Hướng dẫn kỹ thuật thực hiện đánh giá môi trường chiến lược đối với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội

Chia sẻ: Ái Ái | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội là luận chứng phát triển kinh tế-xã hội và tổ chức không gian các hoạt động kinh tế - xã hội hợp lý trên lãnh thổ nhất định trong một thời gian xác định. Đó là bước cụ thể hóa chiến lược phát triển kinh tế-xã hội theo không gian và thời gian. Hướng này được sử dụng để thực hiện đánh giá môi trường chiến lược cho quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp vùng, cấp tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn kỹ thuật thực hiện đánh giá môi trường chiến lược đối với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội

TỔNG CỤC MÔI TRƯỜNG CỤC THẨM ĐỊNH VÀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT THỰC HIỆN ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG CHIẾN LƯỢC ĐỐI VỚI QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Hướng dẫn này được sử dụng để thực hiện đánh giá môi trường chiến lược cho quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp vùng, cấp tỉnh. Hà Nội – 12/2010
MỤC LỤC Các từ viết tắt ........................................................................................................... 3 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 4 1.1. Giới thiệu chung ............................................................................................ 4 1.2. Các nguyên tắc đảm bảo hiệu quả của ĐMC đối với QHPTKTXH................. 4 1.2.1. ĐMC phải cung cấp được các thông tin đầu vào một cách sớm nhất và có hiệu quả nhất phục vụ cho việc xây dựng QHPTKTXH..................................... 4 1.2.2. ĐMC phải đánh giá được tính bền vững về môi trường của các phương án được đề xuất trong QHPTKTXH ....................................................................... 4 1.2.3. ĐMC phải tạo ra được những thuận lợi cho việc tham vấn hiệu quả với các bên liên quan ..................................................................................................... 6 1.3. Mối quan hệ giữa ĐMC với các dạng đánh giá khác ...................................... 6 2. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐMC ĐỐI VỚI QHPTKTXH.................................... 8 2.1. Sơ đồ quá trình ĐMC ..................................................................................... 8 2.2. Mô tả các bước của ĐMC đối với QHPTKTXH............................................. 9 2.2.1. Xác định phạm vi ĐMC .......................................................................... 9 2.2.2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên quan đến QHPTKTXH .....................................................................................10 2.2.3. Xác định các bên liên quan và xây dựng kế hoạch huy động sự tham gia của các bên liên quan........................................................................................15 2.2.4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH..............19 2.2.5. Đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất ..................25 2.2.6. Đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi triển khai các hoạt động đề xuất trong QHPTKTXH ......................................................................28 2.2.7. Đề xuất các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường và chương trình quản lý, giám sát môi trường..................................................................................................34 2.2.8. Soạn thảo báo cáo ĐMC và đệ trình cơ quan có thẩm quyền để thẩm định .........................................................................................................................39 3. CÁCH TIẾP CẬN VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐMC ......................................47 3.1. Các mối liên kết logic giữa việc xây dựng QHPTKTXH và ĐMC.................47 3.2. Lựa chọn phương pháp ĐMC........................................................................49 3.3. Tổ chức thực hiện ĐMC................................................................................50 3.3.1. Kết hợp ĐMC với quá trình lập quy hoạch..............................................50 3.3.2. Phối hợp và trao đổi thông tin giữa các chuyên gia ĐMC và cơ quan lập quy hoạch .........................................................................................................52 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................54 2
Các từ viết tắt BVMT Bảo vệ môi trường CBM Cam kết bảo vệ môi trường CQK Chiến lược, quy hoạch, kế hoạch ĐDSH Đa dạng ĐKTC Điều khoản tham chiếu ĐMC Đánh giá môi trường chiến lược ĐTM Đánh giá tác động môi trường GHG Khí gây hiệu ứng nhà kính HTTTĐL hoặc GIS Hệ thống thông tin địa lý KCN/KCX Khu công nghiệp/Khu chế xuất KHĐT Kế hoạch và Đầu tư NGO Tổ chức phi chính phủ PTBV Phát triển bền vững QHPCKTXH Quy hoạch phát triển kinh tế xã hội SWOT (Phân tích về) các điểm mạnh và điểm yếu, các cơ hội và thách thức TNMT Tài nguyên và Môi trường UBND Uỷ ban nhân dân 3
1. MỞ ĐẦU 1.1. Giới thiệu chung Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội (QHPTKTXH) là luận chứng phát triển kinh tế-xã hội và tổ chức không gian các hoạt động kinh tế - xã hội hợp lý trên lãnh thổ nhất định trong một thời gian xác định. Đó là bước cụ thể hóa chiến lược phát triển kinh tế-xã hội theo không gian và thời gian. Ở Việt Nam, đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) được định nghĩa là “việc phân tích, dự báo các tác động đến môi trường của dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển trước khi phê duyệt nhằm bảo đảm phát triển bền vững“. Mục tiêu tổng thể của ĐMC là lồng ghép những cân nhắc về tác động môi trường vào quá trình lập kế hoạch và tăng cường sự minh bạch cũng như quá trình ra quyết định có sự tham gia. Với định nghĩa và mục tiêu như trên, ĐMC cũng có thể được coi là một công cụ lồng ghép phát triển bền vững vào quá trình lập kế hoạch. Ở Việt Nam, quan điểm phát triển bền vững được xác định là “phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững thông qua tăng trưởng kinh tế đi đổi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường“. Vì vậy, đặt ĐMC trong bối cảnh phát triển bền vững thì việc thực hiện ĐMC cho các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội ở Việt Nam nên quan tâm tới thuật ngữ “môi trường“ theo nghĩa rộng, có nghĩa là ngoài việc tập trung chủ yếu vào các vấn đề môi trường ĐMC cũng nên xem xét các mối liên hệ giữa các vấn đề môi trường và kinh tế-xã hội. 1.2. Các nguyên tắc đảm bảo hiệu quả của ĐMC đối với QHPTKTXH 1.2.1. ĐMC phải cung cấp được các thông tin đầu vào một cách sớm nhất và có hiệu quả nhất phục vụ cho việc xây dựng QHPTKTXH Quá trình thực hiện ĐMC được coi là có hiệu quả nhất khi nó được bắt đầu một cách sớm nhất có thể và được tiến hành đồng thời với việc xây dựng QHPTKTXH. Các bước ĐMC đề xuất phải được tiến hành theo những cách để không gây cản trở gì cho quá trình xây dựng QHPTKTXH mà ngược lại nó phải làm tăng thêm giá trị của QHPTKTXH (Xem chi tiết tại Chương 3). Quá trình tiến hành ĐMC thường là một quá trình mang tính lặp đi lặp lại của việc thu thập thông tin, xác định các phương án, xác định các tác động môi trường, xây dựng các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường, và chỉnh sửa lại các đề xuất cho phù hợp trên cơ sở các tác động môi trường đã được dự báo. Quá trình ĐMC được bắt đầu sớm và được lặp đi lặp lại thì sẽ củng cố và nâng cao được chất lượng chung của việc xây dựng các QHPTKTXH. 1.2.2. ĐMC phải đánh giá được tính bền vững về môi trường của các phương án được đề xuất trong QHPTKTXH Quá trình ĐMC tạo ra được khả năng để xem xét các lựa chọn chiến lược khác nhau về: 4
• Quản lý nhu cầu phát triển các hoạt động thành phần; • Công nghệ và các quy trình được sử dụng cho các hoạt động phát triển được đề xuất: ví dụ việc lựa chọn phát triển công nghiệp công nghệ cao hay phát triển các loại hình phát triển công nghiệp có nguy cơ gây ô nhiễm cao; • Địa điểm triển khai các hoạt động phát triển được đề xuất: ví dụ việc xây dựng các khu công nghiệp trên các vùng chuyên canh cây nông nghiệp có thể tác động đến an ninh lương thực; • Thời gian biểu hoặc trình tự của các hoạt động phát triển được đề xuất. Không phải lúc nào các lựa chọn này cũng có thể thực hiện được. Có nhiều phương án chỉ phù hợp với cấp tỉnh hoặc cấp khu vực và vì thế khi ra các quyết định ở cấp “cao hơn” thường phải loại bỏ bớt một số phương án. Tuy nhiên, “thứ bậc của các phương án” nêu trong Hộp 1 có thể là một hướng dẫn hữu ích để xem xét và cân nhắc về các phương án trong quá trình tiến hành ĐMC. Các bên liên quan có thể được huy động tham gia một cách hữu ích trong quá trình đề xuất và đánh giá cả các phương án mang tính chiến lược và các phương án cụ thể hơn thông qua việc tổ chức tham vấn với các cơ quan có trách nhiệm liên quan. Các phương án cân nhắc thông qua quá trình này phải được thể hiện dưới hình thức văn bản và phải đưa ra được những lý do tại sao được lựa chọn và/hoặc tại sao lại không được lựa chọn để tiếp tục thực hiện. Hộp 1: Thứ bậc của các phương án có thể được xem xét trong quá trình ĐMC Các hoạt động phát triển được đề xuất liệu có cần thiết không? (các lựa chọn về quản lý nhu cầu) Có thể đáp ứng được nhu cầu mà không cần phải có những hoạt động phát triển hoặc kết cấu hạ tầng mới hay không? Liệu có những cơ hội hiện thực nào để quản lý nhu cầu phát triển (ví dụ, thông qua các công cụ về pháp luật, kinh tế hoặc hành chính hoặc các biện pháp khác để thúc đẩy các thay đổi về hành vi) hay không ? ⇓ Việc đó được tiến hành như thế nào? (Các lựa chọn về phương pháp hoặc về quy trình) Liệu có những phương pháp, công nghệ hoặc quy trình để có thể đáp được ứng nhu cầu phát triển mà gây tổn hại tới môi trường ít hơn so với những phương pháp truyền thống hay không ? ⇓ Ở đâu? (Lựa chọn địa điểm) Những đề xuất về họat động phát triển nên được thực hiện ở đâu? ⇓ Khi nào? (Lựa chọn thời gian biểu hoặc trình tự) Các hoạt động phát triển sẽ phải được thực hiện khi nào, thực hiện theo 5
hình thức và trình tự nào ? 1.2.3. ĐMC phải tạo ra được những thuận lợi cho việc tham vấn hiệu quả với các bên liên quan Việc tham vấn với các cơ quan có trách nhiệm liên quan và với các bên bị ảnh hưởng hoặc các bên có sự quan tâm đến QHPTKTXH được đề xuất là một yếu tố cốt lõi trong thực tế thực hiện ĐMC hiệu quả. Việc này có mục đích là để làm tăng tính minh bạch và tính trách nhiệm của quá trình ĐMC, và giảm thiểu được rủi ro bị bỏ sót thông tin quan trọng của nhóm ĐMC. Việc tham vấn với các bên liên quan còn có thể giúp thu được những thông tin bổ ích trong quá trình ĐMC, góp phần huy động sự hỗ trợ cho việc thực hiện các khuyến nghị đề xuất về ĐMC. Do đó, các chuyên gia ĐMC luôn được khuyến khích để tiến hành việc tham vấn với các cơ quan có trách nhiệm và các bên có liên quan chính. 1.3. Mối quan hệ giữa ĐMC với các dạng đánh giá khác Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) bắt đầu được sử dụng ở Việt Nam từ khoảng năm 1993 như là công cụ chủ yếu để đánh giá tác động và rủi ro về mặt môi trường đối với những đề xuất về dự án xây dựng cơ bản và dự án đầu tư. Việc thực hiện đánh giá các vấn đề về môi trường ở giai đoạn thực hiện dự án đã hạn chế các cơ hội xem xét những lựa chọn thay thể mang lại sự phát triển bền vững hơn ở những giai đoạn sớm hơn của quá trình lập kế hoạch. Do đó, ngày càng có nhiều sự đồng thuận rằng quá trình đánh giá về mặt môi trường cần tiến hành ở cấp độ cao hơn cấp dự án nhằm gây ảnh hưởng tới các quyêt định mang tầm chiến lược hơn. Tuy nhiên Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) không nên được coi là sự thay thế của ĐTM, một công cụ vấn được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 2005 và được áp dụng cho các dự án đầu tư và xây dựng được nêu trong Phụ lục I của Nghị định số 21/2008/NĐ-CP. Thay vào đó, ĐMC cần bổ sung cho ĐTM thông qua hướng dẫn việc thực hiện các dự án được xác định trong CQK (như loại bỏ những lựa chọn không phù hợp, đưa ra những tiêu chí lựa chọn địa điểm, hoặc đề ra những yêu cầu cụ thể cho việc sử dụng những công nghệ cụ thể). Bằng cách này, ĐMC có thể giúp cho quá trình thực hiện ĐTM được thuận lợi và tiết kiệm hơn. Vai trò của ĐMC và ĐTM trong các cấp lập kế hoạch được biểu diễn trong Hình 1. 6
Hình 1.Vai trò của ĐMC và ĐTM trong các cấp lập kế hoạch Các loại đánh giá khác (như đánh giá tác động xã hội, đánh giá tác động tích lũy, đánh giá/thẩm định tính bền vững) có thể được sử dụng, lồng ghép hoặc kết hợp với quá trình ĐMC. Trên thực tế, khi sử dụng phương pháp tiếp cận phát triển bền vững trong ĐMC thì đã lồng ghép các mối quan tâm về môi trường, xã hội và kinh tế, và tất cả các phương pháp tiếp cận nêu trên đều được tối ưu hóa ở những cấp độ khác nhau trong quá trình ĐMC. 7
2. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐMC ĐỐI VỚI QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN KT - XH 2.1. Sơ đồ quá trình ĐMC Theo Hướng dẫn kỹ thuật chung về ĐMC do Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành, để tiến hành một ĐMC ở Việt Nam có các bước thực hiện theo trình tự đặt ra sau đây: 1. Xác định phạm vi ĐMC; 2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu về môi trường có liên quan đến Quy hoạch phát triển KT - XH; 3. Xác định các bên liên quan chính và chuẩn bị kế hoạch huy động sự tham gia của các bên liên quan; 4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH (phương án 0); 5. Đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất; 6. Đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi thực hiện QHPTKTXH; 7. Đề xuất tổng hợp các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường và kế hoạch giám sát môi trường ; 8. Biên soạn báo cáo ĐMC và đệ trình cơ quan có thẩm quyền liên quan để thẩm định. Hình 2. Các bước thực hiện ĐMC 8
Hướng dẫn này mô tả các bước thực hiện ĐMC nêu trong Hinh 2 bằng việc giải thích về mục đích của mỗi bước, sự cần thiết của mỗi bước; cách tiếp cận để thực hiện việc phân tích; đề xuất các tham vấn với các bên có liên quan và những gợi ý về những việc cần làm và những việc cần tránh. Đối với mỗi bước, Hướng dẫn cũng còn đưa ra các ví dụ về các thông tin đầu vào cần thiết và các kết quả cần đạt được trên cơ sở trích dẫn từ thực tế tiến hành các ĐMC. Các khuôn mẫu sử dụng không nhất thiết phải được tuân thủ một cách nghiêm ngặt - các khuôn mẫu đánh giá khác có thể được sử dụng nếu chúng phù hợp và thuận tiện hơn đối với người sử dụng. Dưới đây sẽ cụ thể hoá các bước chung nêu trên thành các bước phù hợp với đặc thù thực hiện ĐMC đối với QHPTKTXH 2.2. Mô tả các bước của ĐMC đối với QHPTKTXH 2.2.1. Xác định phạm vi ĐMC Mục đích Xác định phạm vi ĐMC của một QHPTKTXH bao gồm phạm vi về không gian và thời gian để tạo lập những các căn cứ xác đáng cho việc thu thập và biên soạn các thông tin cơ sở phù hợp và cần thiết cho công tác ĐMC. Để có thể lồng ghép một cách có hiệu quả ĐMC vào quá trình xây dựng QHPTKTXH, bước này phải được tiến hành khi bối cảnh tổng thể của QHPTKTXH đang được xác định và khi các phương án lựa chọn chung nhất đang được xây dựng. Sự cần thiết Việc xác định phạm vi tác động của một QHPTKTXH cụ thể, hay nói cách khác, việc xác định phạm vi ĐMC đối với một QHPTKTXH cụ thể có tầm quan trọng đặc biệt để đặt ra các yêu cầu thiết thực trong việc thu thập các thông tin cơ sở liên quan. Nếu được thực hiện tốt, việc xác định phạm vi ĐMC có thể nâng cao đáng kể chất lượng công tác ĐMC, mặt khác, làm tiết kiệm đáng kể thời gian và các nguồn lực cần thiết để hoàn thành công tác ĐMC. Xác định phạm vi không gian: Phạm vi không gian nghiên cứu của ĐMC là không gian chịu tác động của QHPTKTXH bao gồm không gian lập QHPTKTXH và các vùng phụ cận chịu tác động về kinh tế - xã hội và môi trường của QHPTKTXH. Xác định phạm vi về thời gian: Phạm vi thời gian nghiên cứu của ĐMC bao gồm kỳ hạn lập QHPTKTXH (quy hoạch từ năm nào đến năm nào, có định hướng cho giai đoạn xa hơn hay không), thời gian tiến hành lập quy hoạch và ĐMC, thời gian của chuỗi số liệu nghiên cứu, khảo sát, thu thập, quan trắc để tiến hành lập báo cáo ĐMC. Gợi ý thực hành Nên phân tích kỹ những bước xây dựng QHPTKTXH là đối tượng của ĐMC và thu thập các thông tin về: • Cấu trúc và trình tự của quá trình xây dựng QHPTKTXH; 9
• Những vấn đề cốt lõi đang được xem xét; • Khung thời gian và việc tổ chức cho các bên liên quan tham gia vào việc xây dựng QHPTKTXH. Những câu hỏi cơ bản để xác định phạm vi chung cho ĐMC: • Những vấn đề phát triển cốt lõi và những vùng nghiên cứu nào sẽ phải được xem xét trong quá trình ĐMC ? ví dụ cần xác định các vùng có liên quan như sử dụng nước của một dòng sông thì cần xem xét đến các vùng phụ cận thuộc lưu vực • Những khoảng thời gian nào mà ĐMC cần phải bao quát trong quá trình đánh giá? có phải kiểm tra hay không các tác động mang tính trung hạn có thể xảy ra, ví dụ trong vòng 5 - 10 tới, hoặc liệu có phải tập trung hay không vào những tác động mang tính dài hạn hơn, ví dụ trong vòng 10 – 20 năm tới hoặc dài hơn nữa? • Những đơn vị và chuyên gia nào cần phải được huy động tham gia trong quá trình soạn thảo báo cáo ĐMC? Cách tiếp cận Các tham vấn trong quá trình xác định phạm vi ĐMC có tầm quan trọng đặc biệt bởi vì chúng sẽ làm rõ được bản chất tổng thể của ĐMC bằng cách đặt ra những câu hỏi quan trọng như đã nêu trên. Hiển nhiên rằng, nhiều câu hỏi trong số đó có thể không được trả lời khi bắt đầu quá trình ĐMC bởi thông tin về những nét đặc thù riêng của QHPTKTXH sẽ được phát sinh dần dần trong quá trình tiến hành. Về phương diện này, điều quan trọng là phải xác nhận được rằng việc xác định phạm vi ĐMC không cần phải được xử lý như một bước thủ tục riêng biệt - việc xác định phạm vi có thể được thực hiện thông qua các cuộc tham vấn lặp đi lặp lại với các cơ quan có trách nhiệm về môi trường liên quan trong một số giai đoạn tiếp theo của quá trình xây dựng QHPTKTXH. Phương pháp thực hiện: ma trận, phán xét chuyên gia? 2.2.2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên quan đến QHPTKTXH Mục đích Bước này là để xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên quan cần phải được xem xét trong quá trình ĐMC. Các vấn đề và mục tiêu này sẽ giúp cho việc xác định các chỉ số môi trường thích hợp hoặc đưa ra các câu hỏi định hướng tập trung vào các phân tích đặt ra trong quá trình ĐMC. Danh mục các vấn đề và mục tiêu này phải bao quát được những vấn đề chủ yếu và nó cần phải được thể hiện một cách ngắn gọn và rõ ràng. Danh mục sơ bộ ban đầu này phải được sử dụng một cách không cứng nhắc – nó có thể được thay đổi (được bỏ đi bớt hoặc thêm vào) khi chúng ta hiểu rõ hơn về các vấn đề môi trường của QHPTKTXH. Sự cần thiết 10
Việc xác định các vấn đề và mục tiêu môi trường có liên quan đến QHPTKTXH là một điểm xuất phát quan trọng có ảnh hưởng đến tất cả các bước cơ bản của quá trình ĐMC. Trong ĐMC đối với các QHPTKTXH cấp quốc gia, nhiệm vụ ĐMC này có thể hướng trọng tâm đặc biệt vào việc xác định các vấn đề môi trường và các mục tiêu môi trường của quốc gia (cần ghi nhớ rằng các vấn đề và mục tiêu này không phải khi nào cũng là hoàn hảo). Trong ĐMC đối với các QHPTKTXH cấp tỉnh, nhiệm vụ ĐMC này có thể hướng trọng tâm đặc biệt vào việc xác định các vấn đề môi trường có liên quan chính (và cũng có thể cả các mục tiêu môi trường liên quan ở cấp quốc gia nữa). Các vấn đề và mục tiêu môi trường có thể được sửa đổi bởi vì các thông tin cơ sở sẽ được thu thập thêm và việc đánh giá môi trường có thể được bổ sung và có thể được sử dụng để giám sát việc thực hiện QHPTKTXH. Gợi ý thực hành Điều quan trọng là phải luôn ghi nhớ rằng không thể có một tập hợp duy nhất nào của các vấn đề và mục tiêu môi trường lại có thể áp dụng được ở mọi nơi. Đối với mỗi QHPTKTXH, các vấn đề và mục tiêu môi trường cụ thể phải được xác định riêng sao cho phản ánh được thực trạng về môi trường và phát triển có liên quan đến QHPTKTXH đó. a) Các vấn đề cốt lõi về môi trường Với sự hợp tác của các cơ quan có trách nhiệm về môi trường, các chuyên gia ĐMC phải bắt đầu bằng việc xác định các vấn đề môi trường cốt lõi có liên quan đến vùng lập QHPTKTXH. Đầu tiên là thiết lập một danh mục tổng quát (danh mục dài) của tất cả các vấn đề môi trường có thể xảy ra liên quan đến các hoạt động phát triển đã và đang diễn biến trong vùng lập QHPTKTXH. Danh mục này phải được rà soát một cách kỹ lưỡng theo hướng giảm bớt để tạo ra một danh sách rút ngắn về các vấn đề cần phải được xem xét trong quá trình ĐMC. Dưới đây là một số danh sách môi trường nên xem xét trong quá trình ĐMC Bảng 1. Ví dụ về những vấn đề môi trường cốt lõi và mục tiêu môi trường có liên quan đến QHPTKTXH Các vấn đề Các hoạt động phát triển liên quan đến vấn đề môi Các mục tiêu Văn bản pháp lý Các chỉ thị môi trường trường cốt lõi môi trường có liên quan đánh giá cốt lõi Đa dạng sinh Chuyển đổi mục đích sử Tăng diện tích Kế hoạch hành Mức độ phá huỷ học dụng đất từ lâm nghiệp, rừng trồng động quốc gia về thảm thực vật nông nghiệp, thủy sản cho Duy trì diện tích Đa dạng sinh học; Chỉ tiêu rừng các hoạt động phát triển đất ngập nước về bảo tồn và phát trồng mới khác triển bền vững Diện tích đất Các tác động bất lợi có thể các vùng đất ngập ngập nước bị xảy ra do các hoạt động nước xâm phạm phát triển tác động đến đa dạng sinh học Chế độ thuỷ Sự thay đổi chế độ thủy Đảm bảo nhu Chiến lược quốc Chế độ hạn hán, văn văn do tác động của các cầu sử dụng gia về bảo vệ môi ngập lụt hoạt động phát triển trong nước trường Mức độ nhiễm 11
vùng quy hoạch mặn Các tác động chủ quan, khách quan từ các vùng phụ cận có liên quan Biến đổi khí Sự suy giảm thảm thực vật Tăng tỷ lệ thảm Chiến lược quốc Chỉ tiêu rừng hậu Sự biến đổi do tác động thực vật gia về bảo vệ môi trồng mới, tỷ lệ của hiệu ứng nhà khí do Ứng phó với trường cây xanh, diện các hoạt động phát thải khí nước biển dâng Chương trình mục tích rừng bảo thải tiêu quốc gia về vệ, khoanh nuôi biến đổi khí hậu Nhiệt độ không khí, mức dâng nước biển Chất lượng Tác động từ khí thải, khói Cải thiện chất Chiến lược quốc Bụi, CO, CO2, không khí bụi của các hoạt động phát lượng không gia về bảo vệ môi NOx, SO2 triển khí trường Tỷ lệ cây xanh Chất lượng Gia tăng nước thải không Bảo vệ tài Chiến lược quốc pH, SS, BOD, nước (nước qua xử lý từ các hoạt động nguyên nước gia về bảo vệ môi COD, dầu mỡ, mặt, nước dân sinh, kinh tế - xã hội trường kim loại nặng, ngầm) coliform Nhiễm mặn, nhiễm phèn Gia tăng chất Từ các hoạt động phát triển Quy hoạch bãi Chiến lược quốc Số lượng các thải rắn; trong vùng quy hoạch chôn lấp gia về bảo vệ môi bãi chôn lấp Thu gom xử lý trường hợp vệ sinh nước thải Sức khỏe cộng Sức khỏe cộng động suy Nâng cao sức Chiến lược quốc Chỉ số cơ cấu đồng giảm do gia tăng ô nhiễm khỏe cộng đồng gia về bảo vệ môi bệnh tật khí thải, nước thải... trường Tần xuất bùng Bị đe dọa bởi các hoạt Định hướng chiến phát dịch bệnh động phát triển và các yếu lược phát triển Tỷ lệ sinh sản, tố liên quan khác... bền vững tai nạn giao thông Môi trường xã Chịu tác động của quá trình Nâng cao mức Chiến lược quốc Chỉ số phát hội phát triển liên quan đến di sống văn hóa, gia về bảo vệ môi triển giáo dục dân, chuyển đổi mục đích giáo dục trường; chiến Chỉ số phát sử dụng đất, đào tạo và tái lược bảo vệ môi triển con người đào tạo... trường cấp tỉnh (nhà ở, sinh kế, Môi trường giáo dục và hệ Định hướng chiến chất lượng cuộc thống giáo dục, các dịch vụ lược phát triển sống) công cộng... bền vững Chỉ số rủi ro (an toàn VSTP, an toàn GT, an ninh xã hội) b) Các mục tiêu về môi trường Khi các vấn đề cốt lõi về môi trường đã được xác định, các chuyên gia ĐMC phải xác định xem liệu đã có những mục tiêu bảo vệ môi trường nào được đặt ra có liên 12
quan đến những vấn đề môi trường cốt lõi này. Các mục tiêu bảo vệ môi trường có thể được tìm thấy ở các văn bản chính thống đã ban hành hoặc sắp ban hành, như: • Các luật, quy định hoặc tiêu chuẩn về môi trường (tiêu chuẩn không khí xung quanh) • Các chiến lược, chính sách, kế hoạch hành động về môi trường hoặc về phát triển bền vững (như chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia, cấp tỉnh); • Các chiến lược hoặc chính sách về phát triển ngành/lĩnh vực (nếu trong đó có xác định các mục tiêu, các ưu tiên liên quan đến phát triển bền vững hoặc liên quan đến bảo vệ môi trường (chương trình tiết kiệm năng lượng). Những mục tiêu này có thể được coi như là những dấu mốc tổng thể về môi trường của QHPTKTXH – chúng có thể được sử dụng để phân tích xem liệu QHPTKTXH đó có lợi gì cho kế hoạch bảo vệ môi trường và liệu có thể được sử dụng để đề xuất các phương án phát triển hay không. Các mục tiêu bảo vệ môi trường này có thể được chia ra theo 2 nhóm mục tiêu: • Các mục tiêu “đánh giá”: đó là những mục tiêu hoặc tiêu chuẩn ở mức tối thiểu/cơ bản mà QHPTKTXH nhất thiết phải coi trọng; và • Các mục tiêu “mong muốn”: đó là những mục tiêu môi trường mang tính lâu dài mà QHPTKTXH cần xem xét. c) Các câu hỏi định hướng cho việc đánh giá Có nhiều ĐMC có thể bổ trợ được cho việc xác định các vấn đề và mục tiêu môi trường liên quan bằng việc xác định những chỉ số hoặc câu hỏi định hướng thích hợp giúp cho việc mô tả xu hướng hiện tại và xu hướng tương lai khi có hay không có QHPTKTXH (ví dụ, các vấn đề về điều kiện và quy mô của các vùng thiên nhiên có giá trị). Tuy nhiên, khi lựa chọn các chỉ số hoặc câu hỏi định hướng có liên quan, các chuyên gia ĐMC phải tính đếm đến mức độ sẵn có của dữ liệu. Điều đó không có nghĩa rằng, sự thiếu hụt về dữ liệu để xác định những chỉ số cụ thể nào đó là nhất định sẽ ngăn cản được việc sử dụng chúng trong tương lai trong quá trình tiến hành ĐMC. Điều cần làm trong thực tế là, nếu không có sẵn dữ liệu thì phải nói rõ và đưa ra những nhận định, phán xét xem liệu có thể sử dụng được những chỉ số đó hay không, hoặc liệu có cần lựa chọn các chỉ số khác với mức độ dữ liệu sẵn có nhiều hơn hay không. Các tiếp cận Các vấn đề và mục tiêu môi trường liên quan phải được xác định làm sao để nhóm QHPTKTXH có thể chấp nhận như là một chuẩn mực phù hợp cho nhóm QHPTKTXH sử dụng để đánh giá các hoạt động về môi trường trong QHPTKTXH và đề xuất về những sửa đổi của QHPTKTXH sau này. Một cách lý tưởng, một số hoặc tất cả các vấn đề và mục tiêu môi trường do các chuyên gia ĐMC xác định có thể được lồng ghép ngay vào QHPTKTXH như là những mục tiêu về môi trường của chính nó. Việc tham vấn ở giai đoạn này cũng có thể được mở rộng tới các bên liên quan chủ yếu khác trong quá xây dựng QHPTKTXH và tiến hành ĐMC. Những tham vấn kiểu như vậy có thể nâng cao được chất lượng và sự chấp nhận toàn diện của toàn bộ quá 13
trình ĐMC. Các bên liên quan cũng có thể đề xuất những nghiên cứu có liên quan hoặc các nguồn dữ liệu bổ sung có thể được sử dụng trong các giai đoạn sau của quá trình ĐMC. Gợi ý thực hành • Phải bảo đảm rằng các vấn đề và mục tiêu môi trường liên quan bao quát được tất cả các vấn đề chính cần quan tâm, bởi vì sự thiếu hụt ở giai đoạn này có thể làm lệch hướng cho toàn bộ quá trình ĐMC. • Phải lựa chọn được những mục tiêu bảo đảm có tính thoả đáng về quy mô và mức độ chi tiết của QHPTKTXH. Các mục tiêu môi trường của QHPTKTXH ở cấp quốc gia có thể là chung chung hơn so với các mục tiêu môi trường đối với QHPTKTXH ở cấp chi tiết hơn mà ở đó có xác định các biện pháp cụ thể và có nhiều các dự án ở những địa điểm khác nhau. • Khi xác định các mục tiêu môi trường, cần xem xét đồng thời cả nội dung QHPTKTXH lẫn những yêu cầu về pháp luật và những mục tiêu có liên quan trực tiếp đến QHPTKTXH. • Đừng quên xem xét tới các mục tiêu có liên quan đến việc thích ứng với sự biến đổi khí hậu. • Không lựa chọn quá nhiều các vấn đề và mục tiêu, bởi vì đằng sau chúng sẽ có nhiều vấn đề khó khăn đặt ra. • Nếu có thể, nên cố gắng đi đến sự đồng thuận về các vấn đề và mục tiêu môi trường với các cơ quan có trách nhiệm về môi trường, với nhóm xây dựng QHPTKTXH và có thể cả với các bên liên quan chủ chốt khác. Trường hợp lý tưởng là, các mục tiêu môi trường liên quan xác định trong quá trình ĐMC được lồng ghép ngay vào QHPTKTXH như những mục tiêu môi trường có tính xuyên suốt. Bảng 2. Ví dụ về những vấn đề, mục tiêu môi trường và những câu hỏi định hướng đối với một QHPTKTXH Ví dụ cụ thể liên Mục tiêu liên Các chỉ thị/câu hỏi Các vấn đề môi Nguồn dữ liệu quan đến quan trong định hướng cho việc trường cốt lõi QHPTKTXH QHPTKTXH đánh giá Đa dạng sinh Tất cả các hành Tăng tổng diện tích Điều kiện và quy mô Báo cáo tình trạng học bao gồm cả lang ĐDSH địa các khu bảo tồn lên của các vùng thiên môi trường, Báo cáo hệ động vật và phương ngày càng 8% so với năm nhiên có giá trị đánh giá về ĐDSH, hệ thực vật bị phá vỡ 2000 (Kế hoạch Tính liên thông giữa Báo cáo Thiên hành động bảo tồn các sinh cảnh tự nhiên nhiên 2000 ĐDSH, 2001) Chất lượng Chất lượng không Đảm bảo có dưới Số người sinh sống tại Báo cáo hiện trạng không khí khí kém tại các khu 5% dân số sống tại các khu vực có mức độ vực các khu vực bị ảnh ô nhiễm không khí quá hưởng do không cao khí ô nhiễm (Chiến Số ngày có mức độ ô lược môi trường nhiễm không khí trung quốc gia, 2003) bình và cao so với 14
mức trung bình của cả nước Đất Tình trạng mở rộng Ưu tiên phát triển Điều kiện và quy mô Không có dữ liệu đô thị thiếu kiểm ở những vùng đất của các vùng đất kém soát lấn chiếm đất kém màu mỡ màu mỡ; nông nghiệp có giá (Chiến lược môi Mức độ mở rộng của trị cao tại các khu trường quốc gia, đô thị; vực 2003) Chất lượng và số lượng của đất nông nghiệp Biến đổi khí Yếu tố địa hình địa Đảm bảo tất cả các Mức độ xảy ra hạn hán Không có dữ liệu hậu phương và sự phụ mục tiêu phát triển và sa mạc hoá thuộc vào sản xuất lồng ghép được Quy mô lũ lụt nông nghiệp làm những biện pháp Mức độ tổn thương cho vùng nghiên nhằm thích ứng của các vùng đô thị và cứu rất dễ bị tổn với sự biến đổi khí của các hoạt động giao thương do các điều hậu xảy ra thông khi có lũ lụt bất kiện khí hậu bất (Chương trình mục thường xảy ra thường (lũ lụt hoặc tiêu quốc gia về hạn hán) biến đổi khí hậu, 2008) 2.2.3. Xác định các bên liên quan và xây dựng kế hoạch huy động sự tham gia của các bên liên quan Mục đích Nhiệm vụ này là để xác định các bên liên quan chủ chốt có sự quan tâm đến quá trình ĐMC tương ứng và để lựa chọn các cách tiếp cận hiệu quả để họ đóng góp các ý kiến, nhận xét và gợi ý của mình cho qúa trình ĐMC. Nhiệm vụ này có thể được tiến hành song song với nhiệm vụ 1 bởi vì việc xác định các bên liên quan chủ chốt sẽ phải sử dụng những thông tin về các vấn đề cốt lõi được đề cập trong quá trình ĐMC. Sự cần thiết Sự tham gia của các bên liên quan bị tác động hoặc có mối quan tâm trong quá trình ĐMC sẽ giúp nâng cao được chất lượng của việc đánh giá, sẽ cung cấp các thông tin đầu vào cho ĐMC, và có thể tạo thuận lợi cho việc thực hiện QHPTKTXH khi đã được phê duyệt. Về phương diện này, điều quan trọng là phải ghi nhận được rằng, việc tham vấn với các bên liên quan trong ĐMC có thể rất khác biệt so với việc tham vấn trong ĐTM. Việc tham vấn trong ĐTM thường là để tìm ra những phương án của dự án phù hợp với các cộng đồng địa phương, trong khi đó tham vấn trong ĐMC (đặc biệt là đối với các QHPTKTXH mang tính tổng thể hoặc mang tính chiến lược) chủ yếu là để tìm ra những ý tưởng và những thông tin đầu vào từ các bên liên quan bị ảnh hưởng hoặc có mối quan tâm, bao gồm các cơ quan khác nhau, chuyên gia có sự quan tâm đến các hoạt động và tầm nhìn phát triển lâu dài đặt ra trong các QHPTKTXH khác nhau. Vì thế mà bản chất của sự tham vấn với các bên liên quan trong quá trình ĐMC có thể rất khác với sự tham vấn trong quá trình ĐTM. 15
Cách tiếp cận a) Xác định các bên liên quan chủ chốt có sự quan tâm trong quá trình ĐMC QHPTKTXH có liên quan đến tất cả các ngành, lĩnh vực phát triển trong vùng lập quy hoạch, vì vậy các bên liên quan là rất rộng, từ các cơ quan công quyền, các doanh nghiệp tư nhân, các cơ quan khoa học, các tổ chức phi chính phủ hoặc những công dân bình thường - những đối tượng có thể bị tác động bởi hoặc có quan tâm đến các hoạt động phát triển được đề xuất. Tuy nhiên, việc xác định các bên liên quan cần tập trung vào các đối tượng liên quan chủ yếu đến các vấn đề môi trường cốt lõi. Các bên liên quan chủ yếu này có thể được xác định ngay từ giai đoạn đầu của quá trình ĐMC để có thể tiến hành các cuộc tham vấn cần thiết. Một cách chung nhất để xác định các liên quan chủ yếu là thiết lập một bảng ma trận (xem Bảng 3 dưới đây). Việc này nên được tiến hành cùng với nhóm xây dựng QHPTKTXH để có thể cho phép việc tham vấn được điều phối hoặc thậm chí được tiến hành cùng với nhóm xây dựng QHPTKTXH. Rất nhiều khi “công chúng” được đại diện bởi các cơ quan chính quyền. Tuy nhiên, thậm chí trong trường hợp khi các cơ quan chính quyền được xác định như là các bên liên quan chủ chốt, người ta vẫn khuyến nghị là phải thông báo cho công chúng nói chung về quá trình ĐMC và phải tạo cơ hội cho công chúng đưa ra góp của mình. Bảng 3. Ví dụ về ma trận xác định các bên liên quan trong QHPTKTXH cấp tỉnh (cấp vùng thì bổ sung thêm các tỉnh có liên quan của quy hoạch và các bộ ngành liên quan đến quy hoạch) Bên liên quan Các vấn đề quan tâm Phương pháp tham vấn Sở Tài nguyên và Môi Quản lý đất đai Các cuộc họp chính thức với các công trường Quản lý môi trường chức có liên quan Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở Kế hoạch và Đầu Quản lý đầu tư Các cuộc họp chính thức với các công tư Thẩm định quy hoạch, dự chức có liên quan án Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở Công thương Quy hoạch các KCN Các cuộc họp chính thức với các công Sử dụng nước chức có liên quan Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở NN&PTNT Quy hoạch nông nghiệp Các cuộc họp chính thức với các công và thuỷ sản chức có liên quan Sử dụng nước Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở Xây dựng Quy hoạch đô thị Các cuộc họp chính thức với các công Quy hoạch bãi chôn lấp chức có liên quan Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở Giao thông vận tải Quy hoạch hệ thống giao Các cuộc họp chính thức với các công thông chức có liên quan Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Sở Lao động-Thương Xu hướng dân số, hình Các cuộc họp chính thức với các công binh-Xã hội thái di cư, vấn đề tái định chức có liên quan cư Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Các chương trình giảm nghèo 16
Sở VHTTDL Phát triển du lịch, số Các cuộc họp chính thức với các công lượng khách đến thăm chức có liên quan quan du lịch, quy hoạch Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn các khu du lịnh, du lịch sinh thái Chính quyền địa Các vấn đề đặc thù địa Các cuộc họp chính thức với các công phương các cấp phương chức có liên quan (UBND cấp huyện, xã) Các vấn đề về cộng đồng Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Các Tổ chức phi chính Các vấn đề đặc thù liên Các cuộc họp chính thức với các công phủ quan đến các tổ chức phi chức có liên quan chính phủ Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn Các vấn đề về cộng đồng Các Tổ chức nghiên Nghiên cứu các vấn đề Các cuộc họp chính thức với các công cứu khoa học (tự liên quan chức có liên quan nhiên, xã hội-nhân Đề xuất các giải pháp Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn văn) và công nghệ thực hiện b) Mời các bên liên quan đóng góp ý kiến về ĐMC Việc tham vấn trong quá trình ĐMC sẽ là lý tưởng nhất khi nó được tiến hành cùng với việc tham vấn trong quá trình xây dựng QHPTKTXH. Các kênh truyền thông hiện có cũng thường là những phương tiện có hiệu quả để tiến hành tham vấn trong quá trình ĐMC. Tuy nhiên, vào những thời điểm khác nhau có thể sẽ đòi hỏi phải có những phương tiện bổ sung khác nữa. Các công cụ và biện pháp để tham vấn cộng đồng có sự phụ thuộc vào bản chất của QHPTKTXH, vào sự sắp xếp tối ưu để thu nhận các ý kiến đóng góp của các bên liên quan chủ chốt, và tất nhiên, còn phụ thuộc vào quỹ thời gian và các nguồn lực sẵn có. Về phương diện này, điều quan trọng cần ghi nhận là các phương thức lắng nghe công chúng hoặc các bảng câu hỏi điều tra sử dụng trong tham vấn cộng đồng đối với công tác ĐTM có thể không mang lại hiệu quả tốt nhất trong trường hợp của ĐMC. Thay vào đó, những cuộc hội thảo để giải quyết vấn đề, các cuộc hội nghị bàn tròn, các cuộc phỏng vấn ... lại có thể trở thành những phương tiện thân thiện và có hiệu quả hơn để thu thập các thông tin đầu vào từ các bên liên quan trong quá trình ĐMC. Quá trình tham vấn các bước thực hiện ĐMC thông qua việc lựa chọn các nôi dung tham vấn bằng việc giải thích về mục đích của mỗi bước, sự cần thiết của mỗi bước; cách tiếp cận để thực hiện việc phân tích; đề xuất các tham vấn với các bên có liên quan và những gợi ý về những việc cần làm và những việc cần tránh. Đối với mỗi bước của quá trình tham vấn, cần đưa ra các thông tin đầu vào cần thiết và các kết quả cần đạt được trên cơ sở trích dẫn từ thực tế tiến hành các ĐMC. Các khuôn mẫu sử dụng không nhất thiết phải được tuân thủ một cách nghiêm ngặt - các khuôn mẫu đánh giá khác có thể được sử dụng nếu chúng phù hợp và thuận tiện hơn đối với người sử dụng. 17
Vòng tham vấn lần 1 Các vấn đề môi trường và kinh tế - xã hội được phát hiện và các ưu tiên được xác định Vòng tham vấn lần 2 Phân tích các xu hướng thuộc các chủ đề liên quan khi không có và khi có quy hoạch Vòng tham vấn lần 3 Toàn bộ các tác động của quy hoạch tới các mối quan tâm đặc biệt mang tính chiến lược Các giải pháp giảm thiểu được xác định Hình 3. Sơ đồ quá trình tham vấn ĐMC Trong kế hoạch huy động sự tham gia của các bên liên quan cũng phải xác định được những giai đoạn tối ưu để tham vấn. Nhóm ĐMC phải xác định được những đánh giá và phân tích có khả năng thu được nhiều lợi ích nhất từ các bên liên quan. Vấn đề quan trọng là phải tránh được những sự tham vấn không cần thiết. Thông thường, những phân tích sau đây sẽ thu được lợi ích từ các bên liên quan: • Việc xác định những vấn đề cốt lõi có liên quan đến QHPTKTXH; • Việc phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH, việc đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất và việc đưa ra khuyến nghị nhằm làm tối ưu hoá các mục tiêu và phương án này; • Việc đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi thực hiện các hoạt động phát triển được đề xuất trong QHPTKTXH, việc đưa ra các khuyến nghị nhằm tối ưu hóa chúng, và tổng quan về các biện pháp giảm thiểu và tăng cường được đề xuất. • Thông tin đầu vào từ các bên bên liên quan trong từng giai đoạn này có thể dễ dàng được thu thập bằng cách đưa ra những câu hỏi rõ ràng để họ trả lời. Gợi ý thực hành • Nên tập trung vào những bên liên quan có nhiều quan tâm hoặc bị tác động đáng kể bởi QHPTKTXH được đề xuất; • Nên nhớ rằng mục đích ban đầu của sự tham vấn là để thu thập những dữ liệu và thông tin đầu vào bổ sung nhằm nâng cao chất lượng của việc phân tích và xây dựng các phương án cho phù hợp về mặt môi trường; • Nên hướng sự tham vấn vào những phân tích quan trọng nhất của quá trình ĐMC; 18
• Cố gắng sử dụng các kênh tham vấn sẵn có nếu có thể; • Nên thảo luận với nhóm xây dựng QHPTKTXH về kế hoạch của mình về việc xác định và huy động sự tham gia của các bên liên quan. Lý tưởng nhất là việc tham vấn trong ĐMC được thực hiện cùng với quá trình xây dựng QHPTKTXH. Phương pháp thực hiện Gửi tài liệu để xin ý kiến đóng góp, họp, hội thảo 2.2.4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH Mục đích Bước này là để mô tả “phương án 0” – tức là, mô tả sự tiến triển có thể xảy ra của tình trạng môi trường trong trường hợp QHPTKTXH không được triển khai. Các phân tích ở bước này có thể gợi mở ra nhiều sự hiểu biết sâu sắc hơn và có thể trở nên hữu ích không chỉ riêng đối với quá trình ĐMC mà còn hữu ích đối với cả việc xây dựng QHPTKTXH nữa. Sự cần thiết Việc hiểu biết đúng đắn về tình trạng và các xu hướng môi trường ở thời điểm hiện tại cũng như sự tiến triển có thể xảy ra của chúng trong trường hợp QHPTKTXH không được triển khai sẽ tạo cơ sở cho việc dự báo các tác động môi trường trong ĐMC cũng như so sánh giữa các lựa chọn và phương án phát triển thay thế trong quá trình ĐMC. Các xu hướng môi trường này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, như: • Các động lực của thị trường; • Các dự án phát triển lớn đã được phê duyệt nhưng chưa được triển khai thực hiện; • Các quy hoạch phát triển khác; và • Sự biến đổi khí hậu (vấn đề biến đổi khí hậu được dự đoán là sẽ đặc biệt nghiêm trọng ở Việt Nam). Tác động của những hoạt động phát triển này là chưa thể nhìn thấy được ngay. Các phân tích tiếp theo hướng về tương lai của ĐMC sẽ lột tả được các xu hướng biến đổi về môi trường có thể xảy ra và điều đó có tầm quan trọng để nắm bắt các tác động của QHPTKTXH đến “môi trường tương lai” mà trong đó QHPTKTXH sẽ hoạt động. Nhiều vấn đề về môi trường có thể có những tác động tốt hoặc ngược lại có tác động xấu đến QHPTKTXH được đề xuất (ví dụ, một số hệ sinh thái nhất định sẽ bị mất đi; nhiều đặc tính môi trường sẽ trở nên ngày càng quan trọng). Vấn đề quan trọng nữa là phải lưu ý rằng, một số xu hướng môi trường trong một tương lai gần có thể bị ảnh hưởng bởi sự biến đổi khí hậu (ví dụ: biến đổi nhiệt độ, hạn hán, lũ lụt hoặc mực nước biển dâng ... xảy ra một cách bất thường) được dự báo là sẽ rất nghiêm trọng ở Việt Nam. Cách tiếp cận 19
ĐMC đòi hỏi phải xem xét đến những xu hướng biến đổi lâu dài và nhóm ĐMC phải minh giải được các biến đổi môi trường đang xảy ra có liên quan đến QHPTKTXH. Về phương diện này, điều quan trọng cần ghi nhận là, hầu hết những thiếu sót thông thường xảy ra trong việc phân tích về tình trạng môi trường và xu hướng biến đổi của nó ở thời điểm hiện tại không phải là vì thiếu dữ liệu mà là vì việc phân tích có mục tiêu không đúng, tập trung vào những vấn đề không thích hợp. Vì thế, nhiệm vụ này, nhất là đối với QHPTKTXH quy mô lớn, đòi hỏi phải hướng trọng tâm vào cách tư duy phân tích, phương pháp tiếp cận chiến lược trong thu thập dữ liệu, các phán xét của chuyên gia có trình độ cao. Việc thu thập thông tin cơ sở, về lý thuyết, có thể được tiến hành một cách vô hạn định. Để bảo đảm rằng việc đánh giá tình trạng hiện tại có trọng tâm trọng điểm, nên tập trung vào những vấn đề và mục tiêu môi trường chủ yếu, những câu hỏi định hướng đã được xác định trong bước ĐMC trước đó. Các chuyên gia ĐMC phải tập hợp đủ thông tin để trả lời cho các câu hỏi sau: • Tình trạng hiện tại tốt hay xấu như thế nào? Tình trạng hiện tại còn cách bao nhiêu so với các ngưỡng hoặc các mục tiêu đã xác định? • Các yếu tố đặc biệt nhạy cảm hoặc quan trọng của môi trường tiếp nhận, ví dụ, các nhóm xã hội dễ bị tổn thương, các nguồn tài nguyên không có khả năng tái tạo, các loài bị đe dọa nguy hiểm, các sinh cảnh quý hiếm .... có bị ảnh hưởng không? Các vấn đề này có thể đảo ngược hay không thể đảo ngược, lâu dài hay tạm thời? • Động lực của các xu hướng này là gì? • Sự tiếp diễn trong tương lai của các xu hướng này sẽ như thế nào? Cả hai loại thông tin định tính và định lượng đều có thể được sử dụng cho mục đích này. Việc mô tả các xu hướng trong quá khứ và hiện tại có thể dựa trên cơ sở những dữ liệu sẵn có được thu thập từ các nguồn thông tin hiện tại (xem Hộp 3) hoặc thông qua các ý kiến phán xét, đánh giá của chuyên gia (trong trường hợp thiếu dữ liệu). Các chuyên gia ĐMC không nên lao ngay vào việc thu thập những dữ liệu thô ở giai đoạn này, trừ khi có những vấn đề thấy đã rất rõ ràng rồi nhưng lại không có dữ liệu. Họ buộc phải thực hiện nhiệm vụ trong khi phải tính đến kết quả của các nghiên cứu đã có và phải xem xét đến các động lực chính gây ra các xu hướng này. Khi đã có sẵn các bản đồ cần thiết, các kết quả phân tích này có thể được thể hiện trên bản đồ để minh hoạ về quy mô không gian và các mối liên kết giữa các vấn đề về môi trường, kinh tế và xã hội thuộc vùng nghiên cứu. Hộp 2: Các nguồn thông tin có thể thu thập Các báo cáo về tình trạng môi trường Dữ liệu từ các quy hoạch phát triển khác hiện có Các dự án nghiên cứu Các dữ liệu về xu hướng môi trường hiện tại và tương lai không những chỉ để phục vụ cho các bước tiếp theo của ĐMC mà còn để tăng cường cho việc phân tích bối cảnh phát triển chung trong quá trình soạn thảo QHPTKTXH. Trong những trường 20