Khảo sát sự mất đoạn 13q14 và 17p13 trên bệnh nhân bạch cầu mạn dòng lymphô

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT SỰ MẤT ĐOẠN 13q14 VÀ 17p13<br /> TRÊN BỆNH NHÂN BẠCH CẦU MẠN DÒNG LYMPHÔ<br /> Trần Thị Trúc Thanh*, Lê Nguyễn Kim Dung*, Phan Thị Xinh**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Khảo sát sự mất đoạn nhiễm sắc thể (NST) 13q14 và 17p13 trên bệnh nhân bệnh bạch cầu mạn<br /> dòng lymphô (BCMDL).<br /> Phương pháp: Kỹ thuật lai tại chỗ phát huỳnh quang (FISH) được sử dụng để phát hiện những bất thường<br /> NST này.<br /> Kết quả: Trong 5 ca được khảo sát, chúng tôi phát hiện 3 ca có sự mất đoạn 13q14 và 1 ca có sự mất đoạn<br /> 17p13. Trong đó 1 ca vừa có mất đoạn 13q14, vừa có mất đoạn 17p13.<br /> Kết luận: Kỹ thuật FISH thực hiện trên những tế bào bạch cầu ở kỳ trung gian có khả năng phát hiện sự<br /> mất đoạn NST 13q14 và 17p13 một cách chính xác và nhanh chóng so với kỹ thuật phân tích NST đồ. Đây là<br /> một trong những yếu tố tiên lượng quan trọng giúp dự đoán thời gian diễn tiến bệnh và thời gian sống toàn bộ ở<br /> bệnh BCMDL.<br /> Từ khóa: Bạch cầu mạn dòng lymphô, mất đoạn 13q14, mất đoạn 17p13.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DETERMINING THE DELETION OF 13q14 AND 17p13 IN PATIENTS WITH CHRONIC<br /> LYMPHOCYTIC LEUKEMIA<br /> Tran Thi Truc Thanh, Le Nguyen Kim Dung, Phan Thi Xinh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 4 - 2011: 503 - 506<br /> Objective: To detect the deletion of 13q14 and 17p13 in patients with chronic lymphocytic leukemia (CLL).<br /> Methods: Florescence in situ hybridiztion (FISH) technique was used to identify these chromosomal<br /> abnormalities.<br /> Results: There are 5 cases which were examined. The deletion in chromosome band 13q14 was detected in 3<br /> of 5 cases. There is 1 case which has the deletion of both 13q14 and 17p13.<br /> Conclusion: In comparision with metaphase karyotyping, the interphase FISH can detect the deletion in<br /> chromosome band 13q14 and 17p13 more accurately and quickly. These chromosomal abnormalities are<br /> significant prognostic factors which are useful for predicting time to progression and overall survival in CLL.<br /> Keywords: chronic lymphocytic leukemia (CLL), deletion of 13q14, deletion of 17p13.<br /> Diễn biến lâm sàng của bệnh BCMDL rất đa<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> dạng. Có những BN tử vong chỉ vài tháng sau<br /> BCMDL đặc trưng bởi sự tăng sinh và tích<br /> chẩn đoán, trái lại có bệnh nhân sống đến 20<br /> tụ những tế bào lymphô trong máu, tủy<br /> năm hoặc hơn(2,7).<br /> xương, hạch bạch huyết, và lách. Bệnh thường<br /> Cho đến nay, hệ thống của Rai và Binet<br /> gặp ở những bệnh nhân (BN) có độ tuổi trung<br /> vẫn được sử dụng như những phương pháp<br /> bình là 65, chỉ có 10 - 15% BN dưới 50 tuổi(7).<br /> * Bệnh viện truyền máu huyết học Thành phố Hồ Chí Minh<br /> ** Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS. BS. Phan Thị Xinh<br /> <br /> ĐT: 0932728115<br /> <br /> Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học<br /> <br /> Email: phanthixinh@yahoo.com<br /> <br /> 503<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> hữu dụng cho việc phân chia giai đoạn lâm<br /> sàng để tiên đoán thời gian sống của những<br /> BN BCMDL(1,6). Tuy nhiên, đối với hầu hết BN<br /> lần đầu được chẩn đoán bệnh, những hệ<br /> thống này không thể tiên đoán được nguy cơ<br /> tiến triển bệnh cũng như thời gian sống trên<br /> từng cá nhân ở giai đoạn sớm của bệnh (giai<br /> đoạn A của hệ thống Binet hoặc giai đoạn 0<br /> đến 2 của hệ thống Rai)(2). Và việc xác định<br /> những bất thường về NST đã giúp khắc phục<br /> hạn chế của hai hệ thống trên. Những bất<br /> thường NST được xem là những yếu tố tiên<br /> lượng độc lập quan trọng và là chỉ điểm cho<br /> việc lựa chọn các chiến lược điều trị(4).<br /> Sự mất đoạn NST 6q21, 11q22-23, 13q14,<br /> 17p13; 3 NST số 3, 8, 12; và những chuyển đoạn<br /> liên quan đến NST 14q32 là những bất thường<br /> thường gặp và có ý nghĩa tiên lượng trong bệnh<br /> BCMDL(2,3,5,8). Những bất thường di truyền tế<br /> bào này có thể được phát hiện bằng kỹ thuật<br /> phân tích NST đồ hoặc bằng kỹ thuật FISH. Tuy<br /> nhiên, do khả năng phân bào của những tế bào<br /> BCMDL rất kém nên dòng tế bào bất thường chỉ<br /> được phát hiện trên 40% đến 50% tổng số ca<br /> BCMDL khi sử dụng kỹ thuật phân tích NST<br /> đồ(5). Vì vậy, kỹ thuật FISH với những đoạn dò<br /> được thiết kế đặc hiệu, và không đòi hỏi phải<br /> thu nhận được tế bào phân chia có khả năng<br /> phát hiện những bất thường NST đến 80% tổng<br /> <br /> A<br /> <br /> số ca BCMDL(5) một cách nhanh chóng, chính<br /> xác đang ngày càng được sử dụng rộng rãi.<br /> Trong số những bất thường NST thường gặp<br /> trên thì mất đoạn NST 13q và 17p có ý nghĩa tiên<br /> lượng đặc biệt nhất. Theo nghiên cứu của<br /> Döhner Hartmut và cộng sự (2000) trên 325 BN<br /> BCMDT, mất đoạn NST 13q chiếm tỉ lệ cao nhất<br /> đến 55%, còn mất đoạn 17p chiếm 7%(2). Những<br /> BN có bất thường 13q được xếp vào nhóm có<br /> tiên lượng tốt với thời gian sống trung bình, và<br /> thời gian sống trung bình không điều trị dài<br /> nhất tương ứng là 133 tháng và 92 tháng. Trái<br /> lại, những BN có mất đoạn 17p lại có tiên lượng<br /> kém nhất so với những BN có mang bất thường<br /> NST khác với thời gian sống trung bình và thời<br /> gian sống trung bình không điều trị tương ứng<br /> là 32 tháng và 9 tháng(2). Vì vậy, trong nghiên<br /> cứu này, chúng tôi ứng dụng kỹ thuật FISH tập<br /> trung khảo sát hai bất thường này nhằm hỗ trợ<br /> việc phân nhóm tiên lượng sớm và chính xác ở<br /> giai đoạn chẩn đoán qua đó giúp lựa chọn phát<br /> đồ điều trị phù hợp.<br /> <br /> NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Nguyên vật liệu<br /> <br /> B<br /> <br /> 13q14<br /> <br /> control<br /> <br /> C<br /> <br /> 13qter<br /> <br /> 13qter<br /> <br /> Hình 1: Cấu trúc các đoạn dò và kết quả FISH khảo sát trên tế bào không phân chia. Đoạn dò tại vùng 13q14 trải<br /> dài 220kb gắn chất phát huỳnh quang màu đỏ, trong khi đó đoạn dò gắn chất phát huỳnh quang màu xanh nằm ở<br /> vùng đầu tận (13qter) dùng để kiểm tra sự hiện diện NST 13 (A). Để phát hiện mất đoạn 17p13, đoạn dò phát<br /> huỳnh quang màu đỏ dài 330 kb phủ toàn bộ gen p53 được thiết kế, còn đoạn dò để kiểm tra sự hiện diện NST 17<br /> gắn chất phát huỳnh quang màu xanh nằm ở vùng tâm động NST 17 (B). Bình thường sẽ quan sát được 2 tín<br /> hiệu màu xanh và 2 tín hiệu màu đỏ trên 1 tế bào. Trong trường hợp mất đoạn 13q14 xảy ra, chúng ta chỉ quan<br /> sát được 1 tín hiệu màu đỏ và 2 tín hiệu màu xanh trên 1 tế bào (C).<br /> <br /> 504<br /> <br /> Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> - 2 mL tủy xương được thu nhận từ 5 BN<br /> BCMDL tại Bệnh viện Truyền Máu Huyết Học<br /> (BVTMHH) Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> - Đoạn dò Poseidon™ DLEU (13q14) &<br /> 13qter Control probe – KBI-10102 (hãng<br /> Kreatech) dùng để khảo sát sự mất đoạn 13q14<br /> (hình 1A).<br /> - Đoạn dò Poseidon™ p53 (17p13) & SE17<br /> Control probe – KBI-10112 (hãng Kreatech) dùng<br /> để khảo sát sự mất đoạn 17p13 (hình 1B).<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> - Tiến hành thu nhận tế bào bạch cầu từ mẫu<br /> tủy xương bằng phương pháp thu hoạch trực<br /> tiếp, cố định tế bào trên lam.<br /> - Biến tính và lai hóa với đoạn dò đặc hiệu.<br /> Bước này được thực hiện trên máy ThermoBrite<br /> của hãng Abbott. Ủ ở 37oC trong 16 đến 18 giờ.<br /> - Rửa để loại bỏ những mẫu dò không bắt<br /> cặp đặc hiệu bằng dung dịch 4 x SSC / 0,3% NP40, và dung dịch 4 x SSC / 0,1% NP-40.<br /> - Đọc kết quả trên 200 tế bào để tìm bất<br /> thường dưới kính hiển vi huỳnh quang.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Về mặt kỹ thuật, chúng tôi đã chuẩn hóa<br /> được kỹ thuật FISH với nhiệt độ và thời gian<br /> biến tính tối ưu là 77oC trong 6 phút. Kết quả<br /> của 5 BN được trình bày ở bảng 1.<br /> Bảng 1: Kết quả FISH của 5 BN BCMDL<br /> STT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Năm<br /> sinh<br /> 1940<br /> 1926<br /> 1939<br /> 1960<br /> 1953<br /> <br /> Giới tính<br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> X<br /> X<br /> X<br /> X<br /> X<br /> <br /> Tỉ lệ% tế bào dương tính<br /> (%)<br /> Mất đoạn<br /> Mất đoạn<br /> 13q14<br /> 17p13<br /> 18<br /> 0<br /> 51,5<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 7<br /> 9,5<br /> <br /> Trong 5 BN BCMDL được phân tích, chúng<br /> tôi nhận thấy đa số là nam. Trong đó BN có độ<br /> tuổi cao nhất là 85 tuổi, và thấp nhất là 51 tuổi.<br /> Kết quả khảo sát cho thấy trong 4 BN được<br /> khảo sát sự mất đoạn 13q14 thì có đến 3 BN cho<br /> kết quả dương tính (hình 1C); và chỉ có 1 BN có<br /> <br /> Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> mất đoạn 17p13 trong 5 BN được khảo sát.<br /> Trong đó, 1 BN có mất đoạn NST 17p13 đồng<br /> thời có mất đoạn NST 13q14. Chỉ có 1 BN không<br /> tìm thấy mất đoạn NST 13q14 và 17p13.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Từ năm 2006 kỹ thuật FISH đã trở thành xét<br /> nghiệm thường quy tại BVTMHH Thành phố<br /> Hồ Chí Minh. Cho đến nay, chúng tôi đã sử<br /> dụng kỹ thuật FISH để khảo sát trên 20 bất<br /> thường NST thường gặp trong các thể bệnh ung<br /> thư máu, trong đó có những đoạn dò có khả<br /> năng phát hiện những bất thường NST thường<br /> gặp trên bệnh BCMDL như 13q14, 17p13, 11q23,<br /> 3q26, 8q24, và t(14;18).<br /> Trong thời gian gần đây, chúng tôi bắt đầu<br /> triển khai khảo sát mất đoạn 13q và 17p thường<br /> quy trên BN BCMDL tại BVTMHH. Tuy chỉ có 5<br /> BN được khảo sát, nhưng kết quả cho thấy sự<br /> mất đoạn 13q rất thường gặp (3 trong 4 BN), kết<br /> quả này cũng phù hợp với nghiên cứu trên thế<br /> giới là mất đoạn 13q chiếm tỉ lệ cao nhất trong<br /> số những bất thường NST thường gặp ở bệnh<br /> BCMDL(2). Với kỹ thuật FISH, chúng tôi có thể<br /> phát hiện được 14 tế bào bất thường trong 200 tế<br /> bào (7%) giúp hạn chế bỏ sót những dòng tế bào<br /> bất thường so với kỹ thuật NST đồ kinh điển<br /> (chỉ phân tích 20-30 tế bào phân chia). Đây là kỹ<br /> thuật đơn giản, dễ thực hiện, và với trang thiết<br /> bị sẵn có chúng tôi có thể khảo sát tất cả những<br /> bất thường di truyền trên bệnh BCMDL, giúp<br /> phân nhóm tiên lượng và lựa chọn phương<br /> pháp điều trị thích hợp cho BN BCMDL.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Binet JL, Auquier A, Dighiero G, et al. (1981). A new prognostic<br /> classification of chronic lymphocytic leukemia derived from a<br /> multivariate survival analysis. Cancer, 48: 198-206.<br /> Döhner H, Stilgenbauer S, Benner A, et al. (2000). Genomic<br /> aberrations and survival in chronic lymphocytic leukemia. N<br /> Engl J Med, 343: 1910-1915.<br /> Döhner H, Stilgenbauer S, Döhner K, Bentz M, Lichter P. (1999).<br /> Chromosome aberrations in B-cell chronic lymphocytic<br /> leukemia: reassessment based on molecular cytogenetic analysis.<br /> J Mol Med, 77: 266-346.<br /> Juliusson G, Merup M. (1998). Cytogenetics in chronic<br /> lymphocytic leukemia. Semin Oncol, 25: 19-26.<br /> <br /> 505<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> 506<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> Juliusson G, Oscier DG, Fitchett M, et al. (1990). Prognostic<br /> subgroups in B-cell chronic lymphocytic leukemia defined by<br /> specific chromosomal abnormalities. N Engl J Med, 323: 720-723.<br /> Rai KR, Sawitsky A, Cronkite EP, et al. (1975). Clinical staging of<br /> chronic lymphocytic leukemia. Blood, 46: 219-252.<br /> <br /> 7.<br /> 8.<br /> <br /> Rozman C, Montserrat E. (1995). Chronic lymphocytic leukemia.<br /> N Engl J Med, 333: 1052-1058.<br /> Zenz T, Dohner H, Stilgenbauer S (2007). Genetics and riskstratified approach to therapy in chronic lymphocytic leukemia.<br /> Best Pract Res Clin Haematol, 20: 439-491.<br /> <br /> Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học<br /> <br />