Hệ sinh thái hợp tác của các trường đại học Việt Nam và doanh nghiệp: Quan điểm của giảng viên

An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 17 (5), 77 – 94<br /> <br /> HỆ SINH THÁI HỢP TÁC CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VIỆT NAM VÀ DOANH NGHIỆP:<br /> QUAN ĐIỂM CỦA GIẢNG VIÊN<br /> Nguyễn Kim Dung1, Phạm Thị Hương2<br /> Viện Nghiên cứu Giáo dục – Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Trường Đại học Tài chính - Marketing<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 16/05/2017<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 28/06/2017<br /> Ngày chấp nhận đăng: 10/2017<br /> Title:<br /> Vietnamese university business cooperation<br /> ecosystem: Perspective of<br /> academics<br /> Keywords:<br /> University - business<br /> cooperation, UBC ecosystem,<br /> academics, Vietnam<br /> Từ khóa:<br /> Hợp tác trường đại học –<br /> doanh nghiệp, hệ sinh thái<br /> hợp tác, giảng viên,<br /> Việt Nam<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Most of higher education institutions in Vietnam are oriented to be institutions<br /> that can meet the employment of society through collaborating with business.<br /> This article examines the state of university – business collaborations in<br /> Vietnam from the perspective of academics. An online survey was employed as<br /> a major research instrument to investigate the state of collaborating between<br /> university and business in Vietnam. A group of 242 research academics joined<br /> the study. The extent of cooperation was found to be at low and medium level<br /> for research academics in eight types of cooperation: collaboration in R&D,<br /> mobility of academics, mobility of students, curriculum development and<br /> delivery, lifelong learning, entrepreneurship, commercialization of research<br /> and development results, and governance. Drivers, barriers, and situational<br /> factors of the cooperation were also identified in this study. The study was<br /> quantitative in nature and was conducted online. This provides an overall view<br /> of the extent of cooperation in Vietnam. It is suggested to investigate the state of<br /> cooperation in depth applying qualitative methods including interviews with<br /> experts. The article discusses the ecosystem of university-business cooperation<br /> (UBC) in Vietnam. Based on the system, the authors offer suggestions to policy<br /> makers on how to keep the UBC ecosystem work.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong giai đoạn phát triển hiện nay hầu hết các trường đại học ở Việt Nam đều<br /> xác định là các cơ sở giáo dục có thể đáp ứng được nhu cầu việc làm của xã<br /> hội. Một trong những cách tiếp cận để các trường có thể đào tạo nguồn nhân<br /> lực như vậy là thông qua hợp tác với các doanh nghiệp. Bài viết xem xét thực<br /> trạng hợp tác của các trường đại học và doanh nghiệp tại Việt Nam từ quan<br /> điểm của giảng viên thông qua khảo sát trực tuyến. Khảo sát được thiết kế cho<br /> ba nhóm đối tượng: giảng viên có hợp tác với các doanh nghiệp ở mức rất thấp,<br /> giảng viên có nghiên cứu khoa học và đại diện cơ sở giáo dục đại học. Bài viết<br /> trình bày kết quả nghiên cứu từ góc độ giảng viên có tham gia nghiên cứu (242<br /> người) về mức độ hợp tác trường đại học và doanh nghiệp. Kết quả của nghiên<br /> cứu cho thấy giảng viên hợp tác với doanh nghiệp ở mức độ thấp và trung bình<br /> tương ứng với tám phương thức hợp tác: hợp tác trong nghiên cứu và phát<br /> triển, luân chuyển của giảng viên, luân chuyển của sinh viên, xây dựng và triển<br /> khai chương trình đào tạo, học tập suốt đời, tinh thần khởi nghiệp, thương mại<br /> <br /> 77<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 17 (5), 77 – 94<br /> hóa, phát triển các kết quả nghiên cứu và quản trị đại học. Thuận lợi, khó khăn<br /> và yếu tố khác của sự hợp tác cũng được phân tích trong nghiên cứu này.<br /> Nhóm tác giả đã áp dụng phương pháp nghiên cứu định lượng và đã được thực<br /> hiện trực tuyến. Kết quả nghiên cứu giúp xác định bức tranh tổng thể về hợp tác<br /> giữa doanh nghiệp và trường đại học tại Việt Nam từ quan điểm của giảng viên.<br /> Bài viết cũng thảo luận mô hình sinh thái hợp tác trường đại học – doanh<br /> nghiệp ở Việt Nam. Từ đó, nhóm tác giả đưa ra các khuyến nghị cho các nhà<br /> hoạch định chính sách để hỗ trợ phát triển hợp tác trường đại học và doanh<br /> nghiệp ở Việt Nam.<br /> <br /> này, ở tất cả các cấp của trường đại học, được tạo<br /> ra bằng cách kết nối với nhà tuyển dụng, trong khi<br /> các kỹ năng của sinh viên cũng được rèn luyện<br /> qua các hoạt động kết nối với nhà tuyển dụng. Để<br /> có thể kết hợp với các trường đại học tái cấu trúc<br /> chương trình đào tạo và cái tiến thực tập nghề<br /> nghiệp, điều này đòi hỏi phải có cách thức và<br /> phương pháp hợp tác hiệu quả giữa trường đại học<br /> và doanh nghiệp. Sức mạnh, chiều sâu và cường<br /> độ của sự hợp tác trường đại học-doanh nghiệp<br /> (HTTĐH&DN) là những yếu tố ảnh hưởng đến<br /> chất lượng giáo dục, được đo qua tiêu chí khả<br /> năng việc làm.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU NGỮ CẢNH VÀ LỊCH SỬ<br /> VẤN ĐỀ<br /> Báo cáo phát triển Việt Nam (2013) của Ngân<br /> hàng Thế giới nhấn mạnh rằng, các nhà tuyển<br /> dụng ở Việt Nam gặp rất nhiều khó khăn trong<br /> quá trình tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp. Điều<br /> này phản ánh những thách thức của thị trường lao<br /> động, một khoảng cách lớn giữa yêu cầu của nhà<br /> tuyển dụng và khả năng đáp ứng của sinh viên tốt<br /> nghiệp ở Việt Nam. Các kỹ năng nhà tuyển dụng<br /> yêu cầu là kỹ năng giao tiếp, khả năng làm việc<br /> theo nhóm, trình độ ngoại ngữ, kỹ năng về công<br /> nghệ thông tin, kỹ năng tư duy phê phán và sáng<br /> tạo (The World Bank, 2012). Truyền thông Việt<br /> Nam và các bên liên quan khác luôn bày tỏ sự<br /> không hài lòng với tỷ lệ việc làm và tình trạng<br /> thất nghiệp của sinh viên tốt nghiệp.<br /> <br /> Dự án POHE2 đã bắt đầu từ giả định rằng chất<br /> lượng của sinh viên được đánh giá dựa vào khả<br /> năng làm việc của sinh viên tốt nghiệp trên thị<br /> trường lao động. Dự án POHE2 đã có cơ hội để<br /> thử nghiệm và nghiên cứu trong thực tế với quy<br /> mô 8 trường đại học thí điểm. Nghiên cứu này là<br /> một trong ba nghiên cứu, mỗi nghiên cứu tập<br /> trung vào một trong ba nhóm đối tượng liên quan,<br /> bao gồm: (a) doanh nghiệp, (b) nhà nước, và (c)<br /> các trường đại học. Các nghiên cứu từ quan điểm<br /> của chính phủ và các doanh nghiệp đã được thực<br /> hiện, nghiên cứu này tập trung vào quan điểm<br /> trường đại học.<br /> <br /> Để giải quyết tình trạng thất nghiệp của sinh viên<br /> sau khi ra trường và lấp khoảng cách về kỹ năng<br /> sống và tồn tại như báo cáo của Ngân hàng Thế<br /> giới, các bên có liên quan cho rằng, các trường đại<br /> học có chất lượng thì phải đáp ứng các yêu cầu<br /> này của xã hội. Điều này cũng trùng với một kết<br /> quả trong nghiên cứu của Phạm Thị Hương<br /> (2016) về quan điểm chất lượng của giáo dục đại<br /> học ở Việt Nam. Chính phủ Việt Nam đã đưa ra<br /> các sáng kiến khác nhau, bao gồm các thí nghiệm,<br /> các thử nghiệm và nỗ lực điều tiết tiếp xúc giữa<br /> các trường đại học và doanh nghiệp nhằm giúp<br /> các trường đào tạo đáp ứng yêu cầu xã hội.<br /> <br /> 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN<br /> Một số tác giả (Coaldrake P & Stedman, 1999; De<br /> Ziwa, 2005) đã bàn về triết lý của trường đại học<br /> và những triết lý này thay đổi như thế nào theo<br /> thời gian. Triết lý đầu tiên là mô hình Humbodt về<br /> các trường đại học định hướng nghiên cứu và kiến<br /> tạo kiến thức thông qua các nghiên cứu khám phá<br /> <br /> Giúp sinh viên đạt được kiến thức mà thị trường<br /> lao động yêu cầu trở thành một điều kiện tiên<br /> quyết của các trường đại học. Những kiến thức<br /> 78<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 17 (5), 77 – 94<br /> <br /> hơn là chỉ truyền tải các kỹ năng trong quá khứ<br /> hay giảng dạy (Anderson, 2010). Có ý kiến cho<br /> rằng, triết lý này đã thúc đẩy hợp tác và nghiên<br /> cứu ứng dụng giữa doanh nghiệp và các trường<br /> đại học theo mô hình Humboldt. Một mô hình<br /> khác, mô hình các trường đại học Anglo - Saxon<br /> của Newman, ngược lại, tập trung vào một nền<br /> giáo dục tự do, ủng hộ sự phân biệt giữa khám<br /> phá và giảng dạy (EU, 2014). Liên minh châu Âu<br /> đề cập đến mô hình thứ ba của các trường đại học,<br /> mô hình Napoleon, đã thống trị ở miền Nam châu<br /> Âu nơi mà nhà nước quy định và kiểm soát giáo<br /> dục đại học, dẫn đến việc giáo dục không gắn với<br /> kinh tế địa phương.<br /> <br /> quốc gia đã dẫn đến một loạt các chính sách được<br /> ban hành nhằm khuyến khích các trường đại học<br /> xây dựng liên kết chặt chẽ với các doanh<br /> nghiệp. Theo nhu cầu này, các doanh nghiệp được<br /> cho là nên tham gia vào việc thiết kế chương trình<br /> giảng dạy và học tập, và các trường đại học nên<br /> làm việc chặt chẽ hơn với các đối tác kinh doanh<br /> và công nghiệp để thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp,<br /> sự dịch chuyển của các học giả và sinh viên, dịch<br /> chuyển giữa doanh nghiệp và trường đại học<br /> nhằm thúc đẩy quá trình học tập suốt đời. Do đó,<br /> một loạt các nghiên cứu đã tiến hành trong thập<br /> kỷ qua để nghiên cứu về sự hợp tác này. Một<br /> nghiên cứu tổng quan về HTTĐH&DN ở Châu<br /> Âu (SBMRC, 2011) và báo cáo Wilson do chính<br /> phủ Anh tài trợ (Wilson, 2012) là một vài ví dụ.<br /> <br /> Vào thế kỷ 19, để đáp ứng yêu cầu của các ngành<br /> công nghiệp đang phát triển, các trường đại học<br /> dân sự ở Anh (Goddard, 2009) và các trường cao<br /> đẳng Land - Grant ở Mỹ (McDowell, 2003) đã<br /> được thành lập. Những trường đại học này chủ<br /> yếu có chức năng cung cấp lực lượng lao động có<br /> tay nghề cao cho các ngành nghề mới phát triển.<br /> Đây là kết quả của cuộc cách mạng công nghiệp<br /> và nông nghiệp (Delanty, 2002). Giáo dục đại học<br /> của các trường đại học này dần dần thoát khỏi mô<br /> hình Newman. Từ giữa thế kỷ 20, chức năng này<br /> của giáo dục đại học ngày càng mờ nhạt do nhiều<br /> nước quản lý giáo dục đại học theo hướng tập<br /> trung (centralism) và tăng ngân sách công cho<br /> nghiên cứu (Goddard, 2009). Các trường đại học<br /> đã không còn phục vụ các mục đích cụ thể nhằm<br /> đáp ứng nhu cầu của địa phương. Ngược lại, việc<br /> phân cấp quản lý của Mỹ và sự phụ thuộc của các<br /> trường đại học cả công lập và ngoài công lập vào<br /> kinh phí địa phương đã ngày càng gắn kết hợp tác<br /> nghiên cứu và mối quan hệ giữa các trường đại<br /> học và ngành công nghiệp (Mowery, 1999).<br /> <br /> Bên cạnh đó cũng có các nghiên cứu thực nghiệm<br /> về mặt chính sách giúp phát triển HTTĐH&DN.<br /> Những nghiên cứu này, chủ yếu về các yếu tố<br /> quyết định của sự hợp tác, hoặc là từ quan điểm<br /> của các doanh nghiệp và công ty tham gia vào hợp<br /> tác (Cohen, Nelson và Walsh, 2002; Fontana và<br /> cộng sự, 2006) hoặc từ quan điểm của các trường<br /> đại học và/hoặc khoa (DiGregorio & Shane, 2003;<br /> Friedman & Silberman, 2003; Tornquist &<br /> Kallsen, 1994) đã giúp các bên có liên quan hiểu<br /> biết nhiều hơn về hợp tác.<br /> Đối với các trường đại học và các khoa, Meyer Krahmer và Schmock (1998) cho rằng, các nhà<br /> nghiên cứu tại các trường đại học chọn hợp tác<br /> với các doanh nghiệp vì một số lý do bao gồm: cơ<br /> hội tăng nguồn thu nhập từ kinh phí nghiên cứu,<br /> khả năng ứng dụng của nghiên cứu, tiếp cận với<br /> cơ sở vật chất và kỹ năng của doanh nghiệp, và<br /> cập nhật các vấn đề của doanh nghiệp.<br /> Đối với doanh nghiệp và ngành công nghiệp,<br /> động lực chính của hợp tác với các trường đại học<br /> bao gồm:<br /> <br /> HTTĐH&DN ngày càng được thúc đẩy và phát<br /> triển xuất phát từ các tác động của các bên có liên<br /> quan và lợi ích mà các bên tham gia hợp tác có<br /> được.<br /> <br /> • Tiếp cận cơ sở dữ liệu khoa học được các<br /> <br /> trường đại học xây dựng thông qua nguồn kinh<br /> phí tài trợ của Nhà nước.<br /> <br /> 2.1 Động lực và lợi ích của hợp tác<br /> Việc các trường đại học đóng vai trò ngày càng<br /> tăng trong quá trình phát triển kinh tế của một<br /> 79<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 17 (5), 77 – 94<br /> <br /> Có rất nhiều tác giả đã đưa ra các cách phân loại<br /> phương thức hợp tác khác nhau. Santoro (2000)<br /> phân loại hợp tác trường đại học – doanh nghiệp<br /> thành bốn loại: hỗ trợ nghiên cứu, chuyển giao<br /> công nghệ, chuyển giao kiến thức, và hợp tác<br /> nghiên cứu. Davey, Muros, và Meerman (2011)<br /> đưa ra phân loại chi tiết hơn về phương thức hợp<br /> tác. Đây là kết quả của công trình nghiên cứu về<br /> hợp tác trường đại học – doanh nghiệp tại Châu<br /> Âu năm 2010 - 2011, bao gồm:<br /> <br /> • Tiếp cận với kiến thức được phát triển trong<br /> <br /> các trung tâm nghiên cứu cũng thông qua<br /> nguồn kinh phí tài trợ của Nhà nước.<br /> • Tiếp cận với các nhà nghiên cứu đẳng cấp thế<br /> <br /> giới cả về khoa học và công nghiệp.<br /> • Có được lợi thế cạnh tranh bằng cách tiếp cận<br /> <br /> với tiềm năng tốt hơn thông qua các kênh<br /> thông tin nhanh hơn so với đối thủ cạnh tranh<br /> của họ.<br /> • Giảm chi phí vì hợp tác nghiên cứu với các<br /> <br /> • Hợp tác trong nghiên cứu và phát triển.<br /> <br /> trường đại học có thể hiệu quả hơn về mặt<br /> kinh phí do các trường đại học có thể đã có cơ<br /> sở hạ tầng tại chỗ từ các hoạt động nghiên cứu<br /> được Nhà nước cung cấp kinh phí (Doleey &<br /> Kirk, 2007, tr. 321).<br /> <br /> • Luân chuyển của các học giả, giới hàn lâm.<br /> • Luân chuyển của sinh viên.<br /> • Thương mại hóa các kết quả nghiên cứu và<br /> <br /> phát triển.<br /> <br /> Trong giáo dục, nhiều HTTĐH&DN chủ yếu tập<br /> trung vào các dự án liên quan đến nghiên cứu. Sự<br /> hợp tác này có thể có tác động gián tiếp vào việc<br /> giảng dạy và học tập, chẳng hạn như một học giả<br /> có thể mời một đối tác doanh nghiệp giảng bài<br /> hoặc tổ chức một chuyến đi thực tế (EU,<br /> 2014). Ngân hàng Thế giới (2012) đã có một<br /> nghiên cứu nhằm rà soát các hình thức hợp tác<br /> trong thực tế để xác định các phương thức liên kết<br /> chặt chẽ hơn giữa trường đại học và doanh<br /> nghiệp. Báo cáo cho rằng, các phương thức liên<br /> kết mạnh hơn có thể cải thiện dòng luân chuyển<br /> thông tin giữa các trường đại học và doanh<br /> nghiệp. Hợp tác cho phép các trường đại học đáp<br /> ứng nhu cầu kỹ năng và nghiên cứu của doanh<br /> nghiệp để đối phó với quá trình toàn cầu hóa, với<br /> sự thay đổi công nghệ nhanh và cộng tác với các<br /> nhà nghiên cứu khác. Tuy nhiên, những loại hình<br /> hợp tác này lại là một trong những nguyên nhân<br /> dẫn đến việc dừng hợp tác giữa các trường đại học<br /> và xã hội (Ngân hàng Thế giới, 2012).<br /> <br /> • Xây dựng và triển khai chương trình đào tạo.<br /> • Thúc đẩy học tập suốt đời.<br /> • Hỗ trợ tinh thần sáng nghiệp và các hoạt động<br /> <br /> khởi nghiệp.<br /> • Tham gia quản trị trường đại học.<br /> <br /> Nghiên cứu này đã sử dụng 8 phương thức hợp<br /> tác này để khảo sát thực trạng hợp tác ở Việt<br /> Nam.<br /> 2.3 Các rào cản và thách thức của hợp tác<br /> trường đại học và doanh nghiệp<br /> HTTĐH&DN cũng đối mặt với những thách thức<br /> lớn (Elmuti, Abebe, và Nicolosi, 2005). Dooley<br /> và Kirk (2007) cho rằng, các nền văn hóa khác<br /> nhau có thể cản trở sự thành công của hợp tác.<br /> Trường đại học và doanh nghiệp với hai lĩnh vực<br /> hoạt động khác nhau, có những mục tiêu khác<br /> nhau và có các hệ thống giá trị khác nhau có thể là<br /> rào cản cho hợp tác trường đại học - doanh nghiệp<br /> (Elmuti và cộng sự, 2005). Thách thức lớn nhất là<br /> làm sao cân bằng được sự khác biệt để thỏa mãn<br /> các bên liên quan. Một thách thức khác là mâu<br /> thuẫn giữa mong muốn của học giả được công bố<br /> công trình nghiên cứu và ngành công nghiệp phải<br /> duy trì bí mật để bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ<br /> (SHTT) và duy trì lợi thế cạnh tranh. Các vấn đề<br /> liên quan đến quyền sở hữu của các sản phẩm<br /> <br /> Dường như là không có bất cứ hình thức hợp tác<br /> duy nhất nào có thể đáp ứng tất cả động lực để<br /> thúc đẩy HTTĐH&DN. Phần sau đây trình bày<br /> tổng quan về các phương thức hợp tác.<br /> 2.2 Phương thức hợp tác<br /> <br /> 80<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 17 (5), 77 – 94<br /> <br /> SHTT và phân chia doanh thu giữa các bên<br /> thường dẫn đến tranh luận mạnh mẽ giữa các bên<br /> tham gia hợp tác. Bất đồng là rất phổ biến trong<br /> lĩnh vực này, với các doanh nghiệp và ngành công<br /> nghiệp, các yêu cầu về giá cả của các trường đại<br /> học đối với SHTT thường quá cao và các trường<br /> đã bỏ qua rủi ro ngành công nghiệp phải đương<br /> đầu khi thương mại hóa sản phẩm. Ngược lại, các<br /> trường đại học lo ngại rằng ngành công nghiệp có<br /> thể ăn cắp những khám phá của họ và tạo ra<br /> nguồn doanh thu mà đúng ra phải thuộc về các<br /> trường đại học. Những thách thức như thế này chỉ<br /> có thể được khắc phục thông qua một qui trình cụ<br /> thể và tin tưởng lẫn nhau. Các bên phải thay đổi<br /> chiến lược để đáp ứng với môi trường bên<br /> ngoài. Những thay đổi này có thể dẫn đến mức độ<br /> tương tác giữa các trường đại học và doanh<br /> nghiệp theo hướng tăng hoặc giảm. Vì hầu hết các<br /> nghiên cứu học thuật về bản chất là lâu dài<br /> (Chiesa & Piccaluga, 2000), sự bất ổn trong hỗ trợ<br /> của ngành công nghiệp có thể dẫn đến những khó<br /> khăn cho các trường đại học trong việc lập kế<br /> hoạch.<br /> <br /> tạo ngành công nghệ phần mềm cho sinh viên<br /> cũng như các hoạt động phát triển chuyên<br /> môn. Họ phát hiện ra rằng, hợp tác đáp ứng một<br /> cách đáng kể các yêu cầu đào tạo và bồi dưỡng<br /> chuyên môn cho các kỹ sư phần mềm, bao gồm<br /> nâng cao nhận thức và đánh giá cao<br /> HTTĐH&DN, dẫn đến mối quan hệ tốt hơn và tin<br /> cậy lẫn nhau, tăng doanh thu tiềm năng giữa các<br /> đối tác, mở rộng quan hệ và các nguồn lực từ cả<br /> hai phía, danh tiếng nâng cao cho tất cả các bên<br /> tham gia hợp tác và tăng cơ hội phát triển kinh<br /> doanh với các chương trình tương tự và liên kết<br /> khác. Họ cũng nhận thấy rằng đối với giảng viên,<br /> hợp tác đã giúp giảng viên tiếp cận với các ứng<br /> dụng thực tế, giúp phát triển chuyên môn, mua<br /> sắm trang thiết bị, và các nguồn lực khác để<br /> nghiên cứu và tư vấn. Đối với sinh viên từ các<br /> ngành công nghiệp, các hợp tác cung cấp các khóa<br /> học có liên quan ở các địa điểm, thời gian và hình<br /> thức triển khai rất thực tế nhằm đáp ứng nhu cầu<br /> của họ tại nơi làm việc.<br /> <br /> 2.4 Kết quả của hợp tác trường đại học và<br /> doanh nghiệp<br /> <br /> Hình 1 mô tả mô hình hệ sinh thái HTTĐH&DN<br /> của Davey, Muros, và Meerman (2016). Mô hình<br /> là sản phẩm của công trình nghiên cứu về hợp tác<br /> trường đại học – doanh nghiệp năm 2010 - 2011<br /> tại Châu Âu.<br /> <br /> 2.5 Hệ sinh thái hợp tác trường đại học và<br /> doanh nghiệp<br /> <br /> Mead và cộng sự (1999) đã tiến hành khảo sát<br /> hình thức hợp tác chính thức giữa các trường đại<br /> học và doanh nghiệp, nhằm đáp ứng nhu cầu đào<br /> <br /> Hình 1. Hệ sinh thái hợp tác trường đại học và doanh nghiệp của Davey, Muros, và Meerman (2016)<br /> <br /> 81<br /> <br />