Khai thác sữa, Năng suất, chất lượng, vệ sinh, Chương 1.tuyến sữa và bầu vú.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Khai thác sữa -Năng suất - chất lượng - vệ sinh -Chương 1
- Ch−¬ng 1
tuyÕn s÷a vµ bÇu vó
1. TuyÕn s÷a
TuyÕn s÷a (hay cßn gäi lµ tuyÕn vó) lµ c¬ quan
s¶n xuÊt s÷a cña bß (H×nh 1). TuyÕn vó bao gåm m«
tuyÕn vµ m« liªn kÕt, ngoµi ra cßn cã hÖ c¬, m¹ch
qu¶n, l©m ba vµ thÇn kinh.
H×nh 1: TuyÕn s÷a cña bß
- a. M« tuyÕn
M« tuyÕn gåm 2 phÇn chÝnh: hÖ thèng tuyÕn
bµo vµ hÖ thèng èng dÉn (H×nh 2). §ã lµ c¬ quan t¹o
s÷a duy nhÊt ë bß. Sù ph¸t triÓn cña tuyÕn cã liªn quan
trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt s÷a.
§éng m¹ch
TB ph©n
Xoang Mµng ®¸y
èng dÉn TB c¬ biÓu m«
H×nh 2: TuyÕn bµo vµ èng dÉn s÷a
- TuyÕn bµo
TuyÕn bµo (nang tuyÕn, bao tuyÕn) lµ ®¬n vÞ
chÕ tiÕt chñ yÕu cña tuyÕn s÷a (H×nh 3). TuyÕn bµo cã
sè l−îng rÊt lín (kho¶ng 80.000 tuyÕn bµo/cm3).
TuyÕn bµo cã d¹ng khèi cÇu, mÆt trong ®−îc bao phñ
bëi c¸c tÕ bµo biÓu m« tuyÕn (tÕ bµo tiÕt s÷a). §ã lµ
tËp hîp mét tÇng tÕ bµo th−îng b× ®¬n. H×nh d¹ng tÕ
- bµo thay ®æi theo chu kú ph©n tiÕt s÷a. Khi ph©n tiÕt
m¹nh, trong tÕ bµo tÝch tr÷ nhiÒu dÞch ph©n tiÕt. TÕ
bµo cã h−íng h×nh trô cao ®Çu nhá h−íng vµo xoang
tuyÕn bµo. TÕ bµo tuyÕn chøa nhiÒu h¹t mì vµ protein
cã kÝch th−íc kh¸c nhau. Khi kh«ng ph©n tiÕt tÕ bµo
biÓu m« tuyÕn thu hÑp l¹i.
H×nh 3: CÊu t¹o tuyÕn bµo
ChÝnh gi÷a mçi tuyÕn bµo cã mét xoang, gäi lµ
xoang tiÕt. Xoang nµy ¨n th«ng víi èng dÉn s÷a nhá.
Trong bÇu vó, tuyÕn bµo hîp l¹i víi nhau thµnh tõng
chïm ng−êi ta gäi lµ chïm tuyÕn bµo hoÆc tiÓu thuú.
Mçi mét phÇn t− bÇu vó ®−îc tËp hîp bëi nhiÒu chïm
tuyÕn bµo vµ biÖt lËp víi nhau bëi líp ng¨n mµng treo
gi÷a vµ c¸c m« liªn kÕt kh¸c.
- - HÖ thèng èng dÉn vµ bÓ s÷a
HÖ thèng èng dÉn bao gåm hÖ thèng èng, ph©n
nh¸nh theo kiÓu cµnh c©y, b¾t ®Çu lµ c¸c èng dÉn s÷a
nhá xuÊt ph¸t tõ c¸c xoang tiÕt cña tuyÕn bµo (nªn cßn
gäi lµ c¸c èng dÉn tuyÕn bµo). NhiÒu èng dÉn nhá tËp
trung l¹i thµnh mét èng dÉn trung b×nh. NhiÒu èng dÉn
trung b×nh tËp trung l¹i thµnh èng dÉn lín. NhiÒu èng
dÉn lín ®æ vÒ bÓ s÷a.
BÓ s÷a ®−îc ph©n ra lµm 2 phÇn, phÇn trªn gäi
lµ bÓ tuyÕn, phÇn d−íi gäi lµ bÓ ®Çu vó. Giíi h¹n gi÷a
2 bÓ lµ nÕp nh¨n niªm m¹c vßng. Cuèi cïng lµ lç ®Çu
vó. Cuèi cïng cña nóm vó cã c¬ th¾t ®Çu nóm vó. C¬
nµy ng¨n kh«ng cho s÷a tù ch¶y ra ngoµi.
b. M« liªn kÕt
M« liªn kÕt cña tuyÕn s÷a thùc hiÖn chøc n¨ng
®Þnh h×nh, b¶o vÖ c¬ giíi vµ sinh häc. Chóng bao gåm
c¸c tæ chøc sau:
- Da: Da bao bäc bªn ngoµi, lµ phÇn b¶o vÖ vµ
hç trî sù ®Þnh h×nh cña tuyÕn. Da gi÷ cho bÇu vó g¾n
chÆt vµo thµnh bông cña bß.
- M« liªn kÕt máng: §©y lµ líp m« máng n»m ë
phÇn n«ng kh¾p bÒ mÆt da.
- - M« liªn kÕt dµy: Líp m« nµy n»m s©u bªn
trong líp m« liªn kÕt máng, g¾n phÇn da vµ tuyÕn thÓ
b»ng sù t¹o thµnh mét líp liªn kÕt ®µn håi.
- Mµng treo bªn n«ng: Líp m« liªn kÕt nµy b¾t
nguån tõ khung chËu tr¶i réng xuèng phÝa d−íi bao
phñ vµ n©ng ®ì phÇn bªn tuyÕn thÓ.
- Mµng treo bªn s©u: B¾t ®Çu tõ khung chËu ®i
xuèng phÝa d−íi vµ hç trî m« tuyÕn cña bÇu vó.
- Mµng treo gi÷a: §ã lµ mµng treo kÐp, b¾t ®Çu
tõ ®−êng gi÷a cña thµnh bông chia bÇu vó thµnh nöa
tr¸i vµ n÷a ph¶i. Mµng nµy n©ng ®ì phÇn gi÷a cña vó
chèng l¹i lùc kÐo xuèng, gi÷ bÇu vó ë vÞ trÝ c©n b»ng
nÕu c¸c cÊu tróc phô trî kh¸c bÞ t¸ch rêi.
- Tæ chøc liªn kÕt ®Öm: Gi÷a c¸c nang tuyÕn cã
c¸c tæ chøc mì. Tæ chøc nµy cã hai chøc n¨ng:
+ Cã t¸c dông ®Öm nh»m tr¸nh x©y x¸t cho c¸c
nang tuyÕn khi bÇu vó c¨ng s÷a vµ cã kÝch thÝch c¬
giíi bªn ngoµi lªn bÇu vó.
+ Cã t¸c dông gi÷ cho tuÇn hoµn m¸u l−u th«ng
trong thêi kú c¨ng s÷a.
c. HÖ c¬ tuyÕn vó
Xung quanh c¸c nang tuyÕn cã c¬ biÓu m«. Khi
c¬ nµy co bãp s÷a ®−îc ®Èy tõ nang tuyÕn vµo hÖ
thèng èng dÉn ®Ó ®æ vµo bÓ s÷a. Xung quanh c¸c èng
- dÉn s÷a lín vµ bÓ s÷a cã hÖ thèng c¬ tr¬n. Xung quanh
®Çu vó cã hÖ c¬ vßng gäi lµ c¬ th¾t ®Çu vó. Khi c¬
biÓu m« co bãp th× c¬ tr¬n d·n vµ c¬ th¾t ®Çu vó co
l¹i. Khi c¬ tr¬n co th× c¬ th¾t ®Çu vó d·n vµ s÷a ®−îc
®Èy ra ngoµi thµnh tia.
d. M¹ch m¸u
- HÖ thèng ®éng m¹ch
HÇu hÕt m¸u cung cÊp cho bÇu vó do ®«i ®éng
m¹ch ©m ngoµi. §éng m¹ch ®i tõ khoang bông, th«ng
qua r·nh bÑn, chui qua èng bÑn, quanh co uèn khóc
lµm cho tèc ®é dßng ch¶y cña m¸u chËm l¹i. §éng
m¹ch tuyÕn s÷a lµ tiÕp tôc cña ®éng m¹ch ©m ngoµi.
Khi ®Õn tuyÕn s÷a ph©n thµnh 2 nh¸nh lín lµ ®éng
m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc vµ ®éng m¹ch tuyÕn s÷a sau,
mét ph©n nh¸nh nhá ®éng m¹ch d−íi da bông b¾t
nguån tõ ®éng m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc (tr−íc khi ®éng
m¹ch nµy ph©n nh¸nh) cung cÊp m¸u cho phÇn tr−íc
tuyÕn s÷a.
§éng m¹ch ®¸y chËu b¾t nguån tõ trong x−¬ng
chËu cung cÊp m¸u cho phÇn rÊt nhá phÝa sau bÇu vó.
§éng m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc, ®éng m¹ch tuyÕn
s÷a sau, ®éng m¹ch d−íi da bông, ®éng m¹ch ®¸y
chËu ph©n nh¸nh däc vµ ngang nhiÒu lÇn, cuèi cïng
thµnh c¸c vi ti huyÕt qu¶n bao bäc dµy ®Æc quanh
- tuyÕn bµo ®Ó cung cÊp c¸c chÊt cÇn thiÕt cho sù t¹o
s÷a.
- TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a
TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a tõ 2 nöa sau cña bÇu vó
thu thËp m¸u vµo tÜnh m¹ch tuyÕn s÷a sau. Hai tÜnh
m¹ch tuyÕn s÷a sau th«ng víi nhau trªn bÒ mÆt cña
tuyÕn thÓ. TÜnh m¹ch ®¸y chËu còng thu nhËn m¸u tõ
phÇn sau tuyÕn s÷a vµ phÇn sau cña c¬ thÓ, sau ®ã ®æ
vµo tÜnh m¹ch s÷a sau. Nh− vËy, m¸u ë tÜnh m¹ch sau
tuyÕn s÷a ®i ra kh«ng thÓ hiÖn ®óng b¶n chÊt cña m¸u
®i ra tõ tuyÕn s−·. TÜnh m¹ch tuyÕn s÷a tr−íc ®−îc t¹o
thµnh b»ng sù thu nhËn m¸u cña phÇn tr−íc bÇu vó.
Chóng nhËp víi tÜnh m¹ch d−íi da bông, sau ®ã ®i vµo
thµnh bông t¹o thµnh tÜnh m¹ch s÷a. C¸c tÜnh m¹ch
tuyÕn s÷a tr−íc vµ sau ®−îc th«ng víi nhau b»ng tÜnh
m¹ch nèi cã kÕt cÊu van, nh÷ng van nµy ho¹t ®éng
linh ®éng, cho nªn m¸u cã thÓ ch¶y theo bÊt cø chiÒu
nµo tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña gia sóc.
e. HÖ thèng l©m ba
HÖ thèng l©m ba trong tuyÕn s÷a cã chøc n¨ng
vËn chuyÓn dÞch thÓ hoÆc dÞch l©m ba tõ bÒ mÆt tÕ bµo
®Õn h¹ch l©m ba vµ tr¶ l¹i dÞch thÓ ®Õn tuÇn hoµn tÜnh
m¹ch. Mét chiÕc van ë tr−íc ngùc ng¨n chÆn m¸u
ch¶y vµo hÖ thèng l©m ba. HÖ thèng van trong m¹ch
l©m ba ®¶m b¶o cho dÞch l©m ba ch¶y theo dßng ch¶y
- tÜnh m¹ch. H¹ch l©m ba läc dÞch thÓ theo c¸ch lo¹i trõ
vËt l¹ vµ s¶n sinh l©m ba cÇu. Mçi nöa cña bÇu vó cã
mét h¹ch l©m ba lín n»m ngay sau èng bÑn vµ nhiÒu
h¹ch l©m ba nhá h¬n n»m r¶i r¸c trong tuyÕn s−·.
B¹ch huyÕt sau khi ch¶y qua h¹ch l©m ba lín, chóng
rêi khái bÇu vó b»ng mét hoÆc hai h¹ch l©m ba vµ sau
®ã theo èng bÑn hoµ cïng víi m¹ch l©m ba kh¸c.
2. BÇu vó
Bß cã 4 vó g¾n liÒn víi nhau t¹o thµnh bÇu vó
(H×nh 4). Bèn vó nµy t−¬ng ®èi ®éc ®éc lËp víi nhau.
§iÒu ®ã cã thÓ thÊy ®−îc tõ bªn ngoµi. Khi quan s¸t
bÇu vó tõ phÝa sau ta thÊy mét r·nh chia bÇu vó thµnh
hai nöa vµ mçi nöa ®−îc t¹o thµnh tõ hai khoang, gäi
lµ khoang tr−íc vµ khoang sau (vó tr−íc vµ vó sau).
Gi÷a c¸c khoang vó cã c¸c v¸ch ng¨n b»ng m«
liªn kÕt (H×nh 5 vµ 6). C¸c v¸ch ng¨n ch¹y theo chiÒu
däc vµ chiÒu ngang lµm cho c¸c khoang ®éc lËp víi
nhau. Nh− vËy, cã thÓ mét khoang vó nµy s¶n sinh ra
mét l−îng s÷a lín h¬n c¸c khoang kia, hoÆc mét trong
c¸c khoang bÞ nhiÔm khuÈn mµ c¸c khoang kh¸c
kh«ng bÞ ¶nh h−ëng m¹nh.
- H×nh 4: BÇu vó cña bß (nh×n ngang)
H×nh 5: BÇu vó cña bß (c¾t ®øng)
H×nh 6: BÇu vó cña bß (c¾t ngang)
- Mét bÇu vó bß lý t−ëng lµ:
- BÇu vó ph¸t triÓn, réng vµ s©u, 4 khoang vó
cã thÓ tÝch t−¬ng ®−¬ng nhau.
- C¸c nóm vó th¼ng ®øng, cã ®é dµi trung b×nh,
t¸ch biÖt nhau râ rµng. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nóm vó
tr−íc lín h¬n mét chót so víi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
nóm vó sau.
- C¸c d©y ch»ng n©ng ®ì bÇu vó v÷ng ch¾c,
bÇu vó kh«ng bÞ ch¶y s©u qu¸, tr¸nh cho c¸c nóm vó
lª quyÖt trªn mÆt ®Êt vµ bÞ tæn th−¬ng.
- Trªn bÒ mÆt bÇu vó thÊy cã nhiÒu tÜnh m¹ch
vµ c¸c tÜnh m¹ch nµy næi râ.
- Bªn trong ph¶i chøa nhiÒu m« tuyÕn.
Mét bÇu vó chøa Ýt m« tuyÕn vµ chøa nhiÒu m«
liªn kÕt th× mÆc dï thÓ tÝch lín nh−ng kh«ng ph¶i lµ
bÇu vó lý t−ëng ®Ó s¶n xuÊt s÷a.
Ng−êi ta cã thÓ ph©n biÖt dÔ dµng mét bÇu vó
nhiÒu m« tuyÕn víi mét bÇu vó nhiÒu m« liªn kÕt b»ng
c¸ch quan s¸t bÇu vó sau khi v¾t s÷a. Sau khi v¾t s÷a,
mét bÇu vó cã nhiÒu m« tuyÕn th× rçng, mÒm, cßn bÇu
vó cã nhiÒu m« liªn kÕt th× cøng, vÉn tiÕp tôc cho h×nh
d¹ng cña mét bÇu vó ®Çy s÷a, ngay c¶ sau khi ta ®· v¾t
kiÖt.
- Cã thÓ ®¸nh gi¸ m« tuyÕn cña bÇu vó b»ng c¸ch
Ên mét hay nhiÒu ngãn tay lªn bÇu vó. NÕu nh− dÊu Ên
cña ngãn tay chËm mÊt ®i th× chøng tá bÇu vó cã
nhiÒu m« tuyÕn. Trong tr−êng hîp bÇu vó nhiÒu m«
liªn kÕt th× dÊu Ên ngãn tay nhanh chãng mÊt ®i hoÆc
kh«ng ®Ó l¹i dÊu Ên vµ cã c¶m gi¸c cøng khi Ên ngãn
tay.
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
