Khảo sát quy trình phân tích Metyl thủy ngân trong trầm tích trên thiết bị sắc ký khí GC-ECD

Tạp chí phân tích Hóa, Lý và Sinh học – Tập 22, Số 4/2017<br /> <br /> KHẢO SÁT QUY TRÌNH PHÂN TÍCH METYL THỦY NGÂN TRONG<br /> TRẦM TÍCH TRÊN THIẾT BỊ SẮC KÝ KHÍ GC-ECD<br /> Đến tòa soạn 5 - 9 – 2017<br /> Trịnh Thị Thủy, Lê Thị Trinh<br /> Đại học Tài Nguyên và Môi trường Hà Nội<br /> Dƣơng Tuấn Hƣng, Vũ Đức Lợi<br /> Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam<br /> SUMMARY<br /> RESEARCH ON METYLMERCURY ANALYSIS PROCEDURE IN<br /> SEDIMENTS BY GAS CHROMATOGRAPHY GC-ECD<br /> Metylmercury (Me-Hg) was well-known as a highly toxic substance which has<br /> high bioaccumulation potential. Research on the determination of metylmercury<br /> in environmental samples has received much attention from scientists around the<br /> world and in Vietnam. When developing a procedure to analyze metylmercury, it<br /> is difficult to select not only a suitable sample pretreatment method, which<br /> ensures great selection and recovery, but also a quantitative analytical method,<br /> which provides stable, accurate and reliable data. In this study, the appropriate<br /> characteristics of performance for quantifying metylmercury by gas<br /> chromatography with electron capture detector (GC-ECD) and selected optimal<br /> conditions of sediment sample preparation were studied. The established analysis<br /> procedure of metylmercury showed that the limit of detection of method (MDL)<br /> and the limit of quantification of method (MQL) were 0.215 ng Hg/g and 0.716 ng<br /> Hg/g, respectively. The recovery ranged from 80 to 110% with a relative standard<br /> deviation (RSD) lower than 15%, and the uncertainty was about 27%. Therefore,<br /> the determination method of metylmercury is highly accurate, reliable and<br /> applicable for the evaluation of levels of metylmercury in the sediment samples.<br /> The concentration of metyl mercury in some sediment samples of ponds and lakes<br /> collected in Minh Khai village, Nhu Quynh district, Hung Yen province ranged<br /> from 1.34 to 8.99 ng Hg/g.<br /> Keywords: Metylmercury, gas chromatography, sediment, validation of method<br /> 13<br /> <br /> 1. MỞ ĐẦU<br /> Thủy ngân (Hg) và các hợp chất của<br /> thủy ngân thu c nhóm các tác nhân<br /> hóa học có đ c tính cao, tồn t i bền<br /> vững, dễ lan truyền trong môi trường<br /> và có các ảnh hưởng xấu đến con<br /> người, sinh vật khi bị ph i nhiễm.<br /> Trong tự nhiên, các hợp chất của thủy<br /> ngân tồn t i ở nhiều d ng khác nhau,<br /> cả d ng vô c v d ng hữu c , trong<br /> đó metyl thủy ngân là m t d ng thủy<br /> ngân hữu c đ c nhất. Trong môi<br /> trường, metyl thủy ngân chủ yếu được<br /> sinh ra do sự chuyển hóa từ các d ng<br /> thủy ng n vô c dưới tác d ng của<br /> m t số vi khuẩn trong điều kiện yếm<br /> khí [1].<br /> Metyl thủy ng n có đ c tính cao và<br /> khả năng t ch lũy sinh học lớn trong<br /> chu i thức ăn, nó được xếp vào nhóm<br /> chất có đ c tính cao. Metyl thủy ngân<br /> thường tồn t i trong môi trường, c<br /> thể sinh vật ở h m lượng vết, siêu vết<br /> nên việc định lượng metyl thủy ngân<br /> trong các mẫu sinh học và trầm tích<br /> có vai trò quan trọng, được nhiều nhà<br /> khoa học quan tâm [2 Cho đến nay,<br /> có m t số công bố về phư ng pháp<br /> xác định h m lượng metyl thủy ngân<br /> trong các mẫu sinh học, tuy nhiên các<br /> nghiên cứu li n quan đến việc xác<br /> định metyl thủy ngân trong trầm tích<br /> còn h n chế, đặc biệt t i Việt Nam.<br /> Việc định lượng metyl thủy ngân<br /> trong trầm tích gặp nhiều khó khăn do<br /> h m lượng metyl thủy ngân trong<br /> trầm t ch thường rất nhỏ, đồng thời có<br /> nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quá trình<br /> xác định như sunfit, axit humic, các<br /> amino axit và các protein. Mặt khác,<br /> lựa chọn phư ng pháp ph n t ch, điều<br /> <br /> kiện phân tích phù hợp để định lượng<br /> metyl thủy ngân sau khi xử lý mẫu<br /> cũng đang l vấn đề khó khăn đối với<br /> nhiều phòng thí nghiệm t i Việt Nam.<br /> Nghiên cứu này tiến hành khảo sát<br /> m t số điều kiện xử lý mẫu v điều<br /> kiện định lượng metyl thủy ngân trên<br /> thiết bị sắc ký khí detector c ng kết<br /> điện tử (GC-ECD), đồng thời tiến<br /> h nh đánh giá đ tin cậy của phư ng<br /> pháp phân tích và sử d ng quy trình<br /> đ khảo sát để xác định h m lượng<br /> metyl thủy ngân trong m t số mẫu<br /> trầm t ch được lấy t i m t số ao, hồ<br /> t i làng nghề tái chế nhựa Minh Khai,<br /> huyện Như Quỳnh, tỉnh Hưng Y n<br /> 2. THỰC NGHIỆM<br /> 2.1. Thiết bị và hóa chất<br /> Thiết bị<br /> Thiết bị sắc kí khí Varian GC - 450,<br /> Detector c ng kết điện tử (ECD); C t<br /> mao quản: DB - 608 (30m x 0,25mm<br /> x 0,25m); C n ph n t ch đ chính<br /> xác 0,1mg), AUX200 của Shimazdu;<br /> B siêu âm S30 Elmasonic; Các d ng<br /> c thủy tinh thông thường và d ng c ,<br /> vật liệu ph trợ khác.<br /> Hóa chất<br /> Metyl thuỷ ngân clorua khan, dung<br /> môi<br /> toluene,<br /> L-Cysteine<br /> (HSCH2CH(NH2)COOH.HCL·H2O),<br /> dung dịch KOH 25% trong methanol,<br /> dung dịch H2SO4 4M bão hòa CuSO4,<br /> dung dịch KBr 4M, dung dịch HCl<br /> 6M. Các hóa chất sử d ng đều là các<br /> hóa chất tinh khiết phân tích của hãng<br /> Merck.<br /> Dung dịch chuẩn gốc metyl thủy ngân<br /> clorua 100 mg Hg/L được pha từ<br /> metyl thủy ngân clorua khan trong<br /> dung môi toluene. Các dung dịch<br /> 14<br /> <br /> chuẩn làm việc metyl thủy ngân<br /> clorua có nồng đ khác nhau ph c v<br /> cho quá trình nghiên cứu được pha<br /> loãng từ dung dịch chuẩn gốc bằng<br /> dung môi Toluene.<br /> 2.2. Khảo sát các điều kiện để định<br /> lượng metyl thủy ngân trên thiết bị<br /> GC-ECD<br /> Các điều kiện định lượng metyl thủy<br /> ngân trên thiết bị GC-ECD bao gồm:<br /> nhiệt đ detector, nhiệt đ injector,<br /> chư ng trình nhiệt đ lò c t được<br /> khảo sát, tối ưu l i theo điều kiện<br /> phân tích Metyl thủy ngân của m t số<br /> công bố quốc tế về quy trình định<br /> lượng metyl thủy ngân [3,4]. Quá<br /> trình khảo sát được thực hiện đối với<br /> dung dịch chuẩn metyl thủy ngân<br /> nồng đ 50 ppb.<br /> 2.3. Khảo sát một số điều kiện xử lý<br /> mẫu để chiết dạng metyl thủy ngân<br /> trong trầm tích<br /> Quy trình xử lý mẫu để chiết tách<br /> Metyl thủy ngân trong trầm t ch được<br /> thực hiện theo kết quả nghiên cứu của<br /> m t số công bố [3,4,5,6], quy trình<br /> n y được tóm tắt như sau:<br /> Kiềm hóa m t lượng mẫu bằng dung<br /> dịch KOH/CH3OH (25%), siêu âm<br /> trong 45 phút. Mẫu sau khi được kiềm<br /> hóa được thêm tiếp dung dịch H2SO4<br /> 4M bão hòa CuSO4, dung dịch KBr<br /> 4M và dung môi toluene, lắc mẫu<br /> trong thời gian 3 phút, sau đó ly t m,<br /> chiết lấy pha hữu c , lặp l i quá trình<br /> chiết với dung môi toluene thêm 2<br /> lần. Metyl thủy ngân sau khi chiết vào<br /> pha toluene được làm s ch và làm<br /> giàu bằng 1 ml dung dịch L Cysteine, quá trình chiết lặp l i 3 lần.<br /> Thêm 0,5 ml dung dịch HCl 6M vào<br /> <br /> dịch chiết L - Cysteine, chiết metyl<br /> thủy ngân bằng toluene, quá trình<br /> chiết được lặp l i 2 lần, dịch chiết<br /> được làm s ch bằng Na2SO4 khan,<br /> phân tích dịch chiết trên thiết bị GCECD để định lượng metyl thủy ngân.<br /> Để tối ưu quy trình ph n t ch, nghi n<br /> cứu tiến h nh khảo sát m t số điều<br /> kiện xử lý mẫu bao gồm: thể t ch<br /> dung môi chiết toluene, nồng đ dung<br /> dịch L - Cysteine Tất cả các th<br /> nghiệm khảo sát được tiến h nh<br /> tr n mẫu trầm t ch không chứa thủy<br /> ng n được th m chuẩn metyl thủy<br /> ng n với h m lượng 20 ng Hg/g<br /> M i th nghiệm khảo sát tiến h nh<br /> l m lặp 3 lần<br /> 2.4. Đánh giá độ tin cậy của phương<br /> pháp phân tích<br /> Sau khi khảo sát, lựa chọn các điều<br /> kiện tối ưu để định lượng metyl thủy<br /> ng n tr n thiết bị GC-ECD v điều<br /> kiện xử lý mẫu để chiết d ng metyl<br /> thủy ng n trong trầm t ch, tiến h nh<br /> đánh giá đ tin cậy của phư ng pháp<br /> ph n t ch thông qua việc khảo sát, xác<br /> định m t số đ i lượng [7,8,9 : giới<br /> h n phát hiện v giới h n định lượng<br /> của thiết bị; giới h n phát hiện v giới<br /> h n định lượng của phư ng pháp; đ<br /> ch m, đ đúng của phư ng pháp<br /> 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 3.1. Kết quả khảo sát điều kiện xử lý<br /> mẫu và định lượng metyl thủy ngân<br /> trên thiết bị GC-ECD<br /> 3.1.1 Kết quả khảo sát các điều kiện<br /> để định lượng metyl thủy ngân trên<br /> thiết bị GC-ECD<br /> Các điều kiện khảo sát để định lượng<br /> metyl thủy ngân trên thiết bị GC-ECD<br /> được thể hiện ở bảng 1.<br /> 15<br /> <br /> Bảng 1: Khảo sát các điều kiện chạy GC-ECD<br /> Thông số<br /> Điều kiện 1<br /> Điều kiện 2<br /> Điều kiện 3<br /> Nhiệt đ Detector<br /> 240°C<br /> 300°C<br /> 280°C<br /> Nhiệt đ Injector<br /> 140°C<br /> 240°C<br /> 220°C<br /> Chư ng trình nhiệt đ c t - Nhiệt đ đầu: 100°C - Nhiệt đ đầu: 140°C - Nhiệt đ đầu: 50°C<br /> tách<br /> giữ trong 2 phút<br /> giữ trong 2 phút<br /> giữ trong 1 phút<br /> - Nhiệt đ<br /> cuối: - Nhiệt đ<br /> cuối: - Nhiệt đ<br /> cuối:<br /> 160°C , giữ trong 2 160°C , giữ trong 2 240°C , giữ trong 15<br /> phút<br /> phút<br /> phút<br /> - Tốc đ tăng nhiệt đ - Tốc đ tăng nhiệt đ - Tốc đ tăng nhiệt đ<br /> thay đổi: 5°C; 10°C; thay đổi: 2°C; 4°C ; thay đổi: 5°C; 10°C;<br /> 15°C; 20°C/phút<br /> 10°C/phút<br /> 15°C; 20°C/phút<br /> C t tách<br /> C t mao quản: DB – 608 (30m x 0,25mm x 0,25µm)<br /> Thể t ch b m mẫu<br /> 1µl<br /> Tốc đ khí<br /> Khí mang: N2 (2 ml/phút); khí make up: N2 (30 ml/phút)<br /> <br /> Kết quả khảo sát cho thấy: Ở điều kiện<br /> 1, các tín hiệu pic thu được không ổn<br /> định; Ở điều kiện 2, các tín hiệu pic đ<br /> có sự ổn định h n nhưng thời gian lưu<br /> của chất chuẩn và dung môi khá gần<br /> nhau nên việc định lượng sẽ gặp khó<br /> khăn; Ở điều kiện 3, tín hiệu pic khá<br /> ổn định và pic của chất chuẩn, dung<br /> môi không bị chồng chập.<br /> Do vậy, điều kiện 3 được lựa chọn sử<br /> d ng cho quy trình nghiên cứu, các<br /> thông số c thể là: nhiệt đ injector là<br /> 220°C, nhiệt đ detector là 280°C,<br /> chư ng trình nhiệt đ c t bắt đầu từ<br /> 50°C (giữ 1 phút) tăng l n 240°C với<br /> tốc đ tăng nhiệt đ là 20°C/phút (giữ<br /> ở nhiệt đ cuối 15 phút). Sắc đồ của<br /> chất chuẩn đo được ở điều kiện này<br /> trên hình 1.<br /> 950,000<br /> µV<br /> 900,000<br /> 850,000<br /> 800,000<br /> 750,000<br /> 700,000<br /> 650,000<br /> 600,000<br /> 550,000<br /> 500,000<br /> 450,000<br /> 400,000<br /> 350,000<br /> 300,000<br /> 250,000<br /> 200,000<br /> 150,000<br /> 100,000<br /> 50,000<br /> 0<br /> -50,000<br /> -100,000<br /> 6.3<br /> <br /> a) Sắc đồ của dung dịch chuẩn<br /> 200ppb<br /> <br /> MeHg<br /> <br /> RT [min]<br /> 6.4<br /> <br /> 6.45<br /> <br /> 6.5<br /> <br /> 6.55<br /> <br /> 6.6<br /> <br /> 6.65<br /> <br /> 6.7<br /> <br /> 6.75<br /> <br /> 6.8<br /> <br /> 6.85<br /> <br /> 6.9<br /> <br /> 6.95<br /> <br /> 7<br /> <br /> 7.05<br /> <br /> 7.1<br /> <br /> 7.15<br /> <br /> M eH g<br /> M eH g<br /> M eH g<br /> M eH g<br /> <br /> RT [min]<br /> 6.42 6.44 6.46 6.48<br /> <br /> 6.5<br /> <br /> 6.52 6.54 6.56 6.58<br /> <br /> 6.6<br /> <br /> 6.62 6.64 6.66 6.68<br /> <br /> 6.7<br /> <br /> 6.72 6.74 6.76 6.78<br /> <br /> 6.8<br /> <br /> 6.82<br /> <br /> b) Sắc đồ của dung dịch chuẩn ở các<br /> nồng độ khác nhau<br /> Hình 1: Sắc đồ mẫu chuẩn metyl thủy<br /> ngân<br /> 3.1.2 Kết quả khảo sát một số điều<br /> kiện xử lý mẫu để chiết dạng metyl<br /> thủy ngân trong trầm tích<br />  Kết quả khảo sát thể tích dung môi<br /> chiết<br /> Tiến hành thí nghiệm khảo sát thể<br /> tích dung môi chiết toluene ở các mức<br /> 2,0 ml; 3,0 ml; 4,0 ml; 5,0 ml trên nền<br /> mẫu trầm tích không chứa thủy ngân<br /> thêm chuẩn metyl thủy ngân với nồng<br /> đ 20 ng Hg/g, kết quả cho thấy đ<br /> thu hồi trung bình của metyl thủy<br /> ng n tư ng ứng với các mức thể tích<br /> khảo sát lần lượt là 70,48%, 91,54%,<br /> 98,24% v 102,61% Để tiết kiệm hóa<br /> <br /> MeHg200ppb2.DATA<br /> <br /> 6.35<br /> <br /> MeHg500ppb1.DATA<br /> MeHg200ppb2.DATA<br /> MeHg100ppb2.DATA<br /> MeHg1000ppb Pha loang2.DATA<br /> MeHg50ppb2.DATA<br /> <br /> M eH g<br /> <br /> 2,200,000<br /> 2,100,000 µV<br /> 2,000,000<br /> 1,900,000<br /> 1,800,000<br /> 1,700,000<br /> 1,600,000<br /> 1,500,000<br /> 1,400,000<br /> 1,300,000<br /> 1,200,000<br /> 1,100,000<br /> 1,000,000<br /> 900,000<br /> 800,000<br /> 700,000<br /> 600,000<br /> 500,000<br /> 400,000<br /> 300,000<br /> 200,000<br /> 100,000<br /> 0<br /> -100,000<br /> -200,000<br /> 6.4<br /> <br /> 7.2<br /> <br /> 16<br /> <br /> chất mà vẫn đảm bảo đ thu hồi theo<br /> yêu cầu của tổ chức AOAC, thể dung<br /> môi toluene lựa chọn cho quy trình<br /> chiết là 3,0 ml.<br />  Kết quả khảo sát nồng độ dung<br /> dịch chiết L - Cysteine<br /> Tiến hành thí nghiệm khảo sát nồng<br /> đ dung dịch chiết L - Cysteine dùng<br /> để làm s ch và làm giàu metyl thủy<br /> ngân trong dịch chiết với dung môi<br /> toluene ở các mức 0,5%; 1,0%, 2,0%,<br /> 3,0%; kết quả đ thu hồi trung bình<br /> của metyl thủy ng n tư ng ứng với<br /> các mức nồng đ khảo sát lần lượt là<br /> 60,88%; 71,33%, 94,78% và 95,13%.<br /> Từ đó lựa chọn dung dịch chiết L Cysteine có nồng đ là 2% trong<br /> bước làm s ch và làm giàu mẫu.<br /> 3.2 Đánh giá phương pháp phân tích<br /> 3.2.1. Giới hạn phát hiện và giới hạn<br /> định lượng của thiết bị<br /> Giới h n phát hiện (IDL) và giới h n<br /> định lượng (IQL) của thiết bị được<br /> xác định bằng cách b m lặp l i 5 lần<br /> dung dịch chuẩn metyl thủy ngân có<br /> nồng đ 0,5 ppb. Từ việc tính toán tỷ<br /> lệ của tín hiệu trên nhiễu, chúng tôi<br /> xác định được IDL và IQL theo công<br /> thức sau [8,9]:<br /> IDL = Nồng đ t i đó có tỉ lệ tín<br /> hiệu/nhiễu bằng 3<br /> IQL = Nồng đ t i đó có tỉ lệ tín<br /> hiệu/nhiễu bằng 10<br /> Giá trị IDL v IQL xác định được của<br /> thiết bị đối với metyl thủy ngân lần<br /> lượt là 0,90 ppb và IQL là 3,00 ppb.<br /> Như vậy, ở các điều kiện đo đ khảo<br /> sát, thiết bị có thể sử d ng để định<br /> lượng h m lượng vết của metyl thủy<br /> ngân trong mẫu môi trường sau khi đ<br /> <br /> Diện tích pic (uV)<br /> <br /> làm s ch và làm giàu.<br /> 3.2.2. Khoảng tuyến tính, giới hạn<br /> phát hiện, giới hạn định lượng của<br /> phương pháp<br />  Khảo sát khoảng tuyến tính<br /> Chuẩn bị các dung dịch chuẩn metyl<br /> thủy ngân có nồng đ lần lượt là 0,5<br /> ppb; 1 ppb; 2 ppb; 5 ppb; 10 ppb; 50<br /> ppb; 100 ppb; 200 ppb; 500 ppb;<br /> 1000 ppb. Tiến h nh b m 1µl các<br /> dung dịch chuẩn trên thiết bị GCECD với điều kiện ch y đ lựa chọn,<br /> kết quả sự ph thu c của diện tích pic<br /> vào nồng đ được biểu thị ở đồ thị<br /> hình 2.<br /> <br /> 20000<br /> 15000<br /> 10000<br /> 5000<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> y = 92.487x + 11.185<br /> R² = 0.9989<br /> 100<br /> 200<br /> 300<br /> Nồng độ (ppb)<br /> <br /> Hình 2: Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc<br /> của diện tích pic vào nồng độ<br /> Từ kết quả thu được, khoảng tuyến<br /> tính nồng đ của đường chuẩn trong<br /> điều kiện đo nghi n cứu trên thiết bị<br /> GC-ECD được lựa chọn từ 1ppb đến<br /> 200 ppb. Sau khi lựa chọn được<br /> 17<br /> <br />