Hình tượng trẻ thơ qua hồi ức về thời thơ ấu trong văn học Việt Nam sau 1975

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 33 (58) - Thaùng 10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Hình tượng trẻ thơ qua hồi ức về thời thơ ấu<br /> trong văn học Việt Nam sau 1975<br /> The image of a young child through childhood memories<br /> in Vietnamese literature after 1975<br /> <br /> TS. Ngô Thị Ngọc Diệp,<br /> Trường Đại học Sài Gòn<br /> <br /> Ngo Thi Ngoc Diep, Ph.D.,<br /> Saigon University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bị chi phối bởi cơ chế hồi ức và sự trải nghiệm, ý thức tự bạch của nhà văn, hình tượng trẻ thơ trong các<br /> hồi ức về thời thơ ấu của văn xuôi Việt Nam sau 1975 vừa hiện thân cho một thế giới trong sáng, đẹp<br /> đẽ, vừa là những nhân cách trong sự va đập nhiều chiều của cuộc sống, vừa là những cá nhân, cá tính<br /> độc đáo. Cái nhìn toàn diện và sâu sắc này giúp nâng cao sự cảm nhận, lí giải về một quãng đời quan<br /> trọng của con người, góp phần xây dựng hình tượng trung tâm của văn học thiếu nhi ngày càng sinh<br /> động, đầy đặn, có chất sống hơn.<br /> Từ khóa: hồi ức, thời thơ ấu, trẻ thơ.<br /> Abstract<br /> To be dominated by memory mechanism and experience, self-expression consciousness of the writer,<br /> the image of a young child through childhood memories in Vietnam’s prose after 1975 is not only the<br /> embodiment of a beautiful pure world, the personality in the multi-dimensional collision of life, but also<br /> the individual and the unique personality. This comprehensive and insightful view enhances the<br /> perception and interpretation of a person’s important lifetime, and contributes to building the central<br /> image of children’s literature that is more vivid and powerful.<br /> Keywords: memory, childhood, a young child.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu thơ luôn chất chứa bao điều trong sáng, đẹp<br /> Trong nền văn xuôi Việt Nam sau đẽ với những rung cảm, tình cảm và mơ<br /> 1975, các thể loại sử dụng hồi ức tuổi thơ ước đầu đời. Đó là miền thơ ấu, miền xanh<br /> làm chất liệu nghệ thuật như hồi kí, tự thẳm đã qua nhưng luôn có xu hướng tìm<br /> truyện, tiểu thuyết - tự truyện… viết về về trong tâm thức mỗi người. Sự phát triển<br /> thời thơ ấu (có thể gọi chung là các dạng các hồi ức tuổi thơ như một qui luật tất yếu<br /> thức hồi ức tuổi thơ) rất phát triển, khẳng của văn chương trên con đường tìm kiếm<br /> định vị trí ưu trội của nó trong việc thỏa sự bằng an cho tâm hồn con người khi xã<br /> mãn nhu cầu trở về quá khứ, bộc lộ những hội ngày càng bề bộn, phức tạp với nhiều<br /> suy nghĩ, chiêm nghiệm cá nhân. Kí ức tuổi giá trị ảo, nhiều áp lực và sự nhiễu tâm…<br /> <br /> 3<br /> HÌNH TƯỢNG TRẺ THƠ QUA HỒI ỨC VỀ THỜI THƠ ẤU TRONG VĂN HỌC VI T NAM SAU 1975<br /> <br /> <br /> Trong hành trình quay về thời thơ ấu, các bị treo lên: “Tôi đúng là bị biến thành con<br /> nhà văn đã làm sống dậy tuổi thơ của mình chó, chỉ được phép giương mắt nhìn những<br /> và bao người khác. Bị chi phối bởi cơ chế thứ mà mình thích, nhưng không thể gặm<br /> hồi ức và sự trải nghiệm, ý thức tự bạch mõm vào được” [19, tr.14]. Tuổi thơ dữ dội<br /> của nhà văn, trẻ thơ vừa hiện thân cho một - bản di chúc chiến sĩ của Phùng Quán,<br /> thế giới trong sáng, đẹp đẽ, vừa là những khắc họa hình ảnh một cậu bé Mừng thật<br /> nhân cách trong sự va đập nhiều chiều của thà khai “biết bồng em” khi xin vào Vệ<br /> cuộc sống, vừa là những cá nhân, cá tính quốc đoàn, lại còn tưởng mình được giao<br /> chân thật và gần gũi. Cái nhìn toàn diện và nhiệm vụ bồng tù binh về nộp cấp chỉ huy<br /> sâu sắc này giúp nâng cao sự cảm nhận, lí nên lo lắng: “Nhưng thằng Tây to rứa em<br /> giải về một quãng đời quan trọng của con sợ bồng không nổi”! [18, tr.22]… Thế giới<br /> người, góp phần xây dựng hình tượng tuổi thơ luôn hấp dẫn với những sinh hoạt,<br /> trung tâm của văn học thiếu nhi ngày càng vui chơi đầy hào hứng. Kí ức các nhà văn<br /> sinh động, đầy đặn, có chất sống hơn. mở ra cả một thế giới trò chơi và những thú<br /> 2. Nội dung vui cuốn hút như chơi trốn tìm, ô ăn quan,<br /> 2.1. Trẻ thơ hiện thân cho thế giới giải gianh, câu công cống, đá dế, bẫy cò,<br /> trong sáng, đẹp đẽ câu cá, thả diều, đánh trận giả, tắm suối,<br /> Trẻ thơ là hiện thân cho những gì tốt xem hội làng, nghe kể chuyện tàu, chuyện<br /> đẹp, thánh thiện nhất, đó không phải là cái ma…, trong đó không thiếu những chuyến<br /> nhìn mới mẻ trong văn học, bởi với nhà “phiêu lưu”, những trò nghịch dại (Tuổi<br /> văn các em luôn là “thế giới thần tiên, thơ im lặng, Miền thơ ấu, Tiếng vọng tuổi<br /> trong sạch… chỉ có cái đẹp và vươn tới cái thơ, Khúc đồng dao lấm láp…). Trong<br /> đẹp” (Định Hải, Trả lời phỏng vấn báo Thể Miền xanh thẳm, Thiện và Bảo có thể đội<br /> thao và Văn hóa, ngày 24/8/2008), [1]. Tuy mưa, chịu rét cả đêm để bắt “cá cóng” hay<br /> nhiên, với các dạng thức hồi ức, khi đắm lũ ếch béo mầm. Hai cô bé Bê và Loan có<br /> mình trong màn sương hoài niệm với bao cả một kho tàng bí mật giấu trên đảo Hoa<br /> xúc cảm yêu thương, tiếc nhớ, vẻ đẹp của Vàng và thường xuyên trốn mẹ bơi thuyền<br /> trẻ thơ càng được tô đậm, lung linh hơn: vượt sông để thăm nó (Hành trình ngày thơ<br /> “Tuổi thơ của ai cũng vậy, nó chứa đựng ấu)… Có thể nói, các cậu bé, cô bé lên<br /> những tình cảm đẹp nhất mà cuộc đời có chín, lên mười luôn tạo cho mình một thế<br /> thể cho ta, khi nắng bao giờ cũng lấp lánh giới riêng để đắm mình trong đó với bao<br /> và gió bao giờ cũng ngát hương” (Vũ Thư thích thú, say mê và mơ mộng.<br /> Hiên, Lời giới thiệu “Miền thơ ấu”), [2]. Tuổi thơ rất giàu tình cảm, giàu lòng<br /> Nói đến trẻ thơ bao giờ ta cũng trắc ẩn. Bản tính thiện, lòng tốt luôn sẵn có<br /> hình dung về một thế giới hồn nhiên, trong trong các em để sẻ chia với những người<br /> sáng và đầy sôi nổi, đam mê. Nét thơ ngây, xung quanh. Cuốn hồi kí - tự truyện Tuổi<br /> đáng yêu của các em luôn được ống kính thơ im lặng thật sự làm ta xúc động với<br /> hồi tưởng của nhà văn bắt lấy trước tiên. hình ảnh một cậu bé nhạy cảm, nhân hậu<br /> Trong Khúc đồng dao lấm láp, Kao Sơn rất khi biết quan tâm đến những cụ già không<br /> tinh tế, dí dỏm khi phát hiện cái ấm ức tên sống còm cõi ở chùa, thương những<br /> ngây thơ của một chú bé sơ sinh khi không chú mõ buồn tủi vì luôn bị coi thường, xót<br /> hiểu sao những gì mình thích đều bị giật ra, xa cho những con người tha hương, tàn tật,<br /> <br /> 4<br />  NGÔ THỊ NGỌC DI P<br /> <br /> <br /> cô đơn như bà Vinh, bà Sứt, ông Đống, là hành trang mỗi chiến sĩ Vệ quốc đoàn nhí<br /> “khổ chủ” của những nấm mồ vô chủ: đều có những ước vọng riêng: Hiền muốn<br /> “Mấy ngôi mộ bên đường lạnh tanh! Mùa theo nghề làm xiếc, Quỳnh sơn ca mơ ước<br /> nước, mồ mả bị ngập lút. Các ông các bà trở thành nhạc sĩ để viết bản nhạc Sông<br /> này lại bị chết một lần nữa” [15, tr.175]. Hương xanh mà mọi người đều yêu thích,<br /> Còn bao nhiêu gương mặt trẻ thơ giàu tình Mừng mong mỏi những người mắc bệnh<br /> cảm, thánh thiện hiện rõ trong kí ức nhà hiểm nghèo đều được chữa khỏi… (Tuổi<br /> văn. Đó là một cậu bé Thư biết yêu thương thơ dữ dội). Khát vọng lớn nhất của trẻ thơ<br /> những con người già nua, nghèo khó, cơ là vượt lên chính mình. Mong muốn được<br /> nhỡ như ông Nhiêu Tuất, cô Thiệp, cô đi học và có cuộc sống như bao đứa trẻ<br /> Nhất, chú Khóa… (Miền thơ ấu); cô bé Bê bình thường khác đã giúp Vững quyết tâm<br /> dành tình cảm chân thành cho những con đứng lên trên đôi chân gần như bại liệt. Nỗ<br /> người có cảnh ngộ đáng thương như Ly, lực, kiên trì luyện tập, học tập trong đau<br /> Đào Ca, Dũng còm, chú bé Cau và người đớn và chua xót, sau cùng cậu bé ốm yếu,<br /> mẹ tàn tật… (Hành trình ngày thơ ấu); tật nguyền ngày nào đã tốt nghiệp đại học y<br /> hành động vét cả nồi cơm nguội cho bà lão khoa, rồi trở thành nhà văn nổi tiếng (Tuổi<br /> ăn mày cũng cho thấy tấm lòng thơm thảo thơ khát vọng).<br /> của cô bé Thảm (Côi cút giữa cảnh đời)… Sẽ không hoàn thiện vẻ đẹp của trẻ thơ<br /> Một nét đẹp của tâm hồn trẻ thơ là ước nếu không nhắc đến cái mạnh mẽ, dũng<br /> mơ, khát vọng. Hồi ức tuổi thơ đã đi sâu cảm của lứa tuổi đang muốn khẳng định<br /> vào đời sống nội tâm, hé lộ những ước mơ mình. Chính sự trong sáng, hồn nhiên<br /> riêng tư, thầm kín của các em. Được đến khiến các em có sức mạnh và sự can đảm<br /> trường tưởng chừng là ước mơ bình dị nhất kì lạ mà đôi khi người lớn không có được.<br /> của mọi đứa trẻ nhưng với mỗi em lại hiện Người đọc thật sự xúc động và ấn tượng<br /> lên trong niềm khao khát và mong mỏi với một Vịnh-sưa tự buộc mình vào cột thu<br /> khác nhau. Cô bé Bê đau khổ, luyến tiếc lôi chót vót trên lầu cao để báo tin về kho<br /> với ước mơ đã trở nên xa vời khi bị đuổi đạn bí mật của địch. Em đã hi sinh và tạc<br /> học (Hành trình thời thơ ấu); Cậu bé Duy một tượng đài lịch sử “lồ lộ rực rỡ trên cái<br /> đến trường với mặc cảm, tủi hờn của một nền đỏ chói chang dữ dội ấy, tưởng như<br /> học trò nghèo (Hành trình ngày thơ ấu); chính lửa đã tạc khắc nên” [18, tr.127]; hay<br /> những học sinh Cao Bằng phải trải qua bao nhân vật Thắng gan góc từ những lần đánh<br /> khó khăn thử thách để chinh phục con chữ nhau với cá sấu đến những trận chiến trực<br /> (Đường về với mẹ Chữ)… Ước vọng tuổi diện với kẻ thù (Cơn giông tuổi thơ); bảy<br /> thơ còn mở ra vô tận và niềm khát khao đủ em học sinh Lư, Hồng, Hỏn, Tập, Hoảnh,<br /> lớn để trong mọi hoàn cảnh các em luôn Tâm, Lạng đã trèo đèo lội suối suốt chín<br /> nuôi dưỡng nó. Những ngày trọ học khổ ngày đêm, vượt qua chặng đường dài gần<br /> cực, thiếu thốn nhưng các bạn nhỏ trong 300 cây số, thường xuyên chống lại trộm<br /> Miền xanh thẳm vẫn không ngừng đeo đuổi cướp, hổ, rắn rết để đến trường (Đường về<br /> những ước mơ bay bổng như trở thành kĩ với mẹ Chữ)… Đó là những hình ảnh cứng<br /> sư địa chất, được làm thủy thủ hay bác sĩ, cỏi, can đảm, thể hiện nghị lực phi thường<br /> nhà văn... Chiến tranh cũng không vùi lấp của trẻ thơ, là những nét đẹp để lại ấn<br /> được những ước mơ của trẻ thơ. Trong tượng sâu đậm trong kí ức nhà văn.<br /> <br /> 5<br /> HÌNH TƯỢNG TRẺ THƠ QUA HỒI ỨC VỀ THỜI THƠ ẤU TRONG VĂN HỌC VI T NAM SAU 1975<br /> <br /> <br /> Có thể nói, với cái nhìn tinh tế, nhập luôn đưa đến những mất mát, thiệt thòi, để<br /> thân vào trẻ thơ, hiểu và trân trọng các em, lại nhiều vết chai, vết sẹo trên thể xác và<br /> các nhà văn đã khắc họa khá đầy đặn, sinh tâm hồn các em. Tuổi thơ hồn nhiên bị<br /> động vẻ đẹp tuổi thơ. Hồi ức của các tác đánh cắp cùng cái yên bình của làng quê<br /> giả đã làm sống dậy một thế giới hồn khi bọn giặc “bắt mang đi tất cả những<br /> nhiên, trong sáng, đầy ắp tình yêu thương, người trong làng để xóa dấu vết làng tôi.<br /> sự ngay thẳng, mạnh mẽ, những hoạt động Chúng giết tất cả những con trâu Trích,<br /> sôi nổi, những niềm vui bất tận… Cảm trâu Mỡ, trâu Ve để xóa nhòa đồng ruộng<br /> hứng hồi tưởng, tiếc nhớ, sự ùa về của bao tuổi thơ và dĩ vãng của những đứa trẻ con<br /> kỉ niệm khó phai càng khiến thế giới đó làng quê” [12, tr.38]. Cuộc sống thời chiến<br /> thêm lung linh, rạng ngời. căng thẳng, hiểm nghèo in hằn lên dáng<br /> 2.2. Trẻ thơ - một nhân cách trong sự dấp, tâm trạng của những đứa trẻ đáng<br /> tác động đa chiều của cuộc sống thương: “Em nào cũng đen nhẻm, gầy sắt,<br /> Nhớ về quãng đời thơ ấu, các nhà văn ánh mắt mệt mỏi vì đói ngủ, vì phải làm<br /> luôn có ý thức lí giải những bước trưởng việc quá sức… Tính nết các em cũng thay<br /> thành của mình cũng như quá trình lớn lên đổi nhiều, không một tiếng cười đùa,<br /> của những đứa trẻ khác. Họ quan tâm đến không một lời trêu chọc” [18, tr.174].<br /> sự tác động của gia đình, xã hội đối với sự Những đoạn kí ức như chùng xuống, trĩu<br /> phát triển tâm lí, tính cách của trẻ thơ và nặng tâm trạng đau xót của nhà văn.<br /> thông qua mối quan hệ này mà mở ra Với thế hệ thiếu niên dũng cảm cầm<br /> những suy ngẫm về nhiều vấn đề của cuộc súng ra trận, bên cạnh sự ngợi ca, trân<br /> sống. Hồi ức về thời thơ ấu sau 1975 trọng, các tác giả không khỏi chua xót khi<br /> không đặt trẻ thơ trong đời sống tập thể, chiến tranh đã biến các em từ những đứa trẻ<br /> cộng đồng với các công việc sản xuất và non nớt, hồn nhiên thành người lính gan<br /> chiến đấu như thường thấy ở các tác phẩm góc, dạn dày. Nhà văn Phùng Quán nhìn lại<br /> viết cho các em thời kì trước mà xây dựng tuổi thơ của mình cũng là của những đứa<br /> hình tượng trẻ thơ như những nhân cách trẻ trong thiên sử thi hoành tráng Tuổi thơ<br /> trong sự tác động đa chiều của cuộc sống dữ dội: “Tôi tưởng chừng mình như không<br /> để nhìn nhận đúng bản chất tuổi thơ hơn. có tuổi thơ… Tuổi thơ tôi là một tuổi thơ<br /> Không thể tách rời đời sống trẻ thơ với nghiệt ngã… 13 tuổi tôi đã phải cầm lấy<br /> những biến cố lịch sử, các nhà văn đã khẩu súng ra trận cứu nước cùng với thế hệ<br /> ngoái về quá khứ để nhìn rõ gương mặt các cha anh. Vào cái tuổi chơi bi chơi đáo, trèo<br /> em trong chiến tranh. Tuy vẫn đi theo tường hái trộm quả của nhà chùa thì tôi đã<br /> mạch nguồn sử thi, nhưng cảm nhận về phải nhìn thấy cảnh đầu rơi máu chảy, phải<br /> chiến tranh của các tác giả đã có chiều sâu trộm súng vượt ngục. Tất cả những điều<br /> hơn. Chiến tranh có tác động lớn đến con này tôi đã kể lại trong tiểu thuyết Tuổi thơ<br /> người, cả những số phận trẻ thơ. Các em dữ dội” [10, tr.10]. Chiến tranh còn có cả<br /> hoặc là chủ nhân của cuộc chiến đấu, hoặc những thử thách khắc nghiệt buộc các em<br /> là nạn nhân của chiến tranh, ở góc độ nào phải đối diện. Các em cũng bị giặc bắt, tra<br /> cũng ẩn sâu cái đau đớn của nhà văn khi tấn, dở mọi thủ đoạn xấu xa, dù vững vàng<br /> nhân cách trẻ thơ bị những cú va đập dữ vượt qua hay hoang mang dao động, đánh<br /> dội từ cuộc chiến. Bom đạn chiến tranh mất mình cũng là điều dễ hiểu. Các em<br /> <br /> 6<br />  NGÔ THỊ NGỌC DI P<br /> <br /> <br /> cũng có những trăn trở, lựa chọn nghiệt ngã không ít những con người hiện thân cho cái<br /> như nỗi khổ tâm vì phải nghi ngờ mẹ của cái xấu, cái ác tồn tại trong xã hội được các<br /> Tuân (Hồi đó ở Sa Kỳ), sự lựa chọn giữa đi nhà văn mạnh dạn phanh phui. Làng quê<br /> nước ngoài học nhạc hay ở lại chiến khu của chú bé Khán vẫn còn hiện tượng những<br /> đói rét với những bản nhạc viết trên lá của chú mõ bị khinh khi, đánh chửi, đến nỗi<br /> Quỳnh-sơn ca (Tuổi thơ dữ dội)… Đằng chú Ất tóc đã bạc vẫn có những đứa trẻ gọi<br /> sau chiến công, những tấm huy chương còn là “thằng Ất”! (Tuổi thơ im lặng). Xung<br /> có cái xô bồ, phức tạp, những trớ trêu, oan quanh các em còn nhiều kẻ tham tham, ích<br /> trái tác động không nhỏ đến đời sống trẻ kỉ, hống hách đáng căm ghét. Cô bé Loan<br /> thơ. Trong Dòng sông thơ ấu, cậu bé Minh rất ghét lão cai Cân vì lão coi trọng tiền<br /> khổ sở vì sự lôi kéo của ông Tư Khởi đang bạc hơn cả con ruột, hơn cả tình nghĩa<br /> ngả nghiêng theo giáo phái Hòa Hảo. Tác (Hành trình ngày thơ ấu). Chứng kiến hành<br /> phẩm Tuổi thơ dữ dội cho thấy nỗi oan ức động của những kẻ đồi bại, dựa vào quyền<br /> đến tuyệt vọng của cậu bé Mừng khi bị lãnh thế nhiễu nhương, hãm hại người khác như<br /> đạo nghi ngờ. Người mẹ khốn khổ của em lão Luông, lão Hứng, cậu bé Duy rùng<br /> đã chết trong đau đớn vì ngỡ con theo Việt mình nhận ra: “Thì ra con người ta là vậy,<br /> gian. Trẻ thơ như cây non mọc thẳng, các nó, chính nó, nhiều khi lại là thủ phạm gây<br /> em không chịu được bất cứ sự bẻ cong nào! ra bao nỗi oan khổ, đớn đau cho đồng loại”<br /> Trong lúc hấp hối, Mừng đã cầu xin khẩn [16, tr.134]… Có thể nói, đối diện với cuộc<br /> thiết: “Anh ơi, anh đừng nghi em là Việt sống còn nhiều phức tạp, cái xấu cái ác vẫn<br /> gian nữa, anh hí”, lời nói “yếu ớt và nhỏ có cơ hội tồn tại, đòi hỏi các em có một độ<br /> gần như một hơi thở nhưng trong khoảnh trưởng thành nhất định về mặt nhân cách,<br /> khắc ấy đã trùm lấp cả tiếng bom đạn giặc” phải can đảm, mạnh mẽ, có cái nhìn sâu<br /> [18, tr.714-715]. Chỉ bằng chiến công và sắc hơn, biết phân biệt cái đúng cái sai,<br /> cái chết, Mừng mới lấy lại được sự trong nhận ra người tốt kẻ xấu để học hỏi những<br /> sáng, ngay thẳng của mình… điều hay và nguyện đứng bên này của bờ<br /> Không chỉ chịu sự tác động của chiến vực xấu xa, tội lỗi.<br /> tranh, hồi ức tuổi thơ sau 1975 còn khắc Nhân cách trẻ thơ có sự tác động rất<br /> họa hình ảnh trẻ thơ trong mối quan hệ với lớn từ nhà trường, đặc biệt là mối quan hệ<br /> đời sống xã hội, nhà trường và gia đình. giữa các em với thầy cô giáo. Trong văn<br /> Với cái nhìn chân thực và trải nghiệm sâu học giai đoạn trước 1975, mối quan hệ giữa<br /> sắc, các nhà văn cho thấy mỗi bước chân người lớn và trẻ em thường đặt ra theo<br /> vào đời của các em không phải lúc nào hướng người lớn bao giờ cũng tốt, cũng<br /> cũng được chào đón bởi những con người đúng và trẻ em là đối tượng để dạy bảo,<br /> tốt đẹp mà còn có sự hiện diện của bao kẻ phải tuân theo sự sắp đặt của họ. Quan hệ<br /> xấu xa. Vẫn còn đó những người tốt luôn thầy trò càng thể hiện rõ điều đó. Văn học<br /> yêu thương, giúp đỡ, dìu dắt các em như dành cho thiếu nhi sau 1975 không nhìn<br /> ông lão chăn vịt, ông già Mộc, anh Cao, nhận mối quan hệ này một cách đơn giản,<br /> anh Khiết trong Hành trình ngày thơ ấu, xuôi chiều bởi không phải giáo viên nào<br /> hay cô Đại Bàng, cô Quyên, ông Vinh cũng là người thầy đáng kính để xứng đáng<br /> pháo, cụ Hồn Nhiên, cụ Xương, cụ Tuệ nhận sự trân trọng, biết ơn của học sinh.<br /> trong Côi cút giữa cảnh đời… Song, cũng Bên cạnh những người thầy giỏi, nhân hậu,<br /> <br /> 7<br /> HÌNH TƯỢNG TRẺ THƠ QUA HỒI ỨC VỀ THỜI THƠ ẤU TRONG VĂN HỌC VI T NAM SAU 1975<br /> <br /> <br /> công bằng và tâm huyết trong dìu dắt các thơ với những thương tổn, đổ vỡ về thầy cô<br /> em (thầy Khang trong Tuổi thơ khát vọng, giáo vốn là “tượng đài” đẹp đẽ trong lòng<br /> “bố Thế” trong Hành trình ngày thơ ấu, cô học sinh. Mạnh dạn thể hiện mặt trái trong<br /> Lựu, thầy Lương trong Tiếng vọng tuổi môi trường giáo dục, các tác giả đã tỏ rõ<br /> thơ…), còn có những thầy cô kém cỏi cả thái độ đứng về phía trẻ thơ, cảm thông và<br /> chuyên môn lẫn phẩm chất, làm tổn thương trân trọng các em, đồng thời phê phán<br /> trẻ thơ, để lại những ấn tượng nặng nề về mạnh mẽ những mặt tiêu cực, xấu xa<br /> quãng đời học sinh. Trẻ em rất nhạy cảm không đáng tồn tại ở nơi dành cho các em<br /> trước những đối xử không công bằng của học tập và rèn luyện.<br /> thầy cô giáo. Cậu bé Duy năm tuổi đã tủi Gia đình là cái nôi của sự hình thành<br /> thân, tức giận và giữ mãi ấn tượng không và phát triển nhân cách của trẻ thơ. Các<br /> tốt đẹp về cô giáo vỡ lòng của mình: “Tôi nhà văn đã rất sâu sắc khi quan tâm đến<br /> không có quần áo đẹp, không có đồ chơi, mối quan hệ giữa trẻ em và gia đình, chú ý<br /> không được cô giáo Thìn yêu chiều, chăm tới sự tác động ở chiều sâu của văn hóa gia<br /> sóc như nhiều đứa…” [16, tr.98]. Thầy cô đình và nhân cách của những người thân<br /> cũng có những kẻ hám tiền, hám quyền mà yêu đến tâm hồn và tính cách các em.<br /> đánh rơi lòng tự trọng; quấy nhiễu, tán tỉnh Truyền thống gia đình có vai trò quan<br /> rồi đe nẹt, trù úm học sinh; lộng quyền, đổi trọng trong việc tạo nên diện mạo, cốt cách<br /> trắng thay đen, lạnh lùng, tàn nhẫn (cô một con người. Không phải ngẫu nhiên<br /> Tuyết trong Côi cút giữa cảnh đời, Thầy mỗi người trưởng thành đều nhớ da diết và<br /> Gia, bà hiệu trưởng trong Hành trình ngày biết ơn nơi nuôi dưỡng tâm hồn mình từ<br /> thơ ấu)… Những người thầy, người cô như thuở ấu thơ. Cuốn tiểu thuyết tự truyện<br /> thế chẳng những không dạy dỗ được điều Miền thơ ấu cứ làm người đọc nhớ đến một<br /> gì tốt đẹp mà còn cản trở con đường học đại gia đình yêu thương, một cộng đồng<br /> hành của các em. Chính bà hiệu trưởng gắn kết tối lửa tắt đèn có nhau. Cậu bé Thư<br /> trong Hành trình ngày thơ ấu đã dành cho biết gắn bó với quê hương và hướng về tổ<br /> Bê mức kỉ luật cao nhất là đuổi học và tiên nguồn cội là nhờ những năm tháng<br /> thông báo toàn trường cấp ba trong tỉnh, sống ở quê nội cùng người cô như được<br /> dập tắt khát khao đến trường và hất em ra sinh ra với sứ mệnh gìn giữ “nếp nhà”. Gia<br /> ngoài xã hội một cách thô bạo: “Bà vĩnh đình cậu bé Khán trong Tuổi thơ im lặng<br /> viễn buộc tôi thôi học vì không một trường rất yêu văn hóa dân tộc, từ người bà hay<br /> nào dám nhận tôi nữa. Bà đã chặn tất cả hát ru cháu bằng những câu ca dao ngọt<br /> các ngả đường phía trước đời tôi” [14, ngào, người cha hay mang về cho con<br /> tr.98]… Có thể nói, nhà trường với những những cuốn sách cổ điển đến các mợ, các<br /> thầy cô giáo đáng kính và cả những kẻ dì thường kể chuyện cổ tích và dạy bọn trẻ<br /> không đáng làm thầy đều tác động lớn đến những điệu dân ca… Tất cả như dòng<br /> nhân cách học sinh. Các em học được bao mạch ngọt ngào ngấm vào Khán để rồi<br /> điều hay lẽ phải từ những thầy cô có phẩm phát triển thành khí chất văn chương của<br /> chất cao quí và chịu nhiều ấm ức, đau khổ một nhà văn tài năng…<br /> trước cái bất công, phải vươn lên đấu tranh Trẻ thơ luôn được thừa hưởng những<br /> với chúng. Tuy nhiên, các nhà văn không phẩm chất tốt đẹp của các thành viên trong<br /> khỏi chua xót khi khắc họa hình tượng trẻ gia đình, đặc biệt là những người lớn. Hồi<br /> <br /> 8<br />  NGÔ THỊ NGỌC DI P<br /> <br /> <br /> ức tuổi thơ không thể thiếu hình ảnh người tr.87]. Theo quan niệm của bà, Bê là “đứa<br /> ông, người bà. Với trẻ con ngây thơ, bồng trẻ hư” và phải nhận sự trừng phạt thật<br /> bột thì ông bà mới là người có đủ trải đáng sợ: “Chao ôi, tôi sợ những tia nhìn<br /> nghiệm, thời gian và lòng nhân hậu để lắng nghiệt ngã đó và sự im lặng hơn những roi<br /> nghe, chăm bẵm chúng… Những người bà đòn đau rát từ xưa đến nay… Sự im lặng<br /> của Thư, của Duy, của Cao đều như bước ra của mẹ khiến tôi cảm thấy tôi đã chết rồi”<br /> từ chuyện cổ tích với tấm lòng khoan dung, [14, tr.106]. Tác giả thật sâu sắc khi đưa<br /> độ lượng, giàu đức hi sinh, dạy bọn trẻ biết đến cho các bậc cha mẹ một kinh nghiệm<br /> yêu thương những người kém may mắn trong ứng xử với con trẻ. Với các em, sự<br /> quanh ta. Lòng nhân hậu của những đứa trẻ lạnh lùng, xa cách, không lắng nghe và<br /> có lẽ ảnh hưởng từ những người bà nhân từ thấu thiểu của người lớn còn đáng sợ hơn<br /> (Miền thơ ấu, Côi cút giữa cảnh đời, Khúc những trận đòn đau trên thể xác. Trong<br /> đồng dao lấm láp). Đến với tự truyện của cuộc sống đời thường, không phải bố mẹ<br /> Vũ Đức Nguyên, người đọc không khỏi xúc nào cũng thấu hiểu con trẻ dù họ cũng từng<br /> động với hình ảnh một người ông thâm là trẻ con. Cậu bé Cao với bao tủi thân, ấm<br /> trầm, thương con, thương cháu. Ông ngoại ức giấu kín trong tâm hồn thơ dại khi bị bố<br /> của Vững đã thức trắng đêm để tìm cách mẹ thường xuyên mắng mỏ, đánh đập. Cậu<br /> cứu đứa cháu bất hạnh trong cơn thập tử cảm thấy đau không phải vì những cái<br /> nhất sinh. Biết ơn ông sâu sắc, tác giả đã “phát mông, tát má, cốc đầu” mà vì bị mẹ<br /> viết cuốn sách về cuộc đời mình để tưởng bắt đi lấy mũ về khi cậu thương thằng bù<br /> nhớ ông: “Tôi viết cuốn sách này là để nhìn rơm nên đội cho nó, vì bị quát là điên<br /> tưởng nhớ hương hồn ông ngoại…” (Lời đề khi xem con chó Đốm là bạn và cho nó<br /> từ tác phẩm Tuổi thơ khát vọng). miếng thịt, vì bị bắt đi đòi lại chiếc đèn ông<br /> Đối tượng mà trẻ em chịu tác động sao khi đã thơm thảo cho bé Tâm, vì bị<br /> trực tiếp và lớn nhất là cha mẹ. Là trụ cột nghi ngờ là copy bài toán đã cố gắng tự<br /> gia đình và nuôi dạy con cái nên cha mẹ có làm… Bố mẹ đã vô tình hắt hủi, tạo áp lực<br /> ảnh hưởng nhiều mặt đến những đứa trẻ. cho Cao mà bỏ quên những xúc cảm, tình<br /> Tuy nhiên, khác với hình ảnh ông bà cảm tốt đẹp của một đứa trẻ (Khúc đồng<br /> thường đẹp đẽ và trọn vẹn, bố mẹ vừa yêu dao lấm láp). Trong những hoàn cảnh khắc<br /> thương, vừa nghiêm khắc, vừa chịu áp lực nghiệt, đôi khi bố mẹ cũng không làm tròn<br /> gia đình và tác động phức tạp của hoàn trách nhiệm với con cái. Có những người<br /> cảnh, do vậy, không phải lúc nào họ cũng mẹ bỏ rơi con mà tâm hồn trẻ dại của đứa<br /> là hình ảnh đẹp nhất trong mắt con trẻ và bé không thể nào hiểu được: “Cho đến tận<br /> tạo được sự “đồng thuận” với chúng. Trong bây giờ tôi vẫn không hiểu nổi lí do gì mà<br /> Hành trình ngày thơ ấu, mẹ của Bê rất mẹ tôi bỏ tôi lại cho bà, ra đi theo cái ông<br /> thương em nhưng cũng hay dùng đòn roi lái xe tải nọ. Bà nội đã già và tôi thì còn<br /> với đứa con gái cứng đầu. Mẹ không hiểu quá bé bỏng” [16, tr.3]. Trong Tuổi thơ<br /> Bê bởi cô bé có tư tưởng “nổi loạn” còn bà khát vọng, gánh nặng gia đình đã che lấp<br /> vẫn theo quan niệm cũ. Khi Bê chống lại tình cảm của người mẹ. Bà trở nên cáu<br /> thầy Gia, bà cho rằng: “Bất luận là gì, thầy kỉnh, gắt gỏng đến cay nghiệt với đứa con<br /> vẫn là thầy, trò vẫn là trò. Trò dám chống tật nguyền, vô tình để lại trong em những<br /> lại thầy là tội không dung thứ…” [14, mặc cảm, tủi hờn sâu kín…<br /> <br /> 9<br /> HÌNH TƯỢNG TRẺ THƠ QUA HỒI ỨC VỀ THỜI THƠ ẤU TRONG VĂN HỌC VI T NAM SAU 1975<br /> <br /> <br /> Có thể nói, hồi ức về thời thơ ấu sau bạo. Bằng chứng là cậu bé Thư đã phá vỡ<br /> 1975 đã đặt tuổi thơ vào nhiều môi trường, “âm mưu” của cô Gái khi “gắng sức nhào<br /> trong sự tác động nhiều chiều để khám phá nặn tôi từ một tên nhóc vô thần thành một<br /> và thể hiện nhân cách trẻ thơ toàn diện và con chiên ngoan đạo” [13, tr.245]. Thư<br /> sâu sắc. Với ưu thế của các dạng thức sử phải sống đúng với bản chất tuổi thơ hiếu<br /> dụng chất liệu sống và trải nghiệm cá nhân, động, bướng bỉnh chứ không thể trở nên<br /> nhà văn có điều kiện đi vào những ngóc điềm đạm và chịu đựng như người lớn. Với<br /> ngách đời tư, những ẩn khuất của mỗi số bản tính nghịch ngợm, không ít lần cậu làm<br /> phận trẻ thơ để thấy cuộc sống và hành cho cô Gái phiền lòng và được nếm mùi<br /> trình vào đời của các em không chỉ toàn cây phất trần của bà. Táo tợn nhất là lần<br /> màu hồng mà có cả những gam màu xám cậu bày trò đóng giả cha đạo, đọc những<br /> lạnh. Chiến tranh hay hòa bình, gia đình câu kinh báng bổ đạo Chúa: “Miăn tôm<br /> hay xã hội không phải lúc nào cũng là môi kho cà kho cá kho.o.o…! Miăn miho mihen<br /> trường lí tưởng mà luôn có những mặt trái mi chết bỏ kề nhà miii… A-me.e.e.n.n…!”<br /> có thể gây tổn thương, đổ vỡ trong tâm hồn [13, tr.106]. Cậu còn liều lĩnh mở khóa<br /> trẻ thơ. Tuy nhiên, đó như những thử thách hòm gian của cô Gái cho cô Thiệp lấy trộm<br /> có tính qui luật của cuộc đời để các em đồ. Cậu cũng không ít lần ăn trộm quít<br /> vượt qua và trưởng thành hơn. trong cái hòm gian được khóa cẩn mật đó.<br /> 2.3. Trẻ thơ - một cá nhân, cá tính Thủ phạm làm cho thuốc tễ, cam thảo, quế<br /> độc đáo chi, táo tàu trong kho thuốc của cô Gái hao<br /> Cái tôi cá nhân là diện mạo riêng, tính hụt cũng chính là cậu… Không chỉ nghịch<br /> cách riêng của mỗi người, không hòa lẫn ngợm, phá phách, Thư còn là đứa trẻ có<br /> với ai khác. Nếu văn học thiếu nhi trước đời sống nội tâm phong phú và một tấm<br /> 1975 nhìn nhận trẻ thơ chủ yếu ở tư cách lòng nhân hậu đáng quí. Nhiều lần cậu giận<br /> công dân, phẩm chất cộng đồng, gương cô Gái, giận cả Chúa nhưng luôn sẵn lòng<br /> mặt riêng có phần mờ nhòe, thì sau 1975, yêu thương, giúp đỡ người khác. Việc cậu<br /> với sự bùng nổ của ý thức cá nhân, văn học lấy trộm gạo cho chú Khóa hay “tòng<br /> khám phá và thể hiện hình tượng trẻ thơ phạm” với cô Thiệp cũng xuất phát từ lòng<br /> như những cá nhân, cá tính độc đáo, khẳng trắc ẩn, cảm thông với những con người<br /> định cái tôi trẻ thơ khác với cái tôi người nghèo khổ, cơ nhỡ…<br /> lớn và đến lượt mình mỗi cái tôi trẻ thơ Gửi theo chuyến tàu trở về tuổi thơ<br /> hiện ra như một cá thể sinh động và khác trong Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ của<br /> biệt. Hơn nữa, với các dạng thức hồi ức, Nguyễn Nhật Ánh là ước vọng được sống<br /> người viết có khả năng đi sâu vào các quan đúng với thế giới tuổi thơ, sống đúng với<br /> hệ riêng tư, soi rọi những góc khuất của bản thân mình của thằng cu Mùi và “những<br /> đời sống nội tâm để bộc bạch về khí chất, người bạn” Hải cò, Tủn, Tí sún. Cu Mùi là<br /> sở thích, ước muốn của bản thân… cái tôi một đứa trẻ lên tám rất nghịch ngợm, hiếu<br /> cá nhân, vì thế, càng hiện lên chân thật và động, ham chơi, muốn thoát sự khỏi ràng<br /> sống động. buộc của người lớn, làm “nhà cách mạng<br /> Với Miền thơ ấu, Vũ Thư Hiên đã bé con” “cho đời bớt nhạt”. Nếu một ngày<br /> khẳng định trẻ thơ là một thế giới riêng mà không có cái gì mới lạ, không có một trò<br /> người lớn không thể uốn nắn một cách thô phá phách, nghịch dại nào đó hẳn cu cậu sẽ<br /> <br /> 10<br />  NGÔ THỊ NGỌC DI P<br /> <br /> <br /> rất buồn chán, dĩ nhiên là cái buồn của trẻ cư, loạn lạc… Thật cảm động khi Vững đã<br /> con “buồn ơi là sầu!”. Tác giả thật dí dỏm nhiều lần chiến thắng số phận. Bị ốm liệt<br /> mà tinh tế, sâu sắc khi khi khắc họa hình giường nhưng bản năng sống mạnh mẽ đã<br /> ảnh cu Mùi như một sự khẳng định cái giúp em vượt qua lưỡi hái của tử thần.<br /> khác biệt giữa trẻ thơ và người lớn. Tất cả Nghe ngoài kia người ta đã đóng áo quan<br /> suy nghĩ, hành động, sở thích của cậu bé cho mình, Vững vẫn không cam tâm: “Sao<br /> đều khác (hoặc cố ý làm khác) người lớn. lại đóng quan tài chôn tôi xuống đất? Tôi<br /> Cu Mùi khoái “xực” mì gói trong khi mắc tội gì mà đem chôn sống tôi?” [17,<br /> người lớn chỉ quan tâm những món bổ béo; tr.10]. Em lấy hết sức mình hít chút không<br /> cu Mùi “tủi thân và sầu muộn” khi phải khí quí giá vào lồng ngực, cố ngóc đầu lên<br /> ngủ trưa thì người lớn luôn bắt buộc cậu uống từng thìa thuốc đắng chát, vẫn chìa<br /> phải ngủ trưa; cu Mùi xem chó là bạn, những ngón tay xương xẩu ra xin ăn…<br /> người lớn lại bắt chúng để giết thịt; trong Vượt qua cái chết, em kiên quyết phải<br /> khi mọi người uống nước trong ly và ăn bước đi trên đôi chân què quặt rồi quyết<br /> cơm bằng chén thì cu Mùi nghĩ ra cách tâm chinh phục con đường đến trường...<br /> uống nước trong chai và ăn cơm bằng thau! Điều đáng quí là bên trong cậu bé Vững<br /> Cu Mùi còn “đầu têu” trong trò chơi đóng cứng cỏi còn có một tâm hồn trẻ thơ nhạy<br /> vai bố mẹ để được “dạy con” bằng những cảm, hiền lành, nhân hậu. Cũng có những<br /> phát ngôn “giễu nhại” hả hê: “Giờ này mà lúc ghen tị với chúng bạn, tủi hờn vì sự gắt<br /> học bài hả? Đồ lêu lổng!”, “Con ngoan là gỏng cay nghiệt của mẹ, mặc cảm với thân<br /> phải chạy nhảy, trèo cây, tắm sông, đánh phận con nuôi… nhưng rồi nhận ra cái cơ<br /> lộn!”, “Đánh nhau mà quần áo sạch sẽ thế cực, gian truân cùng công lao, tình nghĩa<br /> kia thì có nhục cho tổ tiên không kia mà mẹ dành cho mình, Vững đã gạt đi<br /> chứ!”… [11, tr.33-36]. Những đứa trẻ cũng buồn tủi, nguyện không đào xới quá khứ để<br /> muốn đảo lộn trật tự thế giới bằng cách gọi cảm thông và yêu thương mẹ nhiều hơn…<br /> tên khác lạ: gọi con chó là cái bàn ủi, cái Trong Hành trình ngày thơ ấu, Bê là<br /> cặp là cái giếng, cuốn tập là cái nón, cái một cô bé rất cá tính. Em thông minh,<br /> miệng là cánh tay, đi ngủ là đi chợ… nhanh nhẹn, hết lòng vì bạn bè, vừa có nét<br /> Chúng còn cả gan mở cả một phiên tòa để ngây thơ, vừa cứng cỏi, thẳng thắn, ngang<br /> luận tội bố mẹ… Tất cả như một sự giải tỏa tàng, dám đối đầu với thầy Gia hay quyết<br /> những ấm ức của trẻ con, một cách “nổi định lên biên giới tìm bố. Phản ứng của Bê<br /> loạn” để đòi tự do, công bằng, để bộc bạch với thầy Gia không phải là hành động rồ<br /> những tâm tư, ước vọng thầm kín của tâm dại, xốc nổi của trẻ con mà đó là việc làm<br /> hồn thơ dại mà không ai thấu hiểu! có ý thức chống lại “một ông giáo không<br /> Cậu bé Vững bước ra từ hồi ức Tuổi đủ tư cách làm thầy, thậm chí không đủ tư<br /> thơ khát vọng là sự khẳng định một tính cách làm một con người đứng đắn và lương<br /> cách trẻ thơ đầy nghị lực như chính cái tên thiện” [14, tr.87]. Nhân vật Bê đưa đến sự<br /> của em, luôn vững vàng. Thành công của nhận thức lại về quan hệ người lớn - trẻ<br /> Vững gắn liền với nỗi đau tật nguyền, em, quan niệm trẻ em ngoan - hư, bởi<br /> những ngày tập tễnh đến trường, những không phải lúc nào người lớn cũng đúng,<br /> bươn chải nhọc nhằn của mẹ, những tháng cần hiểu trẻ em và đánh giá chúng công<br /> ngày biền biệt của cha, những chuyến tản bằng, sâu sắc hơn.<br /> <br /> 11<br /> HÌNH TƯỢNG TRẺ THƠ QUA HỒI ỨC VỀ THỜI THƠ ẤU TRONG VĂN HỌC VI T NAM SAU 1975<br /> <br /> <br /> Có thể nhận diện bao gương mặt trẻ là một thế giới riêng, độc đáo mà đôi khi<br /> thơ cá tính khác trong nhiều tác phẩm. Một người lớn không hiểu được và không thể<br /> Bảo lão mổ “da bánh mật, bước đi huỳnh nhào nặn theo ý họ. Bị chi phối bởi khuynh<br /> huỵch, ăn nói bặm trợn”, nhanh nhẹn, hướng nhận thức lại quá khứ, các nhà văn<br /> nhiều chiêu trò, thích bay nhảy tự do mạnh dạn đi vào những ngóc ngách khuất<br /> nhưng lại sống tình cảm và yêu mến, tự lấp trong đời sống chiến tranh, đời sống xã<br /> hào về quê hương (Miền xanh thẳm); một hội, nhà trường và gia đình để thấy những<br /> cô bé Tiệp Kiến Vàng “mặt mũi sáng sủa, mặt trái của nó và sự tác động sâu sắc đến<br /> nói năng hoạt bát”, có tư chất văn chương, nhân cách trẻ thơ. Tuy nhiên, tâm thế hồi<br /> vừa giống người cô “thủ lĩnh” của mình, tưởng, chiêm nghiệm, cảm xúc yêu thương,<br /> vừa nể sợ, vừa biết khéo léo nịnh cô (Miệt trân trọng, cái nhìn thể tất đã níu giữ ngòi<br /> vườn xa lắm); một chú bé Cao “nghịch bút nhà văn, không đẩy cảm hứng phê phán<br /> rách trời rơi xuống”, tham ăn, ham chơi, đến quyết liệt, tận cùng. Cái đọng lại vẫn là<br /> hay trốn học, hay đánh nhau với bạn nhưng sự khẳng định, ngợi ca vẻ đẹp trẻ thơ, qua<br /> rất nhạy cảm, giàu lòng trắc ẩn, biết quan đó gửi gắm niềm tiếc nhớ về một thời tuyệt<br /> tâm, chia sẻ với những người già, cô đơn đẹp đã xa.<br /> như ông Tác hay cô bé “con nhà quét chợ”<br /> như Tâm, thương cả con chó Đốm, thằng TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> bù nhìn rơm (Khúc đồng dao lấm láp)… 1. Định Hải (2008), “Nhớ thời cháo cám làm thơ<br /> Có thể nói, các tác giả đã nhìn nhận mình nuôi mình”, Báo Thể thao và văn hóa, ngày<br /> cùng bao đứa trẻ khác như một cá nhân, cá 24/8/2008.<br /> tính độc đáo. Trong thế giới tuổi thơ, mỗi 2. Vũ Thư Hiên, Lời mở đầu “Miền thơ ấu”,<br /> em là một “thực thể” sinh động với những nguồn:http://vnthuquan.org/truyen/truyen.aspx?<br /> tid=2qtqv3m3237n1nnntn31n343tq83a3q3m32<br /> nét riêng về tính cách, đời sống nội tâm, 37nvn&cochu=<br /> nhu cầu thường nhật, sở thích cá nhân và 3. Phong Lan (1989), “Miền thơ ấu, một cuốn<br /> cả những thói tật… Khắc họa hình tượng sách đẹp”, Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 4,<br /> trẻ thơ ở góc nhìn này vừa thể hiện quan tr.96 - 100.<br /> niệm mới của văn xuôi sau 1975 về trẻ em, 4. Nguyễn Văn Long, Lã Nhâm Thìn (2006),<br /> vừa cho thấy một đặc trưng của các dạng Văn học Việt Nam sau 1975 - Những vấn đề<br /> thức hồi ức là luôn bắt lấy những gì là nghiên cứu và giảng dạy, Nxb Giáo dục,<br /> Hà Nội.<br /> riêng biệt, độc đáo để lại ấn tượng sâu đậm<br /> 5. Lã Thị Bắc Lý (2000), Truyện viết cho thiếu<br /> trong lòng tác giả. nhi sau năm 1975, Nxb Đại học Quốc gia<br /> 3. Kết luận Hà Nội.<br /> Nhìn chung, được khắc họa với cái 6. Đỗ Hải Ninh (2011), “Mối quan hệ giữa tự<br /> nhìn đa chiều và những trải nghiệm cá truyện - tiểu thuyết và một số dạng thức tự<br /> nhân, hình tượng trẻ thơ qua các hồi ức về thuật trong văn học Việt Nam đương đại”,<br /> Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 8.<br /> thời thơ ấu trong văn xuôi Việt Nam sau<br /> 7. Nguyễn Khắc Phê (2006), “Sự thật từ ngòi<br /> 1975 hiện lên khá chân thực và đầy đặn. bút Phùng Quán”, Báo Văn nghệ, số 29, ngày<br /> Đó là một thế giới hiện thân cho những gì 22/7/2006.<br /> đẹp đẽ, thánh thiện nhưng không tránh 8. Trần Đình Sử (1986), “Tuổi thơ im lặng, kỉ<br /> khỏi những tác động nhiều chiều, lắm lúc niệm về một tầng văn hóa làng quê lâu đời”,<br /> nghiệt ngã của thời cuộc, của lòng người; Báo Văn nghệ, số 36.<br /> <br /> 12<br />  NGÔ THỊ NGỌC DI P<br /> <br /> 9. Vân Thanh (1999), Phác thảo văn học thiếu 14. Dương Thu Hương (1985), Hành trình ngày<br /> nhi Việt Nam, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. thơ ấu, Nxb Kim Đồng, Hà Nội.<br /> 10. Vũ Bội Trâm - Ngô Minh (Biên soạn), (2007), 15. Duy Khán (2012), Tuổi thơ im lặng, Nxb Kim<br /> Phùng Quán còn đây, Nxb Văn nghệ, TP. Hồ Đồng, Hà Nội.<br /> Chí Minh.<br /> 16. Ma Văn Kháng (2006), Côi cút giữa cảnh đời,<br /> TÁC PHẨM KHẢO SÁT (có trích dẫn) Nxb Kim Đồng, Hà Nội.<br /> 11. Nguyễn Nhật Ánh (2008), Cho tôi xin một vé 17. Vũ Đức Nguyên (2004), Tuổi thơ khát vọng,<br /> đi tuổi thơ, Nxb Trẻ, TP. Hồ Chí Minh. Nxb Hà Nội.<br /> 12. Thu Bồn (1978), Cơn giông tuổi thơ, 18. Phùng Quán (2005), Tuổi thơ dữ dội,<br /> Nxb Hà Nội. Nxb Văn học, Hà Nội.<br /> 13. Vũ Thư Hiên (1988), Miền thơ ấu, Nxb Văn 19. Kao Sơn (2017), Khúc đồng dao lấm láp,<br /> nghệ, TP. Hồ Chí Minh. Nxb Kim Đồng, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 02/9/2017 Biên tập xong: 15/10/2017 Duyệt đăng: 20/10/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 13<br />