Hải Dương phong vật khúc khải thích

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

131
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong lịch sử dân tộc, tỉnh Hải Dương được giới thiệu trong nhiều tác phẩm địa chí, bách khoa thư của cả nước như “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi (thế kỷ XV), “Lịch triều hiến chương loại chí” của Phan Huy Chú (thế kỷ XIX), “Đại Nam nhất thống chí” (thế kỷ XIX) của Quốc sử quán triều Nguyễn, “Địa dư các tỉnh Bắc Kỳ” của Ngô Vi Liễn (1924), v.v..

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hải Dương phong vật khúc khải thích

Th- viÖn tØnh h¶i d-¬ng H¶i d-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch (Mét thiªn v¨n häc d©n gian vÒ TØnh H¶i H-ng) TrÇn V¨n Gi¸p Phiªn ©m vµ kh¶o thÝch (ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y n¨m 1971 cña th- viÖn H¶i H-ng) 8.1998
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch Lêi giíi thiÖu  H¶i D-¬ng phong vËt khóc lµ mét ¸ng v¨n n«m cæ vÒ H¶i D-¬ng, n»m trong s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ cña TrÇn §¹m Trai (1754-1833), viÕt tõ nh÷ng n¨m ®êi Gia Long, triÒu NguyÔn (1809). Víi 600 c©u th¬ song thÊt lôc b¸t. Khóc ca phong vËt ®· giíi thiÖu víi chóng ta vÒ ®Þa d-, nói s«ng, danh nh©n, phong tôc, ®Æc s¶n ®Þa ph-¬ng... cña tØnh H¶i D-¬ng. Tµi liÖu nµy ®-îc cô TrÇn V¨n Gi¸p, mét nhµ th¬ l·o thµnh, nguyªn qu¸n ë H¶i D-¬ng, cã rÊt nhiÒu cèng hiÕn trong viÖc khai th¸c vèn cæ d©n téc, phiªn ©m, kh¶o thÝch, chó gi¶i vµ göi cho Th- ViÖn chóng t«i. Ngoµi néi dung chÝnh lµ H¶i D-¬ng phong vËt khóc, tµi liÖu cßn cã phÇn kh¶o cøu cã gi¸ trÞ vÒ ®Þa d-, danh nh©n cña H¶i D-¬ng cò, bµi phó vÒ x· B×nh L·ng (Tø Kú), s¸ch dÉn tªn ng-êi, tªn ®Êt v.v... theo néi dung míi Êy, cô TrÇn V¨n Gi¸p lÊy tªn tµi liÖu nµy lµ: " H¶i D-¬ng Phong vËt khóc kh¶o thÝch" Trong khi chê ®îi b¶n dÞch hoµn chØnh cña s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ, tµi liÖu nµy cã thÓ dïng tham kh¶o trong khi t×m hiÓu vÒ lÞch sö vµ truyÒn thèng cña tØnh H¶i D-¬ng. Chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc. Phßng ®Þa chÝ Th- viÖn tØnh H¶i H-ng Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 2 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch TiÓu dÉn H¶i D-¬ng, theo óc Trai d- ®Þa chÝ (tê 7) (1) lµ mét trong bèn trÊn cña th-îng kinh (2), n¬i ®« thµnh c¶ n-íc, mµ còng lµ trÊn ®Çu cña bê câi phÝa ®«ng th-îng kinh. TrÊn H¶i D-¬ng ®êi Lª cã 4 phñ, gåm 18 huyÖn, tÊt c¶ lµ 1.377 x·, lý. Bèn phñ: I.- Th-îng Hång (cæ gäi lµ Hång Ch©u, ®Õn ®êi Minh M¹ng ®æi lµ Th-îng Hång, sau gäi lµ B×nh Giang) cã ba huyÖn 210 x·: 1)- §-êng Hµo, 68 x·. 2)- §-êng An, 59 x·. 3)- CÈm Giµng, 83 x· II.- H¹ Hång ( cæ thuéc Hång Ch©u, ®êi Minh M¹ng míi ®æi lµ Ninh Giang) cã 4 huyÖn, 371 x·: 1)- Gia Phóc (sau lµ Gia Léc), 84 x·, 2)- Thanh MiÖn, 54 x· 3)- Tø Kú, 128 x·, 1 trang, 1 së. 4)- VÜnh L¹i (cæ lµ §ång L¹i) 105 x·, 5 trang. III.- Nam S¸ch, cã 4 huyÖn, 187 x·. 1)- Thanh L©m, 78 x·, 1 së, 1 tr¹i 2)- ChÝ Linh, 57 x·. 3)- Thanh Hµ, 62 x·. 4)- T©n Minh (sau ®æi lµ Tiªn Miªng, Tiªn L·ng), 92 x·, 12 trang. IV.- Kinh M«n, cã 7 huyÖn (tôc gäi 7 quËn, 507 x·). 1)- Kim Thµnh (cæ lµ Trµ B¸i) 71 x· Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 3 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch 2)- Gi¸p S¬n (HiÖp S¬n), 62 x·. 3)- §«ng TriÒu, 110 x· 4)- Thuû §-êng (sau lµ thuû Nguyªn), 81 x·, 2 th«n, 5)- An D-¬ng, 63 x·, 6)- An L·o, 59 x·, 2 trang. 7)- Nghi D-¬ng (®êi m¹c lµ D-¬ng Kinh) 61 x·, 12 trang. - VÒ lÞch sö, tªn H¶i D-¬ng lµ §-êng An, bµi dÉn s¸ch §-êng An §an loan Ph¹m gia thÕ ph¶ (A.909, tê 17); Ph¹m §×nh Hæ cã chÐp kh¸ râ rµng vµ cã nhiÒu tªn n«m, xin trÝch dÞch sau ®©y: DÞch nghÜa: - TrÊn H¶i D-¬ng, tôc gäi lµ TrÊn §«ng. D-íi triÒu TrÇn (®Êt Êy) ®Æt tªn lµ Giang Lé, Hång Giang Lé. Thêi bÞ qu©n Minh t¹m chiÕm lµ phñ Nam S¸ch. Hái triÒu Lª míi phôc quèc gäi lµ §«ng §¹o, l¹i gäi lµ Nam S¸ch thõa tuyªn. N¨m Hång §øc d-¬ng thõa tuyªn. Tªn h¶i D-¬ng b¾t ®Çu cã tõ ®Êy. Thêi Trung H-ng ®êi hËu Lª ®æi gäi lµ xø H¶i D-¬ng, tôc gäi xø §«ng; ChØ cã tªn quan trÊn thñ th× gäi lµ trÊn thñ ®¹o h¶i D-¬ng. Khi cã viÖc qu©n ®i chiÕn ®Êu th× quan qu©n ë ®Êy gäi lµ thèng lÜnh ®¹o H¶i D-¬ng. Sau khi nhµ Lª mÊt, l¹i ®æi gäi lµ trÊn H¶i D-¬ng, thèng trÞ bèn phñ: 1.- Th-îng Hång; 2.- H¹ Hång; 3.- Kinh M«n; 4.- Nam S¸ch. Th-îng Hång tôc gäi lµ Phñ Th-îng. Phñ nµy d-íi triÒu TrÇn gäi lµ Hång Giang Lé, sau gäi t¾t lµ Hång Lé. D-íi triÒu Lª vÉn gäi lµ Hång Lé. Sau ®æi lµ Hång ch©u phñ. Kho¶ng n¨m Hång §øc, d-íi triÒu Lª Th¸nh T«ng, chia lµm hai phñ: Th-îng Hång vµ H¹ Hång. Phñ Th-îng Hång gåm cã ba huyÖn: 1.- §-êng An; 2.- §-êng Hµo; 3.- CÈm Giµng, kho¶ng niªn hiÖu C¶nh h-ng d-íi triÒu Lª HiÓn T«ng ë trong mét ng«i chïa thê phËt cña x· Bïi X¸ thuéc tæng Minh Loan t«i cã t×m thÊy Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 4 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch mét c¸i ®Ìn xanh cæ tôc gäi "c©y ®Ìn xanh", d-íi ®¸y cã ®Ò ch÷ " Phñ Nh©n Hång, huyÖn §-êng An, x· Bïi X¸, hä NguyÔn d©ng cóng". VËy Hång Ch©u cßn cã tªn lµ Nh©n Hång, nh-ng kh«ng biÕt cã tõ ®êi nµo. §-êng An huyÖn tôc gäi lµ huyÖn §-êng An, cã tõ thêi ®« hé nhµ §-êng, kho¶ng n¨m Hång §øc ®êi Lª míi chia lµm hai huyÖn: §-êng An vµ §-êng Hµo. HuyÖn §-êng An cã 10 tæng: 1) Tæng Tranh,2) Th× Cö, 3) §-êng An, 4) VÜnh L¹i, 5) Ngäc Côc, 6) minh Lu©n, 7) ChiÒn Chö, 8) Phóc CÇu, 9) B»ng D·, 10) L«i Khª. Tæng Minh Lu©n gåm 6 x·: 1) Minh Lu©n, tôc gäi lµ KÎ Lßn (... ) n¨m Gia Long Nh©m TuÊt (1802) ®æi gäi lµ Minh Loan, råi gäi lµ §an Lu©n, tôc gäi KÎ Däc, gäi lµ B×nh §ª gäi KÎ Di (... ) gäi lµ B×nh C¸ch, tôc gäi KÎ C¹y, gäi lµ Bïi X¸ tôc gäi KÎ Bïi gäi lµ D-¬ng x¸ tôc gäi KÎ Luång (... ) (Sau lµ chuyÖn thê thÇn). Khi ng-êi ta nãi ®Õn phong vËt mét n¬i nµo th× cã hai phÇn: mét lµ phong, gåm c¶ phong c¶nh vµ phong tôc; hai lµ vËt gåm c¶ thæ vËt vµ thæ san vµ nh©n vËt tøc lµ danh nh©n. H¶i D-¬ng phong vËt khóc lµ mét bµi ca viÕt lèi song thÊt lôc b¸t, cã 604 c©u ®¬n ( 150 côm c©u; bèn c©u ®¬n) b»ng vÇn n«m. §Ó cho nh©n d©n dÔ ®äc dÔ nhí, trªn môc ®Ých phæ biÕn réng kh¾p, gi¸p dôc vÒ lÞch sö, ®Þa lý mét n¬i. Bµi nµy l-îc t¶ s«ng nói, danh nh©n, phong tôc, thæ nghi vµ b¸ch c«ng kü nghÖ cña tØnh H¶i D-¬ng, nh-ng l-îc thuËt mét c¸ch qu¸ gän (gß bã trong khu«n khæ v¨n vÇn "song thÊt lôc b¸t". NhiÒu khi v× vÇn, v× ®iÖu mµ ph¶i c« ®Æc ý nghÜa c©u v¨n. Do ®ã cho nªn cÇn lµm thªm phÇn kh¶o thÝch. ThÝ dô: MÊy c©u m« t¶ chiÕn c«ng B¹ch §»ng cña TrÇn H-ng §¹o v-¬ng thËt lµ tuyÖt diÖu, nh-ng qu¸ gän, khiÕn ng-êi kh«ng nhí sö, khi ®äc lªn ch¾c cã vÎ ngÈn ng¬: Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 5 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch ...... V¹n KiÕp tõ uy thanh cµng l¹, S«ng B¹ch §»ng t¹c ®¸ mu«n ®êi Sao kia m©y th¼m xa trêi TiÕng g-¬m trong miÕu coi ngoµi khiÕp uy! Khi gi¶i thÝch râ ra th× ng-êi ®äc cã thÓ c¶m thÊy uy linh mét vÞ anh hïng d©n téc vµ lßng tÝn ng-ìng h©m mé cña nh©n d©n ®èi víi vÞ anh hïng Êy kh«ng bao giê phai nh¹t. ThÝ dô thø hai nãi vÒ chuyÖn Vò V¨n MËt gèc tÝch ë H¶i D-¬ng, l-u l¹c trªn Tuyªn Quang mµ lo toan ®-îc viÖc b¸o phôc cho vua Lª: §Êt Ba §«ng hä nÒn hä Vò: Câi §¹i §ång tay phñ nªn c«ng. V©ng th- diÖt M¹c ®ång lßng Thµnh bÇu cßn dÊu anh hïng mét ph-¬ng. ThÝ dô thø ba kÓ chuyÖn mét phô n÷ ®¶m ®ang, gi¸o dôc ®-îc n¨m con ®Òu thµnh ®¹t, ng-êi th× ®Ëu tiÕn sÜ, ng-êi th× lµm ®Õn Th-îng th-, tÓ t-íng, quËn c«ng: Mét cuèn lôc trªn tay trao gi¶, Ba hä ThÇm lßng c¶ v× ng-êi. N¨m m©y øng méng ®iÒm trêi N¨m canh ®an quÕ ®Òu tµi t-íng khanh. §Õn nh- t¶ vÒ thî thuyÒn vµ nghÒ nghiÖp thñ c«ng th× thËt nh- vÏ ra, nh-ng kh«ng gi¶i thÝch th× kh«ng thÊy râ hÕt c¸i hay: NghÒ kh¾c v¸n in: Ph-êng Hång Lôc, liÔu trång kh¾c ch÷, B¸n bé kinh, bé sö dµnh dµnh, V¨n phßng nÊu sö, s«i kinh, S½n pho th- tÞch, khoa danh nªn tµi. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 6 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch NghÒ lµm qu¹t l¸ th× kh«ng hÒ nãi tíi ch÷ "qu¹t" mµ ai ®äc lªn còng hiÓu ngay: Lµng §Çu nghÒ nghiÖp siªng n¨ng, Trªn tay giã m¸t nöa võng tr¨ng trong. Nh-ng lµng §Çu lµ lµng nµo, ë ®©u, nÕu kh«ng gi¶i thÝch lµ lµng §µo X¸, huyÖn §-êng An( nay lµ B×nh Giang), th× Ýt ng-êi khái th¾c m¾c. V× thÕ tªn n«m §µo X¸ lµ lµng §Çu qu¹t. VÒ t¸c gi¶ bµi H¶i D-¬ng phong vËt khóc nµy, còng theo lÖ th-êng khi x-a, kh«ng biªn râ hä, tªn thËt. Bµi nµy trÝch trong mét bé s¸ch, nhan ®Ò H¶i D-¬ng phong vËt chÝ, in n¨m Gia Long thø m-êi (1811). Theo trong s¸ch th× t¸c gi¶ lµ TrÇn §¹m Trai, viÕt vµo håi tiªn sinh lµm trî gi¸o ë trÊn H¶i D-¬ng. §¹m Trai còng chØ lµ tªn hiÖu. VËy tªn thËt t¸c gi¶ lµ s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ lµ ai, l-îc truyÖn ra sao? Theo s¸ch B×nh Väng tiªn hiÒn thùc lôc(3), TrÇn §¹m Trai tªn lµ Huy Ph¸c, con TrÇn Xu©n TiÕn, ng-êi lµng B×nh Väng, tôc gäi lµng B»ng Våi, phñ Th-êng TÝn(nay lµ huyÖn Th-êng TÝn thuéc Hµ T©y, cïng huyÖn víi NguyÔn Tr·i) . TrÇn Huy Ph¸c, sinh n¨m C¶nh H-ng Gi¸p TuÊt (1754); n¨m 24 tuæi ®Ëu h-¬ng cèng khoa C¶nh H-ng §inh DËu (1777). N¨m C¶nh H-ng Nh©m DÇn(1782)®-îc bæ huÊn ®¹o phñ øng Thiªn( tøc øng Hoµ sau nµy). §êi vua Chiªu Thèng l¹i ®i thi héi, ®-îc vµo tam tr-êng, sau gÆp lo¹n ë nhµ. §Õn N¨m Gia Long thø ba (1804)®-îc bæ truyÒn trî gi¸o sø H¶i D-¬ng vµ Qu¶ng Yªn; n¨m Kû Tþ (1809) ®-îc thùc thô trî gi¸o, ®Õn n¨m Nh©m Th©n(1812)®-îc th¨ng chøc ®èc häc Thanh Ho¸ vµ phong t-íc Ph¸c ngäc b¸(4). N¨m 70 tuæi, «ng c¸o h-u, ®Õn n¨m 80 tuæi th× mÊt. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 7 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch VËy t¸c gi¶ s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ lµ TrÇn Huy Ph¸c, hiÖu §¹m Trai, sinh n¨m 1754, mÊt n¨m 1833, ng-êi lµng B×nh Väng, ®Ëu h-¬ng cèng triÒu Lª, lµm quan ®Õn ®èc häc Thanh Ho¸. Néi dung s¸ch Êy nh- sau: S¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ gåm cã 106 tê, mçi tê 16 dßng, dßng cã 26 ch÷. Tõ tê thø nhÊt ®Õn tê thø n¨m cã mét bµi b¹t cña Bïi D· SÜ (kh«ng biÕt râ hä tªn) ng-êi H¶i D-¬ng, ®Ò niªn hiÖu n¨m Gia Long Nh©m Th©n (1812); bµi tù cña TrÇn §¹m Trai lµm n¨m Gia Long thø 10, nãi râ lÞch sö s¸ch Êy råi ®Õn danh s¸ch c¸c s¸ch dïng lµm tµi liÖu, cã kÓ sau s¸ch sau nµy: 1. §¹i ViÖt sö ký 2. LÞch triÒu ®¨ng khoa lôc 3. Danh gia ph¶ 4. C«ng d- tiÖp ký 5. ViÖt ©m thi tËp 6. Toµn ViÖt thi lôc Xem môc lôc s¸ch nµy, ta dñ biÕt quyÓn s¸ch cña TrÇn Huy Ph¸c cã gi¸ trÞ, t¸c gi¶ ®· kh¶o cøu mét c¸ch chÝnh x¸c lµm thµnh s¸ch cña m×nh. NhÊt lµ Danh gia ph¶ lµ c¸c s¸ch gia ph¶ cña c¸c nhµ cã tiÕng trong xø. §ã lµ mét nguån t- lÖu x¸c thùc vµ ®Çy ®ñ vÒ lÞch sö ®Þa ph-¬ng mµ Ýt ai ®· biÕt sö dông sau nhµ b¸c häc Lª Quý §«n(5). Tõ tê thø s¸u trë ®i b¾t ®Çu vµo s¸ch: tr-íc hÕt lµ môc S¬n Xuyªn, hÕt s«ng ®Õn nói, kÓ tõng phñ, huyÖn mét, mçi khi gÆp n¬i nµo lµ n¬i danh th¾ng ®· cã c¸c danh nh©n ®Ó vÞnh, th× cã trÝch l-îc c¸c bµi tuyÖt t¸c, ®¹i kh¸i nh- th¬ cña c¸c vÞ : Lý §¹o T¸i, TrÇn Nguyªn §¸n, Chu V¨n An ®êi TrÇn, v.v... hÕt s¬n xuyªn ®Õn nh©n vËt, phong tôc, tø d©n kü nghÖ, råi ®Õn bµi ca n«m H¶i D-¬ng phong vËt khóc. Bµi khóc ca phong vËt mµ chóng t«i phiªn ©m vµ kh¶o thÝch cßn cã phô thªm bµi H¶i D-¬ng thuû tr×nh l-îc ký b»ng quèc ©m. Bµi nµy tuy kh«ng ®Ò tªn t¸c gi¶ lµ ai, nh-ng cã lÏ cña TrÇn C«ng HiÕn, lµm Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 8 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch vµo khi «ng ®i dÑp giÆc cá ë quanh vïng H¶i D-¬ng, Qu¶ng Yªn vµ B¾c Ninh. Thø ®Õn lai lÞch viÖc xuÊt hiÖn s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ. T¹i sao vµ do ®©u mµ nay ra viÖc so¹n s¸ch nµy. Nãi vÒ s¸ch nãi riªng vÒ H¶i D-¬ng, tr-íc thÕ kû XVIII, c¬ hå nh- ch-a cã quyÓn nµo. cã lÏ s¸ch H¶i §«ng hay H¶i D-¬ng chÝ l-îc cña Ng« Th× NhiÖm, so¹n n¨m 1772, lµ s¸ch thø nhÊt vµ ®éc nhÊt riªng vÒ H¶i D-¬ng. Ng« Th× NhiÖm n¨m míi 25 tuæi, tr-íc khi ®Ëu tiÕn sÜ, nh©n lµm quan ë H¶i D-¬ng ®· viÕt xong s¸ch Êy n¨m 1772 (xem: Ng« gia thÕ ph¶, A.648), Phan Huy Chó v¨n tÞch chÝ (Q.45, tê 161) trong môc truyÖn ký cho ta biÕt: "H¶i D-¬ng chÝ l-îc, 1 q. t¸c gi¶ Ng« Th× NhiÖm. S¸ch chÐp vÒ nói s«ng, phong tôc, nh©n vËt, thuÕ lÖ, ®Þnh sè xø H¶i D-¬ng. C¸c môc trªn ®Òu ®-îc chia thµnh tõng lo¹i biªn chÐp râ rµng ®Çy ®ñ. Nh-ng tiÕc thay s¸ch Êy ®· thÊt l¹c, nay ch-a t×m thÊy toµn bé. T¹i Th- viÖn khoa häc x· héi ta cßn thÊy cã mét cuèn s¸ch tªn lµ H¶i §«ng chÝ l-îc, cã chua râ Ng« téc tµng b¶n, ch¾c ®ã lµ b¶n sao s¸ch cña Ng« Th× NhiÖm cßn sãt l¹i. Nh-ng b¶n nµy tµn thiÕu, chØ cßn cã mét phÇn nh©n vËt chÝ nãi qua vÒ mét sè danh nh©n H¶i D-¬ng x-a. Ph©n tÝch ra, ®¹i l-îc b¶n s¸ch Êy nh- sau: H¶i §«ng chÝ l-îc, 1 cuèn, 44 tê giÊy b¶n th-êng, khæ 29 x 15, tê 2 trang, trang 6 dßng, dßng 20 ch÷, viÕt cÈn thËn râ rµng. Ký hiÖu: A.103. Trong s¸ch kh«ng chç nµo nãi ®Õn tªn t¸c gi¶. S¸ch hiÖn cßn, trang thø nhÊt sau tªn s¸ch cã ®Ò bèn ch÷ Ng« téc tµng b¶n råi ®Õn ngay nh©n vËt chÝ. VËy ta thÊy râ s¸ch H¶i §«ng chÝ l-îc nµy lµ cña Ng« Th× NhiÖm, nh-ng kh«ng thÓ biÕt ®-îc ngoµi Nh©n vËt chÝ ra, cßn cã nh÷ng chÝ g× n÷a. ThËt vËy, tr«ng s¸ch, ngoµi bµi tù dÉn vÒ nh©n vËt chÝ chØ cã l-îc truyÖn mét sè c¸c danh nh©n H¶i D-¬ng, chia lµm nhiÒu môc: Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 9 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch I.- TruyÖn c¸c T-íng v¨n, t-íng vâ. 1.- Ph¹m C«ng Trø (tê 2) 2.- Vò Duy ChÝ ( tê 5) 3.- §inh V¨n T¶ ( tê 12) 4.- Vò V¨n Uyªn ( tê 18) 5.- TrÇn C¶nh (tê 24) 6.- Ph¹m §×nh Träng (tê 30). II. TruyÖn c¸c nhµ nho häc. 1.- TrÇn §¨ng Nguyªn (tê 37) 2.- Hµn Thuyªn (tê 38). 3.- TrÇn Ých Ph¸p (tê 38). 4.- NguyÔn BØnh Khiªm (tê 40). 5.- NguyÔn §øc Trinh (tê 44). 6.- NguyÔn Toµn An (tê 44). Kho¶ng ®Çu thÕ kû 19, håi Gia Long s¬ niªn, TrÇn C«ng HiÕn lµm quan trÊn thñ H¶i D-¬ng. ¤ng tuy lµ vâ t-íng, nh-ng do dßng dâi nho häc, «ng -a chuéng th¬ v¨n s¸ch vë, lóc r¶nh viÖc c«ng, «ng l-u t©m ®Õn v¨n häc. ¤ng cho dùng mét líp nhµ ngãi ë phÝa tr¸i thµnh tØnh H¶i D-¬ng, ®Æt tªn lµ H¶i häc ®-êng, ®Ó chøa c¸c s¸ch vë cæ kim vµ nhÊt lµ c¸c v¸n in s¸ch. Ngoµi nh÷ng bé kinh, sö, th¬ v¨n ®· s-u tËp ®-îc, vµ ®· ®em kh¾c in, «ng nghÜ ®Õn viÖc lµm cho H¶i D-¬ng mét quyÓn §Þa ph-¬ng chÝ. ¤ng nhê c¸c quan phñ, huyÖn, t-êng biªn S¬n Xuyªn, phong vËt, sù tÝch, thæ nghi, d©n téc v. v... tõng n¬i ®Ó lµm bé s¸ch h¶i D-¬ng phong vËt chÝ. C¸c tµi liÖu Êy giao cho quan ®èc häc NguyÔn ThÕ Trung vµ quan trî gi¸o, ®ç h-¬ng cèng triÒu Lª ®Ó so¹n thµnh s¸ch (6). Nh-ng ë trong s¸ch chØ thÊy ®Ò trî gi¸o TrÇn §¹m Trai thõa biªn tËp (7). Tãm l¹i, ta cã thÓ nãi: S¸ch nµy lµ mét c«ng tr×nh tËp thÓ mµ TrÇn Huy Ph¸c th× phô tr¸ch biªn so¹n. Nh- thÕ, ta l¹i cµng thÊy râ khóc ca phong Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 10 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch vËt còng nh- c¶ quyÓn s¸ch phong vËt chÝ cã mét gi¸ trÞ cao, chÝnh x¸c vµ hiÖn thùc. T¸c gi¶ cña nã lµ TrÇn Huy Ph¸c ®· c¨n cø vµo c¸c b¶n t-êng biªn cña tõng ®Þa ph-¬ng, l¹i nghiªn cøu kü thªm s¸u bé s¸ch dïng lµm tµi liÖu nãi trªn ®©y ®Ó biªn so¹n s¸ch nµy. VÒ bµi H¶i D-¬ng phong vËt khóc nµy, tr-íc ®©y h¬n 30 n¨m chóng t«i ®· s¬ bé nghiªn cøu trªn quan ®iÓm v¨n häc, nhan ®Ò " Mét ¸ng v¨n n«m cæ, H¶i D-¬ng phong vËt khóc", in trªn t¹p chÝ Héi TrÝ Tri (t. XIV-No 2 Avril-Juin 1934, tr 191-218), ®Ó xin ý kiÕn c¸c b¹n. V× bµi Êy cßn nhiÒu thiÕu sãt, nªn nay chóng t«i tiÕp tôc kh¶o thÝch l¹i, nhan ®Ò " H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch". Chó thÝch kü, tÊt c¶ cã tíi gÇn hai tr¨m bµi häc, chó gi¶i theo quan ®iÓm v¨n häc d©n gian. Muèn gióp thªm ®éc gi¶ n¾m ®-îc néi dung mét c¸ch râ rµng, mau chãng vµ kh¸i qu¸t, chóng t«i t¹m chia toµn bµi ca ra lµm VI môc, mçi môc tãm t¾t mÊy dßng cho tiÖn. Mét lµ ®o¹n më ®Çu, nãi vÒ ®Þa thÕ toµn tØnh: tr-íc hÕt vÒ coi ®Êt c¶ tØnh, sè phñ, huyÖn, thµnh x©y, n¬i thÞ trÊn, thø ®Õn nói s«ng cã tiÕng cßn di tÝch lÞch sö nh- s«ng B¹ch §»ng, tr-êng häc x-a, v.v... Hai nãi vÒ nói to s«ng lín vµ c¸c n¬i danh th¾ng, thÝ dô ë C«n S¬n th× cã Thèc Ngäc kiÒu, Thanh H- ®éng lµ n¬i TrÇn Nguyªn §¸n vµ NguyÔn Tr·i qua l¹i h-u d-ìng tuæi giµ. Nói Ph-îng hoµng lµ n¬i Chu An gi¶ng häc, nay cßn cã ®Òn thê. Nói Yªn Tö trªn ®ã cã nhiÒu di tÝch c¸c chïa, c¸c th¸p cña vua ®êi TrÇn, cïng c¸c di tÝch kh¸c, nh- KÝnh Chñ, T-îng S¬n, §å S¬n, v.v... Ba, nãi vÒ danh nh©n, cã chia lµm chÝn tiÓu môc: 1. C¸c vua chóa nãi riªng, c¸c vÞ sinh ra anh hïng cøu n-íc nh- TrÇn LiÔu lµ An Sinh V-¬ng sinh ra TrÇn h-ng §¹o; û Lan phu nh©n sinh ra Lý Nh©n T«ng, cã ®Òn thê ë CÈm §¸i, CÈm CÇu, huyÖn Gia Léc v.v... Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 11 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch 2. VÒ c¸c quan v¨n th× tr×nh bµy tiÓu truyÖn hÇu hÕt c¸c vÞ häc giái, thi ®Ëu ®¹i khoa vµ cã sù nghiÖp lín. Tæng sè c¸c tiÕn sÜ cã tíi gÇn 600 vÞ, trong ®ã cã 13 tr¹ng nguyªn, 12 b¶ng nh·n, 13 th¸m hoa, cßn ®Òu ®Ëu hoµn gi¸p vµ tiÕn sÜ. 3. C¸c t-íng vâ, b¾t ®Çu kÓ tõ §oµn Th-îng thêi Lý, thø ®Õn TrÇn H-ng §¹o, Ph¹m Ngò L·o, YÕt Kiªu ng-êi H¹ B×, TrÇn Kh¸nh D- ng-êi ChÝ Linh v.v... 4. C¸c nh©n viªn hµnh chÝnh kh«ng thi ®ç mµ lµm viÖc giái nh- ng-êi c¸c lµng DÞ Sö, Hµ Tr-êng v.v... 5. C¸c vÞ s- häc giái, tu hµnh ®¾c ®¹o, nh- s- chïa Quang Minh, chïa D-ìng M«ng v.v... 6. C¸c thÇy thuèc giái nh- TuÖ TÜnh, H¶i Th-îng L·n ¤ng ®Òu cã lµm s¸ch l-u truyÒn ®Õn ngµy nay. 7. C¸c tµi tö tøc nay gäi lµ nghÖ nh©n nh- Tr¹ng Cê, Tr¹ng VËt v.v. .. 8 vµ 9. Dµnh riªng nãi vÒ phô n÷: tr-íc hÕt lµ phô n÷ ®¶m ®ang mµ x-a gäi lµ "trÝ phô", nh- bµ hä Nh÷ sinh ra Tr¹ng Tr×nh, bµ hä ThÈm sinh n¨m con ®Òu ®Ëu tiÕn sÜ v.v... Thø ®Õn phô n÷ ®øc h¹nh, x-a gäi lµ "trinh tiÕt" nh- bµ hä Ph¹m lµng Phï ñng bµy m-u giÕt chÕt nhiÒu qu©n x©m l-îc Chu Minh. Bµ Béi ng-êi lµng B×nh L·ng, v.v... Bèn nãi riªng vÒ phong tôc tèt, kÓ ra c¸c lµng mµ nh©n d©n anh dòng h-ëng øng chèng ngo¹i x©m, chèng phØ, v.v... vµ c¸c lµng cã nghÜa x-¬ng chøa thãc gióp ®ì nhau v.v... N¨m nãi vÒ thæ s¶n, vÒ kü nghÖ, nh- ®åi måi, ®æ ®Êt nung, má than, má ch×, ®Êt ®á vµ thuèc lµo, v¶i qu¶, nh·n lång, gµ, vÞt, h-¬u nai, v.v... S¸u, cuèi cïng nãi vÒ kü nghÖ c¸c nghÒ thñ c«ng lµm ®ñ c¸c ®å dïng th-êng, tõ bót giÊy, kh¾c v¸n in s¸ch cho ®Õn nghÒ ®¸nh c¸, b-ng trèng, lµm giµy, dÐp v.v... Sau bµi H¶i D-¬ng phong vËt khóc chóng t«i phô thªm bµi: Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 12 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch I. H¶i D-¬ng tinh môc lôc phó, bµi môc lôc cña x· B×nh L·ng, huyÖn Tø Kú, phñ Ninh Giang, tØnh H¶i D-¬ng, kh«ng râ t¸c gi¶ lµ ai. X· B×nh l·ng lµ mét x· giµu cã l¾m: x-a kia cã bµ phô n÷ ®¶m ®ang, tªn lµ Bèi, nhµ giµu l¾m ®em hµng ngµn mÉu ruéng riªng ë kh¾p n¬i hiÕn cho triÒu ®×nh lµm cña c«ng chia cho nh©n d©n. Nhµ d- cña k×a giµu bµ Bèi. Giµu Th¹ch Sïng, V-¬ng Kh¶i kh¸ so. Thña x-a ruéng trªn ngh×n dù; Hé tµo b¶n ngäc cßn chua dµnh dµnh. " Bµi phó nµy tuy gäi tªn lµ môc lôc lµng B×nh L¹ng, nh-ng thùc ra ngîi khen ®Þa thÕ ®Êt tØnh H¶i D-¬ng lµ ®Êt tèt mµ ng-êi ë trªn ®Êt Êy còng nhê ®ã ®-îc tö tÕ, hiÒn tµi còng nhiÒu; trong tø d©n sÜ n«ng c«ng th-¬ng, còng ®-îc thanh v-îng tö tÕ" (trÝch trong "Tho¸i thùc truy biªn cña Th-¬ng VÜnh Ký, H.X.H.E. 6, tËp II, tr. 216-217- Th- viÖn khoa häc x· héi). II. TiÓu truyÖn mét sè danh nh©n H¶i D-¬ng, hoÆc c¸c vÞ anh hïng cøu n-íc chèng ngo¹i x©m nh- TrÇn H-ng §¹o, Ph¹m Ngò L·o v.v..., hoÆc c¸c nhµ chÝnh trÞ thiªn tµi ®· gãp phÇn cøu n-íc cøu d©n nh- NguyÔn Tr·i, Ph¹m C«ng Trø, Nh÷ §×nh To¶n v.v... hoÆc c¸c nhµ v¨n häc, triÕt häc nh- Ph¹m S- MÖnh, M¹c §Ünh Chi, NguyÔn BØnh Khiªm, NguyÔn D÷, TrÇn V¨n Trø, Ph¹m §×nh Hæ v.v... hoÆc c¸c nhµ sö häc nh- Vò Quúnh, Ph¹m C«ng Trø, §µo C«ng ChÝnh v.v... hoÆc c¸c nhµ ngo¹i giao nh- L-¬ng Nh- Héc, Lª H÷u KiÒu, v. v... hoÆc c¸c nhµ khoa häc nh- TuÖ TÜnh, H¶i Th-îng L·n ¤ng, Vò H÷u v.v... vÒ môc tiªu truyÖn nµy, ®Ó tiÖn cho viÖc tra cøu chóng t«i xÕp theo thø tù n¨m sinh tr-íc sau. Môc nµy chóng t«i chØ míi läc lÊy cã 36 vÞ cã ®ñ tiªu chuÈn nh- võa nãi trªn. Tõ ¤, TrÇn V¨n Gi¸p 25-11-1969 Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 13 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch Chó thÝch riªng cña phÇn TiÓu dÉn 1. øc Trai d- ®Þa chÝ: Mét bé s¸ch ®Þa lý ViÖt nam cña NguyÔn Tr·i, viÕt theo lèi thiªn Vò c«ng trong kinh th-, lµ s¸ch ®Þa lý cã thÓ gäi lµ cæ nhÊt cña ViÖt nam cßn l¹i ngµy nay, in trong s¸ch øc Trai di tËp do D-¬ng B¸ Cang xuÊt b¶n b»ng ch÷ H¸n , n¨m 1868 2. TrÊn nghÜa lµ trÊn ¸p, yªn gi÷. Bèn trÊn th-êng gäi lµ tø trÊn, gåm cã: PhÝa ®«ng lµ H¶i D-¬ng cho nªn ng-êi ta cßn gäi lµ xø §«ng; phÝa T©y lµ S¬n t©y, gäi lµ xø §oµi; nam lµ S¬n nam (tøc Nam hµ); b¾c lµ Kinh b¾c (tøc Hµ B¾c) Th-îng kinh lµ n¬i kinh ®«, tøc thµnh Th¨ng long (nay lµ Hµ néi) 3. S¸ch nãi sù tÝch c¸c bËc tiªn hiÒn thi ®ç, ng-êi lµng B×nh väng, tôc gäi lµng B»ng Våi, phñ Th-êng tÝn, Hµ t©y; x-a kia ®-îc thê phèi ë V¨n ChÝ hµng x·, ®Òn thê Khæng tö. 4. Xem: Bµi tùa s¸ch §ç ThÞ ThÕ ph¶, tr.2 5. Xem: Bµi tùa s¸ch Lª triÒu th«ng sö ®o¹n cuèi: "...L¹i ph¶i t×m c¶ c¸c s¸ch tËp, c¸c b¶n s¸ch cßn sãt l¹i, c¸c ruyÖn riªng, c¸c d· sö, c¸c bµi v¨n kh¾c vµo bia d¸, vµo ®Ønh ®ång, gia ph¶ cña c¸c thÕ gia, cïnglµ c¸c b¶n sao chÐp cña c¸c häc gi¶ B¾c triÒu..." 6. Xem s¸ch: §¹i nam chÝnh biªn liÖt truyÖn, s¬ tËp quyÓn 16, tê 21, mÆt tr¸i 7. Xem cuèi bµi tùa s¸ch H¶i D-¬ng phong vËt chÝ. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 14 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch I.- Më ®Çu- §¹i thÓ toµn tØnh (A) 1.- VËn th¸i t-îng rång m©y mét héi; (1)* §å kh«n d- (2) bê câi më mang, Thµnh ®«ng (3) mÆt trÊn H¶i D-¬ng; VÇng hång sím tá tÊc gang uy trêi. 5.- M-êi t¸m huyÖn (4) s«ng ngßi dÖt gÊm, Thµnh lôc l¨ng cao thÊp vµng x©y (5) ViÔn s¬n mét rÎo qu©y bµy; Tr-êng giang ba mÆt oanh vÇy ®¸i ng©n. Qua Tr-êng T©n (6) tu«n sang cöa Th¸i, 10.- N-íc triÒu t«n (7) v¹n ph¸i thuËn dßng. B¹ch §»ng thiªn t¹m (8) mªnh m«ng, Hä TrÇn danh t-íng (9) uy phong cßn truyÒn. C¬n trµo dÜ (10) mÊy phen thuû trËn, DÊu thùc thung cßn trÊn giang cao (11). 15.- BiÓn ®«ng ph¼ng lÆng k×nh ®µo (12), ThuyÒn ng- thÊp tho¸ng ra vµo biÓn kh¬i. §Êt cùu trÊn còng n¬i danh th¾ng, N©n trµng v¨n míi dùng ph¸n cung. (13) Khuª v¨n (14) trÊn nhÊt thiªn trung; 20.- VÎ in n-íc biÕc, bãng lång m©y xanh. * Mäi chó thÝch trong chÝnh v¨n, xin xem t¹i trang 41 Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 15 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch II.- S«ng nói vµ th¾ng c¶nh. Tr¶i xem kh¾p Nam, Kinh mäi phñ Toµ C«n S¬n c¶nh thó ®©u tµy ? Ngäc kiÒu, Thanh ®éng (16) vui thay; Nh©n gian tuyÖt th¾ng dÔ say lßng ng-êi. 25.- Quan B¨ng Hå th¶nh th¬i tr-êng vÞnh (17), Thµy øc Trai ®ñng ®Ønh tµng ch©n (18) S¬n trung ng©m ngîi mÊy vÇn, §µm danh to¶ lîi tôc trÇn dò kh«ng. §øc Th¸nh T«ng xe loan kinh lý (19). 30.- Chèn tÜnh ®µi c¶nh trÝ qu¸ -a. Giang s¬n høng ®éng lßng th¬; ThÇn ch-¬ng (20) ph©n phã t¨ng ®å nh- in. C¸nh ph-îng hoµng m¹ch liªn ph-îng nhìn; (21) N-íc cïng son bao c¹n ®Üa nghiªn. 35.- X-a nay cßn tiÕng ®Ó truyÒn; Cã cung Tö Cùc, cã ®Òn L-u Quang (22). T¸n K×nh thiªn (23) ngh×n hµng tïng b¸ch; C¶nh thanh u quyÕn kh¸ch kú nho. Am m©y næi dÊu thÇy Chu; (24) 40.- Dµnh dµnh bia t¹c ngh×n thu bao mßn. (25) Thµnh Cæ Phao (26) tõng phen ®èng b¸c; §êi th¸i b×nh ®· g¸c ®ao cung. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 16 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch Xa ®-a v¨ng v¼ng tiÕng chung; K×a chïa Ph¶ L¹i trËp trïng bªn giang. 45.- Qua KÝnh Chñ lßng cµng mÕn chóa; Ngöa tr«ng m©y Thiªn phñ xem gÇn. Qu¸n Ch©u trïng ®iÖp mÊy lÇn. (27) Sung thiªn r¹ng më thanh v©n tõng tõng. LÜnh Yªn Tö, phi th¨ng dÊu cò. (28) 50.- Chïa Hoa Yªn c¶nh thó non m©y. ThÇy HuyÒn tu ®¹o bÊy chÇy; (29) Dï tay cung quÕ kh«n l©y lßng thiÒn. (30) Con phôc t-îng tr«ng lªn cñng h-íng, (31) Mò ®ång c©n m-êng t-îng ®øng chÇu. (32) 55.- Xanh xanh mÊy lÜnh ®Ìo rªu; Hµm rång c¸nh ph-îng ghªnh mÌo non h-¬u. Bôi Quúnh L©m (33) tiÕng chïa cæ tÝch; Thó Hang son suèi l¹ch vui ch¬i. (34) Lßng s«ng in bãng ®éng dêi. 60.- Hang chïa s-ên nói, chî trêi ®Çu non. §Êt Thuû §-êng non (35) non n-íc n-íc; D¹ng non Bång n-íc Nh-îc xa ®©u. (36) Hang son ®¸ biÕt doµnh s©u Hïm e linh ®éng, rång chÇu thanh s¬n. 65.- Nói non ®ång lan can mét gi¶i, Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 17 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch N-íc thuû triÒu th-¬ng h¶i m«ng mªnh Thî giêi khÐo ®Æt x©y quanh, Bèn bÒ s¬n thuû nh- tranh vÏ ®å. Câi Yªn L·o mét hå th¾ng c¶nh; 70.- Trong câi tiªn næi m¹ch T-îng S¬n. Trïng trïng Yªn ngùa Gi¶i phan, (37) Bªn m©y Vô ®ç ®Çu ngµn §Êu ®ong. LÜnh §µo s¬n ®µi phong khãi t¾t; S«ng b¾c nam v¾ng bÆt t©m k×nh. 75. Lä lµ ®µn tiÕng doanh sªnh, D-íi non ph¸ch suèi, trªn cµnh ca chim. Cöa H¶i M«n giã ªm sãng lÆng; Nói §å S¬n trÊn v÷ng Nghi D-¬ng. Xa xa ngh×n dÆm thª hµng, 80. Tr«ng chõng nµo ph¶i trang hoµng ®¾p x©y. Cèng Hµ T©n tuú nghi më khÐp, ViÖc ®iÒn gia ph¶i dÞp cÊy trång. T©n ®ª mÊy khóc h·n s«ng, Nhê l©u ai ch¼ng nhí c«ng h×nh thµnh. III. Danh nh©n. 1. C¸c vua chóa. 85. §Êt An Sinh quÝ thay danh th¾ng, X-a TrÇn Gia g©y dùng nÒn v-¬ng. Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 18 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch MÉu nghi s¶ng tiÕng c- hoµng, Quúnh hoa(38) cung miÕu löa h-¬ng cßn truyÒn. Nä lµng My(39) hæ chuyÒn nguyÖt chö, 90. §øc Th¸i T«ng, sím dù kh«n cung. Hai phen ®Öm ngäc në rång; Tr-íc sau ng«i b¸u thung dung trÞ ®êi. 2. C¸c nhµ v¨n. C©u ®Êt linh nhiÒu tµi anh tuÊn; ¸ng khoa tr-êng bót trËn vÉy vïng. 95. Nguån ®µo v-ît sãng ho¸ long, §-êng m©y nèi gãt, bÖ rång ®an tay. §Êt Liªu Xuyªn x-a thÇy hä §ç,(40) B¶ng kh«i nguyªn ®-¬ng thuë Lý triÒu. Khai hoa tr-íc dùng danh tiªu. 100. Rõng nho mÕn ®øc hu©n cao kÝnh thê. Tµi kinh tÕ mÊy nh- hä Ph¹m, (41) ChÝn mu«n dong th¼ng dÆm c¸nh b»ng. Hai triÒu nh÷ng th¸c cæ qu¨ng, QuyÒn cao lôc bé, danh lõng tam t«n.(42). 105. Hä Liªu X¸(43) nhÊt m«n hiÓn ®¹t, Nøc th- h-¬ng s¸u l-îc ®¨ng doanh. (44) Hå l« ®Êt kiÓu dµnh dµnh, Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 19 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971
H¶i D-¬ng phong vËt khóc kh¶o thÝch TrÇn V¨n Gi¸p phiªn ©m kh¶o thÝch §óc linh giêi h¼n ®· dµnh c¸t nh©n. Ng-êi Thêi cö trong trÇn ai tá, 110.- Mét th¬ gi¨ng míi lé anh tµi. (45) ¥n trªn ®Ìn s¸ch th- trai, Cung thiÒm bÎ quÕ, an bµi ®¨ng kh«i. §Êt Mé Tr¹ch hæ ®«i long phiÕn, TiÕn sÜ sµo(46) quÝ hiÓn danh b-u. 115.- Xe xe ngùa ngùa dËp diï, §ån khoa d¹y sÊm, ®ång triÒu bÇy sao. K×a néi ngo¹i ch- tµo lý lÞch, Tõng c«ng n¨ng thanh tÝch tét vêi. To¸n ch-¬ng mét tÊc ch¼ng sai, 120.- §· v¨n Tèng C¶nh, l¹i bµi Tr-¬ng Hoa. (47) Phong c¶nh nhµ, n-íc non lµm b¹n, D¹ng Bïi C«ng (48) ®µi qu¸n mét vïng. Chen s©n chåi quÕ cµnh ®«ng. (49) Xiªm v¨n, ®ai vâ nèi dßng l-ìng ban. 125.- Hä nh©n gian thiªn tiªn cèt t-íng, (50) D¹ th¹ch cõ (51) mµ l-îng h¶i hµ. T«n s- tiÕng d¹y gÇn xa, Mét pho ViÖt-gi¸m tr¨m nhµ lµm g-¬ng. ThËp b¸t b¸t b÷a th-êng còng l¹, 130.- Tø tr¹ng nguyªn danh gi¸ gåm hai. (52) Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng 8/1998 20 ChÕ b¶n theo b¶n ®¸nh m¸y cña TVHH n¨m 1971