Hướng dẫn tự học

HƯỚNG DẪN TỰ HỌC<br /> <br /> I. Thực trạng việc tự học của học sinh và các hình thức kiểm tra đánh giá của giáo viên<br /> Thực tế cho thấy thi như thế nào thì học như thế đó. Hình thức kiểm tra đánh giá sẽ quy định <br /> cách thức học của học sinh.<br /> <br /> Trong việc đổi mới PPDH lấy học sinh làm trung tâm thì việc tự học của học sinh vô cùng <br /> quan trọng, để điều khiển quá trình tự học sao cho có hiệu quả nhất thì việc kiểm tra đánh <br /> giá của giáo viên đỏi hỏi phải thật khéo léo, đa dạng góp phần tích cực làm chuyển biến quá <br /> trình tự học của học sinh.<br /> Tuy vậy, trong thực tế dạy học hiện nay việc áp dụng phương pháp dạy học hướng dẫn học <br /> sinh tự học của giáo viên ở tất cả các môn học nói chung và môn toán nói riêng còn gặp rất <br /> nhiều lúng túng và khó khăn. Cách học của học sinh vẫn đơn giản là cố gắng hoàn thành hết <br /> số bài tập GV giao về nhà (bằng mọi cách có thể), và học thuộc trong vở ghi đối với các môn <br /> học thuộc. Đối với giáo viên thì chỉ quen thuộc với cách kiểm tra bài cũ đầu giờ cốt sao cho <br /> đủ số lần điểm miệng. Việc kiểm tra định kỳ chỉ đơn giản là thực hiện theo phân phối <br /> chương trình, trước khi kiểm tra sẽ giới hạn cho học sinh một phần kiến thức.<br /> Đa số giáo viên thường quan niệm kiến thức là mục đích của quá trình dạy học nên chỉ quan <br /> tâm đến phương pháp truyền thụ kiến thức của bài đúng với nội dung SGK.<br /> Một số giáo viên chưa có kỹ năng soạn bài, vẫn áp dụng một cách rập khuôn, máy móc lối <br /> dạy học "truyền thống" chủ yếu giảo thích, minh hoạ tái hiện, liệt kê kiến thức theo SGK là <br /> chính, ít sử dụng câu hỏi tìm tòi, tình huống có vấn đề… coi nhẹ rèn luyện thao tác tư duy, <br /> năng lực thực hành, ít sử dụng các phương tiện dạy học nhất là các phương tiện trực quan để <br /> dạy học và tổ chức cho học sinh nghiên cứu thảo luận trên cơ sở đó tìm ra kiến thức và con <br /> đường để chiếm lĩnh kiến thức của học sinh.<br /> Thực tế, giáo viên thường soạn bài bằng cách sao chép lại SGK hay từ thiết kế bài giảng, <br /> không dám khai thác sâu kiến thức, chưa sát với nội dung chương trình, hướng dẫn học sinh <br /> vận dụng kiến thức giải quyết những vấn đề từ nhỏ đến lớn trong thực tế đời sống và sản <br /> xuất. Khi dạy thường nặng về thông báo, không tổ chức hoạt động học tập cho các em, <br /> không dự kiến được các biện pháp hoạt động, không hướng dẫn được phương pháp tự học.<br /> Mặt khác, phương pháp dạy học phổ biến hiện nay vẫn theo "lối mòn", giáo viên truyền đạt <br /> kiến thức, học sinh thụ động lĩnh hội tri thức. Thậm chí có giáo viên còn đọc hay ghi phần <br /> lớn nội dung lên bảng cho học sinh chép nội dung SGK. Việc sử dụng các phương tiện dạy <br /> học: phiếu học tập, tranh ảnh, băng hình, bản trong… chỉ dùng khi thi giáo viên hay có đoàn <br /> thanh tra, kiểm tra đến dự, còn các tiết học thông thường hầu như "dạy chay".<br /> Do việc truyền đạt kiến thức của giáo viên theo lối thụ động nên rèn luyện kỹ năng tự học <br /> cũng như việc hướng dẫn tự học của giáo viên cho học sinh không được chú ý làm cho chất <br /> lượng giờ dạy không cao <br /> II. Mục tiêu:<br /> Đưa ra một số phương pháp kiểm tra đánh giá mới nhằm tác động tới quá trình tự học của <br /> học sinh trong bộ môn toán.<br /> III. Giải pháp<br /> 1. Tăng cường các hình thức kiểm tra đánh giá.<br /> a) Vấn đáp: <br /> ­ Kiểm tra bài cũ là một khâu không thể thiếu trong dạy học vì nếu không kiểm tra giáo viên <br /> sẽ không nắm được tình hình học bài và chuẩn bị bài của học sinh, và nếu không đánh giá cho <br /> điểm, nhận xét khuyến khích thì không có động lực cho việc học bài đều đặn ở nhà (VD <br /> trong các trường chuyên nghiệp...)<br /> ­ Kiểm tra vấn đáp trong môn toán có điểm khác với các môn xã hội là không kiểm tra học <br /> thuộc lòng, nghĩa là nếu 1 học sinh học thuộc và trả lời trôi chảy lí thuyết thì không có nghĩa <br /> học sinh đó sẽ làm được bài tập (mà làm được bài tập thì mới có điểm trong kiểm tra định <br /> kỳ!) Như vậy quá trình kiểm tra vấn đáp phải thúc đẩy được học sinh học tập kiến thức để <br /> làm được bài tập (chứ không phải là LT suông), ngược lại nếu học sinh làm được bài tập thì <br /> sẽ trả lời tốt các câu hỏi vấn đáp của giáo viên. Để đạt được điều đó câu hỏi của giáo viên <br /> phải tập trung vào các kiến thức kĩ năng như:<br /> + Điều kiện tồn tại của phương trình ...<br /> + Các bước giải loại toán...<br /> + Phương pháp chứng minh bài toán ...<br /> +....<br /> Tất nhiên không phải bài nào kiến thức LT cũng rõ ràng để học sinh có thể tự học ở nhà, khi <br /> đó giáo viên sẽ đưa trước nội dung liên quan tới bài học mới cho học sinh, tiết sau sẽ kiểm tra <br /> vào nội dung đó, như vậy học sinh sẽ tự tìm kiếm nội dung để học tập ở nhà (phát huy tính <br /> tích cực chủ động và tạo tiền đề để bài dạy được thành công)<br /> ­ Ngoài nội dung câu hỏi thì hình thức kiểm tra cũng là vấn đề đáng quan tâm, vì một số học <br /> sinh khi có điểm miệng sẽ an tâm với việc không bị gọi tên nữa dẫn đến chểnh mảng việc <br /> học kiến thức lí thuyết. Hoặc việc gọi học sinh lên bảng theo thứ tự trong sổ điểm cũng làm <br /> cho học sinh biết được để đối phó. Như vậy cách gọi phải ngẫu nhiên nhưng học sinh không <br /> biết trước đơn giản ta có thể sử dụng chức năng random trong MTCT để tạo ra 1 con số bất <br /> kỳ, dựa vào số đó sẽ gọi học sinh trong sổ điểm.<br /> ­ Sau khi kiểm tra đầu giờ GV vẫn nên tiếp tục vấn đáp cho điểm học sinh ngay trong giờ <br /> học để tăng sự tập trung của học sinh, tạo thêm cơ họi cho học sinh mắc điểm yếu có thể gỡ <br /> điểm<br /> b) Cho bài tập lớn:<br /> ­ Với một số chương ngắn mà chưa có bài kiểm tra định kỳ, để học sinh có cái nhìn tổng quát <br /> hệ thống với 1 lượng kiến thức trong thời gian dài thì cần phải hướng dẫn học sinh tổng hợp, <br /> hệ thống kiến thức và các dạng bài tập. Cách đơn giản là GV đưa ra một hệ thống bài tập đủ <br /> lớn, đa dạng phù hợp với học sinh và yêu cầu các em tự phân dạng bài tập để giải, mỗi dạng <br /> sẽ trình bầy cách giải của dạng đó sau đó mới giải chi tiết. Khi học sinh làm xong thì yêu cầu <br /> nộp lại để chấm lấy vào điểm thực hành, hoặc điểm miệng, hoặc đơn giản chỉ là điểm để <br /> động viên khích lệ.<br /> c) Kiểm tra định kỳ:<br /> ­ Trước khi kiểm tra GV phải xácđịnh rõ cho học sinh đâu là kiến thức trọng tâm, đâu là kiến <br /> thức mở rộng để học sinh biết cách học, tránh giới hạn quá dài làm cho học sinh không biết <br /> học phần nào, dẫn tới lan man.Tốt nhất là hướng dẫn làm đề cương cho học sinh.<br /> Cách ra đề phải phân loại được học sinh đảm bảo có câu dễ cho học sinh TB yếu và câu khó <br /> cho hs giỏi, việc ra đề quá khó hay quá dễ đều không có tác dụng thúc đẩy việc tự học của <br /> học sinh. <br /> 2. Hướng dẫn học sinh tự học:<br /> a) Tự học qua sách giáo khoa: <br /> ­ SGK là nguồn tri thức quan trọng cho học sinh, nó là 1 hướng dẫn cụ thể để đạt lượng liều <br /> lượng kiến thức cần thiêt của môn học, là phương tiện phục vụ đắc lực cho GV và học sinh. <br /> Do đó tự học qua SGK là vô cùng quan trọng để học sinh tham gia vào quá trình nhận thức <br /> trên lớp và củng cố khắc sâu ở nhà.<br /> ­ Để học sinh tự nghiên cứu trước SGK ở nhà thì GV không nên chỉ đơn giản là nhắc các em <br /> đọc trước bài mới mà cần nêu cụ thể câu hỏi mà khi đọc xong bài mới các em có thể trả lời <br /> được. Đó là cách giao nhiệm vụ cụ thể giúp học sinh đọc sách giao khoa có mục tiêu cụ thể <br /> rõ ràng. <br /> ­ SGK cũng là tài liệu để học sinh đọc thêm cho rõ ràng những kiến thức mà GV truyền đạt <br /> trên lớp vì vậy những VD mẫu GV không nên thay đổi để nếu học sinh đã đọc trước sẽ tham <br /> gia ngay được vào bài giảng, những học sinh yếu có thêm 1 tài liệu để đọc lại khi chưa rõ <br /> cách GV hướng dẫn. <br /> ­ Đối với những nội dung mà sách giáo khoa đã có chi tiết đầy đủ thì không nên ghi lên bảng <br /> cho hs chép mà cho các em về tự đọc trong SGK, cách làm này vừa tiết kiệm thời gian vừa tạo <br /> thói quen đọc sgk cho học sinh và làm cho bài giảng không bị nhàm chán.<br /> b) Tự học qua sách bài tập, sách tham khảo:<br /> ­ Đối với học sinh trong trường sách bài tập đều có nên Gv phải tận dụng tài liệu này để giúp <br /> học sinh tự học hiệu quả. Khi cho bài tập nên cho các VD trong SBT, các VD này đều có <br /> hướng dẫn giải và phân dạng, như vậy học sinh sẽ tự học một cách hệ thống ngay từ đầu <br /> (nếu chỉ làm BT trong SGK thì việc phân dạng bài tập sẽ khó khăn hơn với học sinh)<br /> ­ Việc cho bài tập về nhà cũng cho theo thứ tự dạng bài tập của SGK và SBT để học sinh có 1 <br /> lượng bài tập tương tự đủ lớn (các bài này đều có lời giải chi tiết) để có thể tự mình làm <br /> được các bài trong SGK. Khi cho bài theo cách này sẽ giúp học sinh có 1 cách học mới là khi <br /> gặp khó khăn sẽ tự tìm kiếm một phương án tương tự đã có để giải quyết chứ không thụ <br /> động chờ đợi GV hướng dẫn.<br /> c) Tự nghiên cứu:<br /> ­ GV nên hướng dẫn học sinh làm các BT lớn, có kiểm tra đánh giá để hs có khả năng tự phân <br /> tích tổng hợp<br /> <br /> Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta và trên thế giới <br /> <br /> Ở Việt Nam, với nhu cầu phát triển, hội nhập quốc tế, với nguy cơ tụt hậu trên con đường <br /> pháp triển trong thế kỉ XXI đang đòi hỏi chúng ta phải cấp thiết phải đổi mới giáo dục, trong <br /> đó căn bản là đổi mới về phương pháp dạy và học. Đây cũng là vấn đề đang được quan tâm <br /> của nhiều các quốc gia khác trên thế giới trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực phục vụ <br /> cho các mục tiêu phát triển kinh tế ­ xã hội.<br /> <br /> Điều 28 Luật giáo dục nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam  (2005) đã ghi rõ: “Phương <br /> pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; <br /> phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng <br /> làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình <br /> cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.<br /> Nghị quyết Đại hội Đảng  một lần nữa khẳng định “đổi mới phương pháp dạy và học, phát <br /> huy tư duy sáng tạo và năng lực tự sáng tạo của người học, coi trọng thực hành, thực nghiệm <br /> làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học vẹt, học chay, đổi mới và hoàn thiện nghiêm minh <br /> chế độ thi cử...<br /> <br /> Các ứng dụng của CNTT đã thực sự trao quyền chủ động học tập cho học sinh và cũng làm <br /> thay đổi vai trò của người thầy trong giáo dục. Từ vai trò là nhân tố quan trọng, quyết định <br /> trong kiểu dạy học điều khiển nội dung, thì nay các thầy cô chuyển sang giữ vai trò là người <br /> điều phối theo kiểu dạy học hướng tập trung vào học sinh. Kiểu dạy học hướng tập trung <br /> vào học sinh và hoạt đông hóa người học có thể thực hiện được một cách tốt hơn với sự trợ <br /> giúp của máy tính và các phần mềm cũng như mạng internet, Với các chương trình dạy học <br /> đa môi trường (multimedia) và được chuẩn bị chu đáo có thể truy cập được nhờ các phương <br /> tiện siêu môi trường (hypemedia) giúp cho việc tự học của học sinh trở nên thuận tiện và dễ <br /> dàng hơn bao giờ hết<br /> <br /> Ví dụ về một bài dạy kỹ năng tư duy ở một lớp trung học<br /> <br /> <br /> Dạy tư duy cho học sinh trung học<br /> Trong bài “Gen người có những gì?”  có sử dụng Công cụ thể hiện bằng chứng , học sinh <br /> hiểu biết của mình về những ứng dụng của công nghệ sinh học để gây ảnh hưởng tới điều luật đồng tình<br /> việc ứng dụng công nghệ gen. Tại rất nhiều thời điểm trong bài học, giáo viên có thể hướng dẫn rõ ràng n<br /> duy mà học sinh cần phải sử dụng để có thể hoàn thành dự án học tập này. <br /> <br /> Trong hoạt động mở đầu, học sinh thảo luận một câu hỏi khái quát, “Chúng ta có nhất thiết phải làm nhữn<br /> thể làm hay không?”, từ đó đưa ra những câu hỏi mang tính đạo đức đối với thành tựu y học. Việc này đòi<br /> năng dự đoán những hậu quả có thể xảy ra của một phương pháp trị liệu và xem xét khía cạnh đạo đức củ<br /> đó. <br /> <br /> Bài học nhỏ về kỹ năng tư duy: Dự đoán hậu quả<br /> Giới thiệu<br /> <br /> “Một kỹ năng quan trọng là dự đoán hậu quả của việc ứng dụng một thành tựu khoa học và xem xét khía c<br /> những hậu quả đó. Các em sẽ phải đưa những điều này vào các dự án học tập, do đó chúng ta sẽ bắt đầu <br /> về các cách thực hiện. Chúng ta hãy nói về việc nhân bản vô tính thú cưng. Những người quá thương mến<br /> mình có thể bỏ ra nhiều tiền để nhân bản vô tính con chó hoặc con mèo của họ. Để suy xét khía cạnh đạo<br /> động này, chúng ta có thể dựa theo các quá trình tư duy dưới đây:”<br /> 1.  Tại sao điều này được coi là một  Nhiều người có thể rất yêu quí con vật mà họ nuôi và bị suy sụp<br /> việc tốt? Có thể giúp những người này thoát khỏi tình trạng đau khổ khi c<br /> họ bị chết và mang lại niềm vui cho họ bằng cách cho họ có đượ<br /> thật giống y như thế nếu họ có khả năng trang trải chi phí cho v<br /> vật nuôi đó.<br /> 2.  Những gì khoa học vẫn chưa biết  Chúng ta không biết con vật nhân bản này có thể sống bao lâu.<br />  về công nghệ này? Chúng ta không biết có những vấn đề gì về sức khoẻ mà động vậ<br /> thể có hay không.<br /> 3.  Điều gì sẽ xảy ra nếu công nghệ  Người ta chỉ việc nhân bản con vật họ yêu quí và sau đó thì khôn<br /> này: nuôi mèo con hay chó con nữa.<br /> Nhiều người có thể để cho con vật họ nuôi chết (thậm chí là giế<br /> chỉ người rất giàu mới có khả  lợi bởi vì họ có thể có bản sao của nó mỗi khi họ muốn.<br /> năng thực hiện?<br /> Chi phí rẻ, tiện lợi và ai cũng có <br /> thể thực hiện?<br /> <br /> không có quy định nào của Nhà <br /> nước hoặc các cơ quan đoàn thể <br /> khác liên quan đến công nghệ <br /> này?<br /> 4.  Còn điều gì người ta có thể còn  Động vật nhân bản vô tính sẽ không giống chính xác như con vậ<br /> chưa biết về chủ đề này? giống con vật gốc ở bộ gen.<br /> 5.  Liệu việc ứng dụng công nghệ này  Nhân bản vô tính ở động vật có thể là một bước dẫn tới nhân bả<br /> còn tiến xa hơn nữa không? người, và gần như tất cả mọi người đều tin rằng đây là điều kh<br /> 6.  Nhân bản vô tính có đi ngược lại  Một số người cho rằng tạo ra sự sống nhân tạo là một việc làm<br /> với niềm tin về đạo đức căn bản <br /> không?<br /> “Em nào có thể nghĩ ra câu hỏi nào khác để giúp chúng ta xem xét các khía cạnh đạo đức của một thành tự<br /> không?” <br /> <br /> “Bây giờ, các em sẽ làm việc nhóm đôi thực hiện theo 5 bước về chủ đề cấy ghép nội tạng”<br /> Giáo viên hướng dẫn học sinh khi các em làm việc với các câu hỏi trong vòng 5­10 phút. Tiếp theo hoạt độ<br /> thảo luận. <br /> <br /> Giáo viên hỏi học sinh những câu hỏi như sau:<br /> “Các em có thay đổi các câu hỏi để phù hợp hơn chủ đề cấy ghép nội tạng không? Những loại chủ đề nào<br /> câu hỏi khác? Chúng ta có thể sử dụng cùng câu hỏi như trên cho các vấn đề mang tầm cỡ quốc gia hơn là<br /> hoá chất vào nước uống, hay không? Các em có thể thay đổi các câu hỏi cho các chủ đề khác nhau như thế<br /> Giáo viên có thể kết thúc bài học bằng cách yêu cầu học sinh chọn một chủ đề cho dự án học tập của các<br /> các câu hỏi để suy nghĩ về các khía cạnh đạo đức của thành tựu khoa học mà các em lựa chọn.<br /> <br /> <br /> <br /> ¡ TS. Nguyễn Mạnh Hưởng <br /> Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Kênh hình trong DHLS là loại phương tiện trực quan không thể thiếu, gồm tranh ảnh, lược <br /> đồ, phim tài liệu, sơ đồ, niên biểu,… Tất cả các loại lược đồ dù phản ánh về yếu tố địa lí, <br /> quân sự, chính trị hay kinh tế ­ xã hội nếu dùng trong nhà trường, trong hệ thống giáo dục <br /> quốc dân thì đều được gọi là lược đồ giáo khoa(*). Đây là đồ dùng trực quan quy ước, có tỉ lệ <br /> lớn trong hệ thống kênh hình hỗ trợ dạy – học, bên cạnh tranh ảnh LS (chiếm đa số). Xuất <br /> phát từ đặc trưng của quá trình học tập LS (HS không trực tiếp quan sát được sự kiện), nên <br /> sử dụng lược đồ giáo khoa sẽ góp phần quan trọng vào tạo biểu tượng, hình thành khái niệm <br /> cho các em, nhất là những lược đồ được thiết kế có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin <br /> (CNTT).<br /> Dưới đây, chúng tôi chia sẻ một số biện pháp hướng dẫn HS khai thác lược đồ giáo khoa LS <br /> với sự hỗ trợ của CNTT theo hướng phát huy tính tích cực của HS:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Bước chuẩn bị ở nhà (gắn liền với quá trình soạn giáo án): <br /> Trước tiên, GV nghiên cứu bài viết trong sách giáo khoa (SGK), xác định mục tiêu, kiến thức <br /> cơ bản của bài học, lựa chọn lược đồ chuẩn xác, như: không dùng lược đồ về Chiến tranh <br /> thế giới thứ nhất để dạy về Chiến tranh thế giới thứ hai; sử dụng lược đồ vừa nhằm minh <br /> họa, mà còn giúp HS “nhận biết” các địa danh LS, yếu tố địa lí trên bản đồ,… và “thông hiểu” <br /> sự kiện diễn ra như thế nào, cũng như mối liên hệ giữa chúng.<br /> Trên cơ sở đã xác định lược đồ cần sử dụng, GV tìm hiểu nội dung kiến thức LS “ẩn” trong <br /> mỗi lược đồ, gồm kiến thức về hoàn cảnh địa lí (đặc điểm địa hình, vùng lãnh thổ,…) và <br /> kiến thức LS, cũng như kí hiệu liên quan (hướng tấn công, rút lui, bó đuốc,….). Kiến thức LS <br /> “ẩn” trong mỗi lược đồ ít nhiều đã được bài viết trong SGK nhắc đến, thường là diễn biến <br /> của một chiến dịch, cuộc cách mạng, khởi nghĩa,…. Đây là một phần kiến thức cơ bản của <br /> bài học, nên GV cần đọc kĩ bài viết, kết hợp các nguồn tài liệu tham khảo liên quan để xây <br /> dựng bài tường thuật, miêu tả, hoặc lược thuật, giúp HS có biểu tượng và hiểu rõ hơn sự <br /> kiện. Tìm hiểu nội dung kiến thức LS trên lược đồ sẽ giúp GV định hướng được phương <br /> pháp (PP) sử dụng, dự kiến câu hỏi, tình huống sư phạm khi DH trên lớp. <br /> 2. Sử dụng trên lớp (tổ chức cho HS nghiên cứu kiến thức mới): Khi dạy đến nội dung cần <br /> khai thác, GV chiếu lược đồ lên màn hình, hướng dẫn các em quan sát. Kết hợp với PPDH <br /> đặc trưng (tường thuật, miêu tả, nêu đặc điểm, sử dụng câu hỏi,…), GV dùng que chỉ, hoặc <br /> tia laze tổ chức cho HS tìm hiểu kiến thức trên lược đồ theo hướng phát huy tính tích cực của <br /> HS như sau:<br /> Một, GV giới thiệu khái quát lược đồ theo vòng tròn đường chỉ kim đồng hồ, tỉ lệ và những kí <br /> hiệu cơ bản ở phần “Chú giải” (hướng tiến công của địch, hướng tiến công của ta, nơi quân <br /> địch nhảy dù – nếu có,…). Việc giới thiệu khái quát tên gọi và các kí hiệu của lược đồ sẽ có <br /> tác dụng định hướng và kích thích sự tò mò, chú ý của HS vào chủ đề, chuẩn bị tâm lí sẵn <br /> sàng, chờ đợi và hình thành động cơ tích cực tham gia tìm hiểu kiến thức.<br /> Hai, tiếp tục hướng sự chú ý của HS vào một số chi tiết quan trọng trên lược đồ, nêu câu hỏi <br /> gợi mở và hướng dẫn các em khai thác nội dung. Nếu là lược đồ LS về một trận đánh, GV <br /> nên cho các em tìm hiểu bài viết trong SGK, nhấn mạnh những ý chính về diễn biến, rồi đưa <br /> ra câu hỏi gợi mở, giúp HS tìm hiểu bản chất, ý nghĩa của sự kiện. Việc gợi ý và đặt câu hỏi <br /> không những kích thích tư duy và trí tưởng tượng của HS, mà còn giúp các em trung hơn vào <br /> sự kiện theo đúng kế hoạch sư phạm của GV, không bị phân tán tư tưởng. HS có một khoảng <br /> thời gian ngắn để suy nghĩ và trả lời câu hỏi theo gợi ý, các bạn trong lớp lắng nghe và bổ <br /> sung ý kiến.<br /> Ba, GV nhận xét, trình bày và chốt lại vấn đề, giúp HS hoàn thiện việc lĩnh hội kiến thức. <br /> Tuy nhiên, chúng ta không nên rập khuôn, máy móc trong quá trình hướng dẫn HS khai thác <br /> lược đồ. Tùy từng trường hợp và đối tượng HS mà GV có thể kết hợp nêu câu hỏi gợi mở, <br /> HS trả lời và GV nhận xét, trình bày luôn sự kiện sau đó. Khi hướng dẫn HS khai thác lược <br /> đồ LS thiết kế trên Power Point, flash, bằng kĩ thuật 3D (có hiệu ứng sinh động, được cụ thể <br /> hóa bằng hình ảnh), GV không nên lạm dụng kĩ thuật, tạo ra màu sắc lòe loẹt, có âm thanh lạ,<br /> … vì sẽ làm phân tán tư tưởng người học. Khi trình bày, hoặc hướng dẫn HS đọc lược đồ, <br /> GV lưu ý: nếu chỉ sông phải từ thượng nguồn xuống hạ nguồn, chỉ hướng phải nói rõ hướng <br /> Nam, Bắc, tây Bắc, tây Nam,…; nếu chỉ phạm vi địch chiếm đóng, vùng giải phóng phải theo <br /> đường chu vi,… tránh dùng từ chung chung (hướng này, hướng kia) để HS được nhận diện <br /> LS, không bị “hiện đại hóa” kiến thức. <br /> Cuối cùng, việc sử dụng đồ dùng trực quan nói chung, lược đồ giáo khoa LS nói riêng bao giờ <br /> cũng phải kết hợp chặt chẽ giữa câu hỏi với ngôn ngữ diễn đạt. Vì vậy, lời nói của GV phải <br /> rèn luyện sao cho trong sáng, rõ ràng và truyền cảm, cố gắng biểu thị được cảm xúc của <br /> người trong cuộc. Ví như, nếu tường thuật về diễn biến của chiến dịch lịch sử Điện Biên <br /> Phủ năm 1954, giọng của GV phải hào hùng, đanh thép, có khí thế tiến công để tác động lớn <br /> đến tư tưởng, tình cảm HS. <br /> 3. Kiểm tra kết quả hoạt động nhận thức của HS: GV yêu cầu HS khái quát lại nội dung trên <br /> lược đồ (theo ngôn ngữ và cách hiểu của các em), nhằm rèn luyện kĩ năng ghi nhớ, xác định vị <br /> trí địa lí, vùng diễn ra chiến sự, phân biệt được các vùng, lãnh thổ,... Đồng thời, kiểm tra mức <br /> độ ghi nhớ biểu tượng LS của HS liên quan đến lược đồ. Sau cùng, GV chuyển sang nội dung <br /> khác để tránh phân tán tư tưởng và mất sự tập trung của HS.<br /> 4. Thể hiện những lí luận trên, chúng tôi lấy ví dụ về lược đồ “Chiến thắng Bạch Đằng năm <br /> 938” để dạy nôi dung “Ngô Quy<br /> ̣ ền và chiến thắng Bạch Đằng năm 938”, (Bài 16. Thời Bắc <br /> thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, SGKLS 10, chương trinh chuân). L<br /> ̀ ̉ ược đồ <br /> thiết kế trên phần mềm flash, khi sử dụng thì có sự hỗ trợ của máy vi tính, kết nối với <br /> projector. Sau khi đã xác định mục tiêu, kiến thức cơ bản của bài học, loại lược đồ và nội <br /> dung kiến thức cần truyền đạt cho HS, chúng tôi hướng dẫn các em khai thác như sau:<br /> Trước tiên, CNTT được GV sử dụng hỗ trợ cho HS quan sát, nhận biết những kí hiệu trên <br /> lược đồ: nơi quân ta phục kích trên bờ, nơi Ngô Quyền cho quân và dân ta đóng bãi cọc ngầm, <br /> đường tiến công của địch, quân ta tấn công, thủy quân ta đánh nhử, thuyền của Hoằng Tháo <br /> và thuyền của chủ tướng Ngô Quyền. Sau khi HS nhận biết được các kí hiệu quan trọng trên <br /> lược đồ, GV yêu cầu các em tìm hiểu SGK, kết hợp quan sát hình để hiểu được nghệ thuật <br /> đánh giặc của Ngô Quyền. Nhằm phát huy tính tương tác giữa thầy và trò, GV nêu một số câu <br /> hỏi gợi mở: Khi quân Nam Hán chuẩn bị kéo vào xâm lược nước ta, Ngô Quyền đã thực hiện <br /> kế sách gì? Lúc thuỷ quân của Hoằng Tháo kéo đến cửa biển Bạch Đằng, Ngô Quyền đã làm <br /> gì để nhử và đánh địch? Kết quả của trận thuỷ chiến ra sao?<br /> HS tìm hiểu SGK, suy nghĩ và trả lời xong, GV nhận xét rồi vận dụng linh hoạt các PP, thao <br /> tác sư phạm để tường thuật và miêu tả trận thủy chiến trên sông Bạch Đằng. Lúc này, CNTT <br /> vừa là đồ dùng trực quan hiện đại, vừa là nguồn kiến thức và minh họa cho sự kiện HS đang <br /> học. Các đối tượng lần lượt được xuất hiện theo trình tự và chủ định sư phạm của GV (nhân <br /> dân chặt cây, đóng cọc ở trận địa, quân ta mai phục, thủy triều lên xuống,…), kèm theo hình <br /> ảnh minh họa, hỗ trợ cho bài tường thuật (Hình bên):<br /> “Sông Bạch Đằng có tên nôm là sông Rừng, vì hai bên bờ sông toàn là rừng rậm. Hạ lưu sông <br /> thấp, độ dốc không cao nên ảnh hưởng của thuỷ triều lên xuống rất mạnh, chênh nhau đến <br /> 3m. Khi thủy triều lên, lòng sông rộng mênh mông đến cả nghìn mét, sâu tới chục mét. Biết rõ <br /> quân địch sẽ kéo vào nước ta theo đường sông Bạch Đằng, Ngô Quyền đã huy động cho quân, <br /> dân lên rừng chặt gỗ, đẽo nhọn đầu và bịt sắt, đem đóng xuống lòng sông Bạch Đằng tại <br /> những nơi hiểm yếu. Số cọc đóng xuống lòng sông lên tới hàng nghìn chiếc. Lúc nước triều <br /> lên, bãi cọc chìm trong một biển nước mênh mông. Phía trên bãi cọc ngầm, Ngô Quyền còn <br /> bố trí lực lượng thuỷ binh ẩn nấp hai bên bờ sông. Nhiều thuyền được giấu kín trong các bụi <br /> lau sậy chờ đợi. Hàng ngàn quân bộ được trang bị cung nỏ sẵn sàng, ngày đêm mai phục. <br /> Ngô Quyền đích thân cầm quân ra trận. <br /> Vào một ngày mưa rét giữa mùa Đông năm 938, Lưu Hoằng Tháo cầm đầu thuỷ quân Nam <br /> Hán tiến vào cửa sông Bạch Đằng đánh chiếm nước ta. Đợi cho nước thủy triều lên ngập hết <br /> trận địa bãi cọc, Ngô Quyền cho một số thuyền nhỏ do tướng Nguyễn Tất Tố chỉ huy kéo ra <br /> đánh nhử địch, rồi vờ thua rút chạy. Hoằng Tháo hăm hở thúc quân đuổi theo, vượt qua trận <br /> địa bãi cọc ngầm của ta mà không biết. Ngô Quyền chỉ huy quân ta cầm cự với giặc. <br /> Khi nước thuỷ triều rút, Ngô Quyền liền ra lệnh phản kích. Những mũi tên từ các vách đá vun <br /> vút lao ra như mưa, hàng trăm thuyền của ta cùng bất ngờ xuất hiện. Quân giặc hoảng hốt <br /> quay đầu tháo chạy. Ra đến gần cửa sông, đúng lúc nước triều rút mạnh. Bãi cọc ngầm nhô <br /> lên. Quân ta dồn sức tấn công. Quân từ phía thượng lưu đánh xuống, quân mai phục từ hai bên <br /> bờ sông và quân thuỷ từ các sông nhánh xông ra đánh tạt ngang. Đội hình thuyền của địch rối <br /> loạn, xô vào nhau, va phải bãi cọc ngầm bị thủng vỡ, đắm rất nhiều. Thuyền của địch không <br /> sao thoát ra biển được. Quân địch bỏ cả chèo lái, nhảy xuống sông, phần bị giết, phần chết <br /> đuối, thiệt hại quá nửa. Hoằng Tháo bỏ mạng nơi đây. Thất bại nặng nề của đạo thuỷ quân <br /> Hoằng Tháo đã làm cho vua Nam Hán kinh hoàng, chỉ biết thương khóc con trai và hạ lệnh rút <br /> quân tiếp ứng, hoàn toàn bỏ mộng xâm lược nước ta”[1].<br /> Kết thúc phân t<br /> ̀ ường thuật và miêu tả, GV nêu câu hỏi để HS thảo luận, rút ra nhận xét: Em <br /> có nhận xét gì về nghệ thuật đánh giặc của Ngô Quyền? Tại sao nhà sử học Ngô Thì Sĩ ở thế <br /> kỷ XVIII lại đưa ra lời nhận định: “Trận thắng lợi trên sông Bạch Đằng là cơ sở sau này cho <br /> việc phục lại quốc thống?”<br /> Cuối cùng, GV chốt lại: Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 thể hiện nghệ thuật độc đáo, sáng <br /> tạo của Ngô Quyền đã biết lợi dụng thiên thời, địa lợi và  nhân hoà. Chiến thắng Bạch Đằng <br /> năm 938 của Ngô Quyền đã chấm dứt hơn 1.000 năm nước ta bị các triều đại phong kiến <br /> phương Bắc thống trị, mở ra một thời đại mới ­ thời đại độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc <br /> ta.<br /> Như vậy, sử dụng CNTT để hướng dẫn HS khai thác lược đồ giáo khoa LS thể hiện PPDH <br /> tích cực, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn. Xưa kia, để tạo biểu tượng cho HS về hoàn <br /> cảnh địa lí và diễn biến của chiến thắng Bạch Đằng năm 938, GV chủ yếu sử dụng lược đồ <br /> treo tường và lược đồ trong SGK. Nhưng, những lược này đều hạn chế ở tính trực quan, <br /> thẩm mĩ (do có nhiều kí hiệu tượng trưng, đối tượng nhận thức lại luôn ở dạng “tĩnh”,…), <br /> ảnh hưởng không nhỏ tới khả năng nhận thức của HS, nhất là khi tư duy trừu tượng. Khi sử <br /> dụng, GV còn mất thời gian (tìm vị trí treo và cất lược đồ), yếu tố bất ngờ không còn, hạn <br /> chế tầm nhìn đối với HS ngồi cuối lớp,… Tất cả những hạn chế trên sẽ được khắc phục <br /> nhờ khai thác ưu điểm của CNTT. Trên cùng một lược đồ LS, CNTT đã hỗ trợ cho GV liên <br /> kết hình ảnh minh họa, tạo hiệu ứng sinh động về thủy triều lên xuống, thuyền chiến của <br /> giặc xuất hiện,… theo lôgic bài tường thuật và ý tưởng sư phạm của GV. Vì thế, quan sát <br /> lược đồ, HS không chỉ có biểu tượng sinh động về sự kiện, mà còn khắc sâu, nhớ lâu kiến <br /> thức, hiểu được mối quan hệ giữa các yếu tố thiên thời, địa lợi và nhân hòa. Sự kết hợp hài <br /> hòa giữa ngôn ngữ tường thuật, miêu tả và nghệ thuật sư phạm của GV trên lược đồ đã góp <br /> phần nâng cao hiệu quả giáo dục và rèn luyện kĩ năng diễn đạt cho HS. Các em sẽ cảm thấy <br /> vui mừng, tự hào khi nghe GV phân tích nghệ thuật quân sự đánh giặc của Ngô Quyền, sau <br /> này được Lê Hoàn và Trần Hưng Đạo kế tục.<br /> *  *<br /> *<br /> Kênh hình, trong đó có lược đồ giáo khoa là phương tiện dạy – học không thể thiếu đối với <br /> GV và HS. Xuất phái từ đặc trưng của loại đồ dùng trực quan quy ước, việc ứng dụng CNTT <br /> vào DHLS là hết sức quan trọng, nhưng phải đảm bảo theo hướng phát huy tính tích cực <br /> người học, vì “LS không phải là một chuỗi các sự kiện mà người viết sử ghi lại, rồi người <br /> dạy sử đọc lại và người học sử lại học thuộc lòng” (Phạm Văn Đồng)[2]. Biện pháp mà <br /> chúng tôi nêu trên nếu được GV vận dụng linh hoạt, thường xuyên sẽ góp phần tích cực vào <br /> cải thiện chất lượng bộ môn, làm cho HS thêm say mê, hứng thú, yêu thích học tập LS./.<br /> <br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Mạnh Hưởng. Hướng dẫn sử dụng kênh hình <br /> trong SGKLS lớp 10. Nxb Giáo dục. Hà Nội, 2009, tr.109<br /> 2. Dẫn theo: Phan Ngọc Liên (Chủ biên). Nhập môn sử học. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm. <br /> Hà Nội, 2006, trang 168.<br /> 3. Phan Ngọc Liên (Chủ biên). Phương pháp DHLS (tập 1 và 2). Nxb ĐHSP. Hà Nội, 2002. <br /> 4. Nguyễn Mạnh Hưởng – Sử dụng CNTT và truyền thông vào DHLS ở trường phổ thông. <br /> Tạp chí Giáo dục, số 133 (3/2006). <br /> 5. Nguyễn Mạnh Hưởng – Các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học LS ở trường THPT với <br /> sự hỗ trợ của CNTT. Tạp chí Giáo dục, số 202 (11/2008).<br /> 6. Quách Tuấn Ngọc – Đổi mới phương pháp dạy học bằng CNTT ­ xu thế của thời đại. Tạp <br /> chí Đại học và giáo dục chuyên ngành, số 8, 1999.<br /> <br /> MỘT HƯỚNG KHAI THÁC MỚI <br /> KHI DẠY HỌC CÁC VĂN  BẢN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THCS<br /> *  Bùi Vĩnh Trường Giang<br />                                                 Trường THCS Cẩm Hòa Cẩm Xuyên Hà Tĩnh<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ:<br /> <br /> Trong chương trinhg Ngữ Văn THCS bao gồm nhiều loại truyện: truyện cổ dân gian, truyện <br /> ngắn, kí sự hoặc đoạn trích tiểu thuyết rất đa dạng, phong phú. Có những tác phẩm rất ngắn <br /> (truyện ngụ ngôn) có thể dễ dàng cảm nhận nó, cũng có những tác phẩm rất dài, tình tiết éo <br /> le mà với lượng thời gian có hạn theo quy định; với phương châm dạy học theo tinh thần đổi <br /> mới: lấy học sinh làm trung tâm điều này buộc giáo viên phải có cách khai thác hướng dẫn <br /> học sinh tiếp cận văn bản như thế nào để đạt được hiệu quả cao.<br /> <br /> II. NỘI DUNG:<br /> <br /> Hiện nay hòa nhịp với đổi mới phương pháp dạy ­ học đặc biệt là phát huy tính tích cực sáng <br /> tạo của học sinh, phương pháp tích hợp trong dạy học Ngữ Văn ở trường THCS do đó người <br /> giáo viên phải dự định trước các tình huống xẩy ra và vạch rõ trước hướng tổ chức điều <br /> khiển học sinh trên lớp cho phù hợp; phải lên kế hoạch làm sao quá trình dạy ­ học phải diễn <br /> ra rất nhịp nhàng, phải huy tính trung tâm tích cực chủ động sáng tạo của học sinh thì mới có <br /> hiệu quả cao trong quá trình khai thác chiếm lĩnh một văn bản.<br /> <br /> Qua thực tế nhiều năm trực tiếp cầm phấn, thăm lớp dự giờ của đồng nghiệp, tôi luôn trăn <br /> trở tìm tòi và đặc biệt yêu thích môn Ngữ Văn tôi thấy nhiều giáo viên có kết quả chưa cao <br /> khi hướng dẫn học sinh khai thác văn bản với nhiều nguyên nhân khác nhau: do xác định mục <br /> tiêu chưa đúng, chưa đi đúng trọng tâm bài giảng hoặc có thể xác định chưa rõ ràng; quá trình <br /> chuẩn bị giáo án chưa kĩ hoặc có thể trong quá trình giảng dạy chưa biết phát huy tính chủ <br /> động tích cực sáng tạo của học sinh, giáo viên làm thay học sinh quá nhiều.<br /> <br /> Vậy những tồn tại đó cũng có những nguyên nhân của nó? Qua trao đổi với giáo viên đồng <br /> nghiệp sau khi dự giờ thăm lớp cho thấy đa số giáo viên dựa vào tài liệu hướng dẫn do đó <br /> cảm thụ văn chương thiếu tính chủ động, thiếu linh hoạt sáng tạo  nên kiến thức dễ bị áp <br /> đặt; nhiều giáo viên chưa thực sự tâm huyết với tác phẩm, chưa sống với cái hồn của văn  <br /> bản, với nhân vật trong tác phẩm nên tiếp cận văn bản chưa sâu. Cũng có nhiều giáo viên <br /> chưa dành nhiều thời gian cho việc đọc sách nghiên cứu tài liệu nên ngôn ngữ còn nghèo nàn <br /> hặc bài soạn rời rạc thiếu tính liên kết lôgic, giáo án chỉ là chiếu lệ đối phó, chưa có chiều <br /> sâu nên hiệu quả của khai thác văn bản chưa sâu. Cũng có nhều giáo viên còn thiếu kinh <br /> ghiệm hoặc năng lực còn hạn chế nên hiệu quả của việc hướng dẫn học sinh tiếp cận khai <br /> thác một văn bản chưa được như mong muốn.<br /> <br /> Trong quá trình hướng dẫn học sinh tiếp cận khai thác văn bản tôi đã mạnh dạn đưa ra một <br /> hướng khai thác xin đưa ra để cùng đồng nghiệp gần xa cùng trao đổi:<br /> <br /> 1. Chuẩn bị:<br /> ­  Cả giáo viên và học sinh phải đọc nhiều lần và có cách suy ngẫm nhiều lần về tác phẩm.<br /> <br /> ­ Nắm được đặc trưng của truyện, truyện đó thuộc thể loại nào để có hướng khai thác.<br /> <br /> ­ Nắm vững và tóm tắt được nội dung chính cũng như kể sáng tạo được tác phẩm.<br /> <br /> ­ Nắm rõ các chi tiết, các nhân vật trên cơ sở đó có cách nhìn tổng quát để có sự mở rộng liên <br /> tưởng về số phận cuộc đời của từng nhân vật trong truyện.<br /> <br /> ­ Để làm tốt khâu chuẩn bị người giáo viên nhất thiết phải đọc sách kĩ SGK, sách tham khảo, <br /> hướng dẫn mang tính cập nhật đặc biệt là sách hướng dẫn giảng dạy của Bộ GD &ĐT. Đây <br /> là những tài liệu cơ bản nhất mà giáo viên không thể không tham khảo để có kế hoạch lập <br /> bài giảng chu đáo.<br /> <br /> 2. Lên lớp:<br /> <br /> ­ Tác giả tác phẩm: Làm thế nào để học sinh rút ra được nét chính về cuộc đời và sự nghiệp <br /> của tác giả.<br /> <br /> ­ Đọc, kể, chú thích, tìm hiểu bố cục: giúp học sinh rút ra được chi tiết của tác phẩm, kể và <br /> kể sáng tạo bằng ngôn ngữ của mình. Do đó trong quá trình đọc nên cho học sinh đọc trước ở <br /> nhà lên lớp chỉ đọc được toàn văn bản một lần hặc chỉ đọc được các đọn trích để giúp tiếp <br /> cận khai thác văn bản. Trên cơ sở đó học sinh sẽ tìm được bố cục của văn bản theo hướng <br /> tiếp cận.<br /> <br /> ­ Phân tích tác phẩm: giáo viên giúp học sinh bám sát cốt truyện cũng như tình huống trong tác <br /> phẩm để dẽ phân tích khai thác đúng hướng.<br /> <br /> Ví dụ: Khi khai thác văn bản "Ông lão đánh cá và con cá vàng" thì cần chú đến các nhân vật <br /> ông lão, mự vợ, cá vàng, biển cả và các tình huống xẩy ra khi đọc tác phẩm cũng như mỗi lần <br /> ra biển của ông lão và sự biểu hiện của biển sau mỗi lần ông lão ra xin.<br /> <br /> Trong quá trìn hướng dẫn học sinh tiếp cận và khai thác văn bản giáo viên phải buộc học sinh <br /> đi từ phát hiện bám sát các chi tiết của truyện, hiện tượng văn học để phân tích kĩ và sâu hơn, <br /> đúng hướng hơn. Đồng thời cũng có những câu hỏi tạo tình hướng có vấn đề và câu hỏi có <br /> tính tưởng tượng. Ví dụ: Em hãy tưởng tượng tâm trạng của Vũ Nương khi chồng trở về <br /> (chuyện người con gái Nam Xương); tâm trang của Ông giáo khi Lão Hạc chết (Lão Hạc)....<br /> <br /> Tuy nhiên nhiều lúc cũng có những câu hỏ lật ngược lại vấn đề. Ví dụ: Tại sao tác giả lại để <br /> cho anh lính năm xưa làm nghề cắt tóc, có pahir là ngẫu nhiên hay là dụng ý của tác giả?<br /> <br /> Sau khi phân tích tác phẩm xong giáo viên cần định hướng để học sinh rút ra được nhận xét <br /> đánh giá về nhân vật để từ đó nêu ra được ý nghĩa của truyện.<br /> ­ Tổng kết: Đây là việc làm giúp học sinh tìm ra được nội dung và nghệ thuật của tác phẩm; <br /> là điểm mấu chút để đánh giá được tài năng của nhà văn và cũng là điểm để đánh giá được tài <br /> nghệ sư phạm của người cầm phấn trong lĩnh vực văn học. Điều quan trọng là giúp học sinh <br /> từ điểm nhìn nghệ thuật để làm rõ được nội dung của văn bản, có cahs nhìn tổng quát về tác <br /> phẩm đã học, làm cho học sinh có tình yêu với văn học.<br /> <br /> ­ Hướng dẫn ở nhà: cần quan tâm đúng mức không được phép làm chiếu lệ. Khâu này giúp <br /> học sinh cũng cố và nâng cao kiến  của bài học. Từ đó tạo cho học sinh phát triển toàn diện <br /> về trí tuệ, tâm hồn, nhân cách cũng như năng lực cảm thụ văn học cho học sinh.<br /> <br /> Ví dụ một giáo án cụ thể:  Chị em Thúy Kiều<br /> <br /> I­ ĐỌC ­ CHÚ THÍCH ­ BỐ CỤC:<br /> 1. Đọc: Giáo viên đọc ­ gọi 2 em học sinh đọc.<br /> 2. Chú thích: Các em chú ý tìm hiểu kỹ các chú thích trong SGK.<br /> ? Đoạn trích nằm ở vị trí nào của tác phẩm?<br /> + Vị trí đoạn trích: Nằm ở phần đầu của Truyện Kiều giới thiệu gia cảnh nhà Vương ông <br /> Viên Ngoại, đặc biệt là hai chị em Kiều ­ Vân.<br /> 3. Bố cục:<br /> ? Chúng ta nên tiếp cận đoạn trích bằng cách nào?<br /> + Theo kết cấu đoạn trích<br /> ? Theo em đoạn trích này chia làm mấy phần?<br /> Mỗi phần tương ứng vơí mấy câu?<br /> + Đoạn trích chia làm 4 phần:<br /> ­ Phần 1: Bốn câu đầu: Giới thiệu khái quát hai chị em.<br /> ­ Phần 2: Bốn câu tiếp: Tả Thuý Vân<br /> ­ Phần 3: Mười hai câu tiếp: tả Thuý Kiều<br /> ­ Phần 4: Bốn câu cuối: Nhận xét chung về cuộc sống của hai chị em.<br /> ? Tại sao nói với đoạn trích này Nguyễn Du xứng đáng là người thầy tài năng và nghệ thuật <br /> khắc hoạ nhân vật ­ ta sang phần phân tích.<br /> II. PHÂN TÍCH:<br /> 1. Hình ảnh hai chị em:<br /> ? Màn hé mở, hai chị em Kiều và Vân hiện ra trước mắt người đọc như thế nào?<br /> + Chỉ với từ “Tố Nga” Nguyễn Du đã đủ gây ấn tượng trong lòng người đọc về hai người <br /> con gái xinh đẹp.<br /> ? “Mai cốt cách, tuyết tinh thần” em có nhận xét gì về lối miêu tả của nhà thơ? (Gợi ý: Mai và <br /> tuyết là hình ảnh biểu tượng điều gì?).<br /> Ngay từ đầu đoạn trích, nhà thơ đã sử dụng biện pháp ước lệ, tượng trưng mượn vẻ đẹp của <br /> cây hoa mai và bông tuyết để khắc hoạ vẻ đẹp duyên dáng, thanh cao, trong trắng của người <br /> thiếu nữ. Những người con gái tuyệt mỹ “Mười phân vẹn mười” là món quà vô giá mà tạo <br /> hoá ban tặng cho gia đình Vương ông. Nhưng cả hai người đều mang vẻ đẹp riêng: “Mỗi <br /> người một vẻ” không trộn lẫn vào nhau.<br /> Và rồi sau vài dòng ngắn gọn, ngòi bút của thi sĩ tập trung soi sáng từng nhân vật.<br /> ­ Gọi học sinh đọc: Bốn câu thơ tiếp theo.<br /> 2. Chân dung Thuý Vân.<br /> ? Cảm nhận đầu tiên của em về cách miêu tả nhân vật của nhà thơ? (Gợi ý: Nguyễn Du tiếp <br /> tục sử dụng bút pháp nào?)<br /> ­ Vẻ đẹp của người thiếu nữ được so sánh với hình tượng thiên nhiên, những ước lệ cho vẻ <br /> đẹp cao quý trên đời: trăng, hoa, mây, tuyết, ngọc (đây là một bút pháp quen thuộc thường gặp <br /> trong thơ trung đại mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhận định).<br /> “Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp<br /> Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông”.<br /> Để rồi trên nền thiên nhiên tươi đẹp ấy, ngòi bút đặc tả của nhà thơ đã khắc hoạ nhân vật, <br /> cụ thể, chi tiết: Khuôn mặt, đôi mày, mái tóc, làn da, nụ cười, giọng nói.<br /> ? Vậy dựa vào những hình ảnh trên bằng trí tưởng tượng của mình, em hãy vẻ lại hình ảnh <br /> nàng Thuý Vân bằng ngôn ngữ văn học cuả em?<br /> + Với lối ước lệ, tượng trưng, ẩn dụ, Nguyễn Du đã vẻ ra trước mắt người đọc hình ảnh <br /> Thuý Vân có khuôn mặt tròn trịa, đầy đặn, sáng tỏ như trăng rằm, lông mày sắc đậm như mày <br /> ngài, miệng cười tươi như hoa nở, giọng nói trong như ngọc, mái tóc óng ả như mây, làn da <br /> trắng mịn hơn tuyết.<br /> ? Vẻ đẹp của nàng có gì đặc biệt?<br /> Dụng ý cuả nhà thơ gửi gắm qua hình ảnh nhân hoá: “Mây thua”, “Tuýêt nhường”.<br /> Rõ ràng chỉ có bốn dòng thơ, Thuý Vân đã chiếm được cảm tình người đọc bởi vẻ đẹp phúc <br /> hậu mà rất đổi quý phái, cao sang, đoan trang, thánh thiện, căng tròn nhựa sống. Dường như <br /> nàng có trong tay sự ưu ái của cuộc đời, thiên nhiên củng phải nghiêng mình, lùi bước để <br /> nàng đến với cuộc sống rất đỗi êm đềm, bình lặng. Cuộc đời dang rộng vòng tay mỉm cười <br /> với nàng.<br /> Và rồi từ cô em, ống kính của thi sĩ nghiêng hẳn về cô chị.<br /> 3. Chân dung Thuý Kiều:<br /> Gọi học sinh đọc mười hai câu tiếp theo<br /> ­ Giáo viên đọc câu: “Kiều càng.... hơn”<br /> ? So sánh với lời kể của tác giả của Thanh Tâm tài nhân trong Kim Vân Kiều Truyện với <br /> đoạn trích ở SGK? Em thấy trình tự có gì thay đổi?<br /> Rõ ràng trong Kim Vân Kiều truyện, Thanh Tâm kể Kiều trước Vân sau còn ở đây Nguyễn <br /> Du  lại tả ngược lại? Liệu nhà thơ có vô tình hay không? Vận dụng lối tả ngược lại là gì?<br /> ­ Thuý Vân đã làm sửng sốt người đọc khi được chiêm ngưỡng người con gái tuyệt sắc. Để <br /> rồi trên nền cô em nhà thơ không cần miêu tả cô chị kỹ lưỡng mà chỉ điểm nhẹ theo lối đòn <br /> bẩy. Với các phụ từ: “càng”, “so bề”, “lại là”, “phần hơn” để tô đậm, tôn vinh nàng Kiều. <br /> Nàng lại tuyệt mỹ hơn nữa không chỉ về sắc đẹp mà cả về tài năng. Ngòi bút tài hoa, sáng tạo <br /> của Đại thi hào chính là ở chổ đó.<br /> “Làn thu thuỷ, nét xuân sơn”.<br /> ? Đến với câu thơ này, tác giả còn có dùng lối tả chi tiết  như Thuý Vân nữa không?<br /> Khi kí hoạ chân dung Kiều, người viết đã chú ý gợi tả “đôi mắt” với lối điểm nhãn.<br /> ? Vậy đôi mắt của Kiều có gì đặc biệt? Nghệ thuật miêu tả của nhà thơ?<br /> ­ Một lần nữa Nguyễn Du lại sử dụng hình ảnh ước lệ “làn thu thuỷ” để lột tả đôi mắt trong <br /> sáng long lanh nhưng lại vời vợi, mênh mang, thăm thẳm như nước hồ mùa thu. Phải chăng <br /> đó là đôi mắt của một tâm hồn đa sầu đa cảm, ẩn chứa bao nỗi niềm.<br /> ? Vậy khi tả Kiều và Vân, vẻ đẹp của hai cô gái có gì khác nhau? (Giáo viên gợi ýG: Thuý <br /> Vân hiện lên có hồn chưa, tại sao?)<br /> Dù tả Vân kỹ lưỡng đến bao nhiêu, Nguyễn Du vẫn còn chỗ trang trọng nhất dành cho Thuý <br /> Kiều, xem ra Thuý Vân chưa có hồn mà chỉ khi đến với Thuý Kiều vẻ đẹp của nàng mới có <br /> linh hồn thật sự qua đôi mắt tinh anh, chứa đựng cảm xúc, trí tuệ, vẻ đẹp “sắc sảo mặn mà”.<br /> ? “Một hai nghiêng nước nghiêng thành.  Sắc đành đòi một, tài đành hoạ hai” . Sơ với vẻ đẹp <br /> phúc hậu, cao sang của Vân, vẻ đẹp của Kiều có gì quyến rũ hơn?<br /> ­ Kiều cũng mang vẻ đẹp đầy xuân sắc nhưng lại lộng lẫy, rực rỡ, say  đắm lòng người, vẻ <br /> đẹp có sức quyến rũ “nghiêng nước nghiêng thành”. Đặc biệt hơn nàng có tài năng phi phàm? <br /> Vậy Kiều có những tài năng gì đặc biệt?<br /> Tài năng của nàng đạt đến mức lý tưởng theo quan niệm thẩm mỹ của thời phong kiến: <br /> Cầm­ kỳ­ thi­ hoạ. Là người con gái thông minh, Thuý Kiều còn tài vẽ, đánh cờ, làm thơ. Thơ <br /> của nàng từng động lòng hồn ma Đàm Tiên, làm xúc động Thúc Ông, đặc biệt Kiều có tài <br /> đánh đàn, nàng đã từng đánh đàn cho Kim Trọng ngẩn ngơ, Hoạn Thư phải sững  sốt, Hồ Tôn <br /> Hiến phải ngây ngất. Mỗi giọt âm thanh từ tiếng đàn của Kiều mang bao cung bậc tâm trạng.<br /> ? Ở đây Nguyễn Du miêu tả cung đàn của Kiều có thánh thót bay bổng tràn trề niềm vui <br /> không? Dựa vào câu nào mà em biết?<br /> “Một thiên bạc mệnh lại càng não nhân”<br /> Cung đàn bạc mệnh mà nàng tự sáng tác chính là tấm lòng của một trái tim đa sầu đa cảm, dự <br /> báo một số phận bạc bẽo, hẩm hiu làm cho người nghe não nề buồn thảm.<br /> ? Vậy qua mười hai câu thơ, chân dung Kiều lay động lòng người ở chỗ nào?<br /> Dưới ngòi bút tài năng của đại thi hào, Kiều hiện lên với sắc đẹp kiêu sa, mê đắm lòng người <br /> và bàn tay nghệ sỹ bẩm sinh hơn người.<br /> ? Thế nhưng liệu số phận ưu ái, cuộc đời có dang rộng vòng tay với người con gái tuyệt vời <br /> ấy không? Câu thơ nào cho em biết điều đó?<br /> Không giống như Thuý Vân, vẻ đẹp tài năng của cô chị khiến thiên nhiên phải đố kỵ, hờn <br /> ghét “Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh”. Phải chăng dự báo số phận dữ dội đầy giông <br /> bão đang rình rập chờ đợi nàng ở phía trước. Để rồi sau vẻ “Êm đềm trướng rủ màn che”  <br /> đang tiềm ẩn tai hoạ sắp gõ cửa gia đình Vương Ông.<br /> ? Vậy qua đoạn trích Nguyễn Du muốn gửi gắm điều gì cho người đọc?<br /> III­ TỔNG KẾT:<br /> 1. Nội dung:<br /> Đoạn trích đề cao vẻ đẹp., nhân phẩm, tài năng, khát vọng. Đồng thời dự báo, tiên báo về số <br /> phận bất hạnh của con người.<br /> ­> Đây chính là cảm hứng nhân đạo cao cả làm nên sức sống bất hủ của tác phẩm:     <br />         “Nỗi chìm kiếp sống lênh đênh<br /> Tố như ơi lệ chảy quanh thân Kiều”<br /> 2. Nghệ thuật:<br /> ? Ngòi bút thiên tài Nguyễn Du trong nghệ thuật khắc hoạ nhân vật?<br /> Đoạn trích là minh chứng cho ngòi bút cổ điển, ước lệ, tượng trưng cùng những sáng tạo <br /> tuyệt vời của đại thi hào.<br /> ? Thử so sánh với đoạn trích Kim Vân Kiều Truyện trong SGK?<br /> Rõ ràng Thanh Tâm tài nhân chỉ kể lại nhân vật một cách khô khan, đơn thuần, không hề bộc <br /> lộ cảm xúc. Ngược lại, Nguyễn Du đã thực sự hoá thân vào nhân vật với tất cả niềm mến <br /> yêu trân trọng, trái tim trĩu nặng ấm nóng tình yêu thương của mình.<br /> ? Liệu rồi số phận của nàng Kiều có đúng với lời tiên tri của nhà thơ hay không? Ngòi bút <br /> thiên tài của Nguyễn Du qua nghệ thuật tả cảnh, khắc hoạ tâm trạng nhân vật ra sao. Các <br /> đoạn trích sau các em sẽ được tìm hiểu.<br /> IV­ Dặn dò hướng dẫn ở nhà:<br /> ­ Về nhà đọc thuộc lòng đoạn trích trên.<br /> ­ Tìm hiểu nghệ thuật khắc hoạ nhân vật đặc sắc của nhà thơ.<br /> ­ Soạn “Cảnh ngày xuân”.<br /> C­ KẾT LUẬN<br /> Qua hướng dẫn dắt trên, tôi nhận thấy học sinh rất hứng thú học, giờ học khá sinh động, <br /> được giáo viên trong trường đánh giá thành công. Đặc biệt thể hiện được tinh thần thay sách, <br /> phát huy được hiệu quả của phương pháp mới. Bởi vậy, tôi mạnh dạn trình bày hướng khai <br /> thác văn bản của mình để cùng trao đổi, chắc còn nhiều thiếu sót. Kính mong bạn bè đồng <br /> nghiệp cùng trao đổi để bài viết này được hoàn thiện hơn./<br /> <br /> ̣ ̣<br /> MÔT SÔ BIÊN PHAP GIUP HOC SINH REN LUYÊN KI NĂNG KHAI THAC L<br /> ́ ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̃ ́ ƯỢC ĐỢT <br /> NHIÊN TRONG PHÂN ĐIA LI T ̀ ̣ ́ Ự NHIÊN 7 KHI HOC BAI DANG THIÊN NHIÊN