Kết quả ban đầu nghiên cứu thành phần hóa học cây lá ngón (Gelsemium elegans) của việt nam: Phần l – Phân lập và định cấu trúc các oxindol ancaloit

T¹p chÝ Hãa häc, T. 42 (1), Tr. 99 - 104, 2004<br /> <br /> KÕt qu¶ ban ®Çu vÒ nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc<br /> c©y l¸ ngãn (Gelsemium elegans) cña ViÖt Nam<br /> PhÇn I - Ph©n lËp vµ x¸c ®Þnh cÊu tróc c¸c oxindol ancaloit<br /> §Õn Tßa so¹n 21-11-2003<br /> L¹i Kim Dung, TrÞnh ThÞ Thñy, TrÇn V¨n Sung,<br /> Ph¹m Gia §iÒn, Ph¹m ThÞ Ninh<br /> ViÖn Hãa häc, ViÖn Khoa häc v C«ng nghÖ ViÖt Nam<br /> Summary<br /> Chemical investigation of the leaves of Gelsemium elegans growing in Vietnam<br /> resulted in the isolation of the oxindol alkaloids: gelsemine, gelsevirine, humantenine and<br /> gelsenicine. Their structures have been determined on the basis of the IR, MS, 1H- and 13CNMR spectroscopy.<br /> I - Më ®Çu<br /> Theo c¸c nh thùc vËt ViÖt Nam, chi L¸<br /> ngãn ë n íc ta chØ cã mét lo i (Gelsemium<br /> elegans, Benth.), thuéc hä M* tiÒn (Loganiaceae). C©y L¸ ngãn hay cßn ® îc gäi l Co<br /> ngãn, Thuèc rót ruét, §¹i tr ®¾ng hay §o¹n<br /> tr êng th¶o l lo¹i c©y mäc leo kh¸ phæ biÕn ë<br /> miÒn rõng nói ViÖt Nam. C©y L¸ ngãn rÊt ®éc,<br /> ®èi víi chuét nh¾t tr¾ng liÒu ®éc LD50 l 200<br /> mg l¸ kh« / 1 kg chuét. V× vËy ng êi ta kh«ng<br /> hay dïng c©y n y l m thuèc m chØ dïng ®Ó tù<br /> tö hay víi môc ®Ých ®Çu ®éc. Ngo i ra, ë<br /> Trung Quèc hay dïng rÔ c©y n y ®Ó l m thuèc<br /> ch÷a hñi hay ch÷a bÖnh nÊm tãc. C©y L¸ ngãn<br /> ®* ® îc nhiÒu nh khoa häc trªn thÕ giíi<br /> nghiªn cøu vÒ th nh phÇn hãa häc. C¸c kÕt<br /> qu¶ nghiªn cøu cho thÊy c©y n y cã chøa<br /> nhiÒu oxindol ancaloit cã cÊu tróc ®a d¹ng nh<br /> gelsemin, gelmixin, kuminin, kuminidin....<br /> GÇn ®©y, ng êi ta cßn t×m thÊy oxindol<br /> ancaloit g¾n víi iridoit tõ c©y L¸ ngãn cña Th¸i<br /> Lan [1, 2]. Cho ®Õn nay ë trong n íc còng nh<br /> trªn thÕ giíi ch a thÊy cã c«ng bè n o vÒ th nh<br /> phÇn hãa häc c©y L¸ ngãn cña ViÖt Nam. TiÕn<br /> <br /> h nh nghiªn cøu th nh phÇn hãa häc l¸ c©y L¸<br /> ngãn thu h¸i t¹i L¹ng S¬n, chóng t«i ®* ph©n lËp<br /> v x¸c ®Þnh cÊu tróc cña c¸c hîp chÊt triterpen l<br /> axit ursonic v c¸c oxindol ancaloit cã cÊu tróc<br /> hãa häc kh¸c nhau. B i n y tr×nh b y kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu ph©n lËp v x¸c ®Þnh cÊu tróc hãa<br /> häc bèn hîp chÊt oxindol ancaloit l gelsemin<br /> (1), gelsevirin (2), humantenin (3) v gelsenixin<br /> (4). CÊu tróc hãa häc cña c¸c chÊt t¸ch ra ® îc<br /> x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph ¬ng ph¸p phæ hång ngo¹i<br /> (FT-IR), phæ khèi (EI-MS), phæ céng h ëng tõ<br /> h¹t nh©n (1H-, 13C-NMR) v so s¸nh víi c¸c t i<br /> liÖu ®* c«ng bè.<br /> II - KÕt qu¶ v& th¶o luËn<br /> DÞch chiÕt metanol 85% cña l¸ c©y L¸<br /> ngãn sau khi lo¹i dung m«i d íi ¸p suÊt gi¶m,<br /> ® îc chiÕt lÇn l ît b»ng c¸c dung m«i nhexan, etyl axetat v n-butanol. CÊt lo¹i dung<br /> m«i thu ® îc c¸c cÆn dÞch chiÕt t ¬ng øng. Tõ<br /> cÆn dÞch chiÕt n-butanol axit hãa b»ng HCl<br /> lo*ng v kiÒm hãa b»ng NaHCO3 sau ®ã chiÕt<br /> l¹i b»ng CHCl3, thu ® îc ancaloit tæng. Tõ cÆn<br /> ancaloit n y, b»ng s¾c ký cét th êng, s¾c ký<br /> 99<br /> <br /> cét nhanh (flash chromatography) v s¾c ký líp<br /> máng ®iÒu chÕ trªn silicagel víi c¸c hÖ dung<br /> <br /> m«i thÝch hîp ®* ph©n lËp ® îc c¸c ancaloit 1,<br /> 2, 3 v 4 s¹ch.<br /> 17<br /> <br /> O<br /> H<br /> <br /> 16<br /> <br /> H<br /> 3<br /> <br /> 14<br /> <br /> 8<br /> <br /> 10<br /> 11<br /> <br /> 13<br /> <br /> 12<br /> <br /> N4<br /> <br /> 1<br /> <br /> 19<br /> <br /> 2<br /> <br /> Na<br /> R<br /> <br /> 20<br /> <br /> 21<br /> 18<br /> <br /> O<br /> Gelsemin<br /> Gesevirin<br /> 17<br /> <br /> 16<br /> <br /> O<br /> <br /> 14<br /> 3<br /> 7<br /> <br /> 1<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 1: R= H<br /> 2: R= OCH3<br /> <br /> O<br /> <br /> b<br /> <br /> 5<br /> <br /> 9<br /> <br /> 17<br /> <br /> 15<br /> <br /> 15<br /> 6<br /> <br /> 2<br /> <br /> O<br /> N<br /> Me<br /> OMe<br /> <br /> 15<br /> <br /> 3<br /> 20<br /> <br /> 5<br /> <br /> 7<br /> <br /> 19<br /> <br /> 4<br /> <br /> N<br /> <br /> 1<br /> <br /> 21<br /> <br /> Gelsevirin<br /> (2)<br /> 3,80 br s<br /> 3,41 d (0,7)<br /> 2,02 s<br /> <br /> Humantenin<br /> (3)<br /> 3,62 d (7,4)<br /> <br /> 12<br /> 14ax<br /> 14eq<br /> <br /> 7,38 d (7,4)<br /> 6,97 dt (7,6; 7;6;<br /> 0,7)<br /> 7,16 dt (7,6; 7,6;<br /> 0,8)<br /> 6,72 d (7,6)<br /> 2,81 dd (14,3;2,7)<br /> 1,98 br s<br /> <br /> 7,37 d (7,3)<br /> 7,11 dt (7,6; 7,6;<br /> 1,0)<br /> 7,31 dt (7,6; 7,6;<br /> 1,1)<br /> 7,01 d (7,7)<br /> 2,60 m<br /> 1,69 q (6,7)<br /> <br /> 15<br /> <br /> 2,30 m<br /> <br /> 7,45 d (7,3)<br /> 7,06 dt (7,6; 7,6;<br /> 1,1)<br /> 7,29 dt (7,7; 7,7;<br /> 1,1)<br /> 6,95 d (7,7; 0,5)<br /> 2,83 dd (14,5; 2,9)<br /> 2,02 ddd (14,5;<br /> 5,6; 2,8)<br /> 2,31 m<br /> <br /> 100<br /> <br /> N<br /> <br /> 19<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4: Gelsenixin<br /> <br /> Gelsemin<br /> (1)<br /> 3,77 s<br /> 3,49 s<br /> 1,98 br s<br /> <br /> 11<br /> <br /> 5<br /> <br /> 2<br /> <br /> B¶ng 1: Sè liÖu phæ 1H-NMR cña chÊt 1 - 4 [500 MHz, CDCl3, gi¸ trÞ<br /> <br /> 3<br /> 5<br /> 6ax<br /> 6eq<br /> 9<br /> 10<br /> <br /> 18<br /> <br /> 20<br /> <br /> 6<br /> <br /> O<br /> N<br /> OMe<br /> <br /> 18<br /> <br /> 3: Humantenin<br /> <br /> H<br /> <br /> 16<br /> <br /> 14<br /> <br /> 2,28 m<br /> <br /> (ppm), J (Hz)]<br /> Gelsenixin<br /> (4)<br /> 3,72 dd (4,5; 1,9)<br /> 4,41 m<br /> 2,65 m<br /> 2,37 dd (15,5; 2,0)<br /> 7,53 d (7,5)<br /> 7,06 dt (7,6; 7,6; 1,0)<br /> 7,25 dt (7,6; 7,6; 1,1)<br /> 6,87 d (7,6)<br /> 2,37 dd (15,5; 2,2)<br /> 2,13 ddd (15,0; 5,5;<br /> 3,0)<br /> 2,71 d (9,0; 7,4)<br /> <br /> 16<br /> 17a<br /> 17e<br /> 18ax<br /> 18eq<br /> 19<br /> 21exo<br /> 21endo<br /> NbMe<br /> NaOMe<br /> N-H<br /> <br /> 2,45 d (8,3)<br /> 3,90 dd (11,1;1,6)<br /> 4,07 dd (11,1;1,6)<br /> 5,07 dd (11,1;1.0)<br /> 4,93 dd (17,8;11,0)<br /> 6,25 dd (17,8;<br /> 10.9)<br /> 2,75 d (10,6)<br /> 2,37 d (10,5)<br /> 2,25 s<br /> <br /> 2,45 d (8,4)<br /> 3,98 d (11,1;2,1)<br /> 4,09 dd (11,1; 2,1)<br /> 4,97 dd (17,8; 1,1)<br /> 5,14 dd (11,0; 1,2)<br /> 6,24 dd (17,8;<br /> 11,0)<br /> 2,77 d (10,4)<br /> 2,35 d (10,3)<br /> 2,25 s<br /> 3,96 s<br /> <br /> 2,33 m<br /> 4,19 dd (11,0; 1,0)<br /> 4,05 dd (11,0; 5,3)<br /> 1,65 d (6,8), CH3<br /> <br /> 2,45 m<br /> 4,27 dd (10,0; 3,4)<br /> 3,93 dd (10,0; 3,5)<br /> 18-CH3 1,28 t (7,4)<br /> <br /> 5,38 br q (6,8)<br /> <br /> 2,87 dd (17,0; 9,3)<br /> 2,40 dd (17,0; 7,5)<br /> <br /> 3,41 d (15,0)<br /> 3,33 d (15,0)<br /> 2,36<br /> 3,98<br /> <br /> 3,94 s<br /> <br /> 9,25<br /> B¶ng 2: Sè liÖu phæ<br /> <br /> C<br /> 2<br /> 3<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> NbMe<br /> NaOMe<br /> <br /> 13<br /> <br /> C-NMR cña chÊt 1 - 4 [125 MHz, CDCl3, gi¸ trÞ<br /> <br /> Gelsemin<br /> (1)<br /> 179,18<br /> 69,28<br /> 71,91<br /> 50,31<br /> 54,03<br /> 131,67<br /> 128,03<br /> 121,57<br /> 127,89<br /> 109,08<br /> 140,63<br /> 22,67<br /> 35,58<br /> 37,98<br /> 61,28<br /> 112,29<br /> 138,27<br /> 53,77<br /> 65,68<br /> 40,50<br /> <br /> Gelsevirin<br /> (2)<br /> 172,85<br /> 69,34<br /> 72,25<br /> 50,88<br /> 52,19<br /> 128,10<br /> 128,19<br /> 122,72<br /> 127,91<br /> 107,05<br /> 139,41<br /> 23,00<br /> 35,81<br /> 38,06<br /> 61,46<br /> 112,99<br /> 138,05<br /> 54,01<br /> 66,07<br /> 40,61<br /> 63,07<br /> <br /> Phæ hång ngo¹i cña c¸c ancaloit 1 - 4 ®Òu cã<br /> hÊp thô ®Æc tr ng cña nhãm cacbonyl ë 1710 cm-1.<br /> Phæ 1H-NMR ®Òu cã tÝn hiÖu cña 4 proton th¬m<br /> c¹nh nhau ë trong kho¶ng 6,7 - 7,4 øng víi<br /> H-9, H-10, H-11 v H-12. Phæ 1H-NMR cña<br /> <br /> Humantenin<br /> (3)<br /> 174,30<br /> 72,06<br /> 61,46<br /> 28,16<br /> 55,16<br /> 129,05<br /> 128,02<br /> 119,54<br /> 125,78<br /> 107,21<br /> 138,84<br /> 25,24<br /> 34,43<br /> 38,11<br /> 66,84<br /> 12,74<br /> 122,88<br /> 136,91<br /> 45,52<br /> 42,43<br /> 63,28<br /> <br /> (ppm)]<br /> Gelsenicin<br /> (4)<br /> 171,15<br /> 74,72<br /> 72,12<br /> 37,47<br /> 55,67<br /> 132,03<br /> 124,50<br /> 123,18<br /> 127,88<br /> 106,39<br /> 137,85<br /> 25,48<br /> 39,55<br /> 42,29<br /> 61,86<br /> 9,82<br /> 26,82<br /> 184,41<br /> <br /> 63,16<br /> <br /> c¸c chÊt n y ë vïng tr êng cao t ¬ng ®èi phøc<br /> t¹p v× cã nhiÒu tÝn hiÖu cña c¸c proton no<br /> (aliphatic proton) bÞ che phñ lÉn nhau, cho thÊy<br /> ®©y l c¸c oxindol ancaloit cã chøa hÖ vßng<br /> kh«ng no (aliphatic polycyclic) [2, 4]. KÕt luËn<br /> 101<br /> <br /> n y ® îc chøng minh thªm qua phæ 13C-NMR<br /> v phæ DEPT: phÝa tr êng thÊp cã tÝn hiÖu cña<br /> nhãm cacbonyl ( 170-180, C-2), 4 nhãm CH<br /> cña nh©n th¬m ( 106-132, C-9, C-10, C-11 v<br /> C-12). PhÝa tr êng cao h¬n l tÝn hiÖu cña<br /> nhãm OCH2 ( 61,3-66,8, C-17), Nb-CH2 (<br /> 65,7-66,1, C-21) v cacbon vßng no ( 23,055,0). Phæ khèi va ch¹m electron (EI-MS) cña<br /> c¸c chÊt 1 - 4 ®Òu cã pÝc ion ph©n tö.<br /> Phæ khèi va ch¹m electron (EI-MS) cña<br /> chÊt 1 cã pic ion ph©n tö ë m/z 322 [M]+ (40)<br /> (C20H22N2O2) v mét sè pic quan träng kh¸c ë<br /> m/z 279 [M-43]+ (40), 251 [M-71]+ (20), 108<br /> [M-214]+ (100). Pic m/z 120 [M-202]+ do t¹o<br /> th nh ion 1-metyl-3-vinylpyridinium. Phæ 1HNMR cña chÊt 1 cã tÝn hiÖu cña 4 proton th¬m<br /> c¹nh nhau ë 7,38 - 6,72 v tÝn hiÖu cña nhãm<br /> cacbonyl C179,16 (C-2) ë phæ 13C-NMR chøng<br /> minh cho sù cã mÆt cña vßng oxindol. PhÝa<br /> tr êng cao h¬n l tÝn hiÖu cña nhãm<br /> metylenoxy ( 61,28, C-17) v nhãm CH2-N (<br /> 65,68, C-21). Dublet kÐp cña vinyl proton ë<br /> 6,25 (H-19) v cÆp dublet ë 5,07 (Ha-18),<br /> 4,93 (Hb-18) cho thÊy ph©n tö cã nhãm =CH2 ë<br /> cuèi m¹ch. §iÒu n y ® îc kh¼ng ®Þnh thªm qua<br /> tÝn hiÖu cña nhãm =CH2 ( C 112,29) trong phæ<br /> 13<br /> C-NMR v phæ DEPT. Hai phæ n y còng cho<br /> biÕt ph©n tö cã 20 nguyªn tö cacbon trong ®ã<br /> cã: 1 nhãm CH3 ( 40,50, Nb-CH3), 4 nhãm<br /> CH2, 10 nhãm CH v 5 cacbon bËc bèn (Cq).<br /> Qua ph©n tÝch phæ v so s¸nh víi sè liÖu ®*<br /> c«ng bè trong t i liÖu [2], ®* x¸c ®Þnh ® îc cÊu<br /> tróc cña chÊt 1 l gelsemin. Gelsemin l mét<br /> ancaloit rÊt ®éc, ®Æc biÖt ®èi víi tim v t ¬ng<br /> ®èi phæ biÕn trong chi L¸ ngãn (Gelsemium).<br /> Phæ khèi EI-MS cña chÊt 2 cã sù ph©n m¶nh<br /> phï hîp víi chÊt 1, nh ng cã h¬n mét nhãm<br /> metoxy (OCH3), ® îc thÓ hiÖn qua pic ion ph©n<br /> tö ë m/z 352 [M]+ (40) v mét sè pic kh¸c ë m/z<br /> 321 [M-31]+ (90), 309 [M-43]+ (35), 291 [M-3130]+ (16), 278 [M-74]+, 108 [M-31-214]+(100).<br /> Pic m/z 323 [M-C2H5]+ (14), 292 [M-C2H5OCH3]+(14), 239 [M-82-31]+, 176 [M-176]+ t¹o<br /> th nh do cã sù chuyÓn d¹ng trans [2]. Pic m/z<br /> 321 [M-OCH3]+ (90), 291 [M-OCH3-NO]+ (14),<br /> gîi ý cho thÊy nhãm metoxy g¾n víi nit¬ cña<br /> nh©n indol. KÕt luËn n y ® îc kh¼ng ®Þnh thªm<br /> 102<br /> <br /> qua phæ NMR. So s¸nh phæ 1H- v 13C-NMR<br /> cña chÊt 2 víi chÊt 1, ta thÊy hai chÊt chØ cã sù<br /> thay ®æi ë nh©n indol: ( H 6,72, c 107,05, C12) v cã thªm mét nhãm metoxy ( H 3,96, c<br /> 63,07). C¸c tÝn hiÖu cña hÖ vßng monoterpen<br /> ®Òu phï hîp víi phæ cña gelsemin. Qua ph©n<br /> tÝch phæ v so s¸nh víi sè liÖu ®* c«ng bè trong<br /> t i liÖu [2, 3], ®* x¸c ®Þnh ® îc cÊu tróc cña<br /> chÊt 2 l gelsevirin hay cßn cã tªn l Nametoxygelsemin.<br /> Phæ EI-MS cña chÊt 3 cã pic ion ph©n tö<br /> m/z 354 (60) v mét sè pic quan träng kh¸c ë<br /> m/z 339 [M-15]+ (8), 323 [M-31]+ (100), 178<br /> [M-176]+ (10), 122 [M-232]+ (70). Phæ 1H- v<br /> 13<br /> C-NMR cña chÊt 3 cã nh©n oxindol gièng víi<br /> chÊt 1 v 2, nh ng l¹i cã dublet cña nhãm<br /> metyl c¹nh nèi ®«i 1,65 (d, J = 6,80 Hz, H318), quartet cña vinyl proton 5,38 (q, J = 6,8<br /> Hz, H-19) v singulet cña nhãm N-CH 3 ë<br /> 2,36. Phæ 13C-NMR cña chÊt 3, cã tÝn hiÖu<br /> cña nhãm CH2-N chuyÓn vÒ phÝa tr êng cao<br /> h¬n ( 45,52, C-21) v nhãm metylenoxy<br /> chuyÓn vÒ phÝa tr êng thÊp h¬n so víi chÊt 1, 2<br /> ( 66,84, C-17), cho thÊy ph©n tö chÊt 3 cã sù<br /> chuyÓn vÞ cña nèi ®«i ë m¹ch nh¸nh (C18-C20).<br /> KÕt luËn n y ® îc kh¼ng ®Þnh qua tÝn hiÖu cña<br /> nhãm =CH ( 122,88, C-19) v Cq c¹nh nèi ®«i<br /> ( 136,91, C-20). Phæ 13C-NMR v phæ DEPT<br /> còng cho biÕt chÊt 3 cã 21 nguyªn tö cacbon,<br /> trong ®ã cã 3 nhãm CH3, 4 nhãm CH2, 9 nhãm<br /> CH v 5 cacbon bËc 4 (Cq). Qua ph©n tÝch phæ<br /> v so s¸nh víi sè liÖu ®* c«ng bè trong t i liÖu<br /> [2, 4], ®* x¸c ®Þnh ® îc cÊu tróc cña chÊt 3 l<br /> humantenin. ChÊt n y còng ®* ® îc t×m thÊy tõ<br /> c©y L¸ ngãn cña Th¸i Lan [2].<br /> Phæ EI-MS cña chÊt 4 cã pic ion ph©n tö ë<br /> m/z 326 (60) v mét sè pic kh¸c ë m/z 321<br /> [M-31]+ (90), 309 [M-17]+ (5), 295 [M-31]+<br /> (100), 150 [M-176]+ (90), 122 [M-176-28]+<br /> (100). Phæ 1H- v 13C-NMR cña chÊt 4 cã nh©n<br /> oxindol phï hîp víi phæ cña chÊt 2 v 3, nh ng<br /> kh«ng cã tÝn hiÖu cña vinyl proton (H-19) m<br /> thay v o ®ã l tÝn hiÖu cña nhãm etyl ® îc thÊy<br /> râ qua mét triplet ( 1,28, t, H3-18) v hai<br /> dublet cña dublet ë 2,87 v<br /> 2,40 (Ha-19;<br /> Hb-19). Phæ 13C-NMR v DEPT cho thÊy ph©n<br /> <br /> tö cña chÊt 4 cã 19 nguyªn tö cacbon, trong ®ã<br /> cã 2 nhãm CH3, 4 nhãm CH2, 8 nhãm CH v 5<br /> cacbon bËc 4 (Cq). Phæ 13C-NMR cña chÊt 4 ë<br /> phÝa tr êng thÊp, ngo i tÝn hiÖu cña nhãm<br /> cacbonyl ë C 171,45 (C-2) cßn cã tÝn hiÖu cña<br /> nhãm -C=N ë C 184,41 (C-20); phÝa tr êng cao<br /> cã tÝn hiÖu cña nhãm metyl ë 9,82 (C-18),<br /> metylen ë 26,82 (C-19) v tÝn hiÖu cña nhãm<br /> metoxy ë 63,16 (Na-OCH3). Qua ph©n tÝch<br /> phæ v so s¸nh víi chÊt 2 v 3, ®* x¸c ®Þnh<br /> ® îc cÊu tróc cña chÊt 4 l gelsenixin. DÉn xuÊt<br /> 19-oxo-gelsenixin còng ® îc t×m thÊy tõ c©y<br /> L¸ ngãn cña Th¸i Lan [2]. Ng êi ta ®* x¸c ®Þnh<br /> ® îc cÊu h×nh tuyÖt ®èi cña gelsenixin b»ng<br /> nhiÔu x¹ tia X (X-ray) v phæ nhÞ s¾c trßn<br /> (CD).<br /> Mét ®iÒu lý thó l , dùa v o kÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu cÊu tróc hãa häc c¸c monoterpen indol<br /> ancaloit ® îc ph©n lËp tõ chi L¸ ngãn, c¸c nh<br /> khoa häc NhËt B¶n v Th¸i Lan ®* ® a ra gi¶<br /> thuyÕt qu¸ tr×nh sinh tæng hîp c¸c Gelsemium<br /> ancaloit. CÊu tróc cña c¸c ancaloit n y ®* ® îc<br /> ® a ra mét c¸ch ®éc lËp dùa trªn c¬ së ph¸t<br /> sinh sinh häc v kÕt hîp víi phæ khèi v phæ<br /> céng h ëng tõ h¹t nh©n ph©n gi¶i cao mét chiÒu<br /> v hai chiÒu. TÊt c¶ c¸c ph ¬ng ph¸p tho¸i biÕn<br /> th«ng th êng nh»m x¸c ®Þnh cÊu tróc cña<br /> Gelsemium ancaloit ®Òu kh«ng th nh c«ng.<br /> III - Thùc NghiÖm<br /> 1. Hãa chÊt v thiÕt bÞ<br /> Phæ céng h ëng tõ h¹t nh©n ®o trªn m¸y<br /> Bruker Avance 500 MHz t¹i ViÖn Hãa häc: §é<br /> dÞch chuyÓn ho¸ häc ( ) ® îc tÝnh theo ppm,<br /> tetramethylsilan (TMS) cho 1H-NMR hoÆc tÝn<br /> hiÖu dung m«i CDCl3 cho 13C-NMR ® îc dïng<br /> l m néi chuÈn, h»ng sè t ¬ng t¸c (J) tÝnh b»ng<br /> Hz. Phæ khèi EI-MS ghi trªn m¸y Hewlett<br /> Packard 5989B MS Engine víi n¨ng l îng ion<br /> ho¸ 70 eV t¹i ViÖn Hãa häc. §iÓm ch¶y ®o trªn<br /> m¸y BOTIUS (Heiztisch Mikroskop) t¹i ViÖn<br /> Ho¸ Häc. S¾c ký líp máng ph©n tÝch<br /> (SKLMPT) ® îc tiÕn h nh trªn b¶n máng<br /> nh«m silicagel Merck 60F245 tr¸ng s½n, ®é d y<br /> 0,2 mm. Silicagel cì h¹t 0,040 - 0,063 mm ® îc<br /> dïng cho s¾c ký cét.<br /> <br /> 2. Xö lý mÉu thùc vËt v ph!¬ng ph¸p chiÕt<br /> MÉu c©y L¸ ngãn ® îc thu h¸i v o th¸ng 8<br /> n¨m 2000 t¹i §ång V¨n, L¹ng S¬n. Tªn c©y do<br /> TS. Ng« V¨n Tr¹i x¸c ®Þnh, tiªu b¶n sè 2199<br /> ® îc l u t¹i ViÖn D îc liÖu, H Néi. 600 g L¸<br /> ngãn kh« ® îc ng©m chiÕt víi dung dÞch<br /> MeOH / H2O (85 : 15). DÞch chiÕt ® îc lo¹i bít<br /> dung m«i d íi ¸p suÊt gi¶m, sau ®ã chiÕt lÇn<br /> l ît víi n-hexan, EtOAc, v n-butanol. Lo¹i<br /> dung m«i thu ® îc 3,5 g, 12 g v 15,4 g cÆn<br /> dÞch chiÕt t ¬ng øng. Hßa tan cÆn dÞch chiÕt nBuOH b»ng dung dÞch axit HCl (5%), läc bá<br /> phÇn kh«ng tan, dÞch axit ® îc kiÒm hãa b»ng<br /> NaHCO3 v chiÕt l¹i b»ng CHCl3 (4 lÇn). CÊt<br /> lo¹i CHCl3 d íi ¸p suÊt gi¶m thu ® îc 2,1 g<br /> ancaloit tæng (h m l îng 0,035% so víi l¸<br /> kh«). 2,1 g cÆn ancaloit ® îc ph©n t¸ch b»ng<br /> SKC trªn silicagel, dung m«i gi¶i hÊp:<br /> CHCl3/MeOH (98 : 2<br /> 80 : 20) thu ® îc 43<br /> ph©n ®o¹n (100 ml / ph©n ®o¹n). C¸c ph©n ®o¹n<br /> cã s¾c ký líp máng gÇn nhau ® îc gép l¹i<br /> th nh 7 phÇn chÝnh (F-1 - F-7). C¸c ph©n ®o¹n<br /> ® îc tinh chÕ tiÕp b»ng s¾c ký cét nhanh trªn<br /> silicagel, hoÆc s¾c ký líp máng ®iÒu chÕ víi<br /> c¸c hÖ dung m«i thÝch hîp thu ® îc c¸c<br /> ancaloit 1-4 s¹ch.<br /> Gelsemin (1): ChÊt dÇu, ®nc. 1780C, ® îc t¸ch<br /> ra tõ ph©n ®o¹n F-4 b»ng s¾c ký cét nhanh trªn<br /> silicagel, dung m«i CHCl3 / MeOH (95 : 5). H m<br /> l îng: 0,013% (so víi nguyªn liÖu kh«). Rf =<br /> 0,52, dung m«i CHCl3 / MeOH (90 : 10). Phæ<br /> hång ngo¹i ( *KBr cm-1): 3249,3; 2921,7 (N-H);<br /> 1709,6 (C=O); 1618,4; 1473,1; 1231,0; 1097,1;<br /> 909,1; 735. Phæ khèi EI-MS (70 eV) m/z (%):<br /> 322 [M]+ (40), 279 (40), 251 (20), 146 (15), 134<br /> (16), 120 (15), 108 (100), 93 (8), 77 (10). Phæ 1H- v<br /> 13<br /> C-NMR: B¶ng 1 v 2.<br /> Gelsevirin (2): ChÊt bét m u tr¾ng, ®nc. 2450C<br /> ® îc t¸ch ra tõ ph©n ®o¹n F-3, b»ng s¾c ký líp<br /> máng ®iÒu chÕ, h m l îng 0,0013%. Rf = 0,40,<br /> CHCl3 / MeOH (95 : 5). Phæ hång ngo¹i ( *KBr<br /> cm-1): 2930,0; 2247,9; 1732,9 (C=O); 1625,9;<br /> 1472,1; 1331,7; 1084,3; 917,1; 756,6. Phæ khèi<br /> EI-MS (70 eV) m/z (%): 352 [M]+(40), 321<br /> (90), 309 (25), 291 (12), 278 (12), 250 (10), 108<br /> (100). Phæ 1H- v 13C-NMR: B¶ng 1 v 2.<br /> 103<br /> <br />