Hiệu quả kết hợp gương trị liệu trong phục hồi chức năng vận động bàn tay trên bệnh nhân liệt nửa người do nhồi máu não

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> HIỆU QUẢ KẾT HỢP GƯƠNG TRỊ LIỆU<br /> TRONG PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VẬN ĐỘNG BÀN TAY<br /> TRÊN BỆNH NHÂN LIỆT NỬA NGƯỜI DO NHỒI MÁU NÃO<br /> Vũ Thị Tâm1, Nguyễn Thị Kim Liên2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y - Dược Thái Nguyên, 2Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> Nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả kết hợp gương trị liệu trong phục hồi chức năng bàn tay ở bệnh<br /> nhân liệt nửa người do nhồi máu não. 60 bệnh nhân được chẩn đoán xác định là nhồi máu não được chia<br /> ngẫu nhiên thành 2 nhóm can thiệp và nhóm chứng, dùng thang điểm của Carr J.H và Shepherd R.B về vận<br /> động để đánh giá chức năng vận động bàn tay liệt và về mức độ khéo léo để đánh giá chức năng khéo léo<br /> bàn tay liệt. Kết quả nghiên cứu cho thấy chức năng vận động bàn tay liệt sau 1 tháng, ở nhóm can thiệp<br /> mức 4 đạt 46,7%, mức 5 đạt 16,6%, nhóm chứng mức 4 đạt 6,7% và không có bệnh nhân đạt mức 5<br /> (p < 0,05). Sau 3 tháng ở nhóm can thiệp mức 5 đạt 33,4%, mức 6 đạt 20%, nhóm chứng mức 5 đạt 16,6%,<br /> không có bệnh nhân đạt mức 6 (p < 0,05). Chức năng khéo léo sau 1 tháng, ở nhóm can thiệp mức 4 đạt<br /> 13,35%, nhóm chứng 3,35% (p > 0,05). Sau 3 tháng, ở nhóm can thiệp mức 4 đạt 20%, mức 5 đạt 6,7%,<br /> nhóm chứng không có bệnh nhân đạt mức 4 và mức 5 (p < 0,05). Hiệu quả phục hồichức năng bàn tay<br /> nhóm ứng dụng gương trị liệu có cải thiện rõ rệt về chức năng bàn tay liệt so với nhóm chứng. Trong đó,<br /> chức năng vận động tay liệt tăng lên rõ rệt sau 1, 3 tháng với độ tin cậy trên 95% (p < 0,05). Chức năng<br /> khéo léo bàn tay được cải thiện rõ sau 3 tháng với độ tin cậy trên 95% (p < 0,05).<br /> Từ khóa: bàn tay, tai biến mạch máu não, nhồi máu não, gương trị liệu<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tai biến mạch máu não là một vấn đề thời<br /> sự cấp thiết của y học. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ tai<br /> biến mạch máu não mắc mới hàng năm vào<br /> khoảng 700.000 đến 750.000 người, tử vong<br /> vào khoảng 130.000 người. Bệnh gây tiêu tốn<br /> chi phí cho các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ở<br /> nhóm bệnh nhân này lên đến 70 tỷ đôla Mỹ<br /> mỗi năm [1]. Việt Nam là một trong những<br /> quốc gia có tỉ lệ tàn tật cao nhất. Hiện có<br /> 486.400 người bị mất sức lao động, tàn tật do<br /> tai biến. Sau tai biến mạch máu não để lại rất<br /> nhiều di chứng nặng nề đặc biệt là di chứng<br /> về vận động làm ảnh hưởng đến chất lượng<br /> <br /> cuộc sống của bệnh nhân. Theo thống kê của<br /> Bộ Lao Động – Thương binh – Xã hội (2005)<br /> cả nước có khoảng 5,3 triệu người tàn tật,<br /> khuyết tật vận động là cao nhất chiếm tỷ lệ<br /> 51,9% [2]. Trong đó di chứng làm giảm và mất<br /> vận động của chi trên chiếm tỉ lệ lớn. Theo<br /> nghiên cứu của Desrosiers (2006) các di<br /> chứng ở chi trên và bàn tay chiếm 69% [3].<br /> Chính vì vậy, cải thiện chức năng vận động<br /> của chi trên và bàn tay là mục tiêu hàng đầu<br /> trong phục hồi chức năng sau đột quỵ.<br /> Phương pháp gương trị liệu là một phương<br /> pháp đã được áp dụng trên Thế giới và đã<br /> được chứng minh là có hiệu quả rõ rệt trong<br /> việc cải thiện chức năng bàn tay [4 - 6]… Tuy<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Thị Kim Liên, Bộ môn Phục hồi<br /> chức năng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: lienrehab@yahoo.com<br /> Ngày nhận: 29/9/2015<br /> Ngày được chấp thuận: 25/12/2015<br /> <br /> 80<br /> <br /> nhiên, ở Việt Nam chưa có công trình nghiên<br /> cứu nào. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu đề tài nhằm mục tiêu: Đánh giá<br /> kết quả phối hợp gương trị liệu trong phục hồi<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> chức năng vận động bàn tay trên bệnh nhân<br /> <br /> 2.2. Cách đánh giá<br /> <br /> liệt nửa người ở giai đoạn hồi phục do nhồi<br /> máu não.<br /> <br /> - Lượng giá chức năng vận động bàn tay<br /> liệt: bảng đánh giá vận động bệnh nhân tai<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> biến mạch máu não (Carr J.H và Shepherd<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> Nghiên cứu 60 bệnh nhân được chẩn đoán<br /> là tai biến nhồi máu não có kết luận trên phim<br /> MRI, sau khi được khám, đánh giá có giảm<br /> chức năng bàn tay bên liệt tại Trung tâm Phục<br /> hồi chức năng bệnh viện Bạch Mai từ tháng<br /> 12/2013 đến 9/2014.<br /> - Tiêu chuẩn lựa chọn<br /> Liệt nửa người do tai biến nhồi máu não<br /> <br /> R.B). Tiến hành xác định mức độ thực hiện<br /> vận động ở mức khó tăng dần trong bảng từ 0<br /> - 6 điểm. Trong đó mức 0 là chức năng vận<br /> động bàn tay kém nhất và mức 6 là chức<br /> năng vận động bàn tay tốt nhất [7].<br /> - Xác định chức năng khéo léo của bàn tay:<br /> bảng đánh giá của Carr J.H và Shepherd R.B.<br /> Xác định mức độ thực hiện chức năng khéo<br /> léo bàn tay ở mức khó tăng dần trong bảng từ<br /> 0 - 6 điểm. Trong đó mức 0 là chức năng khéo<br /> léo bàn tay kém nhất và mức 6 là chức năng<br /> <br /> lần đầu tiên, có thể giao tiếp được. Bệnh nhân<br /> không bị rối loạn nhận thức, có giảm chức<br /> <br /> khéo léo bàn tay tốt nhất [7].<br /> <br /> năng của chi trên bên liệt nhưng nâng được<br /> vai và ngửa được cổ tay: điểm Fugl - Meyer<br /> <br /> năng<br /> <br /> Arm Test từ 10 điểm trở lên.<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Bệnh nhân có bệnh khớp cổ tay, bàn ngón<br /> tay, hoặc chấn thương khớp cổ tay, bàn ngón<br /> tay trước khi nhồi máu não, phụ nữ có thai.<br /> 2. Phương pháp<br /> 2.1. Thiết kế nghiên cứu<br /> Bằng phương pháp nghiên cứu dọc, can<br /> thiệp có đối chứng. So sánh hiệu quả điều trị<br /> sau 1 và 3 tháng. 60 bệnh nhân đủ tiêu chuẩn,<br /> tiến hành bốc thăm xem bệnh nhân thuộc<br /> nhóm 1 và nhóm 2 (mỗi nhóm có 30 bệnh<br /> nhân).<br /> Nhóm 1 (nhóm can thiệp): Được phục hồi<br /> chức năng bằng biện pháp: liệu pháp gương,<br /> đặt tư thế đúng, tập vận động và hoạt động trị<br /> liệu tại trung tâm phục hồi chức năng.<br /> Nhóm 2 (nhóm chứng): Được phục hồi<br /> chức năng bằng biện pháp: đặt tư thế đúng,<br /> tập vận động, hoạt động trị liệu tại trung tâm<br /> phục hồi chức năng.<br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> 2.3. Quy trình tập luyện phục hồi chức<br /> Nội dung các bài tập chung cho nhóm can<br /> thiệp và nhóm chứng<br /> Người điều trị hướng dẫn bệnh nhân luyện<br /> tập, đặt tư thế vai, tay liệt đúng. Các bài tập<br /> vận động cho tay liệt ở các tư thế nằm, ngồi,<br /> đứng với sự trợ giúp của tay lành. Tập phòng<br /> co rút khớp vai. Tập xoay ngửa cẳng tay, tập<br /> duỗi cổ tay và nghiêng quay trong vị thế ngồi.<br /> Tập dồn trọng lượng lên tay liệt. Tập chức<br /> năng bàn tay liệt: tập gấp duỗi, dang khép các<br /> ngón, đối chiếu ngón cái với ngón khác, tập<br /> nắm và buông đồ vật…Tập luyện các chức<br /> năng sinh hoạt hàng ngày: cách mặc và cởi<br /> quần áo, đánh răng, rửa mặt chải đầu, cách<br /> tự xúc ăn, đi vệ sinh....Các bài tập được tiến<br /> hành trong thời gian 60 phút/ngày, 5 ngày/<br /> tuần, trong 3 tháng.<br /> Tiến hành can thiệp liệu pháp gương cho<br /> nhóm can thiệp<br /> * Phương tiện điều trị: Hộp gương có kích<br /> thước 40 x 40cm, bóng mềm. Can thiệp trong<br /> thời gian 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần, trong 3<br /> tháng. Người điều trị hướng dẫn để tay lành<br /> 81<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> của bệnh nhân sẽ được đặt đối diện với<br /> <br /> - Với bệnh nhân tham gia nghiên cứu: thái<br /> <br /> gương. Tay liệt đặt phía đằng sau gương.<br /> Trong suốt thời gian tập, bệnh nhân sẽ quan<br /> <br /> độ tôn trọng, đặt phẩm giá và sức khỏe của<br /> đối tượng lên trên mục đích nghiên cứu, đảm<br /> <br /> sát cử động của tay lành qua gương, luôn<br /> tưởng tượng tay cử động trong gương chính<br /> <br /> bảo các thông tin do đối tượng nghiên cứu<br /> cung cấp được giữ bí mật.<br /> <br /> là tay liệt. Đồng thời, cố gắng cử động tay liệt<br /> theo tay lành mặc dù trên thực tế tay liệt chỉ<br /> <br /> - Nghiên cứu chỉ nhằm bảo vệ và nâng cao<br /> sức khỏe cho cộng đồng và bệnh nhân không<br /> <br /> cử động được rất ít. Các bài tập cho bàn tay<br /> <br /> gây hại và tạo công bằng cho tất cả bệnh<br /> <br /> và cổ tay như sau: Thực hiện các cử động<br /> bình thường của bàn tay như gập duỗi, dang<br /> <br /> nhân. Tất cả gia đình bệnh nhân trong nhóm<br /> nghiên cứu đều được thông báo, giải thích rõ<br /> <br /> khép các ngón tay, đối chiếu ngón cái với các<br /> ngón tay khác. Các cử động cổ tay như gập<br /> <br /> ràng về mục đích, yêu cầu của nghiên cứu và<br /> họ tự nguyện tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> duỗi, nghiêng trụ, nghiêng quay cổ tay. Tăng<br /> sức mạnh bàn tay như bóng cao su hoặc<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> <br /> miếng mút.<br /> <br /> 1. Đặc điểm chung của bệnh nhân<br /> <br /> 3. Xử lý số liệu<br /> Kết quả nghiên cứu được xử lý theo phần<br /> mềm SPSS 16.0.<br /> 4. Đạo đức nghiên cứu<br /> Khi tiến hành nghiên cứu đề tài này,<br /> chúng tôi luôn đảm bảo các nguyên tắc sau:<br /> - Tiến hành nghiên cứu với tinh thần trung<br /> thực, áp dụng các nguyên lý và đạo đức nghiên<br /> cứu cũng như phổ biến kết quả nghiên cứu.<br /> <br /> 1.1. Tuổi: độ tuổi 60 - 69 chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất (40%). Tuổi trung bình là 65,3 ± 10,7; tuổi<br /> thấp nhất là 25; tuổi cao nhất là 86.<br /> 1.2. Giới: giới nam chiếm 65%, giới nữ<br /> chiếm 35%. Tỷ lệ nam/nữ là 1,85/1.<br /> 2. Kết quả phục hồi chức năng vận<br /> động bàn tay liệt<br /> * Kết quả vận động tay liệt sau 1 tháng<br /> điều trị<br /> <br /> Biểu đồ 1. Kết quả vận động tay liệt sau 1 tháng điều trị<br /> Không có bệnh nhân mức 6 ở 2 nhóm. Nhóm can thiệp mức 5 có 5 bệnh nhân (16,6%). Nhóm<br /> chứng không có bệnh nhân mức 5. Khác biệt về vận động tay liệt sau 1 tháng giữa 2 nhóm là có<br /> ý nghĩa thống kê, p < 0,05.<br /> <br /> 82<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> * Kết quả vận động tay liệt sau 3 tháng điều trị<br /> <br /> Biểu đồ 2. Kết quả vận động tay liệt sau 3 tháng điều trị<br /> Có sự tăng lên rõ rệt về mức vận động tay liệt ở cả hai nhóm. Nhóm chứng mức 3 chiếm tỉ lệ<br /> cao 46,7%, nhóm can thiệp mức 5 chiếm tỉ lệ cao nhất 33,4%. Sự khác biệt về kết quả này là có<br /> ý nghĩa thống kê, p < 0,05.<br /> 3. Kết quả phục hồi chức năng về mức độ khéo léo bàn tay liệt<br /> * Kết quả chức năng khéo léo bàn tay liệt sau 1 tháng<br /> <br /> Biểu đồ 3. Kết quả chức năng khéo léo bàn tay liệt sau 1 tháng<br /> Sau 1 tháng, mức 0 và mức 1 ở nhóm can thiệp giảm hơn lúc vào. Mức 2 tăng hơn chiếm<br /> 23,3%. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05.<br /> * Kết quả chức năng khéo léo bàn tay liệt sau 3 tháng<br /> <br /> Biểu đồ 4. Kết quả chức năng khéo léo bàn tay liệt sau 3 tháng<br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br /> 83<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Sau 3 tháng chức năng khéo léo bàn tay liệt được cải thiện. Nhóm can thiệp có 26,7% ở mức<br /> 4,5. Nhóm chứng không có bệnh nhân nào ở mức 4,5. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p < 0,05.<br /> <br /> IV. BÀN LUẬN<br /> <br /> lại ở bệnh nhân tai biến mạch máu não thì<br /> <br /> Nghiên cứu 60 bệnh nhân có 39 nam<br /> 1,85/1.<br /> <br /> mức vận động khá chiếm tỷ lệ cao 66,7%.<br /> Nhóm chứng thì mức trung bình chiếm tỉ lệ<br /> <br /> Bệnh gặp nhiều ở độ tuổi 60 - 69 (40%). Tuổi<br /> trung bình 65,3, tuổi thấp nhất 25, tuổi cao<br /> <br /> cao 63,3%. Tuy nhiên, kết quả chúng tôi khác<br /> với Lê Huy Cường, Vũ Thị Kim Thanh (2012)<br /> <br /> nhất 86. Nguyễn Thị Kim Liên (2011) tuổi 45<br /> trở lên chiếm 94%, tuổi trung bình 59,2; nam/<br /> <br /> đều cho thấy mức chênh lệch về vận động<br /> bàn tay trong 1 tháng là không đáng kể (p ><br /> <br /> nữ 2,5/1. Nhìn chung các tác giả thống nhất<br /> tai biến gặp ở nam nhiều hơn nữ.<br /> <br /> 0,05). Sự khác biệt là do ngoài việc tập luyện<br /> <br /> (65%), 21 nữ (35%), tỷ lệ nam/nữ<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu hiệu quả phục hồi<br /> <br /> phục hồi chức năng cho 2 nhóm bằng các<br /> phương pháp chung như vận động trị liệu,<br /> <br /> chức năng vận động bàn tay bằng kết hợp<br /> phương pháp gương trị liệu cho thấy:<br /> <br /> hoạt động trị liệu, thì nhóm can thiệp chúng tôi<br /> còn sử dụng thêm phương pháp gương.<br /> <br /> - Khi vào viện, phần lớn vận động bàn tay<br /> ở mức 2,3. Không có bệnh nhân ở mức 0; 1<br /> <br /> Phương pháp gương có tác dụng làm phục<br /> hồi và tăng cường hoạt động của vỏ não chi<br /> <br /> và mức 5,6. Sau 1 tháng, nhóm can thiệp<br /> <br /> phối vận động của bên liệt thông qua các<br /> <br /> không có bệnh nhân mức 1, có 6,7% ở mức 2<br /> giảm hơn rất nhiều so với lúc vào viện. Có sự<br /> <br /> hình ảnh vận động chức năng và kích thích<br /> sự hoạt động tế bào thần kinh gương soi<br /> <br /> gia tăng rõ rệt ở mức 4 (46,7%) và mức 5<br /> (16,6%), nhóm chứng thì mức 4 rất thấp 6,7%,<br /> <br /> giúp phục hồi vận động tay liệt. Nhiều nghiên<br /> cứu đã chứng minh phương pháp gương làm<br /> <br /> không có mức 5. Điều này cho thấy có sự tiến<br /> bộ về chức năng vận động bàn tay của hai<br /> <br /> tăng hiệu quả của các phương pháp khác.<br /> - Sau 3 tháng ở nhóm can thiệp không có<br /> <br /> nhóm sau 1 tháng. Sự khác biệt này có ý<br /> <br /> bệnh nhân mức 2, còn mức 3 và mức 4 có<br /> <br /> nghĩa thống kê. Kết quả sau 1 tháng của<br /> chúng tôi phù hợp với Yavuzer (2008) trên 40<br /> <br /> 46,6%, mức 5 có 33,4%, mức 6 có 20%. Còn<br /> nhóm chứng mức 2 có 16,7%, chủ yếu ở mức<br /> <br /> bệnh nhân chia làm 2 nhóm, một tập với<br /> phương pháp gương trong 1 tháng tại viện, 6<br /> <br /> 3 có 46,7%, mức 5 có 16,6% và không có<br /> bệnh nhân mức 6. Sự chênh lệch giữa hai<br /> <br /> tháng tại gia đình, 30 phút một lần tập, 5 ngày/<br /> tuần. Kết quả có sự tiến bộ về chức năng vận<br /> <br /> nhóm có ý nghĩa thống kê, p < 0,05. Nguyễn<br /> Thị Kim Liên thấy mức độ vận động của nhóm<br /> <br /> động bàn tay ở nhóm dùng gương trị liệu qua<br /> <br /> can thiệp tăng nhanh sau 3 tháng độ tin cậy<br /> <br /> thang điểm FMI [5]. Stevens dùng phương<br /> pháp gương cho bệnh nhân đột quỵ giai đoạn<br /> <br /> trên 99%. Vũ Thị Kim Thanh cho thấy vận<br /> động bàn tay ở mức tốt chiếm 32,6%, mức<br /> <br /> mạn tính cho thấy có sự gia tăng thang điểm<br /> Fugl – Meyal từ 34 điểm lúc vào tăng lên 44<br /> <br /> kém chiếm 22,1%. Hầu hết các báo cáo đều<br /> cho thấy khả năng phục hồi chức năng của chi<br /> <br /> điểm sau 1 tháng [8]. Trần Việt Hà (2013) cho<br /> thấy có sự cải thiện rõ rệt ở nhóm can thiệp<br /> <br /> trên và bàn tay diễn ra nhanh nhất trong vòng<br /> 3 tháng đầu. Harris nghiên cứu 258 bệnh<br /> <br /> khi điều trị theo chương trình GRASP là<br /> <br /> nhân được tập luyện trong vòng 1 đến 79<br /> <br /> chương trình luyện tập bổ sung vận động chi<br /> trên có chọn lọc bằng các bài tập được nhắc<br /> <br /> ngày sau đột quỵ cho thấy kết quả phục hồi<br /> chức năng của tay liệt cao [9]. Sở dĩ nghiên<br /> <br /> 84<br /> <br /> TCNCYH 98 (6) - 2015<br /> <br />