Khảo sát một số chỉ số kháng insulin ở phụ nữ mang thai

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017<br /> <br /> KHẢO SÁT MỘT SỐ CHỈ SỐ KHÁNG INSULIN<br /> Ở PHỤ NỮ MANG THAI<br /> Nguyễn Giang Nam*; Hoàng Trung Vinh**; Nguyễn Minh Núi**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát biểu hiện kháng insulin, bao gồm nồng độ insulin, c-peptid, chức năng tế<br /> bào β (HOMA-β), chỉ số kháng insulin (HOMA-IR) và độ nhạy insulin (HOMA-S) ở phụ nữ mang<br /> thai. Đối tượng và phương pháp: so sánh các chỉ số kháng insulin của 83 phụ nữ mang thai với<br /> 37 phụ nữ bình thường. Kết quả: ở phụ nữ mang thai, giá trị trung bình nồng độ insulin (94,57 ±<br /> 65,63 pmol/l), c-peptid (1,00 ± 0,61 nmol/l), HOMA-β (169,88 ± 64,18%), HOMA-IR (2,10 ±<br /> 1,35) cao hơn, tỷ lệ tăng HOMA-β, HOMA-IR cao hơn; HOMA-S giảm có ý nghĩa so với nhóm<br /> chứng. HOMA-IR tương quan thuận với cân nặng của thai phụ và tuần thai (r = 0,51, p < 0,001<br /> và r = 0,31, p < 0,01). Kết luận: thời kỳ mang thai có biểu hiện tăng chỉ số kháng insulin và giảm<br /> độ nhạy insulin.<br /> * Từ khóa: Đái tháo đường thai kỳ; Phụ nữ mang thai; Kháng insuslin.<br /> <br /> Survey on Manifestations of Insulin Resistance in Pregnant Women<br /> Summary<br /> Objectives: To investigate the manifestations of insulin resistance include concentration of<br /> insulin, c-peptide, β cell function, insulin resistance index and insulin sensitivity in pregnant women.<br /> Subjects and methods: 83 pregnant women were calculated insulin resistance index and compared<br /> to those of 37 normal healthy women. Results: In pregnant women, the mean concentration of<br /> insulin was 94.57 ± 65.63 pmoL/L, c-peptide was 1.00 ± 0.61 nmoL/L, HOMA-β was 169.88 ±<br /> 64.18%, HOMA-IR was 2.10 ± 1.35, all were higher; the rate of subjects with increased levels of<br /> insulin, c-peptide, HOMA-β, HOMA-IR were higher; the average value of HOMA-S was significantly<br /> lower than those of the control group. HOMA-IR was positively correlated with maternal weight<br /> and gestational duration. Conclusion: Pregnant women have high risk factor of diabetes.<br /> * Key words: Gestational diabetes mellitus; Pregnant women; Insulin resistance.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Thai kỳ được xem như một biểu hiện<br /> sinh lý thông thường của phụ nữ. Khi có<br /> thai, cơ thể người mẹ có nhiều thay đổi<br /> như một cơ chế đáp ứng và thích nghi với<br /> <br /> điều kiện mới. Những thay đổi xảy ra<br /> với nhiều cơ quan, tổ chức trong đó có<br /> quá trình chuyển hóa, nội tiết. Thay đổi<br /> chuyển hóa carbohydrat được biểu hiện<br /> rõ nét nhất và liên quan rất mật thiết với<br /> thay đổi chức năng nội tiết trong cơ thể.<br /> <br /> * Bệnh viện Nội tiết TW<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Minh Núi (minhnuinguyen@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 25/01/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 15/03/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/05/2017<br /> <br /> 63<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-5017<br /> Thay đổi chuyển hóa carbohydrat lại liên<br /> quan với nồng độ insulin, c-peptid, glucose<br /> và các chỉ số kháng insulin. Đa số những<br /> thay đổi chuyển hóa carbohydrat, kháng<br /> insulin, cơ thể sẽ tự điều chỉnh. Tuy vậy,<br /> có trường hợp sự biến đổi vượt quá khả<br /> năng tự điều chỉnh, dẫn đến biểu hiện bất<br /> thường mang tính chất bệnh lý tạm thời<br /> hoặc lâu dài, đó là đái tháo đường (ĐTĐ)<br /> thai kỳ hoặc ĐTĐ týp 2 sau sinh con. Đề tài<br /> nghiên cứu nhằm mục tiêu:<br /> - Khảo sát các chỉ số kháng insulin ở<br /> phụ nữ có thai.<br /> - So sánh các chỉ số kháng insulin ở<br /> phụ nữ mang thai với phụ nữ bình thường.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 120 đối tượng bao gồm: 83 phụ nữ<br /> mang thai thuộc nhóm nghiên cứu đến<br /> khám tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương<br /> và 37 phụ nữ bình thường không mang<br /> thai, có tuổi tương đồng với phụ nữ mang<br /> thai thuộc nhóm nghiên cứu.<br /> <br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn nhóm chứng:<br /> những phụ nữ bình thường, có độ tuổi<br /> tương đương nhóm nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ nhóm chứng:<br /> - Dư cân, béo phì.<br /> - Rối loạn lipid, glucose máu.<br /> - Sử dụng corticoid, nội tiết tố.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, cắt ngang,<br /> mô tả, so sánh.<br /> * Nội dung nghiên cứu đối với phụ nữ<br /> mang thai:<br /> - Hỏi tiền sử sức khỏe, sản khoa.<br /> - Khám lâm sàng.<br /> - Xét nghiệm công thức và hóa sinh máu<br /> trong đó có glucose, insulin, c-peptid.<br /> - Xác định chỉ số kháng insulin theo mô<br /> hình HOMA2 dựa vào cặp glucose-c-peptid.<br /> <br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng nhóm<br /> nghiên cứu:<br /> - Phụ nữ mang thai thuộc mọi lứa tuổi.<br /> - Thời gian mang thai > 3 tháng.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ nhóm nghiên cứu:<br /> - Đã được xác định bệnh ĐTĐ trước<br /> khi mang thai.<br /> - Đang có nhiễm độc thai nghén nặng<br /> hoặc bệnh cấp, mạn tính.<br /> - Có thai do can thiệp nhân tạo.<br /> - Sử dụng corticoid, nội tiết tố khi mang<br /> thai.<br /> 64<br /> <br /> Hình 1: Phần mềm dùng để tính toán chỉ<br /> số HOMA2.<br /> (Nguồn: http://www.dtu.ox.ac.uk/homacalculator/<br /> index.php)<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017<br /> * Nội dung nghiên cứu đối với phụ nữ<br /> bình thường:<br /> - Hỏi tiền sử sức khỏe.<br /> - Khám lâm sang.<br /> - Xét nghiệm và xác định chỉ số kháng<br /> insulin tương tự như ở nhóm nghiên cứu.<br /> <br /> * Xử lý số liệu:<br /> Xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0. Các<br /> chỉ số kháng insulin được xác định tăng khi<br /> giá trị tuyệt đối lớn hơn tứ phân vị trên;<br /> giảm khi nhỏ hơn tứ phân vị dưới của<br /> nhóm chứng.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Nhóm nghiên cứu có tuổi trung bình 30,8 ± 4,9; nhóm chứng có tuổi trung bình<br /> 32,7 ± 5,1, giữa 2 nhóm không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tuổi.<br /> Bảng 1: So sánh nồng độ c-peptid giữa 2 nhóm.<br /> C-peptid (nmol/l)<br /> Trung bình<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu (n = 83)<br /> <br /> Nhóm chứng (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> 1,00 ± 0,61<br /> <br /> 0,64 ± 0,25<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Khoảng giới hạn của nhóm chứng: 0,14 - 1,14<br /> <br /> Bình thường (n, %)<br /> <br /> 61 (73,5)<br /> <br /> 36 (97,3)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Tăng (n, %)<br /> <br /> 22 (26,5)<br /> <br /> 1 (2,7)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Giá trị trung bình nồng độ c-peptid, phụ nữ có thai tăng c-peptid cao hơn so với<br /> nhóm chứng.<br /> Bảng 2: So sánh nồng độ insulin giữa 2 nhóm.<br /> Insulin (pmol/l)<br /> Trung bình<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu (n = 83)<br /> <br /> Nhóm chứng (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> 94,57 ± 65,63<br /> <br /> 61,91 ± 32,31<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Khoảng giới hạn của nhóm chứng: 29,6 - 94,22<br /> <br /> Tăng (n, %)<br /> <br /> 34 (41,0)<br /> <br /> 3 (8,1)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Bình thường (n, %)<br /> <br /> 46 (55,4)<br /> <br /> 31 (83,8)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> 3 (3,6)<br /> <br /> 3 (8,1)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Giảm (n, %)<br /> <br /> Giá trị trung bình nồng độ insulin, phụ nữ có thai tăng insulin cao hơn so với nhóm chứng.<br /> Bảng 3: So sánh HOMA-β giữa 2 nhóm.<br /> HOMA-β<br /> β<br /> Trung bình<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu (n = 83)<br /> <br /> Nhóm chứng (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> 169,88 ± 64,18<br /> <br /> 122,66 ± 37,19<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> Khoảng giới hạn của nhóm chứng: 48,28 - 197,04<br /> <br /> Tăng (n, %)<br /> <br /> 25 (30,1)<br /> <br /> 1 (2,7)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Bình thường (n, %)<br /> <br /> 57 (68,7)<br /> <br /> 36 (97,3)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> 1 (1,2)<br /> <br /> 0 (0,0)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Giảm (n, %)<br /> <br /> Giá trị trung bình HOMA-β, phụ nữ có thai tăng HOMA-β cao hơn so với nhóm chứng.<br /> 65<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-5017<br /> Bảng 4. So sánh HOMA-IR giữa 2 nhóm.<br /> HOMA-IR<br /> Trung bình<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu (n = 83)<br /> <br /> Nhóm chứng (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> 2,10 ± 1,35<br /> <br /> 1,39 ± 0,58<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Khoảng giới hạn của nhóm chứng: 0,23 - 2,55<br /> <br /> Kháng (n, %)<br /> <br /> 18 (21,7)<br /> <br /> 1 (2,7)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Bình thường (n, %)<br /> <br /> 65 (78,3)<br /> <br /> 36 (97,3)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Giá trị trung bình HOMA-IR, phụ nữ mang thai có kháng insulin (tăng HOMA-IR) cao<br /> hơn so với nhóm chứng.<br /> Bảng 5: So sánh độ nhạy insulin giữa 2 nhóm.<br /> HOMA-S<br /> Trung bình<br /> Giảm (n, %)<br /> Bình thường (n, %)<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu (n = 83)<br /> <br /> Nhóm chứng (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> 68,48 ± 45,27<br /> <br /> 88,77 ± 41,83<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Khoảng giới hạn của nhóm chứng: 5,11 - 172,43<br /> 4 (4,8)<br /> <br /> 1 (2,7)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 79 (95,2)<br /> <br /> 36 (97,3)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> - Giá trị trung bình HOMA-S ở phụ nữ mang thai thấp hơn so với nhóm chứng.<br /> - Tỷ lệ đối tượng giảm độ nhạy insulin hoặc bình thường giữa 2 nhóm khác biệt không<br /> có ý nghĩa thống kê.<br /> <br /> y=0,0735x - 2,3605<br /> r =0,51, p < 0,001<br /> <br /> Biểu đồ 2: Mối tương quan giữa HOMA-IR với cân nặng của thai phụ.<br /> HOMA-IR tương quan thuận mức độ chặt với cân nặng thai phụ.<br /> 66<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017<br /> <br /> y=0,0763x - 0,1344<br /> r =0,31, p < 0,01<br /> <br /> Biểu đồ 3: Mối tương quan giữa HOMA-IR với tuần thai.<br /> HOMA-IR tương quan thuận mức độ ít với tuần thai.<br /> BÀN LUẬN<br /> Trong thời kỳ mang thai, người phụ nữ<br /> trải qua các biến đổi sâu sắc về nồng độ<br /> các hormon sinh sản như tăng nồng độ<br /> hCG và progesterone, là 2 hormon chính<br /> gây kháng insulin mạnh nhất. Nồng độ<br /> c-peptid và insulin là 2 chỉ số quan trọng<br /> của chức năng tế bào β, đồng thời cũng<br /> là chỉ số biểu hiện biến đổi của cơ thể<br /> như một cơ chế bù trừ, thích nghi khi phụ<br /> nữ mang thai. Nồng độ c-peptid và insulin<br /> còn là chỉ số sử dụng để đánh giá độ<br /> nhạy và kháng insulin. Do vậy, 2 chỉ số<br /> này biến đổi được xem như một trong<br /> những biểu hiện kháng insulin. Kết quả<br /> khảo sát cho thấy: ở phụ nữ mang thai,<br /> giá trị trung bình cả 2 chỉ số đều cao hơn<br /> <br /> so với ở nhóm chứng. Tỷ lệ đối tượng<br /> tăng giá trị tuyệt đối nồng độ c-peptid,<br /> insulin gặp 26,5% và 41,0%. Những biến<br /> đổi trên vừa là biểu hiện phản ứng của<br /> cơ thể khi mang thai, vừa là biểu hiện của<br /> tình trạng kháng insulin. Kết quả tương tự<br /> cũng thấy trong nghiên cứu của Abdolreze<br /> (2011) [1] và Angel (2009) [2].<br /> Biến đổi các chỉ số kháng insulin phù<br /> hợp với phụ nữ mang thai và tương đương<br /> với biến đổi nồng độ insulin, c-peptid.<br /> Chức năng tiết insulin của tế bào β<br /> (HOMA-β) ở phụ nữ mang thai cao hơn<br /> so với nhóm chứng cả về giá trị trung<br /> bình và tỷ lệ đối tượng tăng giá trị tuyệt<br /> đối của chỉ số. Đây cũng là phản ứng<br /> thích nghi, bù trừ đối với thay đổi của<br /> nồng độ hormon xảy ra trong cơ thể phụ<br /> 67<br /> <br />