Kết quả phục hồi chức năng trên bệnh nhân đột qụy não giai đoạn cấp tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> KẾT QUẢ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TRÊN BỆNH NHÂN<br /> ĐỘT QỤY NÃO GIAI ĐOẠN CẤP TẠI BỆNH VIỆN<br /> TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN<br /> Trần Văn Tuấn1, Đàm Văn Hùng2, Bùi Thị Huyền2, Phạm Thị Kim Dung1<br /> Lê Xuân Tùng2, Lê Thị Quyên1, Nguyễn Thị Minh Nguyệt1<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá kết quả phục hồi chức năng (PHCN) sớm cho bệnh nhân (BN) sau đột<br /> quỵ não (ĐQN) cấp tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên. Đối tượng: 30 BN ĐQN điều trị nội<br /> trú tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên, thời gian từ tháng 8/2019 - 2/2020. Phương pháp:<br /> Nghiên cứu mô tả, can thiệp đánh giá trước và sau nghiên cứu. Kết quả và kết luận:<br /> Tuổi trung bình của BN 66,62 ± 12,2, nông dân chiếm 63,3%. Chức năng giữ thăng bằng và<br /> khả năng nuốt của BN được cải thiện nhiều so với trước điều trị. Khả năng PHCN chi trên và<br /> chi dưới tiến triển tốt ở tất cả các khớp, đặc biệt là khớp khuỷu và khớp gối. Khả năng hoạt<br /> động của BN và chức năng sinh hoạt hàng ngày đều được cải thiện so với thời điểm trước<br /> can thiệp (p < 0,05).<br /> * Từ khóa: Đột quỵ não; Phục hồi chức năng.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ bệnh ĐQN để làm giảm tối đa di chứng và<br /> sớm đưa người bệnh trở lại với cuộc<br /> Đột quỵ não là bệnh cấp cứu thần kinh sống độc lập của họ ở gia đình và cộng<br /> thường gặp nhất, có tỷ lệ tử vong cao và đồng, giúp họ sớm tái hội nhập cộng<br /> để lại nhiều di chứng nặng nề. Theo một đồng [8].<br /> nghiên cứu các vùng sinh thái của cả Chăm sóc, điều trị và PHCN tại cơ sở<br /> nước cho thấy, tỷ lệ mắc ĐQN năm 2013 - y tế cho BN sau ĐQN có ý nghĩa rất lớn<br /> 2014 là 1,62%, cao nhất tại Cần Thơ trong những ngày đầu của bệnh, nhưng<br /> (4,81%). Cũng theo nghiên cứu này, tỷ lệ sau khi ra viện, BN vẫn cần tiếp tục được<br /> mắc ĐQN tại Thái Nguyên chiếm 0,54% chăm sóc và PHCN [10]. Một nghiên cứu<br /> dân số [2, 9]. cho thấy đa số BN thiếu kiến thức về các<br /> Bệnh nhân ĐQN thuộc nhóm đa tàn tật dấu hiệu nhận biết bệnh ĐQN (từ 50,5 -<br /> vì ngoài giảm khả năng vận động, BN còn 89,5%). Từ đó dẫn đến tỷ lệ thiếu kiến<br /> có nhiều rối loạn khác kèm theo như rối thức, thái độ, thực hành (KAP) về ĐQN<br /> loạn về ngôn ngữ, thị giác, cảm giác và của người bệnh ĐQN khá cao (chiếm 63,8%)<br /> nhận thức. PHCN rất cần thiết với người [6, 9].<br /> <br /> 1. Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên<br /> 2. Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên<br /> Người phản hồi (Corresponding author): Trần Văn Tuấn (tranvantuanyktn@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 14/02/2020; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/02/2020<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/03/2020<br /> <br /> 42<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> Hiện có nhiều phương pháp khác nhau * Các bước tiến hành:<br /> được áp dụng, trong đó PHCN sớm cho - Bước 1:<br /> người bệnh ĐQN đang được nhiều cơ sở<br /> + Tất cả thành viên nhóm nghiên cứu<br /> điều trị triển khai. Chúng tôi tiến hành đề được huấn luyện kiến thức cơ bản về<br /> tài này nhằm: Đánh giá kết quả PHCN chẩn đoán, điều trị, phương pháp và các<br /> sớm cho BN sau ĐQN cấp tại Bệnh viện kỹ thuật PHCN sau ĐQN, cách thức thực<br /> Trung ương Thái Nguyên. hiện lượng giá.<br /> + Trong vòng 24 giờ đầu sau khi nhập<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP viện, BN được bác sỹ chuyên khoa Thần<br /> NGHIÊN CỨU kinh thu thập thông tin chung và đánh giá<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu các chỉ tiêu lâm sàng, thực hiện các chỉ<br /> - 30 BN mắc ĐQN lần đầu, đã có chẩn định cận lâm sàng để phục vụ chẩn đoán.<br /> đoán xác định, điều trị nội trú tại Trung tâm + Khám xác định các dấu hiệu thần<br /> Đột quỵ, Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên. kinh khu trú (thời điểm vào viện).<br /> - Tiêu chuẩn chẩn đoán: dựa vào lâm + Nhận định kết quả cận lâm sàng:<br /> sàng, cận lâm sàng (chụp CT hoặc MRI). Chụp CT hoặc MRI.<br /> - Tất cả BN đều có hồ sơ bệnh án ghi + Loại trừ BN không đủ tiêu chuẩn<br /> chép đầy đủ, rõ ràng theo mẫu phiếu nghiên cứu.<br /> thống nhất. + Bệnh nhân được sử dụng thuốc điều<br /> - Thời gian nghiên cứu: từ tháng trị theo phác đồ của Trung tâm Đột quỵ<br /> 8/2019 - 2/2020. - Bước 2 (áp dụng các kỹ thuật can<br /> - Loại trừ BN có điểm Glasgow ≤ 8, thiệp trên BN):<br /> có di chứng ĐQN. + Hướng dẫn cho BN và người nhà<br /> các bài tập PHCN có thể làm ngay tại<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Bệnh viện nếu không có chống chỉ định.<br /> - Nghiên cứu mô tả: Mô tả thực trạng<br /> + Biện pháp: Nhóm nghiên cứu hướng<br /> BN ĐQN tại thời điểm vào viện và một số<br /> dẫn cụ thể các bài tập PHCN cho BN<br /> yếu tố liên quan đến độc lập chức năng<br /> sau ĐQN theo phương pháp của<br /> các hoạt động sinh hoạt hàng ngày,<br /> Trần Văn Chương [1], các hoạt động tự<br /> giảm khả năng và chất lượng cuộc sống<br /> chăm sóc cho người nhà và BN trên<br /> của BN.<br /> nhóm nghiên cứu.<br /> - Nghiên cứu can thiệp trước và sau<br /> * Chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> không có đối chứng: Đánh giá hiệu quả<br /> - Chỉ tiêu về đặc điểm lâm sàng:<br /> của tập luyện PHCN phối hợp đối với độc<br /> lập chức năng các hoạt động sinh hoạt + Tuổi, giới, nghề nghiệp.<br /> hàng ngày của BN thời điểm vào viện và + Tình trạng thăng bằng, phương thức<br /> sau khi ra viện. di chuyển của BN.<br /> <br /> 43<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> + Chức năng nuốt, đại tiểu tiện, mức + Độ liệt tay, chân, tình trạng nuốt.<br /> độ liệt. + Điểm đánh giá chức năng của BN ở<br /> + Thời gian điều trị. các thời điểm vào viện và ra viện.<br /> - Chỉ tiêu về cận lâm sàng: Kết quả + Đánh giá chức năng sinh hoạt hàng<br /> chụp CT và MRI. ngày: Ăn uống, vệ sinh cá nhân.<br /> - Chỉ tiêu về hồi phục chức năng (đánh<br /> giá theo phương pháp của Trần Văn Chương): 3. Đạo đức trong nghiên cứu<br /> Mức độ PHCN: chi trên, chi dưới, sinh Nghiên cứu được thông qua Hội đồng<br /> hoạt hàng ngày. Đạo đức của Trường Đại học Y Dược<br /> - Chỉ tiêu về yếu tố liên quan đến khả Thái Nguyên. BN và người nhà tự nguyện<br /> năng hồi phục: tham gia và có quyền rút khỏi nghiên cứu<br /> + Các biểu hiện lâm sàng . tại bất cứ thời điểm nào. Số liệu thu thập<br /> + Các yếu tố nguy cơ: Tăng huyết áp, chỉ sử dụng cho mục đích khoa học, các<br /> bệnh tim, đái tháo đường... thông tin cá nhân được giữ bí mật.<br /> <br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Đặc điểm chung.<br /> Giới Nam Nữ Tổng<br /> Tuổi n % n % n %<br /> <br /> 40 - 50 3 10,0 0 0,0 3 10,0<br /> <br /> 51 - 60 3 10,0 3 10,0 6 20,0<br /> <br /> 61 - 70 3 10,0 4 13,2 7 23,3<br /> <br /> > 70 5 16,5 9 29,7 14 46,7<br /> <br /> Tổng 14 46,7 16 53,3 30 100<br /> <br /> Tuổi trung bình 66,62 ± 12,2<br /> <br /> Nghề nghiệp n %<br /> <br /> Nông dân 19 63,3<br /> <br /> Công nhân 2 6,7<br /> <br /> Hưu trí 9 30,0<br /> <br /> Ngày điều trị trung bình 13,72 ± 1,07<br /> <br /> Tỷ lệ ĐQN ở nam 46,7%, nữ 53,3%, tuổi trung bình 66,62, nghề nghiệp chủ yếu là<br /> nông dân (63,3%). Theo một số tác giả: Tuổi cao, mức độ nặng, thể ĐQN, mức độ liệt,<br /> tình trạng chức năng ban đầu, trình độ học vấn của người bệnh là những yếu tố ảnh<br /> hưởng đến PHCN cho BN sau đột quỵ [2, 3, 7].<br /> <br /> 44<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> Bảng 2: Biểu hiện lâm sàng của BN trước và sau can thiệp.<br /> Thời điểm Trước can thiệp Sau can thiệp<br /> p<br /> Đặc điểm lâm sàng n % n %<br /> <br /> Ý thức lơ mơ 12 40,0 30 100<br /> Lãng quên nửa người 5 16,7 2 6,7<br /> < 0,05<br /> Giữ được thăng bằng 2 6,7 27 90,0<br /> Khả năng di chuyển độc lập 2 6,7 8 26,7<br /> Chức năng tiểu tiện bình thường 15 50,0 27 90,0<br /> Có rối loạn nuốt 6 20,0 30 100<br /> <br /> Ở thời điểm sau can thiệp, các biểu hiện lâm sàng đều được cải thiện so với trước<br /> điều trị, trong đó mức độ giữ thăng bằng và chức năng nuốt của BN có tiến triển tốt<br /> tăng lên nhiều, sự khác biệt có ý nghĩa với p < 0,05.<br /> <br /> Bảng 3: Đánh giá chức năng sức cơ chi trên trước và sau can thiệp.<br /> <br /> Thời điểm<br /> Trước can thiệp Sau can thiệp p<br /> Vị trí<br /> <br /> Dạng 1,23 ± 1,27 2,9 ± 1,12<br /> <br /> Khép 1,23 ± 1,33 3,17 ± 1,14<br /> Khớp vai < 0,05<br /> Xoay trong 1,13 ± 1,22 2,53 ± 1,25<br /> <br /> Xoay ngoài 1,13 ± 1,22 2,53 ± 1,25<br /> <br /> Khớp Khuỷu Gập 1,5 ± 1,4 3,6 ± 0,9<br /> < 0,05<br /> Duỗi 1,33 ± 1,3 3,5 ± 1,0<br /> <br /> Sấp cẳng tay 1,2 ± 1,2 2,87 ± 1,1<br /> Cẳng tay < 0,05<br /> Ngửa cẳng tay 1,07 ± 1,25 2,87 ± 1,13<br /> <br /> Gập 1,1 ± 1,4 2,8 ± 1,1<br /> <br /> Duỗi 1,0 ± 1,4 2,7 ± 1,0<br /> Khớp cổ tay < 0,05<br /> Nghiêng trụ 1,0 ± 1,3 2,2 ± 1,2<br /> <br /> Nghiêng quay 1,0 ± 1,3 2,2 ± 1,2<br /> <br /> Gấp ngón 0,83 ± 1,26 2,4 ± 1,3<br /> <br /> Duỗi ngón 0,8 ± 1,2 2,3 ± 1,2<br /> Khớp ngón tay Dạng 0,7 ± 1,1 2,1 ± 1,3 < 0,05<br /> Khép 0,7 ± 1,2 2,1 ± 1,3<br /> <br /> Đối ngón 0,6 ± 1,2 2,2 ± 1,3<br /> <br /> <br /> 45<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> Bảng 4: Đánh giá chức năng sức cơ chi dưới trước và sau can thiệp.<br /> Thời điểm p<br /> Trước can thiệp Sau can thiệp<br /> Vị trí<br /> <br /> Dạng 1,97 ± 1,3 3,37 ± 1,1<br /> Đùi Khép 1,97 ± 1,3 3,57 ± 0,9 < 0,05<br /> <br /> Xoay trong 1,57 ± 1,4 3,03 ± 1,1<br /> Xoay ngoài 1,57 ± 1,3 3,07 ± 1,1<br /> Gập 2,17 ± 1,3 3,97 ± 0,89<br /> Cẳng chân < 0,05<br /> Duỗi 2,27 ± 1,4 3,97 ± 0,89<br /> Gập mặt lưng 1,53 ± 1,5 3,03 ± 1,0<br /> Gập mặt lòng 1,6 ± 1,6 3,17 ± 1,0<br /> Bàn chân < 0,05<br /> Nghiêng trong 1,5 ± 1,5 2,87 ± 1,1<br /> Nghiêng ngoài 1,5 ± 1,5 2,87 ± 1,1<br /> <br /> Có sự thay đổi trong mức độ PHCN sinh hoạt hàng ngày của chi trên và chi dưới,<br /> thể hiện ở các mức độ phụ thuộc theo chỉ số Barthel. Tỷ lệ BN có chức năng vận động<br /> sức cơ chi trên trung bình ở các vị trí từ vai đến bàn ngón tay, chức năng vận động<br /> sức cơ chi dưới từ đùi đến cổ bàn chân về mức độ sức cơ đều có sự cải thiện so với<br /> trước can thiệp (p < 0,05). Một số tác giả khác đánh giá mức độ PHCN các chi cho kết<br /> quả sau can thiệp cao hơn so với trước can thiệp, có thể do thời gian tiến hành can<br /> thiệp dài hơn so với nghiên cứu này [3, 8]. Theo Barthel và CS, lợi ích của chỉ số<br /> Barthel là đơn giản, dễ hiểu và dễ thực hiện đối với tất cả những người cùng tham gia<br /> điều trị cho BN. Khi xuất viện, chỉ số Barthel đạt 100 điểm, không yêu cầu điều trị<br /> PHCN thêm nữa, nhưng cần có những điều chỉnh thích nghi về môi trường sống tại gia<br /> đình và cộng đồng cũng như sự tham gia của gia đình và người thân để BN tiếp tục<br /> duy trì mức độ độc lập đạt được [5].<br /> Bảng 5: Đánh giá khả năng hoạt động của BN theo tư thế trước và sau can thiệp.<br /> Thời điểm<br /> Trước can thiệp Sau can thiệp p<br /> Tư thế<br /> Nâng mông 1,57 ± 0,67 2,53 ± 0,5<br /> Nằm Lăn lật trên giường 1,67 ± 0,66 2,6 ± 0,49 < 0,05<br /> Nằm sang ngồi 1,63 ± 0,66 2,53 ± 0,5<br /> Thăng bằng tĩnh 1,57 ± 0,72 2,73 ± 0,45<br /> Ngồi Thăng bằng động 1,50 ± 0,73 2,57 ± 0,50 < 0,05<br /> Ngồi sang đứng 1,43 ± 0,67 2,47 ± 0,5<br /> Đứng thăng bằng tĩnh 1,40 ± 0,67 2,43 ± 0,5<br /> Đứng thăng bằng động 1,40 ± 0,67 2,40 ± 0,49 < 0,05<br /> Đứng<br /> Bước tại chỗ 1,37 ± 0,61 2,40 ± 0,56<br /> Đi 1,37 ± 0,61 2,27 ± 0,52<br /> Lên xuống cầu thang 1,33 ± 0,60 2,20 ± 0,55<br /> <br /> Mức 1: Phụ thuộc hoàn toàn; mức 2: Cần trợ giúp một phần; mức 3: Chủ động.<br /> <br /> 46<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> Sau can thiệp sử dụng các biện pháp hỗ trợ PHCN cho BN ở các tư thế nằm, ngồi,<br /> đứng cho thấy mức độ cải thiện chức năng vận động chủ động của BN có sự khác biệt<br /> so với thời điểm vào viện (p < 0,05). Tại thời điểm vào viện, tỷ lệ BN phụ thuộc hoàn<br /> toàn và hỗ trợ một phần chiếm ưu thế, sau khi ra viện, số BN phụ thuộc hoàn toàn<br /> giảm nhiều so với lúc vào viện. Nghiên cứu của Aprile I. và CS (2008) tại Italia cho<br /> thấy, có sự cải thiện về mức độ độc lập đánh giá bằng chỉ số Barthel ở thời điểm ra<br /> viện (62 ± 24) so với thời điểm vào viện (51 ± 24) [4].<br /> Bảng 6: Đánh giá chức năng sinh hoạt hàng ngày của BN.<br /> [ơ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thời điểm Trước can thiệp Sau can thiệp<br /> Chức năng p<br /> n % n %<br /> <br /> Tự dùng thìa 0 0,0 5 16,7<br /> Ăn < 0,05<br /> Tự dùng đũa 0 0,0 5 16,7<br /> <br /> Quần 0 0,0 9 30,0<br /> Mặc tự chủ < 0,05<br /> Áo 0 0,0 10 33,3<br /> <br /> Vệ sinh cá nhân Rửa mặt 0 0,0 7 23,3<br /> <br /> Đánh răng 0 0,0 6 20,0<br /> < 0,05<br /> Chải tóc 0 0,0 5 16,7<br /> <br /> Tắm 0 0,0 5 16,7<br /> <br /> Trước can thiệp, tất cả BN đều phụ thuộc hoàn toàn vào sự giúp đỡ của nhân viên<br /> y tế và người chăm sóc. Sau can thiệp hỗ trợ, các chức năng tự ăn uống, mặc quần áo<br /> chủ động, vệ sinh cá nhân đã được cải thiện, số BN phải trợ giúp hoàn toàn giảm dần,<br /> số BN có khả năng độc lập trong sinh hoạt và cần trợ giúp một phần tăng đáng kể so<br /> với trước can thiệp (p < 0,05).<br /> <br /> KẾT LUẬN thiện so với trước can thiệp, sự khác biệt<br /> có ý nghĩa với p < 0,05.<br /> - Chức năng giữ thăng bằng và khả<br /> năng nuốt của BN được cải thiện đáng kể<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> so với trước điều trị.<br /> 1. Trần Văn Chương. Phục hồi chức năng<br /> - Khả năng PHCN vận động chi trên và<br /> bệnh nhân liệt nửa người do tai biến mạch<br /> chi dưới đều tiến triển tốt ở tất cả các vị trí,<br /> máu não. Nhà xuất bản Y học. Hà Nội. 2010.<br /> trong đó sức cơ ở cẳng tay và cẳng chân<br /> 2. Lê Thị Hương, Dương Thị Phượng,<br /> được cải thiện, các động tác gấp và duỗi<br /> Lê Thị Tài, Nguyễn Thùy Linh, Phạm Thị Duyên.<br /> có sự khác biệt rõ rệt hơn các vị trí khác. Tỷ lệ mắc đột quỵ tại 8 tỉnh thuộc 8 vùng sinh<br /> - Khả năng hoạt động của BN và chức thái Việt Nam năm 2013. Tạp chí Nghiên cứu<br /> năng sinh hoạt hàng ngày đều được cải Y học. 2016, 104 (6), tr.1-8.<br /> <br /> 47<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> 3. Nguyễn Thị Như Mai. Nhu cầu chăm existing methods and new approaches. J Clin<br /> sóc, phục hồi chức năng và một số yếu tố liên Hypertens (Greenwich). 2018, 20 (1), pp.47-55.<br /> quan đến mức độ độc lập trong sinh hoạt hàng 7. R.B. Pandit et al. Caring for stroke<br /> ngày của bệnh nhân tai biến mạch máu não patients: Caregivers’ knowledge and practices.<br /> khi xuất viện tại Bệnh viện Lão khoa Trung Int J Recent Sci Res. 2017, 8 (6), pp.17563-<br /> 17566.<br /> ương năm 2013. Luận văn Thạc sỹ Y tế Công<br /> cộng. Đại học Y tế Công cộng. 2014. 8. Li Pei et al. Factors associated with<br /> activities of daily living among the disabled<br /> 4. Aprile I., Di Stasio E., Romitelli F., S. elders with stroke. International Journal of<br /> Caliandro P., Tonali P., Padua L. Effects of Nursing Sciences. 2016, 3 (1), pp.29-34.<br /> rehabilitation on quality of life in patients with 9. T.L. Pham et al. Case-fatality and<br /> chronic stroke. Brain Injury. 2008, 22 (6), functional status three months after first-ever<br /> pp.451-456. stroke in Vietnam. J Neurol Sci. 2016, 365,<br /> pp.65-71.<br /> 5. Barthel D.W., Mahoney F.I. Functional<br /> 10. Linchong Pothiban, Totsaporn<br /> evaluation the Barthel index. Modul State Med<br /> Khampolsiri, Chomphoonut Srirat. Knowledge<br /> J. 1965, pp.61-65.<br /> and awareness of stroke impacts among<br /> 6. M. Owolabi et al. The epidemiology Northern Thai population. Pacific Rim International<br /> of stroke in Africa: A systematic review of Journal of Nursing Research. 2018, 22 (3).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 48<br />