Khảo sát hệ sinh thái núi cao Fanxipăng trong vườn quốc gia Hoàng Liên và ý nghĩa du lịch sinh thái bền vững

Đỗ Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 91(03): 177 - 180<br /> <br /> KHẢO SÁT HỆ SINH THÁI NÚI CAO FANXIPĂNG TRONG VƯỜN QUỐC GIA<br /> HOÀNG LIÊN VÀ Ý NGHĨA DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG<br /> Đỗ Trọng Dũng*<br /> Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Sự đa dạng hệ thống sinh thái ở Fanxipăng là kết quả của rất nhiều tác động tự nhiên (nhiệt đới,<br /> cận nhiệt đới và xích đạo). Nó tạo ra 1 sự cơ bản cho nền móng lich sử phát triển tự nhiên của Việt<br /> Nam và phục vụ cho các đối tượng kinh tế cùng đó, giữa những tác nhân tác động toàn diện<br /> vào du lịch<br /> Từ khóa:<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Các hệ sinh thái (HST) núi cao Fanxipăng còn<br /> đang là vấn đề cần được nghiên cứu, nhưng<br /> theo các kết quả nghiên cứu của các nhà địa<br /> lý từ trước đến nay thì đều có một ý kiến<br /> thống nhất là: các hệ sinh thái vùng này còn<br /> mới mẻ và có sắc thái đặc trưng.<br /> Việc bảo vệ các hệ sinh thái núi cao<br /> Fanxipăng có một ý nghĩa đặc biệt cho việc<br /> phát triển du lịch sinh thái của Việt Nam. Vì<br /> vậy đánh giá vai trò hệ sinh thái vùng này để<br /> làm cơ sở khoa học cho du lịch sinh thái là<br /> hết sức cần thiết.<br /> Phương pháp nghiên cứu dựa trên quan điểm<br /> địa lý hệ thống và trên kết quả phân tích cơ sở<br /> phân hoá các hệ sinh thái núi cao<br /> Fanxipăng, các HST được đánh giá dưới<br /> mục đích du lịch sinh thái.<br /> CÁC HỆ SINH THÁI NÚI CAO<br /> FANXIPĂNG<br /> Theo các kết quả nghiên cứu trước đây và của<br /> tập thể các nhà nghiên cứu của Viện Địa lý<br /> hai năm 1995 và 1996 trên dãy núi cao<br /> Fanxipăng có các HST đặc trưng sau:<br /> Các hệ sinh thái nhiệt đới chân núi<br /> Đây là vành đai các hệ sinh thái nằm ở sườn<br /> Tây Nam dãy Fanxipăng phân bố trên độ cao<br /> < 1.700m gồm có các hệ sinh thái:<br /> Hệ sinh thái rừng hỗn giao cây lá rộng<br /> thường xanh sườn Tây Nam đai chân núi<br /> Fanxipăng<br /> *<br /> <br /> Tel: 0975 870 257, Email: dodungsptn@gmail.com<br /> <br /> Hệ sinh thái này đặc trưng bởi tuần hệ hỗn<br /> giao cây lá rộng thường xanh ẩm á nhiệt đới<br /> với ưu thế các cây họ Dẻ, Long não, Ngọc lan<br /> có cấu trúc 5 tầng:<br /> - Tầng I và tầng II ưu thế là các loài cây thuộc<br /> họ Dẻ.<br /> - Tầng II và III chủ yếu là các loài thuộc họ<br /> Long não, họ Thích và một số loài thuộc họ<br /> Chè, Hoa Hồng, Sau sau.<br /> - Tầng IV là tầng cây bụi phần lớn gồm các loài<br /> thuộc họ Cà phê, họ Dung, họ Chè, Viễn chí.<br /> - Tầng V là tầng cỏ quyết thuộc các họ Bạc<br /> hà, Hành, Gừng, Mạch môn, Cói, Hoà thảo…<br /> chủ yếu là các cây thân thảo mọc xen là các<br /> cây Dương xỉ, Quyết bá.<br /> Phụ tầng có một số loại dây leo.<br /> Giới động vật trong các hệ sinh thái này chủ<br /> yếu là các loài thuộc phân bố rộng như các<br /> loài thuộc họ Cu li, họ Khỉ, họ Chồn, họ Cầy,<br /> họ Mèo, các loài thuộc họ gậm nhấm. Chim<br /> có họ chim Trĩ, họ Đớp ruồi. Các loài bò sát<br /> gồm rắn lục, các loài ếch nhái như cóc nhà,<br /> ếch núi, ngoé, ếch tây… ở ranh giới trên có<br /> loài ếch trơn.<br /> Trong hệ sinh thái này mức độ đa dạng sinh<br /> học phong phú cả về thành phần loài và số<br /> lượng cá thể, các chỉ tiêu nhiệt đới ở mức mát<br /> hơi lạnh, đủ thừa ẩm, di chuyển vật chất<br /> chậm, song tốc độ phân huỷ, chuyển hoá vật<br /> chất khá mạnh, tốc độ tích luỹ, biến cải và<br /> phát triển vật chất sống nhanh. Tác động của<br /> con người in khá rõ nét trong hệ sinh thái này,<br /> đặc biệt có lửa rừng thường xuyên do đốt<br /> nương rẫy.<br /> 177<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đỗ Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Hệ sinh thái rừng hỗn giao cây lá rộng cây lá<br /> kim ẩm á nhiệt đới chân núi tây Nam<br /> Fanxipăng<br /> Trong hệ này quần hệ sinh vật không sai khác<br /> so với hệ sinh thái trên song sự có mặt của số<br /> lượng khá lớn Pơ mu, Thông vàng (họ Kim<br /> giao). Giới động vật trong rừng có phong phú<br /> hơn về các loại gậm nhấm họ Sóc và một số<br /> loài chim. Hệ sinh thái phát triển trong điều<br /> kiện phân huỷ, cũng như tích luỹ, biến cải vật<br /> chất diễn ra với tốc độ nhanh hầu như quanh<br /> năm. Các hạn chế về thời tiết bất lợi xảy ra<br /> không thường xuyên.<br /> Hệ sinh thái trảng cây bụi thứ sinh sườn Tây<br /> Nam chân núi Fanxipăng<br /> Đây là quần hệ thứ sinh sau nương rẫy, khả<br /> năng phục hồi rừng rậm chậm do sử dụng quá<br /> mức của con người. Ưu thế ở đây là các loài<br /> thuộc họ Dâu tằm, họ Đơm nem, họ Cam,<br /> rải rác có các loài sim, mua, thành ngạnh,<br /> đỏ ngọn…<br /> Giới động vật nghèo nàn, chủ yếu là các<br /> loài gặm nhấm, bò sát nhỏ và một số loài<br /> chim nhỏ.<br /> Hệ sinh thái nương rẫy sườn Tây Nam chân<br /> núi Fanxipăng<br /> Đây là hệ sinh thái nông nghiệp trên sườn dốc<br /> không quá lớn chủ yếu là các nương lúa, ngô<br /> của đồng bào. Đây là khu vực đầu nguồn của<br /> suối Nậm Mít Noi. Như vậy, các chất hữu<br /> cơ của đất rất dễ bị xói mòn, rửa trôi xuống<br /> lưu vực.<br /> Các hệ sinh thái đai chuyển tiếp<br /> Đai này phân bố từ độ cao 4.500 - 2.000m ở<br /> sườn Đông Bắc và từ 1.700m - 2.400m ở<br /> sườn Tây Nam. Trong đai này thường gặp các<br /> họ thuộc cả ba yếu tố thực vật nhiệt đới, á<br /> nhiệt đới và ôn đới trên núi.<br /> Các hệ sinh thái sườn Đông Bắc<br /> Hệ sinh thái rừng hỗn giao cây lá rộng cây lá<br /> kim nhiệt đới á nhiệt đới sườn Đông Bắc<br /> Fanxipăng<br /> Hệ sinh thái dày đặc trưng bởi các quần hệ có<br /> tính đan xen xâm nhập lẫn nhau của các đại<br /> diện thuộc 3 hệ thực vật gồm các loài cây lá<br /> rộng họ Dẻ, Re, họ Betulaceae,<br /> <br /> 91(03): 177 - 180<br /> <br /> Magloniaceae, họ Chè, Aliaceae. Động vật<br /> các loài ăn hạt, chủ yếu là loài khỉ vàng, khỉ<br /> cộc, vượn, cầy mốc, cầy mực, sóc chuột, sóc<br /> bụng đỏ, sóc đen, sơn dương.<br /> Trong hệ sinh thái này mức độ đa dạng sinh<br /> học khá phong phú điều kiện ẩm cao, khí hậu<br /> lạnh, độ dốc sườn không quá lớn, tốc độ di<br /> chuyển vật chất trung bình, mức độ phân giải,<br /> phân huỷ vật chất trung bình, tốc độ phát triển<br /> vật chất sống trung bình.<br /> Hệ sinh thái trảng cây bụi thứ sinh sườn<br /> Đông Bắc chuyển tiếp Fanxipăng<br /> Hệ sinh thái này đặc trưng bởi các loài tre,<br /> nứa thấp ở các vùng ẩm ướt, ở các vùng đá<br /> lộ có các bụi cây như Ô rô, Mày tẹo lá cứng<br /> có gai.<br /> Hệ sinh thái ruộng nương rẫy<br /> Các Hệ sinh thái này làm thành một diện tích<br /> lớn hơn diện tích đất bằng của bề mặt san<br /> bằng hữu ngạn suối Mường Hoa, khu vực Tả<br /> Van - Lao Chải.<br /> Các hệ sinh thái sườn Tây Nam đai chuyển<br /> tiếp từ 1.700-2.400m.<br /> Hệ sinh thái rừng cây lá rộng thường xanh<br /> sườn Tây Nam đai chuyển tiếp Fanxipăng<br /> Hệ sinh thái này phân bố chủ yếu ở các sườn<br /> dốc và phần Đông đỉnh Mang Hoa San nên<br /> tiềm năng nước mặt thấp, trữ lượng ẩm chủ<br /> yếu trong các tầng phong hoá.<br /> Hệ sinh thái rừng hỗn giao cây lá rộng lá kim<br /> đai chuyển tiếp sườn Tây Nam Fanxipăng<br /> Phân bố của hệ sinh thái này chủ yếu là các<br /> phần mặt đỉnh thấp 2.000 - 2.400m nhìn<br /> xuống bồn địa Than Uyên và toàn bộ bề mặt<br /> san bằng phía Nam dãy núi Fanxipăng ở mức<br /> 1.900 - 2.000m, với độ dốc 200 - 350 nên sự di<br /> chuyển vật chất từ chậm đến trung bình. Mức<br /> độ đa dạng sinh học khá phong phú.<br /> Hệ sinh thái trảng cây bụi thứ sinh đai<br /> chuyển tiếp sườn Tây Nam Fanxipăng<br /> Chúng bao chiếm một phần diện tích khá tập<br /> trung ở phía trên nông trường Than Uyên, bao<br /> gồm các trảng cây bụi thấp xen kẽ tre, nứa và<br /> một số cây gỗ mọc xen rải rác sau nương rẫy.<br /> <br /> 178<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đỗ Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Các hệ sinh thái đai á nhiệt đới trên núi:<br /> Các hệ sinh thái rừng này tồn tại trên các mặt<br /> đỉnh, các sống của địa hình trên các bề mặt<br /> san bằng và các sườn của nó ở độ cao từ<br /> 2.000m (sườn Đông Bắc) - 2.400m (sườn Tây<br /> Nam) đến độ cao 2.800m bao gồm các hệ sinh<br /> thái sau:<br /> Hệ sinh thái rừng cây lá rộng thường xanh á<br /> nhiệt đới trên núi Fanxipăng<br /> Hệ sinh thái này có diện tích hẹp, trên một số<br /> đỉnh (Mang Hoa San, núi đất) ưu thế là các<br /> cây Đỗ Quyên. Đặc biệt ở đây là rừng rêu, do<br /> điều kiện nhiệt độ thấp, độ ẩm cao, mưa mù<br /> bao phủ hầu như suốt ngày nên rêu phát triển<br /> từ mặt đá lên trên mặt lá, có vách đá khuất ẩm<br /> lớp rêu phủ dầy 40 - 50cm với nhiều mầu sắc<br /> khác nhau. Lớp phủ rêu quanh thân cây có thể<br /> đến vài cm.<br /> Hệ sinh thái rừng hỗn giao cây lá rộng cây lá<br /> kim đai nhiệt đới trên núi Fanxipăng<br /> Quần hệ đặc trưng là rừng cây gỗ lùn ưu thế<br /> Đỗ Quyên xen Dẻ tùng, Thiết sam trên đất<br /> phong hoá từ đá mẹ granit, đất mùn slit, chua,<br /> tầng mỏng thường xuyên có mây mù .Ở vành<br /> đai này chỉ có các cây gỗ lùn có bộ rễ rất khoẻ<br /> bám vào lớp đất mỏng phủ lên đá mẹ granit<br /> mới có thể tồn tại được. Hầu hết các loài đều<br /> thuộc họ Đỗ Quyên, chiều cao tối đa không<br /> quá 8m. Vượt lên trên các loài Đỗ Quyên,<br /> Thiết sam. Sự có mặt của Thiết sam và Đỗ<br /> Quyên là dấu hiệu cơ bản, đặc trưng để phân<br /> chia vành đai phân bố thực vật núi cao (1.400<br /> - 2.800m).<br /> Trên các quần hệ này chỉ gặp một số ít loài<br /> động vật như Khỉ vàng, Sơn dương, Chuột<br /> rừng, một số loài thuộc họ Chim Ưng, chim<br /> Cắt, một vài loài ếch núi. Các hệ sinh thái này<br /> nằm trên địa hình có độ dốc từ 250 - 450 chủ<br /> yếu là khoảng 250 - 350.<br /> Các hệ sinh thái ôn đới trên núi:<br /> Hệ sinh thái rừng cây lá kim trên núi cao<br /> Rừng cây lá kim trên núi cao ưu thế có Dẻ<br /> tùng, Thiết sam, trên đất phong hoá từ đá mẹ<br /> granit, đất mùn alit, chua, tầng mỏng, ít mây<br /> mù. Kiểu rừng này còn được mệnh danh là<br /> rừng "cảnh viên" với hai loài cây gỗ có nguồn<br /> gốc ôn đới là Dẻ tung và Thiết sam dưới tầng<br /> I là tầng cỏ Quyết.<br /> <br /> 91(03): 177 - 180<br /> <br /> Hệ sinh thái rừng trúc lùn đỉnh phân bố ở độ<br /> cao trên 2.800m<br /> Quan hệ thực vật và trúc phần đất trên đỉnh và<br /> đường chia nước từ 2.800 - 3.143m. Từ độ<br /> cao 2.800m đến đỉnh Fanxipăng cao 3.143m<br /> duy nhất tồn tại trúc phất trần, có thêm loài<br /> Sedum lineare thuộc họ Thuốc bỏng. Trong<br /> các hệ sinh thái này chỉ có một số loài chim<br /> Yến núi, Hoét đuôi cụt, Oanh đuôi nhọn,<br /> đôi khi gặp Sóc, Chuột rừng, Sơn dương…<br /> Các đặc trưng tổng hợp của các hệ sinh thái ở<br /> Fanxipăng có 14 hệ sinh thái được phân hoá<br /> theo độ cao và hướng phơi rõ nét. Chúng có<br /> quan hệ với tương quan nhiệt ẩm, có tính vận<br /> chuyển cơ giới của vật chất, đồng thời chịu<br /> ảnh hưởng hoạt động nhân sinh. Các đặc<br /> trưng này cho phép rút ra các đặc điểm về<br /> sinh lý hoá học của sự phát triển cũng như<br /> hạn chế, làm tiền đề cho sự đánh giá phục vụ<br /> mục đích DLST.<br /> KẾT LUẬN<br /> Ý nghĩa cho việc phát triển Địa lý du lịch<br /> sinh thái Fanxipăng<br /> Trên cơ sở đặc thù của HST núi cao<br /> Fanxipăng có thể đề xuất những ý kiến cho<br /> việc phát triển du lịch sinh thái như sau:<br /> Sa Pa có nhiều sắc thái tự nhiên phong phú đa<br /> dạng khác với các vùng sinh thái như Đà Lạt,<br /> Ba Vì, Tam Đảo, do đó có thể phát triển các<br /> hình thức du lịch - nghỉ dưỡng ở các dạng:<br /> - Nghỉ dưỡng theo mùa<br /> - Nghỉ chữa bệnh<br /> - Tham quan, nghiên cứu<br /> - Du lịch thể thao leo núi<br /> Có thể vạch ra các tuyến du lịch:<br /> - Tuyến Đông Nam từ thị trấn Sapa đi Trung<br /> Chải và lên Fanxipăng.<br /> - Tuyến khảo sát theo đường cái qua đèo<br /> Khâu Ziềng lên Fanxipăng để thấy cảnh quan<br /> tự nhiên tổng hợp.<br /> - Tuyến Tây Nam hướng Than Uyên lên<br /> Fanxipăng. Hướng này dốc phù hợp cho việc<br /> tìm kiếm các đặc điểm tự nhiên chưa được<br /> khai thác.<br /> - Tuyến Lai Châu lên Fanxipăng.<br /> 179<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đỗ Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Kết luận<br /> Sự tồn tại một lượng khá lớn các yếu tố tàn<br /> dư của hệ thực vật và sự pha trộn, xâm nhập<br /> của các yếu tố thực vật nhiệt đới, á nhiệt đới<br /> và ôn đới trên núi tạo nên tính đa dạng cao<br /> của hệ sinh thái núi cao Fanxipăng. Đây là<br /> một tiềm năng rất to lớn của vùng núi<br /> Fanxipăng không chỉ phục vụ cho mục đích<br /> nghiên cứu, tìm lại dấu vết của lịch sử phát<br /> triển tự nhiên Việt Nam mà còn phục vụ cho<br /> các mục đích khai thác kinh tế trong đó nổi<br /> bật là tiềm năng du lịch tổng hợp miền núi<br /> cao. Sự đa dạng của hệ sinh thái còn biểu hiện<br /> ở sự phân hoá các HST từ phân hoá theo độ<br /> cao địa hình đến phân hoá theo hướng ngăn,<br /> chắn các hoàn lưu. Sự phân hoá biểu hiện qua<br /> việc phân phối lại chế độ nhiệt - ẩm giữa hai<br /> sườn Đông Bắc và Tây Nam Fanxipăng. Đây<br /> là cơ sở cho việc phát triển mạnh du lịch sinh<br /> thái ở Fanxipăng.<br /> <br /> 91(03): 177 - 180<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Các báo cáo hội thảo khoa học (1994), Nghiên<br /> cứu và leo núi Fanxipan, Hà Nội.<br /> [2]. Bước đầu nghiên cứu hệ thực - động vật và tài<br /> nguyên sinh vật vùng Fanxipan, 1995, Viện Sinh<br /> thái và Tài Nguyên sinh vật, Hà Nội.<br /> [3]. Lê Trần Chấn và nnk (1995), Thành lập bản<br /> đồ Fanxipan tỷ lệ 1/100.000<br /> [4]. Nguyễn Ngọc Khánh (1996) - Hệ sinh thái núi<br /> cao Fanxipan, Báo cáo khoa học Hà Nội.<br /> [5]. Nguyễn Văn Vinh và nnk (1996), Các yếu tốa<br /> cấu thành và phân hoá các hệ sinh thái Fanxipan,<br /> Hà Nội.<br /> [6]. Thái Văn Trừng (1974), Thảm thực vật rừng<br /> Việt Nam, Hà Nội<br /> [7]. Trần Ngũ Phương (1970), Bước đầu nghiên<br /> cứu rừng miền Bắc Việt Nam, Hà Nội.<br /> <br /> SUMMARY<br /> INVESTIGATING FANXIPAN HIGH MOUNTAIN ECOSYSTEM IN HOANG<br /> LIEN NATIONAL PARK AND ITS ECOLOGIC TOURISM VALUE<br /> Do Trong Dung*<br /> College of Education – TNU<br /> <br /> Fanxipan ecosystem diversity is the result of a mixing of many vegetation vestiges (tropical,<br /> subtropical and temperate). It constitutes a basis to track the natural development history of VN<br /> and serves likewise economic objectives, among which the promiment allsided tourism.<br /> Key words:<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0975 870 257, Email: dodungsptn@gmail.com<br /> <br /> 180<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />