Hành trình đi tìm chữ Mông

ĐI TÌM CHỮ MÔNG<br /> Nghiên cứu cùng cộng đồng Mông<br /> thôn Giàng Tra, xã Tả Phìn, huyện Sa Pa<br /> 2013 - 2014<br /> <br /> Thôn Giàng Tra,<br /> <br /> Viện Nghiên cứu<br /> <br /> Sở Văn hóa,<br /> <br /> Tả Phìn, Sa Pa<br /> <br /> Xã hội, Kinh tế<br /> và Môi trường<br /> <br /> Thể thao và Du<br /> lịch tỉnh Lào Cai<br /> <br /> Giàng A Của<br /> <br /> Phạm Thanh Trà<br /> <br /> Phan Thị Phượng<br /> <br /> Hạng Thị Sa<br /> <br /> Hoàng Nguyên<br /> <br /> Vũ Thị Trang<br /> <br /> Vàng A Vàng<br /> Giàng A Trư<br /> Lý Thị Tùng<br /> Giàng A Lềnh<br /> Thào Thị Di<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Lời cảm ơn<br /> <br /> 3<br /> <br /> A. Giới thiệu<br /> <br /> 4<br /> <br /> I. Bối cảnh<br /> <br /> 4<br /> <br /> II. Quá trình lựa chọn vấn đề nghiên cứu<br /> <br /> 4<br /> <br /> III. Điểm luận tài liệu<br /> <br /> 5<br /> <br /> B. Lý thuyết và phương pháp<br /> <br /> 7<br /> <br /> I. Cách tiếp cận “Nghiên cứu cùng cộng đồng”<br /> <br /> 7<br /> <br /> II. Nhóm nghiên cứu địa phương<br /> <br /> 9<br /> <br /> III. Phương pháp nghiên cứu<br /> C. Kết quả nghiên cứu<br /> <br /> 11<br /> 16<br /> <br /> I. Niềm khát khao được học chữ<br /> <br /> 16<br /> <br /> II. Chữ Mông Việt Nam: Hồi ức và tưởng tượng<br /> <br /> 18<br /> <br /> III. Chữ Mông quốc tế: Yêu thích và e ngại<br /> <br /> 22<br /> <br /> IV. Nguyện vọng của người dân<br /> <br /> 25<br /> <br /> D. Bình luận về quá trình nghiên cứu cùng cộng đồng<br /> <br /> 29<br /> <br /> I. Tính chất giáo dục và hành động của nghiên cứu cùng cộng đồng<br /> <br /> 29<br /> <br /> II. Thách thức của nghiên cứu cùng cộng đồng và bài học kinh<br /> nghiệm<br /> <br /> 31<br /> <br /> 1. Thách thức của nghiên cứu cùng cộng đồng<br /> <br /> 31<br /> <br /> 2. Bài học kinh nghiệm<br /> <br /> 34<br /> <br /> E. Kết luận và khuyến nghị<br /> <br /> 34<br /> <br /> Phụ lục 1. Bảng hỏi phỏng vấn sâu<br /> <br /> 37<br /> <br /> Phụ lục 2. Một số hệ chữ Mông*<br /> <br /> 40<br /> <br /> Phụ lục 3: Tóm lược các bước thực hiện nghiên cứu cùng cộng<br /> đồng tại Sa Pa<br /> <br /> 42<br /> <br /> Phụ lục 4: Các chương trình liên quan tới chữ Mông quốc tế ở<br /> Việt Nam hiện nay<br /> <br /> 44<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 46<br /> <br /> Lời cảm ơn<br /> Nhóm nghiên cứu “Đi tìm chữ Mông” xin chân thành cảm ơn Sở Văn hóa,<br /> Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai đã ủng hộ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho<br /> chúng tôi thực hiện nghiên cứu. Chúng tôi đặc biệt biết ơn các thông tin viên,<br /> những người dân ở thôn Giàng Tra, xã Tả Phìn, Sa Pa bởi các bác, anh, chị đã<br /> tin tưởng, hết lòng chia sẻ thông tin, ý kiến, quan điểm, và tham gia nhiệt<br /> thành cùng chúng tôi trong dự án này. Chúng tôi chân thành cảm ơn các cán<br /> bộ UBND xã Tả Phìn: sự ủng hộ của UBND xã không chỉ giúp nghiên cứu này<br /> diễn ra suôn sẻ, mà còn là nguồn động viên rất lớn đối với chúng tôi.<br /> Nhóm nghiên cứu xin bày tỏ lòng biết ơn tới anh Nguyễn Trường Giang<br /> (Bộ môn Nhân học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học<br /> Quốc gia Hà Nội), các chị Nguyễn Bích Tâm, Phan Tú Quỳnh, Nguyễn Thùy<br /> Linh, Đỗ Bích Thủy (Trung tâm Nâng cao Năng lực Cộng đồng - CECEM) đã<br /> giới thiệu với nhóm nghiên cứu địa phương những công cụ như PRA,<br /> photovoice (tiếng nói qua ảnh), và videovoice (phim cộng đồng) để nhóm có<br /> thể truyền tải ý kiến của mình một cách thuận lợi và hấp dẫn hơn. Chúng tôi<br /> chân thành cảm ơn anh Thào A Kỷ đã giúp phiên dịch tiếng Mông - tiếng Việt,<br /> và Nguyễn Quang Vũ giúp biên tập phim tài liệu “Đi tìm chữ Mông”.<br /> Chúng tôi vô cùng cảm ơn Vụ Địa phương I, Ủy ban Dân tộc, và anh Vừ Bá<br /> Thông, Vụ Pháp chế, Ủy Ban Dân tộc đã chia sẻ quan điểm và hết lòng ủng hộ<br /> việc nghiên cứu và vận động chính sách liên quan đến chữ Mông của các đơn<br /> vị tổ chức nghiên cứu. Cuối cùng, chúng tôi xin cảm ơn tổ chức CARE Đan<br /> Mạch đã tin tưởng, hỗ trợ chúng tôi thử nghiệm phương pháp nghiên cứu<br /> cùng cộng đồng tại Sa Pa, và ủng hộ các sáng kiến của nhóm nghiên cứu địa<br /> phương để hiện thực hóa những ước mơ, nguyện vọng của cộng đồng.<br /> <br /> 3<br /> <br /> A. Giới thiệu<br /> I. Bối cảnh<br /> Cách thành phố Lào Cai khoảng 30km đường núi, huyện Sa Pa là một<br /> trong những điểm du lịch nổi tiếng nhất miền Bắc Việt Nam, thu hút hàng<br /> triệu lượt khách du lịch trong nước và quốc tế mỗi năm. Với nhiều nhà hàng,<br /> khách sạn sang trọng, tiện nghi và hệ thống cơ sở hạ tầng phát triển, thị trấn<br /> Sa Pa là điểm xuất phát của các du khách để từ đó, họ đi thăm quan, khám phá<br /> những bản làng hoang sơ xung quanh, đồng thời cũng là nơi không ít người<br /> Mông và Dao tới kiếm sống bằng nghề bán hàng thổ cẩm và một số sản phẩm<br /> địa phương khác. Mặc dù sống khá gần thị trấn, nơi thống trị của văn hóa Kinh<br /> pha lẫn văn hóa phương Tây, nhưng người Mông ở Sa Pa dường như vẫn đang<br /> duy trì không gian văn hóa – sinh tồn của riêng họ. Tương phản với sự "hoa<br /> lệ" của thị trấn Sa Pa, người Mông ở các thôn bản lân cận vẫn nghèo và phải<br /> đối mặt với những vấn đề mà những người lạc quan về sự phát triển du lịch<br /> không muốn để mắt tới như thiếu nước sạch, thiếu nhà vệ sinh kiên cố, nạn<br /> buôn bán phụ nữ qua biên giới, bỏ học, thất nghiệp, thiên tai và sự bấp bênh<br /> của mùa màng.<br /> Với cách tiếp cận nghiên cứu cùng cộng đồng – trong đó những thành<br /> viên đại diện cộng đồng sẽ tham gia vào mọi khía cạnh của quá trình nghiên<br /> cứu, từ lựa chọn chủ đề cho tới báo cáo kết quả, nghiên cứu này nhằm mục<br /> tiêu khám phá những vấn đề mà cộng đồng Mông ở Sa Pa cho là quan trọng,<br /> cấp thiết trong đời sống của họ. Đó cũng là những chủ đề mới, gần gũi hơn với<br /> đời sống hiện tại của người dân và cung cấp những gợi ý quan trọng cho<br /> những chương trình, chính sách phát triển cũng như các nghiên cứu về sau.<br /> Như vậy, trong khi các nghiên cứu thông thường phục vụ mối quan tâm của<br /> nhà nghiên cứu bên ngoài, thì chương trình nghiên cứu cùng cộng đồng này<br /> hướng tới mối quan tâm của người trong cuộc, đồng thời giúp họ nâng cao<br /> năng lực tìm hiểu, phân tích và chủ động tạo ra những biến đổi xã hội tích cực<br /> ở địa phương.<br /> II. Quá trình lựa chọn vấn đề nghiên cứu<br /> Những nghiên cứu trước đây về người Mông ở Việt Nam nói chung và<br /> người Mông ở Sa Pa nói riêng thường tập trung vào những chủ đề như sinh kế<br /> từ ngành du lịch và giao thương với miền xuôi (Dương Bích Hạnh, 2008,<br /> Tugault-Lafleur và Turner, 2009, Michaud và Turner, 2000, Turner và<br /> Michaud, 2008, Turner, 2012), sở hữu và sử dụng đất – rừng (Vương Duy<br /> Quang, 2004, Corlin, 2004, Nguyen Tien Hai, 2009), sự cải đạo sang Tin Lành<br /> (Tapp, 1989, Ngô Thị Thanh Tâm, 2010), và văn hóa truyền thống (Vương<br /> Duy Quang, 2005, Mã A Lềnh, 2009). Bản thân nhóm nghiên cứu chúng tôi<br /> cũng rất quan tâm đến những vấn đề vĩ mô như đất rừng, khai khoáng, định<br /> kiến tộc người vì cho rằng đó là những chủ đề “hấp dẫn”, “quan trọng”, có tính<br /> khái quát cao. Mặc dù đặt mục tiêu chuyển quyền lựa chọn đề tài nghiên cứu<br /> sang cho người dân theo đúng tinh thần của cách tiếp cận nghiên cứu cùng<br /> 4<br /> <br />