Khảo sát nồng độ oestrogen trên bệnh nhân nữ lao phổi

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 13 * Phụ bản của Số 1 * 2009<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT NỒNG ĐỘ OESTROGEN<br /> TRÊN BỆNH NHÂN NỮ LAO PHỔI<br /> Trần Minh Trúc Hằng* – Ngô Thanh Bình*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Khảo sát sự thay đổi nồng độ estradiol trong máu trên bệnh nhân nữ được chẩn đoán lao phổi và<br /> được điều trị lao.<br /> Phương pháp nghiên cứu: nghiên cứu cắt ngang phân tích<br /> Kết quả: Từ 01/2007 đến 01/2008, có 24 trường hợp bệnh nhân nữ đã được chẩn đoán xác định lao phổi và<br /> được điều trị lao với phác đồ 2RHZ/6HR. Tuổi trung bình 38,2 (25 – 68 tuổi). Tập trung nhiều nhất từ 30 – 49<br /> tuổi (66,8%). Tất cả các trường hợp đều đã lập gia đình. Trong quá trình điều trị lao, phản ứng phụ xảy ra nhiều<br /> nhất là biểu hiện tăng khả năng ham muốn tình dục (75%). Hiện tượng này xảy ra song hành với sự gia tăng<br /> của estradiol trong máu. Mặt khác, chúng tôi ghi nhận sau giai đoạn tấn công (ngưng PZA, chỉ còn sử dụng R<br /> và H trong giai đoạn duy trì), ham muốn tình dục và lượng estradiol trong máu vẫn tiếp tục tăng cao. Sau đó,<br /> khi ngưng điều trị lao, hiện tượng này và lượng estradiol trong máu giảm cùng lúc về với trị số ban đầu như<br /> trước khi điều trị lao. Điều này chứng tỏ R và H tác động đến sự thay đổi nồng độ estradiol/máu trong quá trì nh<br /> trong và sau khi điều trị lao.<br /> Kết luận: sự thay đổi nồng độ estradiol trong máu trên bệnh nhân nữ lao phổi bị tác động bởi R và H trong<br /> quá trình điều trị lao.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> SURVEY OF CONCENTRATION OF OESTROGEN IN BLOOD IN WOMEN PATIENTS<br /> WITH PULMONARY TUBERCULOSIS<br /> Tran Minh Truc Hang, Ngo Thanh Binh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 - Supplement of No 4 - 2008: 152 - 156<br /> Objective: to study the change of concentration of estradiol in blood in women patients who were diagnosed<br /> pulmponary tuberculosis (TB) and were treated with antituberculous drugs.<br /> Method: analytical cross-sectional study.<br /> Results: From 01/2007 to 01/2008, there were 24 women patients who were diagnosed pulmonary TB and<br /> were treated with 2RHZ/6HR. Their average age was 38.2 (range, 25 – 68). the most common age were from 30 –<br /> 49 (66.8%). All were got married. In the TB treatment, the most common side-effect was the increase of libido in<br /> the women (75%). This phenomenon took place at the same time of the increase of estradiol in blood. On the other<br /> hand, after intial phase of the TB treatment (stop PZA, only use R and H in the continuing phase), libido and<br /> estradiol in blood still continued to increase. Then, when completing of the TB treatment, both returned<br /> concurrently to the previous situation (before treating TB drugs). As a result, R and H influenced to the chang of<br /> concentration of estradiol in blood in the TB treatment.<br /> Conclusion: the chang of concentration of estradiol in blood in women patients with pulmonary TB was<br /> involved by R and H in the TB treatment.<br /> * Bộ Môn Lao và Bệnh phổi – Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> 1<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 13 * Phụ bản của Số 1 * 2009<br /> ĐẶT VẤNĐỀ<br /> Bệnh lao có một lịch sử lâu đời và kéo dài<br /> đến tận ngày nay. Bệnh lao đã được ghi nhận<br /> trong y văn của Ai Cập, Ấn Độ và Trung Quốc<br /> từ rất lâu, cách nay từ 5.000 năm, 3.300 năm và<br /> 2.300 năm(3,4,9). Bệnh lao đã tác động đáng kể<br /> không những đến sức khỏe mà còn ảnh hưởng<br /> đến các khía cạnh đời sống sinh hoạt của con<br /> người. Các phác đồ điều trị lao thường kéo dài<br /> đến 8 tháng. Các tác dụng phụ của thuốc kháng<br /> lao cũng thường xảy ra và rất đa dạng(1,2,5-8,10,11).<br /> Tuy nhiên qua tham khảo nhiều nghiên cứu trên<br /> thế giới cũng như tại Việt nam chưa thấy đề cập<br /> đến tác dụng phụ của thuốc kháng lao gây rối<br /> loạn về nội tiết ở bệnh nhân nữ được điều trị lao.<br /> Qua quan sát một vài trường hợp trên lâm sàng,<br /> chúng tôi có ghi nhận ban đầu có sự biểu hiện về<br /> thay đổi khả năng tình dục xảy ra ở các bệnh<br /> nhân nữ trong quá trình điều trị lao. Chính vì<br /> vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu định lượng<br /> estradiol trong máu nhằm mong muốn tìm câu<br /> trả lời về sự thay đổi này.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả các trường hợp nữ mắc lao phổi đã<br /> được chẩn đoán và điều trị tại phòng khám phổi,<br /> Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh từ<br /> 01/2007 đến 01/2008, đều được định lượng<br /> estradiol trong máu với thời gian theo dõi trung<br /> bình là 9 tháng.<br /> <br /> lao 1 tháng. Vì nồng độ estradiol trong máu thay<br /> đổi theo chu kỳ kinh nguyệt nên chúng tôi tiến<br /> hành đo estradiol của tất cả bệnh nhân vào giữa<br /> chu kỳ kinh nguyệt. Riêng đối với các trường<br /> hợp mãn kinh thì đo ở bất kỳ thời điểm nào<br /> trong tháng.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Bệnh nhân chưa lập gia đình<br /> Bệnh nhân đang mắc các bệnh lý nội khoa<br /> nặng gây suy gan, suy thận, suy hô hấp cấp, suy<br /> tim, rối loạn đông máu, đái tháo đường và<br /> nhiễm HIV…<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Từ 01/2007 đến 01/2008, chúng tôi thu dung<br /> được 24 trường hợp bệnh nhân nữ đã được chẩn<br /> đoán xác định lao phổi và được điều trị lao với<br /> phác đồ 2RHZ/6HR.<br /> <br /> Đặc điểm của nhóm bệnh nhân:<br /> Bảng 1: Đặc điểm tuổi của nhóm nghiên cứu<br /> Tuổi<br /> < 30<br /> 30 – 39<br /> 40 – 49<br /> ≥ 50<br /> <br /> Phương pháp tiến hành nghiên cứu<br /> Bệnh nhân nữ sau khi được chẩn đoán chính<br /> xác lao phổi và tiến hành điều trị lao với phác đồ<br /> 2RHZ/6HR. Ngoài các xét nghiệm tầm soát giúp<br /> chẩn đoán bệnh cũng như xét nghiệm giúp đánh<br /> giá, theo dõi trong quá trị điều trị lao, chúng tôi<br /> tiến hành đo lượng estradiol trong máu của các<br /> bệnh nhân này vào các thời điểm sau: trước khi<br /> điều trị lao, sau khi điều trị lao được 1 tháng, 2<br /> tháng, 6 tháng, 8 tháng và sau khi ngưng điều trị<br /> <br /> 2Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Số trường hợp<br /> 4<br /> 9<br /> 7<br /> 4<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 16,6<br /> 37,5<br /> 29,3<br /> 16,6<br /> <br /> Tuổi nhỏ nhất là 25 và lớn nhất là 68. Tuổi<br /> trung bình 38,2. Tập trung nhiều nhất từ 30 – 49<br /> tuổi (16 trường hợp, 66,8%)<br /> <br /> Các phản ứng phụ của thuốc kháng lao:<br /> Bảng 2: Các phản ứng phụ của thuốc kháng lao<br /> Các phản ứng phụ<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Chán ăn<br /> Ói – Buồn ói<br /> Ngứa – đỏ da<br /> Mất ngủ<br /> Thay đổi về tình dục<br /> <br /> N<br /> <br /> Lứa tuổi<br /> < 30 30 – 39 40 – 49<br /> 1<br /> 0<br /> 0<br /> 1<br /> 5<br /> 1<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 0<br /> 1<br /> 0<br /> 4<br /> 0<br /> 0<br /> 2<br /> 18<br /> 3<br /> 7<br /> 6<br /> <br /> ≥ 50<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 2<br /> 2<br /> <br /> Phản ứng phụ của thuốc kháng lao gặp<br /> nhiều nhất ở bệnh nhân nữ là thay đổi về tình<br /> dục (18 trường hợp, chiếm 75%), trong đó tập<br /> trung nhiều ở lứa tuổi từ 30 – 49 tuổi.<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 13 * Phụ bản của Số 1 * 2009<br /> Sự thay đổi về trị số trung bình của<br /> estradiol của nhóm nghiên cứu<br /> <br /> Sau<br /> Sau Sau khi<br /> điều trị điều trị ngưng<br /> lao 6<br /> lao 8 điều trị<br /> tháng tháng lao 1<br /> tháng<br /> 459,75 462,50<br /> 394<br /> 433,89 446,67<br /> 350<br /> 278 307,14<br /> 238<br /> 112<br /> 129<br /> 86,75<br /> <br /> Trong thời gian điều trị lao chỉ số<br /> estradiol/máu đều tăng cao hơn so với lúc trước<br /> khi điều trị lao, cũng như cao hơn so với thời<br /> gian sau điều trị lao 1 tháng. Đồng thời, chỉ số<br /> estradiol/máu đều tăng theo thời gian điều trị<br /> lao và khi ngưng điều trị lao, các chỉ số<br /> estradiol/máu có khuynh hướng trở về bình<br /> thường. Điều này xảy ra tương tự nhau ở tất cả<br /> các lứa tuổi.<br /> <br /> 500<br /> Trung bình estradiol<br /> <br /> Lứa tuổi Trước Sau<br /> Sau<br /> khi điều điều trị<br /> điều trị lao lao 2<br /> trị lao<br /> 1<br /> tháng<br /> tháng<br /> < 30 379,75 401,50 434,25<br /> 30 – 39 382,78 408,89 422,11<br /> 40 – 49 188,43 268 272,43<br /> ≥ 50<br /> 80,5<br /> 88<br /> 101<br /> <br /> Nhóm b?nh nhân dư?i 30 tu?i<br /> <br /> 400<br /> <br /> 380<br /> <br /> 463<br /> <br /> 460<br /> <br /> 434<br /> <br /> 402<br /> <br /> 394<br /> <br /> 300<br /> 200<br /> 100<br /> 0<br /> I<br /> <br /> II<br /> <br /> III<br /> <br /> IV<br /> <br /> V<br /> <br /> VI<br /> <br /> Th?i gian<br /> <br /> Biểu đồ 1: Theo dõi sự biến thiên của estradiol trên<br /> nhóm bệnh nhân < 30 tuổi<br /> <br /> Trung bình estradiol<br /> <br /> Bảng 3: Bảng theo dõi kết quả trị số trung bình của<br /> estradiol của nhóm nghiên cứu trước, trong và sau<br /> khi điều trị lao.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Ở nữ, trị số bình thường của estradiol/máu<br /> là: 6 (pg/ml)<br /> <br /> 500<br /> 450<br /> 400<br /> 350<br /> 300<br /> 250<br /> 200<br /> 150<br /> 100<br /> 50<br /> 0<br /> <br /> 383<br /> <br /> I<br /> <br /> 447<br /> <br /> 434<br /> <br /> 422<br /> <br /> 409<br /> <br /> 350<br /> <br /> II<br /> <br /> III<br /> <br /> IV<br /> <br /> V<br /> <br /> VI<br /> <br /> T h?i gian<br /> <br /> Ở thời kỳ có kinh nguyệt:<br /> Giai đoạn nang tố: estradiol 39 – 189 pg/ml<br /> Giai đoạn giữa chu kỳ: 94 – 508 pg/ml<br /> <br /> Biểu đồ 2: Theo dõi sự biến thiên của estradiol trên<br /> nhóm bệnh nhân 30 – 39 tuổi<br /> <br /> Giai đoạn hoàng thể: 48 – 309 pg/ml<br /> <br /> 350<br /> <br /> * Các sơ đồ theo dõi sự thay đổi estradiol<br /> theo từng lứa tuổi trong nhóm nghiên cứu:<br /> Trước khi điều trị lao<br /> Sau khi điều trị lao 1 tháng<br /> Sau khi điều trị lao 2 tháng<br /> Sau khi điều trị lao 6 tháng<br /> Sau khi điều trị lao 8 tháng<br /> Sau khi ngưng điều trị lao 1 tháng<br /> <br /> Trung bình estradiol<br /> <br /> Thời kỳ mãn kinh: < 20 – 41 pg/ml<br /> <br /> 307<br /> <br /> 300<br /> 250<br /> <br /> 278<br /> <br /> 272<br /> <br /> 268<br /> <br /> 238<br /> <br /> 200<br /> <br /> 188<br /> <br /> 150<br /> 100<br /> 50<br /> 0<br /> I<br /> <br /> II<br /> <br /> III<br /> <br /> IV<br /> <br /> V<br /> <br /> VI<br /> <br /> T h?i gian<br /> <br /> Biểu đồ 3: Theo dõi sự biến thiên của estradiol trên<br /> nhóm bệnh nhân 40 – 49 tuổi<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> 3<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 13 * Phụ bản của Số 1 * 2009<br /> <br /> Tru ng bình estradio l<br /> <br /> 140<br /> 129<br /> <br /> 120<br /> <br /> 112<br /> 101<br /> <br /> 100<br /> 80<br /> <br /> 88<br /> <br /> 81<br /> <br /> 87<br /> <br /> 60<br /> 40<br /> 20<br /> 0<br /> I<br /> <br /> II<br /> <br /> III<br /> <br /> IV<br /> <br /> V<br /> <br /> VI<br /> <br /> Th?i g ian<br /> <br /> Biểu đồ 4: Theo dõi sự biến thiên của estradiol trên<br /> nhóm bệnh nhân ≥ 50 tuổi<br /> <br /> BÀNLUẬN<br /> Qua kết quả nghiên cứu, chúng tôi ghi nhận<br /> bệnh nhân nữ mắc lao phổi tập trung chủ yếu ở<br /> lứa tuổi 30 – 49 (16 trường hợp, 66,8%). Tuổi<br /> trung bình 38,2. Điều này cũng phù hợp trong y<br /> văn(3,4). Ngoài ra, trong các phản ứng phụ xảy ra<br /> trong quá trình điều trị lao ở bệnh nhân nữ thì<br /> biểu hiện thay đổi tình dục là gặp nhiều nhất<br /> (75%), nhiều hơn so với các phản ưng phụ khác.<br /> Biểu hiện tăng ham muốn về tình dục xảy ra<br /> trong quá trình điều trị lao nhiều hơn so với thời<br /> điểm trước khi điều trị lao cũng như sau khi<br /> điều trị lao. Điều này cũng tương ứng với sự gia<br /> tăng lượng estradiol/máu trong suốt thời gian<br /> điều trị lao và tăng cao điểm sau 6 tháng điều trị.<br /> Sau đó, lượng estradiol/máu giảm dần về trị số<br /> ban đầu sau khi chấm dứt điều trị lao. Các biểu<br /> đồ trên cũng đã cho thấy rõ điều đó. Sự thay đổi<br /> lượng estradiol/máu thấy rõ nhất ở lứa tuổi từ 30<br /> – 49. Qua kết quả nghiên cứu, chúng tôi bước<br /> đầu ghi nhận sự thay đổi khả năng tình dục xảy<br /> ra tương ứng cùng với sự thay đổi nồng độ<br /> estradiol/máu. Do điều kiện khách quan và chủ<br /> quan, chúng tôi chưa thể lý giải được sự thay đổi<br /> của hiện tượng này. Tuy nhiên, chúng tôi ghi<br /> nhận sự thay đổi nồng độ estradiol/máu xảy ra<br /> theo từng thời điểm của quá trình điều trị, tức là<br /> thuốc lao có ảnh hưởng đến sự thay đổi nồng độ<br /> estradiol/máu. Nhưng một vấn đề được đặt ra:<br /> trong các thuốc kháng lao đã được sử dụng,<br /> thuốc nào đã gây nên sự thay đổi nồng độ<br /> estradiol trong máu?. Như chúng ta đã biết,<br /> Rifampicin là chất chiết xuất bán tổng hợp của<br /> <br /> 4Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Rifampicin B, là kháng sinh được phân lập từ<br /> nấm Streptomyces Mediterranei. Rifampicin<br /> thường gây phản ứng phụ như nổi mẩn ngoài<br /> da, sốt, ói, viêm gan. PZA là chất tổng hợp tương<br /> tự nicotinamide. PZA có độc tính trên gan và can<br /> thiêp vào quá trình bài tiết ra urate. Do đó,viêm<br /> khớp là biến chứng thường gặp nhất của PZA.<br /> Và INH là hóa chất tổng hợp vào năm 1912 ở<br /> Prague. Thuốc sau khi uống vào được phân bố<br /> khắp cơ thể. Nồng độ thuốc trong dịch não tủy<br /> bằng 1/5 nồng độ thuốc trong huyết tương. INH<br /> tăng thải Pyridoxine qua nước tiểu nên có thể<br /> gây viêm thần kinh ngoại biên, gây độc gan, và<br /> một số phản ứng về tâm thần… Theo điều trị lao<br /> trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng phác<br /> đồ hai tháng tấn công bằng RHZ, sau đó chuyển<br /> sang điều trị duy trì bằng RH trong 6 tháng<br /> (ngưng dùng PZA). Kết quả nghiên cứu cho<br /> thấy, nồng độ estradiol/máu vẫn tiếp tục gia<br /> tăng cao cho đến khi tháng thứ 8 của điều trị lao<br /> và sau đó nồng độ estradiol/máu có khuynh<br /> hướng giảm dần về trị số ban đầu như trước khi<br /> điều trị lao. Như vậy, sự thay đổi nồng độ<br /> estradiol/máu chỉ có liên quan đến hai thuốc R<br /> và/hoặc H mà không liên quan đến PZA. Để có<br /> thể xác định một cách chính xác sự thay đổi<br /> estradiol/máu là do R hay do H hay do cả hai,<br /> chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này<br /> trong thời gian tới.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Hóa trị liệu lao là chìa khóa của sự lành bệnh<br /> lao. Tuy nhiên, với kết quả nghiên cứu của<br /> chúng tôi bước đầu ghi nhận sự thay đổi nồng<br /> độ estradiol/máu chỉ có liên quan đến hai thuốc<br /> R và/hoặc H. Từ đó dẫn đến sự thay đổi khả<br /> năng tình dục cho bệnh nhân trước, trong và sau<br /> khi điều trị lao.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> 3.<br /> <br /> CDC (1998), “Prevention and treatment of tuberculosis:<br /> Principles of therapy and revised recommendations”,<br /> MMWR, 47CRR(20), pp.1 – 51<br /> Forget E.J., Menzies D. (2006), “Adverse reactions to first-line<br /> antituberculosis drugs”. Expert Opin Drug Saf, (5), pp. 231-49<br /> Fraser and Pare (2005), “Infectious Diseases of the Lung:<br /> Mycobacteria”, Synopsis of Diseases of the chest, pp. 315 –<br /> 321.<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 13 * Phụ bản của Số 1 * 2009<br /> 4.<br /> 5.<br /> 6.<br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> 10.<br /> 11.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Gordin F. (1999), “Mycobacterium tuberculosis”, AIDS<br /> Therapy, pp. 359 – 374<br /> Iseman M.D. (2000), “Tuberculosis chemotherapy, Including<br /> Directly observed therapy” pp 271 – 316.<br /> Pedro Almeida da Silva and J. A. Aínsa (2007), “Drugs and<br /> Drug Interactions”, Textbook of tuberculosis, pp.593-634.<br /> Philip C. Hopewell (2006), “Treatment of Tuberculosis”,<br /> Reichman and Hershfield's Tuberculosis: A Comprehensive,<br /> International Approach, pp 183-214.<br /> Small P.M., and sepcer V.M. (2001), “Dosages and adverse<br /> reactions of anti- tuberculosis drugs”, Chemotherapy of<br /> tuberculosis pp. 200 -210.<br /> Sylvia C.Leao and Francoise Portaels, “History”, Textbook of<br /> Tuberculosis 2007, pp.25-51.<br /> WHO/ TB/ 04 (2004), “treatment of tuberculosis: Guideline for<br /> National programmes”<br /> World Health Organization (2007) Global tuberculosis<br /> control: surveillance, planning, financing. WHO report 2007.<br /> Geneva, (WHO/HTM/TB/2007.376).<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> 5<br /> <br />