nhãm −u tiªn lµ nh÷ng ng−êi nghÌo<br /> nhÊt vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng nhÊt. (Xem b¶ng d−íi ®©y).<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 10 Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> <br /> TiÕp cËn lîi Ých môc tiªu n¨m 2002<br /> <br /> <br /> <br /> PhÇn tr¨m nh÷ng ng−êi PhÇn tr¨m nh÷ng Ph©n bè thô h−ëng theo ngò vÞ ph©n<br /> thô h−ëng lµ ng−êi nghÌo lµ<br /> ng−êi thô h−ëng<br /> <br /> <br /> % c¸c Kh«ng NghÌo NghÌo Trong Trong NghÌo NghÌo Trung Giµu Giµu<br /> hé gia nghÌo thµnh nh÷ng nh÷ng nhÊt b×nh nhÊt<br /> ®×nh phè ng−êi ng−êi<br /> cã/lµ nghÌo nghÌo<br /> thµnh<br /> phè<br /> <br /> <br /> GiÊy chøng 3,8 27,4 72,6 36,9 9,5 12,8 58,5 24,7 9,1 6,5 1,1<br /> nhËn hé nghÌo<br /> <br /> <br /> ThÎ B¶o hiÓm 4,0 28,6 71,4 42,0 9,9 15,5 57,8 20,8 13,6 4,6 1,3<br /> y tÕ<br /> <br /> <br /> TiÕp cËn víi tÝn 2,2 25,1 74,9 37,9 5,8 7,1 60,2 20,4 13,7 4,4 1,3<br /> dông −u ®·i<br /> <br /> MiÔn gi¶m 5,5 30,2 69,8 39,8 13,2 20,0 56,9 23,3 11,6 6,5 1,9<br /> häc phÝ<br /> <br /> <br /> Sèng trong c¸c 14,8 44,8 55,2 30,1 28,2 41,0 43,5 22,6 15,1 13,6 5,3<br /> x· cña Ch−¬ng<br /> tr×nh 135<br /> <br /> <br /> Nguån: DFID, Mekong Economics. B¸o c¸o vÒ bÊt b×nh ®¼ng cña ViÖt Nam: §¸nh gi¸<br /> vµ nh÷ng lùa chän chiÝnh s¸ch. 8/2005<br /> <br /> C¸c ch−¬ng tr×nh hç trî x· héi nµy còng th−êng kh«ng cã c¸c c«ng cô tin cËy<br /> ®Ó gi¸m s¸t viÖc lùa chän ®èi t−îng thô h−ëng cã phï hîp vµ cã nhËn ®−îc sù hç trî<br /> hay kh«ng.<br /> Tõ ®ã, xÐt tõ gãc ®é qu¶n lý rñi ro vµ b¶o vÖ nh÷ng nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng, th×<br /> hÖ thèng an sinh x· héi cÇn h−íng tíi 2 néi dung: më réng tÇm bao phñ (cã chó ý ®Õn<br /> tÝnh kh¶ thi trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån lùc h¹n chÕ) vµ t¨ng c−êng tÝnh hiÖu qu¶ cña<br /> viÖc tiÕp cËn c¸c nhãm môc tiªu (x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h¬n c¸c nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> vµ −u tiªn h−ëng lîi tõ hÖ thèng, x©y dùng chÝnh s¸ch thèng nhÊt, phèi hîp hiÖu qu¶<br /> gi÷a c¸c bé ngµnh).<br /> ViÖc x©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn cã ý nghÜa quan träng<br /> trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2005 - 2010<br /> vµ tíi 2020.<br /> Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng, cña thêi kú sau<br /> chiÕn tranh vµ nh÷ng chuyÓn ®æi trong thêi kú §æi míi sÏ lµ nh÷ng c¬ së thùc tiÔn<br /> xuÊt ph¸t ®iÓm cho viÖc x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi míi.<br /> Ch¼ng h¹n, qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay vµ nh÷ng<br /> n¨m s¾p tíi cã thÓ mang ®Õn nhiÒu rñi ro h¬n, nhiÒu nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> h¬n vµ sÏ t¸c ®éng tíi lé tr×nh vµ nhÞp ®é x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng an sinh<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 11<br /> <br /> x· héi quèc gia. CÊu tróc c¸c hîp phÇn cña hÖ thèng còng sÏ tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu<br /> tè t¸c ®éng kh¸c nh−: c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu x· héi, c¬ cÊu d©n sè- lao ®éng ®ang biÕn<br /> ®æi, m« h×nh ph¸t triÓn x· héi, c¸c khu«n mÉu/gi¸ trÞ, v¨n hãa truyÒn thèng (nhÊt lµ<br /> trong khu vùc n«ng th«n),.... Trong bèi c¶nh ®ã, l¹i cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c tÇm nh×n<br /> chiÕn l−îc, dµi h¹n, trung h¹n vµ ng¾n h¹n thËt cô thÓ.<br /> NhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc nµy cho r»ng,<br /> ViÖt Nam nªn cè g¾ng ph¸t triÓn vµ ®Çu t− vµo hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia<br /> thèng nhÊt, trong ®ã sÏ x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng nhãm d©n c− dÔ bÞ tæn<br /> th−¬ng vµ x©y dùng n¨ng lùc ho¹t ®éng ®Ó phèi hîp vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch. CÇn<br /> x¸c ®Þnh sù −u tiªn tèt h¬n cho nh÷ng nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ t¨ng c−êng tÝnh<br /> hiÖu qu¶ cho nh÷ng nhãm môc tiªu ®· ®−îc x¸c ®Þnh. TÝnh kh¶ thi vµ sù −u tiªn<br /> trong c¸c thiÕt kÕ ng¾n h¹n vµ trung h¹n lµ nh÷ng ®iÓm ®¸ng l−u ý trong khi x©y<br /> dùng hÖ thèng an sinh x· héi cña ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> 7. Nghiªn cøu x· héi häc hç trî nhËn diÖn vµ x©y dùng hÖ thèng<br /> trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ tíi 2010 - 2020<br /> C¨n cø theo thùc tr¹ng cña an sinh x· héi vµ kh¶ n¨ng cña nguån lùc, nh×n tõ<br /> phÝa c¸c nhãm ®èi t−îng tham gia vµ thô h−ëng trong hÖ thèng nµy, viÖc ®Þnh h−íng<br /> ph¸t triÓn mét hÖ thèng an sinh x· héi ®Çy ®ñ vµ hîp nhÊt cña ViÖt Nam hiÖn nay cã<br /> 2 môc tiªu c¬ b¶n tr−íc m¾t. §ã lµ më réng diÖn bao phñ ®èi víi mét sè lo¹i h×nh b¶o<br /> hiÓm c¬ b¶n (b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ) vµ x¸c ®Þnh ®óng ®èi t−îng cho c¸c lo¹i<br /> h×nh trî cÊp x· héi.<br /> §Ó hç trî thiÕt thùc cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ lé tr×nh<br /> thùc hiÖn c¸c môc tiªu cô thÓ nµy, rÊt cÇn ph¶i nghiªn cøu kü c¸c nhãm d©n c− sau:<br /> - Nhãm ®èi t−îng lÏ ra ®· ®−îc tham gia vµo hÖ thèng, nh−ng hiÖn nay ch−a<br /> thùc hiÖn ®−îc.<br /> - Nhãm c¸ nh©n vµ c¸c hé gia ®×nh hiÖn ch−a tham gia vµo c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> - Nhãm ®èi t−îng ®· tham gia nh−ng sö dông c¸c dÞch vô kh«ng hiÖu qu¶<br /> Víi mçi nhãm ®èi t−îng "tiÒm n¨ng" nh− vËy, tõ c¸ch tiÕp cËn x· héi häc,<br /> hoµn toµn cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mçi nhãm vµ ph¸t hiÖn ra c¸c<br /> nhu cÇu vÒ an sinh x· héi, kh¶ n¨ng tham gia (chÊp nhËn, chi tr¶ ®Ó h−ëng lîi) vµ<br /> nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ®èi víi hä, trªn c¶ c¸c ®Þa bµn n«ng th«n, ®« thÞ, vïng<br /> miÒn kh¸c nhau.<br /> Vai trß cña khu vùc an sinh x· héi chÝnh thøc vµ sù biÕn ®æi cña vai trß ®ã<br /> trong giai ®o¹n hiÖn nay, nhÊt lµ víi c¸c nhãm ®èi t−îng ë khu vùc n«ng th«n còng lµ<br /> mét chñ ®Ò nghiªn cøu cã ý nghÜa c¶ vÒ häc thuËt lÉn thùc tiÔn.<br /> Nhu cÇu truyÒn th«ng cho lÜnh vùc nµy vµ trong chõng mùc nµo ®ã, t¸c ®éng x·<br /> héi cña hÖ thèng an sinh x· héi, cña c¸c hîp phÇn riªng lÎ cña nã tíi toµn x· héi vµ c¸c<br /> nhãm x· héi kh¸c nhau còng cã thÓ lµ chñ ®Ò nghiªn cøu dµi h¹n cña x· héi häc.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 12 Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> Mét sè gîi ý vÒ c¸c chñ ®Ò nghiªn cøu øng dông:<br /> <br /> 1. Nh÷ng vÊn ®Ò an sinh x· héi (b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ) cho ng−êi lao<br /> ®éng ë c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Nhu cÇu vµ c¸c vÊn ®Ò ®¸p øng. Vai trß<br /> cña tæ chøc C«ng ®oµn trong vÊn ®Ò b¶o ®¶m nhu cÇu an sinh x· héi cho ng−êi lao<br /> ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp nµy. B¶o hiÓm x· héi cho lao ®éng tù do, ng−êi nhËp c− ë<br /> ®« thÞ: nhu cÇu, quy m« vµ xu h−íng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®Þnh h−íng ®Ó hä cã thÓ<br /> tham gia vµo hÖ thèng?<br /> <br /> 2. B¶o hiÓm y tÕ: HiÖu qu¶ sö dông (t¸c dông) cña b¶o hiÓm y tÕ víi c¸c nhãm<br /> ®èi t−îng kh¸c nhau (c¸n bé c«ng chøc ë ®« thÞ, c¸c møc b¶o hiÓm theo ®ãng gãp, d©n<br /> nghÌo víi b¶o hiÓm y tÕ miÔn phÝ,...). Kh¶ n¨ng më réng diÖn bao phñ (qua b¶o hiÓm<br /> y tÕ tù nguyÖn, trong nhãm d©n c− kh¸c ë ®« thÞ vµ n«ng th«n,..). Nh÷ng nhãm cã<br /> tiÒm n¨ng nhÊt ®Ó më réng ®é bao phñ trong nh÷ng n¨m tíi.<br /> <br /> 3. Ng−êi d©n n«ng th«n, n«ng d©n: B¶o hiÓm tuæi giµ, b¶o hiÓm y tÕ tù<br /> nguyÖn: nhËn thøc, nhu cÇu, kh¶ n¨ng ®ãng gãp vµ chi tr¶ cña hä. Cã thÓ cã c¸c<br /> nghiªn cøu thö nghiÖm tõ c¸c ®Þa bµn cËn ®« thÞ, hoÆc n«ng th«n ®ång b»ng, víi c¸c<br /> nhãm thuÇn n«ng, phi n«ng hoÆc hçn hîp.<br /> <br /> 4. Gia ®×nh, dßng hä vµ céng ®ång, x· héi d©n sù trong hÖ thèng an sinh x· héi:<br /> VÞ trÝ, vai trß, ®Æc tr−ng, c¸c nhãm ®èi t−îng vµ hoµn c¶nh. Xu h−íng sót gi¶m vai trß<br /> cña chóng vµ dù b¸o sù thay thÕ b»ng c¸c thÓ chÕ chÝnh thøc trong thËp niªn tíi.<br /> <br /> 5. TruyÒn th«ng vÒ an sinh x· héi hç trî nhËn thøc vµ sù tham gia cña c¸c<br /> nhãm x· héi vµo x©y dùng hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia.<br /> <br /> X©y dùng mét hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia thèng nhÊt, hoµn thiÖn vµ<br /> hiÖu qu¶ lµ mét qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch l©u dµi vµ th−êng xuyªn. X· héi<br /> häc cã thÕ ®ãng gãp phÇn m×nh trªn c¬ së thÕ m¹nh vÒ nghiªn cøu c¸c nhãm x· héi,<br /> c¸c quan hÖ x· héi cã liªn quan, còng nh− ®¸nh gi¸ c¸c t−¬ng t¸c/t¸c ®éng cña hÖ<br /> thèng an sinh x· héi tíi c¸c bé phËn cßn l¹i cña x· héi. §ång thêi, cÇn cã sù phèi hîp,<br /> kÕt nèi gi÷a c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu x· héi häc víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch,<br /> nh»m t¨ng c−êng nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn luËn chøng cho hÖ thèng an sinh<br /> x· héi quèc gia hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai.<br /> <br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Walmer Korpi vµ Joakim Palme. 1998. NghÞch lý cña viÖc t¸i ph©n phèi vµ c¸c chiÕn l−îc<br /> b×nh ®¼ng: C¸c thÓ chÕ phóc lîi x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng vµ nghÌo ®ãi ë c¸c n−íc ph−¬ng<br /> T©y. B¶n dÞch tõ bµi viÕt ®¨ng trªn American Sociological Review, Vol. 63, No.5 (Oct.<br /> 1998, 661-687).<br /> 2. DFID, Mekong Economics Ltd. 2005. B¸o c¸o vÒ bÊt b×nh ®¼ng cña ViÖt Nam: §¸nh gi¸<br /> vµ nh÷ng lùa chän chÝnh s¸ch.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 13<br /> <br /> 3. NguyÔn H¶i H÷u, 2005. Quan niÖm vÒ hÖ thèng an sinh x· héi tæng thÓ ë ViÖt Nam. B¸o<br /> c¸o t¹i Héi th¶o khoa häc: HÖ thèng an sinh x· héi ViÖt Nam, do UNDP, Bé Lao ®éng -<br /> Th−¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam ®ång tæ chøc t¹i Hµ Néi,<br /> 22/7/2005.<br /> 4. Patricia Justino. 2005. Ngoµi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo: Khu«n khæ hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi<br /> quèc gia hîp nhÊt ë ViÖt Nam. UNDP. V¨n kiÖn ®èi tho¹i chÝnh s¸ch.<br /> 5. Jonathan Pincus. 2005. H−íng tíi mét khu«n khæ hîp nhÊt cho an sinh x· héi ë ViÖt<br /> Nam. B¸o c¸o t¹i Héi th¶o khoa häc: HÖ thèng an sinh x· héi ViÖt Nam, do UNDP, Bé<br /> Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam ®ång tæ chøc t¹i Hµ<br /> Néi, ngµy 22/7/2005.<br /> 6. Bïi ThÕ C−êng. 2005. Mét sè c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®æi míi hÖ thèng an sinh x· héi<br /> ViÖt Nam hiÖn nay. B¸o c¸o chuyªn ®Ò “Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc thiÕt hiÖn nay” - ®ãng<br /> gãp vµo viÖc so¹n th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh §¹i héi §¶ng lÇn thø X.<br /> 7. §ç Thiªn KÝnh. 2005. HÖ thèng phóc lîi x· héi ë NhËt B¶n vµ bµi häc cho ViÖt Nam (B¸o<br /> c¸o tæng thuËt chuyªn ®Ò). ViÖn X· héi häc.<br /> 8. D−¬ng ChÝ ThiÖn. 2005. T×m hiÓu hÖ thèng An sinh x· héi Trung Quèc vµ bµi häc cho ViÖt<br /> Nam. (B¸o c¸o tæng thuËt chuyªn ®Ò). ViÖn X· héi häc.<br /> 9. NguyÔn M¹nh C−êng. 2003. Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt vÒ c¸c kh¸i niÖm vµ ®Þnh nghÜa trong<br /> lÜnh vùc x· héi. Bµi tr×nh nµy t¹i Héi th¶o vÒ an sinh x· héi do Bé Lao ®éng - Th−¬ng<br /> binh vµ X· héi vµ GTZ tæ chøc t¹i Hµ Néi th¸ng 4 n¨m 2003.<br /> 10. Ph¹m V¨n BÝch. 2005. An sinh x· héi qua tæng quan mét sè tµi liÖu. ViÖn X· héi häc.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />